Unaj k-kanáantik maʼ k-kʼuuxil utiaʼal k-tsʼáanchaʼatik le kʼaasoʼ

«In yaabilaj sukuʼuneʼex, maʼ a sutikeʼex le loob ku beetaʼal teʼexoʼ [...]. Baʼaleʼ tsʼáanchaʼat[eʼex] le kʼaas yéetel le utsoʼ.» (ROM. 12:19, 21)

1, 2. ¿Baʼax maʼalob tu beetaj u jaats sukuʼunoʼob?

TREINTAICUATRO sukuʼunoʼobeʼ jóokʼ u bimbaloʼob utiaʼal u muchʼtáambalil u kʼuʼubul upʼéel u najil Betel. Le avión tuʼux ku binoʼoboʼ éem tiʼ upʼéel tuʼux utiaʼal u chupik gasolina, u suukileʼ lelaʼ chéen upʼéel hora ku xáantal, baʼaleʼ yoʼolal uláakʼ baʼax kʼaschaj tiʼ le avionoʼ tu chukaj cuarentaicuatro horaʼob tiaʼanoʼobiʼ. Tumen óoliʼ minaʼan baʼax jaantbil mix jaʼ utiaʼal ukʼbil yéetel maʼ maʼalob le bañoʼob yanoʼoʼ, yaʼab tiʼ le máaxoʼob ku viajaroʼoboʼ joʼopʼ u tsʼíikiloʼob yéetel le máaxoʼob ku meyajoʼob teʼ aeropuertooʼ. Baʼaleʼ le sukuʼunoʼoboʼ maʼ kʼuuxilnajoʼobiʼ.

² Ka tsʼoʼokeʼ le sukuʼunoʼoboʼ béeychaj u kʼuchloʼob teʼ tuʼux ku binoʼoboʼ, baʼaleʼ taʼaytak u tsʼoʼokol. Kex kaʼanaʼanoʼobeʼ pʼáatoʼob tsikbal yéetel le sukuʼunoʼob kʼamoʼoboʼ. Ka máan kʼiineʼ tu yojéeltoʼobeʼ tsʼaʼab cuenta le úuchik u chúukpajal u yóoloʼob yéetel le maʼ u kʼuuxiloʼob teʼ aeropuertooʼ. Utúul tiʼ le máaxoʼob ku viajaroʼ tu yaʼalaj tiʼ le máax ku meyaj teʼ avionoʼ: «Wa maʼ yoʼolal le treintaicuatro cristianoʼob viajarnajoʼob xanoʼ bejlaʼa tsʼoʼok u yúuchul upʼéel baʼateleʼ».

Le yóokʼol kaabaʼ chuup yéetel máaxoʼob séeb u kʼuuxiloʼob

3, 4. 1) ¿Baʼax tu beetaj le máax yáax kʼuuxilnajoʼ, yéetel baʼaxoʼob tsʼoʼok u sen úuchul desde le kʼiin jeʼeloʼ? 2) ¿Bix k-ojéeltik Caineʼ jeʼel kaʼach u páajtal u xuʼulsik u kʼuuxileʼ?

³ Le chiʼichnakiloʼob yaan bejlaʼaʼ ku beetik u jáan pʼuʼujul máak (Ecl. 7:7). Lelaʼ ku beetik u pʼektikuba máak yéetel u beetik loob. Ku beetik u yantal baʼateltáambaloʼob ichil u kajnáaliloʼob upʼéel kaaj, nukuch kaajoʼob yéetel u baʼateʼel le familiaʼoboʼ. Baʼaleʼ lelaʼ maʼ upʼéel baʼal túumbeniʼ. Le kʼuuxilil yéetel le u jáan pʼuʼujul máakoʼ le péeks Caín, u nojchil u hijo Adán yéetel Eva, u kíims Abel, u yíitsʼin. Letiʼeʼ tu beetaj kex aʼalaʼabtiʼ tumen Jéeoba maʼ unaj u kʼuuxil yéetel kex aʼalaʼabtiʼ jeʼel u beetaʼal u bin utsil tiʼ kaʼacheʼ (xokaʼak Génesis 4:6-8).

