«Tsʼáa a wóol [...] kaʼansaj»

JESUSEʼ tu yaʼalaj tiʼ u disipuloʼob: «Teʼexeʼ ka waʼalikeʼexten j-kaʼambesaj yéetel Yuumtsil, u jaajil baʼax ka waʼalikeʼex tumen letiʼen» (Juan 13:13). Yéetel le tʼaanoʼobaʼ tu kʼaʼajsaj tiʼ u disipuloʼobeʼ letiʼeʼ utúul j-kaʼansaj. Le taʼaytak u kaʼa suut teʼ kaʼanoʼ tu yaʼalajtiʼob: «Xeeneʼex túun tiʼ u kajnáaliloʼob tuláakal kaajoʼobeʼ ka a beeteʼexoʼob j-kaambaloʼob; [...] yéetel kaʼanseʼexoʼob u tsʼoʼokbesoʼob tuláakal baʼax in waʼalmaj tiʼ teʼex» (Mat. 28:19, 20). Ka máan kʼiineʼ, Pabloeʼ tu yaʼalaj kʼaʼabéet u kanik máak u kaʼans tubeel le baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ. Letiʼeʼ tu yaʼalaj tiʼ Timoteo, ku meyaj kaʼach bey ancianoi teʼ múuchʼuliloʼ: «Tsʼáa a wóol xook, tsol xikin yéetel kaʼansaj. [...] Tsʼáa tuláakal a wóol tiʼ le baʼaloʼobaʼ, utiaʼal ka páatak u yilaʼal tumen tuláakaleʼ bix a bin táanil» (1 Tim. 4:13-15).

Bejlaʼa xaneʼ, teʼ kʼaʼaytaj yéetel teʼ muchʼtáambaloʼoboʼ ku yúuchul kaʼansajiʼ. ¿Bix jeʼel u páajtal k-tsʼáaik k-óol kaʼansaj xaneʼ? ¿Bix jeʼel u yeʼesik táan k-máan táanil le bix k-kaʼansajoʼ?

Unaj k-kaʼansaj jeʼex Jesuseʼ

Le bix úuchik u kaʼansaj Jesusoʼ jach jatsʼuts uʼuyabik. Lucaseʼ ku yaʼalik bix tu yuʼubiluba le máakoʼob uʼuy baʼax tu yaʼalaj tu sinagogai Nazaretoʼ: «Tuláakaloʼob táan u yutsiltʼaanoʼob tu yoʼolal Jesús, yéetel jakʼaʼan u yóoloʼob tu yoʼolal le tʼaanoʼob jach jatsʼutstak ku yaʼalikoʼ» (Luc. 4:22). Le disipuloʼoboʼ bey xan kaʼansajnajikoʼoboʼ. Le oʼolal apóstol Pabloeʼ tu yaʼalaj tiʼ le sukuʼunoʼoboʼ: «Kuxleneʼex jeʼel bix in kuxtal tenoʼ, jeʼel bix teneʼ táan in kuxtal jeʼel bix u kuxtal Cristoeʼ» (1 Cor. 11:1). Le oʼolal jach maʼalob úuchik u kaʼansaj «tu táan máakoʼob yéetel [tu yotochoʼob]» (Hch. 20:20).

«Tʼaanaj [...] yéetel le máaxoʼob ku muchʼikubaʼob kʼíiwikoʼ»

Teʼ capítulo 17 tiʼ u libroi Beetaʼanoʼoboʼ, k-ilik upʼéel bix úuchik u kaʼansaj Pablo tu táan yaʼab máakoʼob. Lelaʼ úuch le ka bin tu noj kaajil Atenas, tu luʼumil Grecia. Tu bejiloʼob yéetel tu kʼíiwikileʼ jach yaʼab beetbil diosoʼob yaniʼ... u jaajileʼ jeʼel tuʼuxak ka paakatnak máakeʼ le ku yilik. Le oʼolal kʼuuxilnaj le apostoloʼ. Baʼaleʼ kex beyoʼ «tʼaanaj yéetel le judíoʼob teʼ sinagogaoʼ [...], tʼaanaj xan sáamsamal yéetel le máaxoʼob ku muchʼikubaʼob kʼíiwikoʼ» (Hch. 17:16, 17). Toʼoneʼ bey xan unaj k-beetkoʼ. Kex jeʼel baʼaxak ka creertaʼak tumen le máakoʼoboʼ, unaj k-tʼankoʼob yéetel tsiikil, maʼ unaj k-tʼaan kʼaas tu contraʼobiʼ. Beyoʼ maʼ xaaneʼ maas jeʼel u yuʼubikoʼob le baʼaxoʼob k-kʼaʼaytikoʼ yéetel jeʼel u pʼatkoʼob le religionoʼob maʼatech u kaʼanskoʼob u jaajiloʼ (Hch. 10:34, 35; Apo. 18:4).

