¿K-ilik wa k-yáax eʼesik tsiikil tiʼ le sukuʼunoʼoboʼ?
¿K-ilik wa k-yáax eʼesik tsiikil tiʼ le sukuʼunoʼoboʼ?
«Eʼeseʼex nojoch yaabilaj ta baatsileʼex jeʼex le yaabilaj yaan ichil sukuʼuntsiloʼobeʼ. Eʼeseʼex tsiikil xan ta baatsileʼex, lelaʼ teʼex unaj a yáax eʼeskeʼex tiʼ u maasil.» (ROM. 12:10, NM)
1, 2. 1) ¿Baʼax tu yaʼalaj Pablo tu cartai Romailoʼob? 2) ¿Baʼax kʼáatchiʼiloʼob ken k-núuk teʼ xookaʼ?
APÓSTOL Pabloeʼ tu tsʼíibtaj tu cartai Romailoʼob u kʼaʼabéetil u yeʼesaʼal yaabilaj ichil le múuchʼuliloʼ. Tu yaʼaleʼ kʼaʼabéet k-eʼesik yaabilaj yéetel «x-maʼ kaʼapʼéel ichil». Tʼaanaj xan tiʼ le «nojoch yaabila[joʼ]», yéetel tu yaʼaleʼ lelaʼ unaj u yeʼesaʼal «jeʼex le yaabilaj yaan ichil sukuʼuntsiloʼo[boʼ]» (Rom. 12:9, 10, u yáax jaats, NM).
2 U yeʼesik máak «nojoch yaabilaj[eʼ]» maʼ chéen u kʼáat u yaʼal u lúubul utsil u maasil tiʼiʼ. Baʼaxeʼ unaj u yeʼesik máak yéetel baʼaxoʼob ku beetik. Tumen wa maʼ k-eʼesik yéetel baʼaxoʼob k-beetkeʼ, maʼ ken u tsʼaʼob cuenta wa k-yaabiltmoʼob yéetel wa ku lúubloʼob utsil tiʼ toʼon. Le oʼolal Pabloeʼ tu yaʼalaj: «Eʼeseʼex tsiikil xan ta baatsileʼex, lelaʼ teʼex unaj a yáax eʼeskeʼex tiʼ u maasil» (Rom. 12:10, u tsʼook jats, NM). ¿Baʼax táakaʼan ichil u yeʼesik máak tsiikil? ¿Baʼaxten toʼon kʼaʼabéet k-yáax eʼesik tsiikil tiʼ le sukuʼunoʼoboʼ? ¿Bix jeʼel u páajtal k-beetkeʼ?
Baʼax táakaʼan ichil u yeʼesaʼal tsiikil
3. ¿Baʼax u kʼáat u yaʼal ichil le Biblia le tʼaan hebreo yéetel griego ku suʼutul «tsiikiloʼ»?
3 Le tʼaan hebreo ku suʼutul «tsiikiloʼ» u kʼáat u yaʼal upʼéel baʼal «jach koʼoj u tojol». Le máax ku yeʼesaʼal tsiikil tiʼoʼ ku yilaʼal bey utúul máax jach koʼoj u tojol wa jach kʼaʼabéeteʼ. Le tʼaan griego ku suʼutul xan «tsiikil» ichil le Bibliaoʼ ku tsʼáaik naʼatbil u «nojbaʼalkúuntaʼal» máak (Luc. 14:10, NM). Bey túunoʼ le máaxoʼob k-eʼesik tsiikil tiʼoboʼ k-ilkoʼob jach kʼaʼabéetoʼob yéetel k-nojbaʼalkúuntkoʼob.
4, 5. ¿Baʼax táakaʼan ichil u yeʼesaʼal tsiikil tiʼ wa máax? Kete.
4 ¿Baʼax táakaʼan ichil u yeʼesaʼal tsiikil tiʼ wa máax? Táakaʼan le baʼaxoʼob ku yaʼalik máakoʼ bey xan le baʼaxoʼob ku beetkoʼ. Le tsiikiloʼ ku yeʼesik bix k-ilik k-sukuʼunoʼob, yéetel le u nojbaʼalkúuntaʼal máakoʼ ku yeʼesik bix k-tratarkoʼob.