⁴ U jaajileʼ Caineʼ kʼeban xan. Baʼaleʼ letiʼeʼ yaan u páajtalil kaʼach u yéeyik baʼax ken u beete, le oʼolal jeʼel u xuʼulul u kʼuuxil wa u kʼáateʼ. Le beetik maʼ chéen ilaʼab tumen Jéeoba le baʼax tu beetoʼ. Le kʼebanoʼ ku beetik k-jáan kʼuuxil yéetel u taaktal k-jáan baʼateʼel. Tsʼoʼoleʼ teʼ tu tsʼook kʼiinoʼob jach talamtakaʼ yaʼab uláakʼ baʼaxoʼob jeʼel u beetik k-kʼuuxileʼ (2 Tim. 3:1). Jeʼex u pʼáatal minaʼan taakʼin tiʼ máakoʼ ku taasik chiʼichnakil. Tak le policía yéetel uláakʼ organizacionoʼob áantik le familiaʼoboʼ ku yaʼalikoʼobeʼ, u pʼáatal minaʼan taakʼin tiʼ máakeʼ ku beetik u séeb kʼuuxil máak bey xan u beetaʼal loob tiʼ u maasil ichil le familiaoʼ.

5, 6. ¿Baʼax tuukulil jeʼel u joʼopʼol u yantaltoʼoneʼ?

⁵ Yaʼab tiʼ le máakoʼob yéetel k-tʼaan sáamsamaloʼ tsʼuʼutoʼob, noj baʼal u taaskubaʼob yéetel jach kʼasaʼanoʼob. Le oʼolal séeb jeʼel u joʼopʼol k-beetik xan beyoʼ (2 Tim. 3:2-5). Le baʼaxoʼob ku máansaʼal teʼ cine yéetel teʼ televisionoʼ ku yeʼeskoʼob maʼ kʼaas u sutik máak u jeel le baʼax kʼaas ku beetaʼaltiʼoʼ. Le bix u beetaʼal le peliculaʼoboʼ ku beetik u páaʼtik máak u yilik baʼax hora ken suʼutuk u jeel le baʼax kʼaas ku beetik le máax kʼasaʼanoʼ. Le ken úuchuk lelaʼ maases yaan u yantal u baʼatelil.

⁶ Le baʼaloʼob beyaʼ maʼatech u yáantik máak tuukul jeʼex utstutʼaan Dioseʼ, baʼaxeʼ ku beetik u  tuukul máak jeʼex u maasil máaxoʼob maʼatech u meyajtkoʼoboʼ bey xan jeʼex u tuukul le máax gobernartikoʼoboʼ, Satanás (1 Cor. 2:12; Efe. 2:2; Apo. 12:12). Le tuukul beyaʼ ku péekskoʼon k-beet baʼaloʼob ku bin tu contra le kiliʼich muukʼoʼ bey xan tiʼ le modos ku taal tiʼ letiʼoʼ. Baʼaleʼ upʼéel tiʼ le baʼaloʼob tu kaʼansaj Cristooʼ letiʼe maʼ k-jáan kʼuuxil yoʼolal le baʼaxoʼob ku beetaʼaltoʼonoʼ (xokaʼak Mateo 5:39, 44, 45). ¿Baʼax jeʼel u yáantkoʼon k-tsʼáa ichil k-kuxtal le baʼaxoʼob tu kaʼansaj Jesusoʼ?

Baʼaxoʼob unaj k-beetik yéetel baʼax maʼ

7. ¿Baʼax tu beetaj Simeón yéetel Leví úuchik u sen pʼuʼujloʼob?

⁷ Le Bibliaoʼ ku yaʼalik maʼ unaj u jáan pʼuʼujul máakiʼ yéetel ku tʼaan tiʼ le utsiloʼob ku taasik u beetik máak le baʼax ku yaʼalikoʼ bey xan le talmiloʼob ku taasik wa maʼ u beetaʼaloʼ. Koʼoneʼex ilik baʼax tu beetaj Simeón yéetel Leví, u paalaloʼob Jacob, le ka tu chʼaʼatukloʼob u beetkoʼob justicia. Ka tu yojéeltoʼob tsʼoʼok u violartaʼal Dina, u yíitsʼnoʼob, tumen utúul máak ku kʼaabaʼtik Siquemeʼ «sen pʼuʼujoʼob» (Gén. 34:7). Ka tsʼoʼokeʼ u maasil u paalal Jacobeʼ bin u baʼateltoʼob u kaajal Siquem, tu chʼaʼajoʼob baʼaxoʼob yaniʼ yéetel tu bisoʼob le mejen paalaloʼoboʼ bey xan le koʼoleloʼoboʼ. Baʼaleʼ lelaʼ maʼ tu beetoʼob chéen yoʼolal le baʼax beetaʼab tiʼ Dinaoʼ, baʼaxeʼ tumen tu yiloʼob bey tu contraʼob yéetel tu contra u taataʼob beetaʼab baʼax kʼaaseʼ, tu yiloʼob bey mixbaʼalkúuntaʼaboʼobeʼ. Baʼaleʼ ¿baʼax tu beetaj Jacob ka tu yojéeltaj le baʼax tu beetaj u paalaloʼoboʼ?

