Le kiliʼich muukʼoʼ letiʼe páajtalil meyajnaj utiaʼal u beetaʼal tuláakal baʼaloʼ
Le kiliʼich muukʼoʼ letiʼe páajtalil meyajnaj utiaʼal u beetaʼal tuláakal baʼaloʼ
«Le kaʼan yéetel tuláakal baʼax yaneʼ, yéetel u tʼaan Yuumtsil tu beetaj, bey xan yéetel u yustajil u chiʼ.» (SAL. 33:6)
1, 2. 1) ¿Bix u bin u maas kʼaj óoltaʼal le baʼaloʼob yaan way Luʼum bey xan le baʼaxoʼob yaan teʼ kaʼanoʼ? 2) ¿Baʼax unaj k-tuklik?
TU JAʼABIL 1905, Albert Einstein yéetel uláakʼ cientificoʼobeʼ ku tuklikoʼobeʼ chéen junpʼéel galaxia yaan: le Vía Lácteaoʼ. U jaajileʼ jach mix baʼal u yojloʼob tiʼ le bukaʼaj baʼaxoʼob yanoʼ. Bejlaʼeʼ ku tuklaʼaleʼ yaan maas tiʼ cien mil millones galaxiaʼob, yéetel cada junpʼéeleʼ yaan u millonesil estrellaʼob ichil. Jeʼex u bin u bisaʼal telescopioʼob maas maʼalobtak teʼ kaʼan utiaʼal u yilaʼal le estrellaʼoboʼ, bey u bin u maas ilaʼal yaan u maasil galaxiaʼob.
2 Tu káajbal le siglo 20 maʼ yaʼab baʼaxoʼob ojéelaʼan tiʼ le estrellaʼoboʼ, mix tiʼ le baʼaxoʼob yaan way Luʼumaʼ. U jaajileʼ teʼ kʼiinoʼob jeʼeloʼ le cientificoʼoboʼ maas yaʼab baʼax u yojloʼob tiʼ le máaxoʼob kuxlajoʼob táanil tiʼ letiʼoboʼ, baʼaleʼ bejlaʼeʼ maas yaʼab baʼax k-ojel yoʼolal bix jatsʼutsil yéetel bix beetaʼanil le kuxtaloʼ bey xan le bix u meyaj tuláakal baʼax yaan way Luʼum utiaʼal u yantal le kuxtaloʼ. Yéetel jeʼex u máan le kʼiinoʼoboʼ bey u bin k-maas kanik uláakʼ baʼaloʼob yoʼolal le baʼaxoʼob yaan teʼ kaʼan yéetel teʼ Luʼumaʼ. Baʼaleʼ unaj k-tuklik: ¿bix yanchajik tuláakal baʼal? Chéen letiʼe Máax beetmil jeʼel u páajtal u núukik le kʼáatchiʼaʼ, lelaʼ bey u beetik ichil le Kiliʼich Tsʼíiboʼoboʼ.
Le bix beetaʼabik tuláakal baʼaloʼ
3, 4. ¿Bix beetaʼabik tuláakal baʼal, yéetel bix u tsʼáaik nojbeʼenil tiʼ Dios?
3 Génesis 1:1 ku yaʼalik tuʼux jóokʼ tuláakal baʼal: «Tu [káajbaleʼ Dioseʼ] tu beetaj kaʼanoʼob yéetel luʼum». Kaʼacheʼ mix baʼal yaan, Jéeoba túuneʼ meyajnajtiʼ u páajtalil utiaʼal u beetik «kaʼanoʼob yéetel luʼum» bey xan u maasil baʼaloʼob. Dioseʼ meyajnajtiʼ u kiliʼich muukʼ utiaʼal u beetik nukuch meyajoʼob, jeʼex juntúul máak ku meyajtiʼ u kʼaboʼob yéetel u nuʼukuloʼob utiaʼal u beetik jatsʼuts meyajoʼobeʼ.
4 Tuláakal le baʼaxoʼob beetaʼab tumen Jéeoba yéetel u kiliʼich muukʼoʼ ku tsʼáaikoʼob nojbeʼenil tiʼ. Le salmistaoʼ tu yaʼalaj: «Le kaʼanoʼoboʼ ku kʼaʼaytikoʼob u nojbeʼenil [Dios]; tu yoʼolal baʼaxoʼob u beetmajoʼ ku tʼaan u nakʼ kaʼan» (Sal. 19:1). Jeʼex túun k-ilkoʼ, le baʼaxoʼob beetaʼanoʼ ku yeʼesikoʼob le nojoch páajtalil yaan tiʼ u kiliʼich muukʼ Jéeobaoʼ (Rom. 1:20). Koʼoneʼex ilik jujunpʼéel baʼaxoʼob eʼesik.