Tu kʼíiwikil le kaajoʼ, Pabloeʼ tʼaanaj yéetel filosofoʼob maʼatech u creerkoʼob le baʼax ku kʼaʼaytikoʼ. Ka joʼopʼ u tʼaan yéeteloʼobeʼ tu chʼaʼaj en cuentai bix u tuukuloʼob. Kex beyoʼ yaan tiʼ le máakoʼoboʼ tu yaʼaloʼobeʼ letiʼeʼ chéen utúul «máak yaʼab u tʼaan», le tʼaan griego ku suʼutul beyaʼ u kʼáat u yaʼal xaneʼ «utúul máak ku máan u mol neekʼoʼob» yéetel ku yaʼalaʼal tiʼ le máaxoʼob ku yuʼubikoʼob baʼaxoʼob ku yaʼalik jeʼel máaxakoʼ tsʼoʼoleʼ ku máan u tsikbalt kex maʼ u yojel wa jaajiʼ. Uláakʼoʼob xaneʼ tu yaʼaloʼob: «Bey juntúul máak ku [tʼaan tiʼ] uláakʼ [diosoʼobeʼ]» (Hch. 17:18).

Baʼaleʼ le apostoloʼ maʼ tu chaʼaj u lúubul u yóol yoʼolal le baʼaxoʼob aʼalaʼab tu contraoʼ. Baʼaxeʼ le ka aʼalaʼabtiʼ ka u tsol le baʼaxoʼob ku kaʼansikoʼ, tu aprovechartaj utiaʼal u tʼaan jeʼex utúul j-maʼalob kaʼansajeʼ (Hch. 17:19-22;  1 Ped. 3:15). Koʼoneʼex ilik le baʼaxoʼob tu yaʼaloʼ utiaʼal k-ilik bix jeʼel k-kaʼansaj tubeeleʼ.

Unaj k-tʼaan tiʼ baʼaxoʼob ku creerkoʼob

Pabloeʼ tu yaʼalajtiʼob: «Atenasileʼex, tiʼ tuláakal baʼal kin wilikeʼ teʼexeʼ jach a tsʼaamaj a tuukuleʼex tiʼ le [diosoʼoboʼ]. Tumen le [...] kúuchiloʼob tuʼux ka [adorareʼexoʼ], tin wilaj jumpʼéel u kúuchil [...] tuʼux tsʼíibtaʼan le tʼaanoʼobaʼ: Tiʼ le Jajal Dios maʼ kʼaj óolaʼanoʼ. Le Jajal Dios ka [adorarkeʼex] kex maʼ a kʼaj óoleʼexoʼ, letiʼ le Jajal Dios kin [kʼaʼaytik] tiʼ teʼexoʼ» (Hch. 17:22, 23).

Le apostoloʼ jach tu yilaj baʼaxoʼob yaan teʼ kaajoʼ. Úuchik u beetkeʼ yaʼab baʼax tu kanaj tiʼ le máaxoʼob yéetel tʼaanajoʼ. Wa k-jach ilik xan le baʼaxoʼob yaan teʼ tuʼux kajaʼan le máakoʼob tuʼux k-kʼaʼaytajoʼ yaʼab baʼaloʼob jeʼel k-kanik tiʼobeʼ. Unaj k-ilik wa yaan báaxloʼob tu táankabil u yotochoʼob bey xan wa yaan wa baʼax tsʼíibtaʼan tu joonailoʼob. Le baʼaloʼob beyaʼ jeʼel u yáantkoʼon k-il tiʼ baʼax ken tsikbal yéetel u yuumil najeʼ yéetel ka k-il bix unaj k-beetik (Col. 4:6).

Pabloeʼ jach maʼalob bix úuchik u kʼaʼaytik le maʼalob péektsiloʼ. Le ka tu yilaj u kajnáaliloʼob Atenas ku adorarkoʼob yaanal diosoʼobeʼ, tu yáantoʼob u yiloʼob bix unaj u adorarkoʼob u jaajil Dios (1 Cor. 14:8). Lelaʼ ku yeʼesiktoʼoneʼ jach unaj k-kʼaʼaytik tubeel le maʼalob péektsiloʼ.