5 ¿Jeʼel wa u páajtal u yeʼesik tsiikil utúul sukuʼun tiʼ u maasil wa maʼ u puksiʼikʼal péeksik u beeteʼ? (3 Juan 9, 10.) Jeʼex ukúul paakʼáal kʼaʼabéet maʼalob luʼum tiʼ utiaʼal u machkuba u moots utiaʼal ka páatak u nojochtal yéetel maʼ u séeb kíimleʼ, le tsiikil xanoʼ unaj u jóokʼol tu puksiʼikʼal máak utiaʼal u yeʼesik tu jaajil u yóol. Wa maʼ tu puksiʼikʼal máak ku síijil u yeʼesik tsiikileʼ séeb jeʼel u xuʼulul u beetkeʼ. Le oʼolal táanil tiʼ u yaʼalik Pablo tiʼ le sukuʼunoʼob ka u yeʼesoʼob tsiikiloʼ, tu yaʼalajtiʼob: «Yaabiltabaʼex yéetel x-maʼ kaʼapʼéel ichil» (Rom. 12:9; xokaʼak 1 Pedro 1:22).
Unaj k-eʼesik tsiikil tiʼ le máaxoʼob beetaʼaboʼob «jeʼel bix [...] Dioseʼ»
6, 7. ¿Baʼaxten unaj k-eʼesik tsiikil tiʼ u maasil?
6 Utiaʼal k-eʼesik tsiikil tu jaajil k-óol tiʼ wa máaxeʼ, kʼaʼabéet k-chʼaʼik en cuentai baʼax ku yaʼalik le Biblia tiʼ bix unaj k-tratartik u maasiloʼ. Koʼoneʼex ilik kaʼapʼéel baʼax oʼolal unaj k-beetik.
7 Toʼoneʼ beetaʼanoʼon «jeʼel bix [...] Jajal Dioseʼ», maʼ jeʼex u maasil baʼaloʼob kuxaʼanoʼoboʼ (Sant. 3:9). Le oʼolal ku páajtal k-eʼesik jatsʼuts modos jeʼex yaabilaj, naʼatil yéetel justicia. Koʼoneʼex ilik baʼax uláakʼ u tsʼaamajtoʼon Dios, le Máax beetoʼonoʼ. Le salmistaoʼ tu tsʼíibtaj: «Yuumtsil, [...] ¡[a] nojbeʼenileʼ ku píitmáan náachil tiʼ le kaʼanoʼ! [...] Le máakaʼ ta beetaj óoliʼ bey juntúul [dioseʼ]. Tiʼ letiʼ ta tsʼáaj yaʼab tsiikil bey xan nojbeʼenil» (Sal. 8:1, 4, 5; 104:1). * Jeʼex túun k-ilkoʼ Dioseʼ u tsʼaamaj yaʼab tsiikil yéetel nojbeʼenil tiʼ wíinik. Le oʼolal ken k-eʼes tsiikil tiʼ wa máaxeʼ, u jaajileʼ táan k-eʼesik tsiikil tiʼ Jéeoba, le Máax tsʼaamil kuxtal tiʼoʼ. Jeʼex túun k-ilkoʼ, wa kʼaʼabéet k-eʼesik tsiikil tiʼ u maasil máakoʼobeʼ, ¿maʼ wa túun maas unaj k-eʼesik tsiikil tiʼ k-sukuʼunoʼobiʼ? (Juan 3:16; Gal. 6:10).
Chéen upʼéel familiaʼon
8, 9. ¿Baʼax oʼolal unaj k-eʼesik tsiikil tiʼ le sukuʼunoʼoboʼ?