Le nojoch páajtalil yaan tiʼ Diosoʼ
5. Aʼal junpʼéel baʼax eʼesik le páajtalil meyajnaj tiʼ Jéeoba utiaʼal u beetik tuláakal baʼaloʼ.
5 Le yaʼabkach baʼaloʼob yanoʼ ku yeʼesikeʼ Jéeobaeʼ minaʼan u xuul u muukʼ yéetel u páajtalil (xokaʼak Isaías 40:26). Tuukulnakoʼon tiʼ le Kʼiinoʼ, maas tiʼ 37 mil millones leguas yanil tiʼ le Luʼumaʼ (150 mil millones kilómetros), yéetel kex 15 millones grados celsius u chokwil. Kex chéen junpʼíit u yooxol ku kʼuchul way Luʼumeʼ, tu pʼiis utiaʼal u yantal kuxtal tiʼ tuláakal baʼal. Kʼaʼabéetchaj yaʼabkach muukʼ yéetel páajtalil utiaʼal u beetaʼal le Kʼiinoʼ bey xan u millonesil estrellaʼoboʼ. Tiʼ Jéeobaeʼ yaan le bukaʼaj páajtalilaʼ bey xan u maasil.
6, 7. 1) ¿Baʼax eʼesik Dios beet tuláakal baʼal yéetel u kiliʼich muukʼ? 2) ¿Bix k-ojéeltik maʼ chéen bey úuchik u yantal tuláakal baʼaloʼ?
6 Le bix beetaʼanil tuláakal baʼaloʼ ku yeʼesik Dios beetmil tuláakal yéetel u kiliʼich muukʼ. Jeʼel u páajtal k-ketik beyaʼ: wa k-butʼik ichil junpʼéel caja mejen bolaʼob jejeláas u coloriloʼob, k-chiklik yéetel k-láalik teʼ luʼumoʼ, ¿máasaʼ maʼ kun lúubul junpʼéeliliʼ tuʼux cada junpʼéel color? Maʼ ken u muchʼuba tu juunal le azuloʼoboʼ, le kʼaankʼanoʼoboʼ mix le u maasil coloroʼoboʼ. Mix baʼal jeʼel u páajtal u tsolkuba chéen tu juunaleʼ. Lelaʼ junpʼéel baʼal tsʼoʼok u yilaʼal jach bey yaniloʼ. *
7 Baʼaleʼ ¿baʼax tsʼoʼok u yilik wíinik ken u pakt le kaʼanoʼob yéetel u telescopioʼoboʼ? Tsʼoʼok u yilkoʼob u melesil galaxiaʼob, estrellaʼob yéetel planetaʼob tu tsoolol bix u péekoʼob. ¿Chéen wa tu juunal tu tsoluba tuláakal yoʼolal junpʼéel baʼal xíiki? Maʼatech. ¿Baʼax túun beet tuláakal jach tu tsoolol? Mix junpʼéel baʼax ku meyaj tiʼ le cientificoʼob jeʼel u páajtal u yilkoʼ. Baʼaleʼ le Bibliaoʼ ku yaʼalikeʼ letiʼe kiliʼich muukʼ beetoʼ, le páajtalil maas nojoch yanoʼ. Le oʼolal jach maʼalob le baʼax tu yaʼalaj le salmistaaʼ: «Le kaʼan yéetel tuláakal baʼax yaneʼ, yéetel u tʼaan Yuumtsil tu beetaj, bey xan yéetel u yustajil u chiʼ» (Sal. 33:6). Ken k-pakt le kaʼan ken áakʼabchajkoʼ, k-ilik junpʼíit tiʼ le yaʼabkach estrellaʼob yanoʼ.
Le kiliʼich muukʼoʼ meyajnaj utiaʼal u beetaʼal le Luʼumaʼ
8. ¿Bukaʼaj tiʼ le baʼaloʼob u beetmaj Jéeoba k-kʼaj óoloʼ?