Maʼ unaj k-yéeyik tiʼ máax ken kʼaʼaytajiʼ yéetel unaj k-kanáantik bix ken tʼaan

Apóstol Pabloeʼ seguernaj u yaʼalik: «Le Jajal Dios máax beet yóokʼol kaab yéetel tuláakal le baʼaloʼob yanoʼoboʼ, letiʼ u yuumil kaʼan yéetel luʼum. Maʼ kajaʼan tiʼ najoʼob beetaʼan tumen máakoʼobiʼ. Mix kʼaʼabéet tiʼeʼ le baʼaxoʼob ku páajtal u beetik wíinik tu yoʼolaliʼ, tumen letiʼ máax tsʼáaiktoʼon le kuxtaloʼ, le iikʼoʼ, yéetel tuláakal baʼal» (Hch. 17:24, 25).

Pabloeʼ tu yeʼesaj Jéeoba tsʼaamil le kuxtaloʼ, baʼaleʼ tu kanáantaj bix úuchik u yaʼalik, tumen tʼaanaj tiʼ «Jajal Dios [...] u yuumil kaʼan yéetel luʼum». Bejlaʼa xaneʼ yantoʼon u páajtalil k-áantik le máakoʼob uts u puksiʼikʼaloʼoboʼ. Kex jeʼel baʼalak religionil yéetel kex jeʼel baʼalak luʼumil u taal máakeʼ, kʼaʼabéet u yojéeltik tiʼ Jéeoba u taal le kuxtaloʼ (Sal. 36:9).

Ka tsʼoʼokeʼ Pabloeʼ tu yaʼalaj: «Tiʼ jumpʼéeliliʼ kʼiʼikʼ tu beetaj tuláakal máakoʼob, [...] yéetel tu tsʼáaj le kʼiinoʼob yéetel le kúuchiloʼob tuʼux unaj u kajtaloʼob[oʼ], utiaʼal u kaxtikoʼob Jajal Dios, wa ku páajtal u kaxtikoʼob táan u tatalkʼaboʼobeʼ, kex tu jaajileʼ Jajal Dioseʼ maʼ náach yanil tiʼ jujuntúul tiʼ toʼoniʼ» (Hch. 17:26, 27).

Le bix k-kaʼansajoʼ unaj u yeʼesik le jatsʼuts modos yantiʼ le Dios k-adorartikoʼ. Jéeobaeʼ ku chaʼik u kaxtaʼal tumen u kajnáaliloʼob tuláakal luʼumiloʼob. Toʼon xaneʼ maʼatech k-yéeyik tiʼ máaxoʼob ken k-kʼaʼayt le maʼalob péektsiloʼ. Le máaxoʼob ku creerkoʼob Diosoʼ jeʼel u páajtal k-áantkoʼob u bisubaʼob tu yéetel utiaʼal ka u kʼamoʼob le utsiloʼob ku taal tiʼ letiʼoʼ (Sant. 4:8). Baʼaleʼ ¿bix jeʼel u páajtal k-áantik le máaxoʼob maʼatech u creerkoʼob Diosoʼ? Unaj k-beetik jeʼex tu beetil Pabloeʼ, letiʼeʼ tu yaʼalaj:

«Tumen tiʼ Jajal Dios kuxaʼanoʼon, tiʼ letiʼ k-péek yéetel tiʼ letiʼ yanoʼon; jeʼel bix xan tu yaʼalaj wa jaytúul [poetaʼobeʼ]: Toʼoneʼ u chʼiʼibaloʼon xan Jajal Dios. Wa u chʼiʼibaloʼon Jajal  Dioseʼ maʼ unaj k-tukultik wa Jajal Dioseʼ bey jeʼel bix wa baʼax beetaʼan [...] yéetel oro, plata wa tuunich[eʼ].» (Hch. 17:28, 29.)

Pabloeʼ tu chʼaʼachiʼitaj le poetaʼob jach kʼaj óolaʼanoʼob tumen le máaxoʼob chʼenxikintoʼ. Toʼon xan bejlaʼeʼ k-ilik k-tʼaan tiʼ le baʼaxoʼob u kʼaj óol le máakoʼob utiaʼal u yóotkoʼob tsikbal t-éeteloʼ. Jeʼex upʼéel kettʼaan meyajnaj tiʼ Pablo tu tsʼíibil Hebreobeʼ láayliʼ jach jeʼel u yáantkoʼoneʼ: «Tuláakal najeʼ unaj u beetaʼal tumen wa máax; baʼaleʼ Jajal Dios máax beet tuláakal baʼax yaan» (Heb. 3:4). Wa ka béeyak k-áantik le máakoʼob tuukul tiʼ le kettʼaanaʼ, maʼ xaaneʼ jeʼel u kʼuchul u creertoʼob u jaajil yoʼolal le Máax beet tuláakal baʼaloʼ. Baʼaleʼ ichil le baʼaxoʼob tu yaʼalaj Pablooʼ k-ilik uláakʼ baʼax unaj u beetik utúul maʼalob j-kaʼansaj: u péeksik u maasil u beet le baʼax ku yaʼalikoʼ.