8 Pabloeʼ ku yaʼalik uláakʼ baʼax oʼolal unaj k-paklan eʼesik tsiikil ichiloʼon. Táanil tiʼ u yaʼalik tiʼ le sukuʼunoʼob ka u yeʼesoʼob tsiikil tu baatsiloʼobeʼ, tu yaʼalaj: «Eʼeseʼex nojoch yaabilaj ta baatsileʼex jeʼex le yaabilaj yaan ichil sukuʼuntsiloʼobeʼ». Le tʼaan griego ku suʼutul «yaabilaj yaan ichil sukuʼuntsiloʼo[boʼ]» ku tʼaan tiʼ le yaabilaj ku yeʼesaʼal ichil upʼéel familia jach u paklan yaabiltmubaʼob yéetel ku paklan áantikubaʼoboʼ. Bey túunoʼ, le ka tu yaʼalaj Pablo le tʼaanoʼobaʼ tu yeʼeseʼ tuláakal le sukuʼunoʼob teʼ múuchʼuliloʼ kʼaʼabéet u yaabiltkubaʼob, jeʼex le máaxoʼob yanoʼob ichil upʼéel familiaoʼ (Rom. 12:5). Tsʼoʼoleʼ le tʼaanoʼobaʼ tu yaʼalaj tiʼ le sukuʼunoʼob yéeyaʼanoʼob utiaʼal u binoʼob kaʼanoʼ, letiʼobeʼ ku kʼaʼamloʼob tumen Jéeoba bey u hijoʼobeʼ. Bey túunoʼ chéen utúul u Taataʼob, le oʼolal ku páajtal u yaʼalaʼal chéen upʼéel familiaʼob. Jeʼex túun k-ilkoʼ, le sukuʼunoʼob yéeyaʼanoʼob tu kʼiinil Pablooʼ, jach yaan baʼax oʼolal u yeʼeskoʼob tsiikil ichiloʼob, lelaʼ bey xan unaj u beetaʼal tumen u yalab le sukuʼunoʼob yéeyaʼanoʼob teʼ kʼiinoʼobaʼ.
9 ¿Kux túun le máaxoʼob yanoʼob ichil le «uláakʼ tamanoʼob[oʼ]»? (Juan 10:16.) Kex maʼ kʼaʼamkoʼob tumen Jéeoba bey u hijoʼobeʼ, ku páajtal u tʼankubaʼob «sukuʼunil» yéetel «kiikil», tumen tiaʼanoʼob ichil upʼéel nojoch familia tiʼ tuláakal le yóokʼol kaabaʼ (1 Ped. 2:17; 5:9). Yéetel wa jach tu jaajil ku naʼatkoʼob baʼax u kʼáat u yaʼal le tʼaanoʼobaʼ, yaan u paklan eʼeskoʼob tsiikil tu baatsiloʼob (xokaʼak 1 Pedro 3:8).
¿Baʼaxten jach kʼaʼabéet?
10, 11. ¿Baʼaxten jach kʼaʼabéet k-eʼesik tsiikil?
10 ¿Baʼaxten jach kʼaʼabéet k-eʼesik tsiikil? Tumen le ken k-eʼes tsiikil tiʼ le sukuʼunoʼob yéetel tiʼ le kiikoʼoboʼ, k-áantaj utiaʼal u múuchʼ meyaj tuláakal teʼ múuchʼuliloʼ.
11 Toʼoneʼ k-ojel letiʼe kiliʼich muukʼ áantkoʼonoʼ bey xan k-bisikba tubeel yéetel Jéeoba (Sal. 36:7; Juan 14:26). Tsʼoʼoleʼ ku taasiktoʼon kiʼimak óolal k-ilik bix yaabiltaʼaniloʼon tumen le sukuʼunoʼoboʼ (Pro. 25:11). ¿Máasaʼ jach ku kiʼimaktal k-óol ken aʼalaʼaktoʼon yéetel ken eʼesaʼaktoʼon yaabilaj bey xan tsiikil tumen u maasil? Lelaʼ ku tsʼáaiktoʼon u muukʼil utiaʼal u seguer k-xíimbal yéetel kiʼimak oʼolal tu bejil le kuxtaloʼ. Maʼ xaaneʼ yaʼab utéenel tsʼoʼok k-uʼuyikba beyoʼ.
12. ¿Bix jeʼel k-áantaj utiaʼal ka eʼesaʼak yaabilaj teʼ múuchʼuliloʼ?
12 Jéeobaeʼ u yojel ku kiʼimaktal k-óol ken eʼesaʼaktoʼon tsiikil. Le oʼolal ku yaʼaliktoʼon: «Eʼeseʼex tsiikil xan ta baatsileʼex» (Rom. 12:10; xokaʼak Mateo 7:12). Le máaxoʼob beetik le baʼax ku yaʼalikaʼ ku yáantajoʼob utiaʼal ka eʼesaʼak yaabilaj ichil u kaajal Dios. Le oʼolal maʼalob ka k-tukle: «¿Baʼax kʼiin ka tin tsʼok eʼesaj tsiikil tiʼ utúul sukuʼun wa tiʼ utúul kiik teʼ múuchʼulil yéetel baʼaxoʼob kin waʼalik wa yéetel baʼax kin beetikoʼ?» (Rom. 13:8).