8 Le baʼaxoʼob tsʼoʼok k-ojéeltik yoʼolal le baʼaxoʼob yanoʼ, jach mix baʼal tu tséel tiʼ le bukaʼaj maʼ k-ojéeltoʼ. Job, juntúul máax chúukpaj u yóol u meyajt Dioseʼ, tu yaʼaleʼ «chéen junpʼíit le baʼaloʼob tsʼoʼok k-uʼuyik» tiʼ le baʼaxoʼob u beetmaj Jéeobaoʼ. Ka tsʼoʼokeʼ tu yaʼalaj: «Le baʼaloʼob tsʼoʼok [k-]uʼuykoʼ chéen junpʼéel x-kabal tʼaanil» (Job 26:14). Ka máan kʼiineʼ, rey Salomón, juntúul máak jach tuukulnaj tiʼ le baʼaxoʼob yanoʼ, tu yaʼalaj: «Wíinikeʼ maʼ tu páajtal u chʼaʼnuʼuktik baʼax ku beetik [Dios], mix le baʼax ku yúuchul way yóokʼol kaabaʼ. Kex ka u mukʼulmukʼte, maʼ bíin u yojéeltiʼ; kex ka u yaʼal le j-ojéelaj u kʼaj óolmajeʼ, jach tu jaajileʼ maʼ páatak u nuptáantikiʼ» (Ecl. 3:11; 8:17).
9, 10. ¿Baʼax meyajnaj tiʼ Dios utiaʼal u beetik le Luʼumaʼ, yéetel baʼaxoʼob tu beetaj ichil le yáax óoxpʼéel kʼiinoʼoboʼ?
9 Baʼaleʼ Jéeobaeʼ tsʼoʼok u tsʼáaik ojéeltbil jujunpʼéel bix úuchik u beetik le baʼaloʼoboʼ. Le Bibliaoʼ ku yaʼalikeʼ úuchjeakileʼ jach yaʼab meyaj tu beetaj u kiliʼich muukʼ way Luʼumeʼ (xokaʼak Génesis 1:2). Teʼ kʼiinoʼob jeʼeloʼ minaʼan luʼum tikin, minaʼan sáasil yéetel minaʼan iikʼ utiaʼal u kuxtal mix baʼal.
10 Le Bibliaoʼ ku yaʼalik bix úuchik u bin u beetik Dios tuláakal baʼal cada kʼiin, baʼaleʼ le kʼiinoʼobaʼ maʼ veinticuatro horaʼob yaantiʼiʼ, baʼaxeʼ yaʼab jaʼaboʼob. Teʼ yáax kʼiin meyaj tu beetaj Jéeobaoʼ tu beetaj u kʼuchul u sáasil le kʼiin way Luʼumaʼ. Bey úuchik u káajal u yilaʼal le Kʼiin yéetel le Luna way Luʼumaʼ (Gén. 1:3, 14). Teʼ tu kaʼapʼéel kʼiinoʼ tu beetaj le kaʼanoʼoboʼ (Gén. 1:6). Bey túun úuchik u yantal jaʼ, sáasil yéetel iikʼ way Luʼumeʼ. Baʼaleʼ láayliʼ maʼ yanak luʼum tikineʼ. Tu káajbal le u yóoxpʼéel kʼiinoʼ, Jéeobaeʼ meyajnajtiʼ u kiliʼich muukʼ utiaʼal u beetik tikin luʼum. Maʼ xaaneʼ tu beetaj u máan le jaʼ kabal utiaʼal u chíikpajal le luʼumaʼ (Gén. 1:9). Ka máan kʼiineʼ, tu beetaj uláakʼ nukuch meyajoʼob.
Le kiliʼich muukʼoʼ meyajnaj utiaʼal u beetaʼal le baʼaxoʼob kuxaʼanoʼoboʼ
11. ¿Baʼax ku yeʼesik le bix beetaʼanil tuláakal baʼaloʼ?
11 Le kiliʼich muukʼ xanoʼ meyaj utiaʼal u beetaʼal tuláakal baʼax kuxaʼan way Luʼumeʼ. Desde teʼ óoxpʼéel kʼiin tak tu seis kʼiinoʼ, Dioseʼ meyajnajtiʼ u páajtalil utiaʼal u beetik u jejeláasil baʼalcheʼob, xíiwoʼob yéetel cheʼob (Gén. 1:11, 20-25). Le baʼaxoʼob tu beetoʼ k-ilik jach maʼalob, jach tu pʼiis yéetel jach jatsʼutstak, tuláakal lelaʼ ku yeʼesikeʼ jach yaan u naʼat.