8. ¿Baʼax ku kaʼansiktoʼon le baʼax tu beetaj Simeón yéetel Levioʼ?

⁸ Kex jach yaachaj tu yóol Jacob úuchik u violartaʼal Dinaeʼ, maʼ maʼalob tu yilil le baʼax tu beetaj Simeón yéetel Levioʼ. Baʼaleʼ letiʼobeʼ tu yaʼaloʼobtiʼ: «¿Ka tukultikeʼ u najmal u beetik baʼal tiʼ k-íitsʼin bey juntúul x-choko pool koʼoleleʼ?» (Gén. 34:31). Baʼaleʼ le baʼax tu beetoʼoboʼ tu taasaj uláakʼ talmil, tumen maʼ lúub utsil tiʼ Jéeobaiʼ. Ka máan kʼiineʼ, Jacobeʼ tu yaʼaleʼ yoʼolal le baʼax tu beetoʼoboʼ yaan u kʼiʼitpajal u paalaloʼob ichil tuláakal u chʼiʼibal Israel (xokaʼak Génesis 49:5-7). Jeʼex túun k-ilkoʼ le úuchik u sen pʼuʼujul le kaʼatúul  máakoʼobaʼ tu beetaj u xuʼulul u kʼaʼamloʼob tumen Jéeoba bey xan tumen u taataʼob.

9. ¿Baʼax súutukil jach óolak u beet David upʼéel baʼax maʼ unaj tumen jach kʼuuxilnajiʼ?

⁹ Beoraaʼ tuukulnakoʼon tiʼ baʼax tu beetaj David. Letiʼeʼ jach yanchaj tuʼux u sutik u jeel baʼax beetaʼabtiʼoʼ, baʼaleʼ maʼ tu beetiʼ (1 Sam. 24:3-7). Utéenjeakeʼ jach pʼuʼujiʼ, le oʼolal óolak u beet upʼéel baʼax maʼ maʼalobiʼ. Letiʼe ka poʼochʼ paʼteʼ yéetel u soldadoʼob tumen utúul máak ayikʼal ku kʼaabaʼtik Nabal, kex tsʼoʼok u kanáantkoʼob u yaalakʼ bey xan le máaxoʼob kanáantkoʼoboʼ. Maʼ xaaneʼ Davideʼ jach yaachaj tu yóol úuchik u mixbaʼalkúuntaʼal u soldadoʼob, le oʼolal tu chʼaʼatuklaj u bin u kíimseʼ. Baʼaleʼ utúul xiʼipaleʼ bin u yaʼal tiʼ Abigail, u yatan Nabal, baʼax tsʼoʼok u yúuchul yéetel tu yaʼalajtiʼ ka u beet wa baʼax. Tu séebaʼanileʼ, Abigaileʼ tu beetaj yaʼab baʼal jaantbil ka tu bisaj tiʼ David, ka kʼuch tu yiknaleʼ, letiʼeʼ táan u bin kaʼach yéetel u soldadoʼob u kíims Nabal yéetel le máaxoʼob ku meyajoʼob tiʼoʼ. Le ka tu yilaj Davideʼ tu kʼáataj ka perdonartaʼak yoʼolal le baʼax tu beetaj u yíichamoʼ yéetel tu kʼaʼajsajtiʼ maʼ unaj u beetik baʼax maʼ utstutʼaan Jéeobaiʼ. David túuneʼ tu tsʼáaj cuenta maʼ maʼalob le baʼax taak u beetik kaʼachoʼ, ka tu yaʼalaj: «U kiʼtʼantech xan Yuumtsil tu yoʼolal a maʼalob tuukul, tumen bejelaʼeʼ, tsʼoʼok a [wáantken utiaʼal maʼ] in wekik kʼiʼikʼ» (1 Sam. 25:2-35).