Upʼéel baʼax unaj u beetik tuláakal
13. 1) ¿Máaxoʼob unaj u yáax eʼeskoʼob tsiikil? 2) ¿Baʼax ku kaʼansiktoʼon le baʼax ku yaʼalik Romailoʼob 1:7?
13 ¿Máaxoʼob unaj u yáax eʼeskoʼob tsiikil? Tu tsʼíibil Hebreobeʼ, Pabloeʼ tu yaʼalaj tiʼ le sukuʼunoʼoboʼ: «Uʼuyeʼex u tʼaan le máaxoʼob nuʼuktikteʼex le bej» wa le ancianoʼoboʼ (Heb. 13:17). Letiʼobeʼ ku yilik u biskoʼob u táanilil le meyajoʼob ku beetaʼal teʼ múuchʼuliloʼ, baʼaleʼ tumen letiʼob tsʼaʼanoʼob u kanáantoʼob le sukuʼunoʼoboʼ, letiʼob unaj u yáax eʼeskoʼob tsiikil tiʼ u maasil bey xan tiʼ uláakʼ ancianoʼob. Jeʼex ken u muchʼubaʼob utiaʼal u yilkoʼob baʼax kʼaʼabéet tiʼ le múuchʼuliloʼ, ku paklan eʼeskoʼob tsiikil ken u chʼenxikintoʼob le baʼax ku yaʼalik cada utúuloʼ. Yéetel ken u chʼaʼatukloʼob baʼax ken u beetoʼobeʼ, ku chʼaʼikoʼob en cuentai baʼax ku tuklik cada utúul, beyoʼ ku yeʼeskoʼob tsiikil tu baatsiloʼob (Hch. 15:6-15). Baʼaleʼ kʼaʼajaktoʼoneʼ, tu tsʼíibil Romailoʼobeʼ, Pabloeʼ maʼ chéen tu tʼanaj le ancianoʼoboʼ, baʼaxeʼ tu tʼanaj tuláakal le sukuʼunoʼoboʼ (Rom. 1:7). Le oʼolal tuláakal unaj u yilik u yáax eʼesik tsiikil tiʼ u maasil.
14. 1) Aʼal baʼax oʼolal maʼ chéen unaj u yeʼesik tsiikil máakiʼ, baʼaxeʼ unaj u yilik u yáax eʼesik tsiikil tiʼ u maasil. 2) ¿Baʼax maʼalob ka k-tukle?
14 Tuukulnakoʼon xan tiʼ le baʼax tu yaʼalaj Pablooʼ: letiʼeʼ maʼ chéen tu yaʼalaj tiʼ le sukuʼunoʼob yanoʼob Roma ka u yeʼesoʼob tsiikil tu baatsiloʼobiʼ, baʼaxeʼ tu yaʼalajtiʼob letiʼob unaj u yilikoʼob u yáax eʼeskoʼob tsiikil tiʼ u maasil. ¿Baʼaxten jach maʼalob le baʼax tu yaʼalajtiʼoboʼ? Koʼoneʼex ilik. ¿Jeʼel wa u yaʼalik utúul profesor tiʼ le máaxoʼob ku tsʼáaik xook ka u kanoʼob xook wa tsʼoʼok u kanikoʼoboʼ? ¿Máasaʼ maʼatan? Baʼaxeʼ yaan u yilik u yáantkoʼob utiaʼal u maʼalobkíintik u xookoʼob. Toʼon xaneʼ, tsʼoʼok k-kanik k-eʼes yaabilaj yéetel tsiikil ichiloʼon (Juan 13:35). Baʼaleʼ jeʼex le j-xoknáaloʼob jeʼel u páajtal u maas maʼalobkíintik u xookoʼoboʼ, toʼon xaneʼ jeʼel u chíikpajal táan k-maas tsʼáaik k-óol k-meyajt Dios wa k-ilik k-yáax eʼesik tsiikil tiʼ u maasileʼ (1 Tes. 4:9, 10). Bey túunoʼ, tuláakloʼon unaj k-ilik k-yáax eʼesik tsiikil tiʼ u maasil sukuʼunoʼob teʼ múuchʼuliloʼ. ¿Táan wa k-beetik?