12. 1) ¿Baʼax meyajiloʼob ku beetik le ADN? 2) ¿Baʼax ku yeʼesik le bix u meyaj le ADN?
12 Tuukulnakoʼon xan tiʼ le ADN (ácido desoxirribonucleico), junpʼéel baʼax yaan tiʼ tuláakal baʼax kuxaʼan. Le ADN junpʼéel baʼal jach kʼaʼabéet utiaʼal maʼ u xuʼulul u yantal le jejeláas baʼaxoʼob kuxaʼanoʼob way Luʼumaʼ, jeʼex le mejen ikʼeloʼoboʼ, le xíiwoʼoboʼ, le wíinikoʼ, le elefanteʼoboʼ yéetel le ballena azuloʼ. Kex cada junpʼéel baʼax kuxaʼan jach jelaʼan tiʼ uláakʼeʼ, le ADN yaan tiʼ cada junpʼéeloʼ maʼatech u kʼexpajal. Lelaʼ ku yáantaj utiaʼal maʼ u xaʼakʼpajal le jejeláas baʼalcheʼob kex jeʼel jaypʼéel jaʼaboʼob ka máanakeʼ. Beyoʼ cada u jaats baʼax kuxaʼaneʼ ku páajtal u seguer u yantal (Sal. 139:16). Lelaʼ ku yeʼesik tuláakal baʼax yaneʼ Dios beetmil yéetel u kiliʼich muukʼ.
Le maas jatsʼuts meyaj beetaʼab way Luʼumaʼ
13. ¿Bix beetaʼabik le wíinik tumen Diosoʼ?
13 Jéeobaeʼ máan u milesil jaʼaboʼob táan u beetik le yaʼabkach baʼaloʼob yaan way yóokʼol kaaboʼ, le baʼaloʼob kuxaʼanoʼoboʼ bey xan le maʼatechoʼ. Le oʼolal le Luʼumaʼ jatsʼutschaji. Baʼaleʼ Dioseʼ maʼ tsʼoʼokok u meyaj yéetel u kiliʼich muukʼiʼ. Jach taʼaytak u beetik le meyaj maas jatsʼuts tiʼ u maasil tsʼoʼok u beetkoʼ. Tu tsʼoʼokbal le u seis kʼiin káajak u meyajoʼ, meyajnajtiʼ u kiliʼich muukʼ utiaʼal u beetik wíinik yéetel maʼay luʼum (Gén. 2:7).
14. ¿Baʼax u jelaʼanil le wíinik tiʼ le baʼalcheʼoboʼ?
14 Génesis 1:27 ku yaʼalik: «[Dioseʼ] tu beetaj wíinik, tu beetaj jeʼel bix letiʼeʼ; xiib yéetel koʼolel». Tumen beetaʼanoʼon jeʼex Dioseʼ, ku páajtal k-eʼesik yaabilaj, k-chʼaʼtuklik baʼax ken k-beete yéetel k-bisikba tu yéetel. Le oʼolal maʼ junpʼéeliliʼ bix u meyaj k-tsʼoʼomel yéetel u tsʼoʼomel le baʼalcheʼoboʼ. Beetaʼan utiaʼal u béeytal k-kaanbal mantatsʼ tiʼ Jéeoba yéetel tiʼ le baʼaxoʼob u beetmoʼ.
15. ¿Baʼax jatsʼuts páajtalil tsʼaʼab kaʼach tiʼ Adán yéetel Eva?
15 Tu káajbaleʼ Dioseʼ tu tsʼáaj tiʼ Adán yéetel Eva le Luʼum utiaʼal ka u kanáantoʼoboʼ yéetel utiaʼal ka kuxlakoʼob yéetel kiʼimak óolaliʼ (Gén. 1:28). Tu tsʼáajtiʼob yaʼab baʼal u jaantoʼob yéetel junpʼéel paraíso utiaʼal u kajtaloʼob. Tsʼoʼoleʼ tu tsʼáaj u páajtalil u kuxtaloʼob mantatsʼ yéetel u yaʼabtal u paalaloʼob. Baʼaleʼ maʼ bey úuchikiʼ.
Le jatsʼuts meyaj ku beetik le kiliʼich muukʼoʼ
16. ¿Baʼax jeʼel u páajtal k-páaʼtik kex kʼebanchaj le yáax máakoʼoboʼ?