Le baʼax unaj u beetik le máaxoʼob meyajtik Diosoʼ

10. ¿Bix unaj u yilik le máaxoʼob meyajtik Dios u sutkoʼob u jeel le baʼax kʼaas ku beetaʼaltiʼoboʼ?

¹⁰ Le baʼax tu beetaj Simeón yéetel Leví, bey xan David yéetel Abigailoʼ ku yeʼeskeʼ Jéeobaeʼ maʼ maʼalob u yilik u sen pʼuʼujul máakiʼ mix u beetaʼal loobil, baʼaleʼ ku beetik u bin utsil tiʼ le máaxoʼob kaxtik jeetsʼeliloʼ. Lelaʼ jach bey úuchik u yaʼalik apóstol Pablooʼ: «Jeʼel bix ku páaʼtaʼal tiʼ teʼexoʼ, beeteʼex tak tuʼux ku páajtal a kuxtaleʼex ich jeetsʼel yéetel tuláakal máak. In yaabilaj sukuʼuneʼex, maʼ a sutikeʼex le loob ku beetaʼalteʼexoʼ, baʼaleʼ pʼateʼex u boʼolil tu kʼab Jajal Dios; tumen le Kiliʼich Tsʼíiboʼ ku yaʼalik: Teen unaj in jaatsʼ, teen kin boʼol, ku yaʼalik Yuumtsil. Ku yaʼalik xaneʼ: [«Wa le máax pʼekmailech wiʼijeʼ tsʼáa baʼal u jaante, wa ukʼajeʼ tsʼáa baʼal u yukʼe; wa ka beetik beyoʼ ka nikkúuntik chakjomeʼen chúuk tu pool», NM]. Maʼ a chaʼik u tsʼáanchaʼatikech le kʼaasoʼ. Baʼaleʼ tsʼáanchaʼat le kʼaas yéetel le utsoʼ» (Rom. 12:18-21). *

11. ¿Baʼax tu beetaj utúul kiik jach séeb u kʼuuxil kaʼachi?

¹¹ ¿Bix jeʼel k-beetik le baʼax ku yaʼalik le Bibliaaʼ? Koʼoneʼex ilik baʼax tu beetaj utúul kiik, letiʼeʼ tu tsikbaltaj tiʼ utúul anciano baʼax talmiloʼob ku aktáantik tuʼux ku meyaj. Tu yaʼalajtiʼeʼ jach kʼuuxchajaʼan yéetel taak u pʼatik le meyajoʼ, tumen le koʼolel tsʼaʼab u nuʼukt le meyajoʼ jach kʼasaʼan yéetel yaʼab u yaʼalik baʼal tiʼ. Le ancianooʼ tu yaʼalajtiʼ maʼ u jáan pʼatik le meyajoʼ, tumen tu tsʼáaj cuentaeʼ chéen letiʼ maas nojochkíint le talmil yéetel le máax nuʼuktik le meyajoʼ (Tito 3:1-3). Tu yáantaj u yileʼ kex ka u kaxt yaanal meyajeʼ, kʼaʼabéet u kanik u núuk maʼalob baʼax ku yaʼalaʼaltiʼ kex táan u kʼuuxil le máax aʼaliktiʼoʼ. Tsʼoʼoleʼ tu yaʼalajtiʼ ka u tratart le koʼolel jeʼex utstutʼaan ka tratartaʼak letiʼoʼ, jeʼex aʼalaʼabik tumen Jesuseʼ (xokaʼak Lucas 6:31). Le kiikoʼ tu beetaj le baʼax tu yaʼalaj le ancianooʼ, yéetel ka máan kʼiineʼ le koʼolel nuʼuktik le meyajoʼ pʼáat maʼalob u tratartik yéetel tu yaʼalajtiʼ jach maʼalob le meyaj ku beetkoʼ.

12. ¿Baʼaxten jach ku yaatal k-óol ken yanaktoʼon talmiloʼob yéetel le sukuʼunoʼoboʼ?