Unaj eʼesik tsiikil tiʼ le óotsiloʼoboʼ
15, 16. 1) ¿Máaxoʼob maʼ unaj u tuʼubultoʼon ken k-eʼes tsiikiliʼ, yéetel baʼaxten? 2) ¿Bix jeʼel k-eʼesik tsiikil jach tu jaajil k-óol tiʼ le sukuʼunoʼoboʼ?
15 ¿Máaxoʼob maʼ unaj u tuʼubultoʼon ken k-eʼes tsiikiliʼ? Le Bibliaoʼ ku yaʼalik: «Tsʼáa majnil tiʼ óotsileʼ, tiʼ Yuumtsil ku tsʼaʼabal. Yuumtsil xan bíin u boʼote» (Pro. 19:17). ¿Baʼax unaj u péekskoʼon k-beet le baʼax ku yaʼalik le teksto ken k-il k-yáax eʼesik tsiikil tiʼ u maasil?
16 Toʼoneʼ k-ojel le máakoʼoboʼ ku yeʼeskoʼob tsiikil tiʼ u nuuktakiloʼob. Baʼaleʼ óoliʼ maʼatech u yeʼeskoʼob tsiikil tiʼ le máaxoʼob minaʼan u páajtaliloʼoboʼ. Baʼaleʼ Jéeobaeʼ maʼ bey u beetkiʼ. Letiʼeʼ ku yaʼalik: «Bíin in nojbeʼenkúunt le máaxoʼob nojbeʼenkúuntikeneʼ» (1 Sam. 2:30; Sal. 113:5-7). Jéeobaeʼ ku nojbaʼalkúuntik le máaxoʼob meyajtik yéetel ku yeʼeskoʼob tsiikil tiʼoʼ. Letiʼeʼ maʼatech u pʼáatal maʼ u yeʼesik tsiikil tiʼ le «óotsi[loʼ]» (xokaʼak Isaías 57:15; 2 Cró. 16:9). Tumen k-kʼáat k-beet jeʼex Jéeobaeʼ, unaj k-ilik wa táan k-eʼesik tsiikil tiʼ tuláakal le sukuʼunoʼoboʼ. Utiaʼal lelaʼ maʼalob ka k-tukle: «¿Bix in tratartik le sukuʼunoʼob minaʼan upʼéel nojoch meyaj ku beetkoʼob teʼ múuchʼuliloʼ?» (Juan 13:14, 15). Le bix ken k-núukil le kʼáatchiʼaʼ jeʼel u yáantkoʼon k-il wa táan k-eʼesik tsiikil tiʼ le sukuʼunoʼob yéetel tiʼ le kiikoʼoboʼ (xokaʼak Filiposiloʼob 2:3, 4).
Unaj k-jóoʼsik u súutukil utiaʼal k-tsikbal yéetel le sukuʼunoʼoboʼ
17. ¿Bix jeʼel k-yáax eʼesik tsiikil tiʼ le sukuʼunoʼoboʼ, yéetel baʼaxten?
17 ¿Bix jeʼel k-yáax eʼesik tsiikil tiʼ le sukuʼunoʼoboʼ? Upʼéel bixeʼ letiʼe ken k-jóoʼs u súutukil utiaʼal k-tsikbal yéeteloʼoboʼ. Toʼon táan k-meyajtik Jéeobaeʼ, jach yaʼab meyajoʼob k-beetik sáamsamal yéetel yaʼab tiempo k-máansik tiʼ le meyajoʼob ku beetaʼal teʼ múuchʼuliloʼ. Le oʼolal k-ilik maʼ k-peʼertik mix upʼíit tiempo. Lelaʼ ku yáantkoʼon k-il baʼaxten maʼ unaj k-páaʼtik ka máansaʼak yaʼab tiempo t-éetel tumen le sukuʼunoʼob yéetel le kiikoʼoboʼ. Le oʼolal k-tsʼáaik u diosboʼotikil tiʼ le sukuʼunoʼob ikil u naʼatkoʼob baʼaxten maʼ tu páajtal k-máansik yaʼab tiempo yéeteloʼoboʼ.
18. Jeʼex u yeʼesik le foto yaan teʼ táan juʼun 18, ¿bix jeʼel k-eʼesik k-kʼáat jóoʼs u súutukil utiaʼal k-tsikbal yéetel k-sukuʼunoʼobeʼ?