16 Adán yéetel Evaeʼ tu kaxtaj chéen u yutsiloʼob, maʼ tu beetoʼob baʼax aʼalaʼabtiʼob tumen le Máax beetoʼoboʼ. Le oʼolal tuláakloʼon kʼebanoʼon yéetel k-muʼyaj. Baʼaleʼ le Bibliaoʼ ku yaʼalikeʼ Dioseʼ yaan u yutskíintik tuláakal le baʼaxoʼob kʼaskúuntaʼab tumen le yáax máakoʼoboʼ yéetel yaan u béeykuntik le baʼax tu tukultaj tu káajbaloʼ. Yaan u sutik paraísoil le Luʼum utiaʼal u kajtal le máakoʼoboʼ yéetel utiaʼal u kuxtaloʼob ich kiʼimak óolal yéetel maʼ kun kʼojaʼantaloʼob (Gén. 3:15). Tuláakloʼon unaj k-tuukul mantatsʼ tiʼ le baʼax ku yaʼalik u beetkaʼ, le oʼolal kʼaʼabéettoʼon le kiliʼich muukʼoʼ.
17. ¿Baʼax tuukuliloʼob maʼ unaj k-kʼamkoʼobiʼ?
17 Utiaʼal u yantaltoʼon kiliʼich muukʼeʼ unaj k-kʼáatik tiʼ Dios ich payalchiʼ (Luc. 11:13). Beyoʼ yaan u maas muʼukʼaʼantal k-fe yéetel yaan k-maas creertik Jéeoba beetmil tuláakal baʼal. Bejlaʼeʼ yaʼab máaxoʼob kaʼansik chéen tiʼ evolución u taal tuláakal baʼal yéetel yanoʼobeʼ ku yaʼalikoʼob minaʼan Dios. Maʼ unaj k-kʼamik mix junpʼéel tiʼ le baʼaxoʼob ku yaʼalaʼaloʼobaʼ mix k-chaʼik u yokol t-tuukul. Unaj k-ilik maʼ k-creertikoʼob yéetel maʼ k-chaʼik u yoksaʼal t-tuukul tumen u maasil (xokaʼak Colosailoʼob 2:8).
18. Le ken joʼopʼok u yilik máak le baʼaxoʼob yaan yil yéetel u kuxtal wíinikoʼ, ¿baʼaxten maʼ maʼalob ka u tukult máak wa maʼ Dios beetmiloʼobiʼ?
18 Wa k-xokik le baʼaloʼob eʼesik Dios beetmil tuláakal baʼaloʼ yaan u maas muʼukʼaʼantal k-fe tiʼ letiʼ bey xan tiʼ le Bibliaoʼ. Yaan máakoʼobeʼ ken joʼopʼok u yilkoʼob le baʼaxoʼob yaan yil yéetel u kuxtal wíinikeʼ, ku jáan tuklikoʼobeʼ maʼ Dios beetmiloʼobiʼ. Baʼaleʼ maʼ maʼalob ka u jáan tukult máak beyoʼ, tumen maʼ u yojel jach bix yanchajik tuláakal baʼaliʼ. Tsʼoʼoleʼ maʼatech u chʼaʼikoʼob en cuentail le bix beetaʼanil yéetel baʼax oʼolal beetaʼab le «yaʼabkach nukuch» baʼaloʼob yanoʼ (Job 9:10; Sal. 104:25). Toʼoneʼ jach k-creertik Jéeoba beet tuláakal le baʼaxoʼob yaan yéetel u kiliʼich muukʼoʼ.
Le kiliʼich muukʼ yéetel le fe yaantoʼon tiʼ Diosoʼ
19. ¿Baʼax áantkech a creert jach tu jaajil yaan Dios yéetel táan u meyaj yéetel u kiliʼich muukʼ?