¹² Toʼoneʼ k-ojel maʼ xaaneʼ jeʼel u yantaltoʼon talmil yéetel le máaxoʼob maʼatech u meyajtkoʼob Diosoʼ. K-ojel yaʼab máakoʼobeʼ yaʼab baʼaloʼob maʼ maʼalobtak ku beetkoʼobiʼ, baʼaleʼ k-ojel xan maʼ unaj k-jáan tsʼíikil yoʼolal le baʼaxoʼob ku beetkoʼob toʼonoʼ (Sal. 37:1-11; Ecl. 8:12, 13; 12:13, 14). Baʼaleʼ baʼax maas yaaj t-óoleʼ letiʼe ka yanaktoʼon upʼéel kʼuuxilil yéetel utúul sukuʼunoʼ. Utúul kiikeʼ ku yaʼalik: «Baʼax jach talamchaj in wilik ka tin beetimba u x-jaajkunaj Jéeobaeʼ, letiʼe in kʼamik le máaxoʼob meyajtik Diosoʼ láayliʼ kʼebanoʼobeʼ».  Yoʼolal le bix u tratartaʼal máak teʼ kʼasaʼan yóokʼol kaabaʼ, ku páaʼtik máak ka tratartaʼak maʼalob bey xan yéetel yaabilaj tumen le sukuʼunoʼoboʼ. Le oʼolal wa utúul sukuʼun wa utúul kiik ku tratarkoʼon maʼ maʼalobeʼ jeʼel u beetik u yaatal k-óol yéetel k-pʼuʼujleʼ, lelaʼ maases k-uʼuyik wa yaan meyaj tsʼaʼan u beet teʼ múuchʼuliloʼ. Maʼ xaaneʼ jeʼel k-tuklikeʼ: «¿Bix u yúuchul baʼaloʼob bey ichil u kaajal Jéeobaaʼ?». U jaajileʼ tak ichil le yáax cristianoʼob yéeyaʼanoʼob utiaʼal u binoʼob kaʼan yanchaj le talmiloʼob beyaʼ (Gal. 2:11-14; 5:15; Sant. 3:14, 15). ¿Baʼax unaj k-beetik wa ku yúuchultoʼon beyaʼ?

13. ¿Baʼaxten unaj k-utskíintik le talmil ku yantaltoʼonoʼ, yéetel bix unaj k-beetik?

¹³ Le kiik t-chʼaʼachiʼitaj teʼ xóotʼol 12, ku yaʼalik: «Tin kanaj payalchiʼ yoʼolal le máaxoʼob beetik in wuʼuykimba maʼ maʼalobiloʼ. In beetik beyoʼ jach ku yáantken». Jesuseʼ tu kaʼansaj ka payalchiʼinakoʼon yoʼolal le máaxoʼob pʼektikoʼonoʼ (Mat. 5:44). Baʼaleʼ ¿máasaʼ maas unaj k-beetik yoʼolal k-sukuʼunoʼob? Jeʼex utúul taatatsil u kʼáat ka u paklan yaabiltuba u paalaleʼ, Jéeobaeʼ u kʼáat ka u bisuba tubeel le máaxoʼob meyajtkoʼ. Toʼoneʼ táan k-páaʼtik le kuxtal minaʼan u xuul ich jeetsʼelil yéetel kiʼimak óolaloʼ, le beetik Jéeobaeʼ táan u kaʼanskoʼon kuxtal ich jeetsʼelil desde teʼ kʼiinoʼobaʼ. Letiʼeʼ u kʼáat ka múuchʼ meyajnakoʼon. Le oʼolal kʼaʼabéet k-ilik k-utskíintik le talmiloʼob ku yantaltoʼonoʼ wa maʼ k-beetik u cuentailoʼob utiaʼal ka múul meyajnakoʼon tu yéeteloʼob (xokaʼak Proverbios 19:11). Ken yanak talmil toʼon yéetel le sukuʼunoʼoboʼ, maʼ unaj k-náachtal tiʼobiʼ, baʼaxeʼ unaj k-paklan áantikba utiaʼal u seguer u kanáantkoʼon Jéeoba (Deu. 33:27).

Le utsiloʼob ku taasik u yeʼesik máak yaabilaj tiʼ u maasiloʼ

14. ¿Baʼax unaj k-beetik utiaʼal maʼ k-pʼektikba yéetel u maasil?