18 U jaajileʼ tuláakloʼon (maases le ancianoʼoboʼ) k-ojel le ken k-pʼat le baʼaxoʼob k-beetik utiaʼal k-tsikbal yéetel le sukuʼunoʼoboʼ, upʼéel bix k-eʼesik tsiikil tiʼob. Bey jeʼex ka k-aʼaltiʼob maas kʼaʼanan k-ilkoʼobeʼ ke ka k-seguert le meyaj k-beetik kaʼachoʼ (Mar. 6:30-34). Baʼaleʼ wa maʼ k-pʼatik le meyaj k-beetik utiaʼal k-tsikbal yéetel k-sukuʼuneʼ, jeʼel k-tsʼáaik u naʼat bey mix baʼal k-taaskeʼ. U jaajileʼ yaan baʼaxoʼob maʼ tu páajtal u jáan pʼaʼatal utiaʼal u beetaʼal yaanal baʼal. Baʼaleʼ wa k-jóoʼsik u súutukil utiaʼal k-tsikbal yéetel k-sukuʼunoʼobeʼ, yaan u chíikpajal bukaʼaj tsiikil k-eʼesik tiʼob t-puksiʼikʼal (1 Cor. 10:24).
Unaj k-chʼaʼatuklik k-yáax eʼesik tsiikil
19. ¿Bix uláakʼ jeʼel k-eʼesik tsiikil tiʼ k-sukuʼunoʼob ken tsikbalnakoʼon yéeteloʼoboʼ?
19 Yaʼab uláakʼ bix jeʼel u páajtal k-eʼesik tsiikil tiʼ k-sukuʼunoʼobeʼ. Jeʼex le ken k-jóoʼs u súutukil utiaʼal k-tsikbal yéeteloʼobeʼ, unaj k-jach uʼuyik baʼax ku yaʼalikoʼob. Beyoʼ jeʼel k-beetik jeʼex Jéeobaeʼ, Davideʼ ku yaʼalik: «U tsʼaamaj u paakat yóokʼol le utsil máakoʼoboʼ yéetel ku chʼenxikintik u yawatoʼob» (Sal. 34:15). Le oʼolal ken tʼaanakoʼon yéetel le sukuʼunoʼoboʼ, unaj k-paktikoʼob yéetel unaj k-jach uʼuyik baʼax ku yaʼalikoʼob, lelaʼ maas unaj k-beetik ken náatsʼkoʼob u kʼáatoʼob áantaj. Ken k-beet beyoʼ k-eʼesik tsiikil tiʼob.
20. ¿Bix unaj k-eʼesik tsiikil tiʼ u maasil?
20 Teʼ xookaʼ tsʼoʼok k-ilik baʼaxten unaj k-eʼesik tsiikil tu jaajil k-óol tiʼ le sukuʼunoʼoboʼ. Tsʼoʼoleʼ t-ilaj xaneʼ kʼaʼabéet k-ilik k-yáax eʼesik tsiikil tiʼ u maasil, tak tiʼ le óotsiloʼoboʼ. Beyoʼ yaan k-áantaj utiaʼal ka eʼesaʼak yaabilaj yéetel tsiikil tumen le sukuʼunoʼob teʼ múuchʼuliloʼ. Bey túunoʼ, maʼ u xuʼulul k-eʼesik tsiikil, wa jeʼex tsʼoʼok k-kanikoʼ, unaj k-ilik yáax eʼesik tsiikil tiʼ u maasil. ¿Jeʼel wa u páajtal k-beetkeʼ?
[Tsolajiloʼob]
^ xóot’ol 7 Le baʼax tu yaʼalaj David teʼ Salmo 8, táan u tʼaan tiʼ Jesucristo, le ka taal way Luʼumoʼ (Heb. 2:6-9).
¿Kʼajaʼan wa tech?
• ¿Baʼax táakaʼan ichil u yeʼesaʼal tsiikil tiʼ wa máax?
• ¿Baʼax oʼolal unaj k-eʼesik tsiikil tiʼ k-sukuʼunoʼob?
• ¿Baʼaxten unaj k-paklan eʼesik tsiikil ichiloʼon?
• ¿Bix jeʼel k-eʼesik tsiikil tiʼ k-sukuʼunoʼobeʼ?
[U kʼáatchiʼiloʼob le xookoʼ]
[U tsolajil le oochel teʼ táan juʼun 18]
¿Bix jeʼel k-eʼesik tsiikil tiʼ k-sukuʼunoʼobeʼ?