Unaj k-eʼesik tiʼ baʼax kʼiiniloʼob kuxaʼanoʼon

Le apostoloʼ seguernaj u yaʼalik: «Jajal Dioseʼ tu mukʼyajtaj u x-maʼ naʼatil máakoʼob tiʼ le úuchben kʼiinoʼoboʼ, baʼaleʼ bejelaʼeʼ ku yaʼalik tiʼ tuláakal máak tiʼ tuláakal tuʼuxeʼ, ka u kʼex u tuukuloʼob. Tumen Jajal Dioseʼ u tsʼaamaj jumpʼéel kʼiin [utiaʼal u juzgartik] yóokʼol kaab yéetel tojil, tu yoʼolal juntúul máak u yéeymaj» (Hch. 17:30, 31).

Le u chaʼamil Dios u beetaʼal baʼaloʼob kʼaastak ichil upʼíit kʼiinoʼ ku tsʼáaik u páajtalil k-eʼesik jach baʼax yaan t-puksiʼikʼal. Jach unaj k-áantik le máakoʼob u naʼatoʼob tiʼ kuxaʼanoʼob tu tsʼook kʼiinoʼobeʼ yéetel unaj k-áantkoʼob u yiloʼob le utsiloʼob ken u taas le Reino maʼ kun xáantaloʼ (2 Tim. 3:1-5).

Maʼ upʼéeliliʼ bix úuchik u kʼamkoʼobiʼ

«Le ka tu yuʼubajoʼob u tʼaan tu yoʼolal le kaʼapúut kuxtaloʼ, tsʼeʼetsʼekeʼ tu pʼaʼastajoʼob, uláakʼoʼobeʼ tu yaʼalajoʼob: jeʼel k-uʼuyik a tʼaan tu yoʼolal lelaʼ tuláakʼ kʼiineʼ. Pablo túuneʼ tu pʼatajoʼob. Baʼaleʼ tsʼeʼetsʼek máakoʼob binoʼob tu paach ka oksaj óolnajoʼob» (Hch. 17:32-34.)

Ken k-tsol le baʼax ku yaʼalik le Biblia upʼéel bix séeb u naʼataʼaloʼ, yaan máakeʼ séeb ken u kʼamil, yaan xaneʼ maʼatech. Baʼaleʼ tak chéen utúul máak ka kʼuchuk u kʼaj óol Jéeobaeʼ jach ku kiʼimaktal k-óol yéetel k-tsʼáaik u nib óolalil tiʼ úuchik u tsʼáaiktoʼon u páajtalil k-natsʼik yiknal Jesús, u Hijo (Juan 6:44).

Le baʼaxoʼob ku kaʼansiktoʼonoʼ

Ken k-xakʼalt le baʼax tu yaʼalaj Pablooʼ k-ilik jach yaʼab baʼaloʼob jeʼel u páajtal k-kanik utiaʼal k-tsolik tubeel le baʼaxoʼob ku yaʼalik le Bibliaoʼ. Wa ku tsʼaʼabaltoʼon upʼéel tsoltʼaan k-máans teʼ múuchʼuliloʼ unaj k-kanáantik baʼaxoʼob ken k-aʼale. Beyoʼ le máaxoʼob xíimbaltkoʼonoʼ maas maʼ talam jeʼel u naʼatkoʼob yéetel u kʼamkoʼob le baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ. Yaan k-aʼalik u jaajil, baʼaleʼ maʼ ken aʼal baʼal tiʼ u maasil yoʼolal baʼaxoʼob ku creerkoʼob. Yéetel le ken jóoʼkoʼon kʼaʼaytajeʼ unaj k-kanáantik xan baʼaxoʼob ken k-aʼale yéetel k-tʼaan tiʼ baʼaloʼob jeʼel u kʼamik u yuumil najeʼ. Beyoʼ maʼ kun xuʼulul k-beetik le baʼax tu yaʼalaj Pabloaʼ: «Tsʼáa a wóol [...] kaʼansaj».

[U tsolajil le oochel teʼ táan juʼun 30]

Pabloeʼ jach maʼalob úuchik u kaʼansaj, jach séeb naʼataʼabik yéetel tu kanáantaj bix úuchik u yaʼalik

[U tsolajil le oochel teʼ táan juʼun 31]

Jeʼex Pabloeʼ unaj k-chʼaʼik en cuentai baʼaxoʼob ku creertik le máaxoʼob yéetel k-tsikbal teʼ kʼaʼaytajoʼ