¹⁴ Satanás yéetel u kʼasaʼan angeloʼobeʼ, u kʼáatoʼob ka xuʼuluk k-kʼaʼaytaj, le oʼolal ku beetkoʼob u yantal talmil ichil le familiaʼoboʼ bey xan ichil le múuchʼuliloʼ. Tumen u yojloʼob jach ku lúubul u yóol máak yoʼolal le talamiloʼoboʼ ku yilik u paklan pʼektikuba máak yéetel u maasil (Mat. 12:25).  Utiaʼal maʼ k-beetik baʼax u kʼáatoʼobeʼ unaj k-beetik le baʼax tu yaʼalaj Pabloaʼ: «U palitsil Yuumtsileʼ maʼ unaj u máan tiʼ baʼateliloʼobiʼ; baʼaleʼ unaj uts u puksiʼikʼal utiaʼal tuláakal» (2 Tim. 2:24). Kʼaʼajaktoʼoneʼ «maʼ táan k-baʼateʼel tu contra máakoʼobiʼ, baʼaleʼ tu contra u muukʼ kʼaakʼas pixanoʼob yanoʼob tiʼ le kaʼanilbeʼen kúuchiloʼoboʼ». Utiaʼal maʼ u beetkoʼob k-lúubleʼ unaj u yantaltoʼon u nuʼukulil le baʼateʼel ku tsʼáaik Diosoʼ, ichil lelaʼ táakaʼan le u nuʼukulil k-kʼaʼaytik «u maʼalob péektsilil le jeetsʼeloʼ» (Efe. 6:12-18).

15. ¿Baʼax unaj k-beetik ken aʼalaʼak baʼaloʼob maʼ jaajtak t-contraiʼ?

¹⁵ Le máaxoʼob maʼatech u meyajtkoʼob Diosoʼ ku yilik u beetkoʼob kʼaas tiʼ u kaajal Jéeoba. Yanoʼobeʼ ku beetkoʼobtoʼon loob, yanoʼob xaneʼ ku yaʼalikoʼob baʼaloʼob maʼ jaajtak t-contra teʼ periodicoʼoboʼ bey xan tu táan le autoridadoʼoboʼ. Lelaʼ bey tu yaʼalil Jesús kun úuchloʼ (Mat. 5:11, 12). Baʼaleʼ ¿baʼax unaj k-beetik? Le Bibliaoʼ ku yaʼalik: «Maʼ a boʼotikeʼex kʼaas yéetel kʼaas tiʼ mix máak», ichil lelaʼ táakaʼan baʼaxoʼob k-aʼalik bey xan baʼaxoʼob k-beetik (Rom. 12:17; xokaʼak 1 Pedro 3:16).

16, 17. ¿Baʼax talmil tu aktáantaj upʼéel múuchʼulil?

¹⁶ Jeʼel baʼaxak ka u beettoʼon le Kʼaasilbaʼaloʼ, toʼoneʼ jeʼel u páajtal «tsʼáanchaʼat[ik] le kʼaas yéetel le utsoʼ». Lelaʼ bey tu beetil u jaats sukuʼunoʼob tiʼ upʼéel isla yaan teʼ Pacificooʼ, letiʼobeʼ tu alquilartoʼob upʼéel kúuchil utiaʼal u beetkoʼob u Kʼaʼajsajil kíimik Jesús. Ka tu yojéeltaj u nuuktakil upʼéel iglesia teʼ kaajoʼ tu chʼaʼatuklaj xan u muchʼkubaʼob teʼ kúuchil jeʼeloʼ yéetel teʼ súutuk u tukulmaj le sukuʼunoʼoboʼ. U nojchil le policíaoʼ tu yaʼalajtiʼob unaj u jóoʼloʼob táanil tiʼ u muchʼkuba le sukuʼunoʼoboʼ, baʼaleʼ ka horachaj u káajal le Kʼaʼajsajiloʼ, le kúuchiloʼ chuup yéetel le máakoʼob tiʼ uláakʼ religionoʼ, ka tu káajsaj u muchʼtáambaloʼob.