19 Baʼaleʼ maʼ kʼaʼabéet k-ojéeltik jach bix beetaʼabik tuláakal baʼal tumen Dios utiaʼal k-tsʼáaik k-fe tiʼ letiʼ, ka k-yaabilte yéetel utiaʼal ka k-eʼes tsiikil tu jaajil k-óol tiʼ. Jeʼel u páajtal u yantal k-fe tiʼ letiʼ kex chéen junpʼíit baʼax k-ojel tiʼ letiʼeʼ. Jeʼex kaʼatúul máakoʼob ku bin u maas biskubaʼob tubeel jeʼex u bin u maas kʼaj óoltikubaʼobeʼ, bey kun bin k-maas tsʼáaik k-fe tiʼ Dios jeʼex u bin k-maas kʼaj óoltikeʼ. U jaajileʼ yaan k-maas creertik jach tu jaajil yaan Dios ken k-il bix u núukik k-payalchiʼob yéetel ken k-il le utsiloʼob ku taasik k-beetik baʼax ku yaʼalikoʼ. Tsʼoʼoleʼ k-maas bisikba yéetel Jéeoba sáamsamal ken k-il bix u nuʼuktikoʼon, bix u kanáantkoʼon, bix u tsʼáaik baʼaxoʼob kʼaʼabéettoʼon yéetel bix u yáantkoʼon utiaʼal k-meyajtik. Tuláakal lelaʼ ku yeʼesiktoʼoneʼ letiʼeʼ jach tu jaajil yaan yéetel táan u meyajtiʼ u kiliʼich muukʼ.
20. 1) ¿Baʼaxten beetaʼab wíinik yéetel u maasil baʼaloʼob tumen Dios? 2) ¿Baʼax utsiloʼob jeʼel k-kʼamik wa k-chaʼik u nuʼuktikoʼon sáamsamal le kiliʼich muukʼoʼ?
20 Uláakʼ baʼax eʼesik bix u meyaj tiʼ Jéeoba le páajtalil yaantiʼoʼ letiʼe Bibliaoʼ, tumen le máaxoʼob tsʼíibtoʼ tu yaʼaloʼobeʼ «nuʼuktaʼa[boʼob] tumen kiliʼich [muukʼ yéetel] tʼaanajoʼob tu yoʼolal Jajal Dios» (2 Ped. 1:21). Wa k-tsʼáaik k-óol k-xokeʼ yaan k-jach creertik Jéeoba beet tuláakal baʼal (Apo. 4:11). U yaabilaj péeks u beet tuláakal (1 Juan 4:8). Le oʼolal unaj k-beetik tuláakal le ku páajtal utiaʼal k-áantik u maasil u kʼaj óoltoʼob k-Taata yéetel k-Amigo jach u yaabiltmoʼonoʼ. Yéetel maʼ unaj u xuʼulul k-chaʼik u nuʼuktikoʼon u kiliʼich muukʼiʼ, beyoʼ yaan u yantaltoʼon u jatsʼuts páajtalil u seguer k-kaanbal tiʼ Jéeoba utiaʼal mantatsʼ (Gal. 5:16, 25). Unaj k-beetik tuláakal le ku páajtal utiaʼal k-maas kʼaj óoltik u jatsʼuts modos bey xan le baʼaxoʼob jatsʼutstak u beetmoʼ, yéetel utiaʼal k-eʼesik xan le yaabilaj tu yeʼesaj le ka tu beetaj yéetel u kiliʼich muukʼ le kaʼanoʼoboʼ, le Luʼumaʼ bey xan wíinik.
[Tsolajil]
^ xóot’ol 6 Ilaʼak le libro ¿Existe un Creador que se interese por nosotros?, táan juʼun 24 yéetel 25.
¿Jeʼel wa u páajtal a tsolikeʼ?
• ¿Baʼax ku kaʼansiktoʼon le kaʼanoʼob yéetel le Luʼum yoʼolal bix u meyaj tiʼ Dios u kiliʼich muukʼoʼ?
• ¿Baʼaxoʼob jeʼel u páajtal k-beetik tumen beetaʼanoʼon jeʼel bix Dioseʼ?
• ¿Baʼaxten unaj k-xokik le baʼaxoʼob eʼesik Dios beetmil tuláakal baʼaloʼ?
• ¿Bix jeʼel u páajtal k-maas bisikba yéetel Jéeobaeʼ?
[U kʼáatchiʼiloʼob le xookoʼ]
[U tsolajil le oochel teʼ táan juʼun 7]
¿Baʼax ku yeʼesiktoʼon le bix beetaʼanil tuláakal baʼaloʼ?
[U tsolajil le oochel teʼ táan juʼun 7]
Eekoʼob: Anglo-Australian Observatory/David Malin Images
[U tsolajil le oochel teʼ táan juʼun 8]
Le ADN ku meyaj tiʼ tuláakal baʼax kuxaʼan
[U tsolajil le oochel teʼ táan juʼun 10]
¿K-líiʼsmakba wa utiaʼal k-tsolik baʼaxoʼob k-creertik?