¹⁷ Le táan u náatsʼal le policía utiaʼal u jóoʼsoʼoboʼ, u nojchil le religionoʼ tu natsʼuba yiknal utúul tiʼ le ancianoʼoboʼ ka tu yaʼalajtiʼ: «¿Yaan wa muchʼtáambal teʼex kaʼach teʼ áakʼabaʼ?». Le sukuʼunoʼ tu yaʼalajtiʼeʼ yaan, letiʼ túuneʼ tu núukaj: «Áan, maʼ in wojel kaʼachiʼ». Teʼ súutukoʼ aʼalaʼabtiʼ tumen utúul policía: «¡Bix ken a wal maʼ a wojliʼ! ¡Maʼ jaʼatskabjeak t-aʼalajteʼexiʼ!». Le j-kʼiin túunoʼ tu paktaj le sukuʼunoʼ ka joʼopʼ u cheʼejtik táan u yaʼaliktiʼ: «¿Baʼax túun ken a beeteʼex beoraaʼ? Le kúuchiloʼ chuup. ¿Yaan wa a waʼalikeʼex tiʼ le policíaʼob ka u jóoʼsoʼonoʼ?». Lelaʼ chéen tu beetoʼob utiaʼal ka ilaʼak bey letiʼe sukuʼunoʼob chʼaʼapachtikoʼoboʼ. ¿Baʼax túun tu beetaj le sukuʼunoʼoboʼ?

18. ¿Baʼax tu beetaj le sukuʼunoʼob yoʼolal le baʼax beetaʼabtiʼoboʼ, yéetel bix tsʼoʼokik le baʼax úuchoʼ?

¹⁸ Le sukuʼunoʼoboʼ tu yaʼaloʼob tiʼ le u nojchil le religión ka pʼáatkoʼob ich media horaoʼ tsʼoʼoleʼ ku yantaltiʼob xan le Kʼaʼajsajiloʼ. Kex beyoʼ maʼ séeb jóokʼoʼobiʼ, baʼaleʼ ka láaj binoʼobeʼ, le sukuʼunoʼoboʼ páajchaj u beetkoʼob le Kʼaʼajsajiloʼ. Ka sáaschaj tuláakʼ kʼiineʼ, le gobiernooʼ tu yaʼalaj ka investigartaʼak le baʼax úuchoʼ. Ka ilaʼab tiʼ le uláakʼ religión yanchaj u culpailoʼ, le gobiernooʼ tu yaʼalajtiʼ le religión ka u tsʼa ojéeltbil teʼ kaaj tiʼ u nojchil le j-kʼiin yanchaj u culpailoʼ maʼ tiʼ u j-jaajkunajoʼob Jéeobaiʼ. Tsʼoʼoleʼ le máaxoʼob investigart le baʼax úuchoʼ tu tsʼáajoʼob u diosboʼotikil tiʼ le sukuʼunoʼob tumen maʼ kʼuuxilnajoʼobiʼ. Jeʼex túun k-ilkoʼ, le úuchik u yilik u kuxtaloʼob «ich jeetsʼel[il] yéetel tuláakal máak[oʼ]», tu taasaj utsil tiʼob.

19. ¿Baʼax uláakʼ kʼaʼabéet utiaʼal u yantal jeetsʼelil tiʼ máak yéetel u maasil?

¹⁹ Uláakʼ baʼax unaj u beetik máak utiaʼal ka yanak jeetsʼelileʼ letiʼe ka tʼaanak «maʼalob yéetel jatsʼuts» jeʼex u yaʼalik le Bibliaoʼ. Teʼ tuláakʼ xookoʼ yaan u tsolaʼal baʼax u kʼáat u yaʼal le tʼaanaʼ yéetel bix jeʼel u beetaʼaleʼ.

[Tsolajiloʼob]

¿Jeʼel wa u páajtal a tsolkeʼ?

• ¿Baʼaxten jach séeb u kʼuuxil le máakoʼob teʼ kʼiinoʼobaʼ?

• ¿Bix u yeʼesik le Biblia le utsiloʼob ku taasik le maʼ u jáan kʼuuxil máak bey xan le talmiloʼob ku taasik u jáan kʼuuxiloʼ?

• ¿Baʼax unaj k-beetik wa ku beetaʼal k-kʼuuxil tumen utúul sukuʼun?

• ¿Baʼax unaj k-beetik wa ku beetaʼal k-kʼuuxil tumen le máaxoʼob pʼekmiloʼonoʼ?

[U kʼáatchiʼiloʼob le xookoʼ]

[U tsolajil le oochel teʼ táan juʼun 16]

Ka suunaj Simeón yéetel Leví teʼ tuʼux kajaʼanoʼoboʼ tsʼoʼok u beetkoʼob loob yoʼolal u pʼujaʼaniloʼob

[U tsolajil le oochel teʼ táan juʼun 18]

U yeʼesik máak u yutsileʼ jeʼel u yáantik u maasil u kʼex u tuukuleʼ