«Taas [...] le rolloʼoboʼ, maases le tsʼíiboʼob beetaʼanoʼob tiʼ kʼéeweloʼ»

¿BAʼAX rolloiloʼob yéetel tsʼíiboʼob beetaʼanoʼob tiʼ kʼéewel tu yaʼalaj Pablo tiʼ Timoteo ka u bise? ¿Baʼaxten tu yaʼalaj ka bisaʼaktiʼ? Yéetel ¿baʼax jeʼel k-kanik tiʼ le baʼax tu yaʼaloʼ? Koʼoneʼex ilik.

Le tʼaanoʼobaʼ tsʼíibtaʼab tumen le apóstol kex tu táanchumuk le yáax siglooʼ. Teʼ kʼiinoʼob jeʼeloʼ, le 39 libroʼob yanoʼob ichil le Kiliʼich Tsʼíiboʼob ich Hebreooʼ jatsaʼanoʼob chéen ich veintidós wa veinticuatro libroʼob, u maas yaʼabileʼ, maʼ xaaneʼ jujunpáay u rolloiloʼob. Le profesor Alan Millardoʼ ku yaʼalikeʼ koʼojtak, le oʼolal «chéen le máaxoʼob yaan taakʼin tiʼob manikoʼ». Juntúul tiʼ le máakoʼob yanchajtiʼob kex junpʼéel tiʼ le rolloʼoboʼ letiʼe eunuco etíopeoʼ. Letiʼeʼ tiʼ ku meyaj kaʼach tu yiknal «Candace, u [x-reinail] Etiopía[eʼ]», letiʼ kaʼach kanáantik u taakʼin. Le táan u bin tu carrooʼ, «táan u xokik u tsʼíib [profeta] Isaías». Jeʼex túun k-ilkoʼ, yoʼolal le meyaj ku beetkoʼ páajchaj u manik u rolloil le Kiliʼich Tsʼíiboʼoboʼ (Hch. 8:27, 28).

Koʼoneʼex ilik le baʼax tu yaʼalaj Pablo tiʼ Timoteooʼ: «Le ken taalakecheʼ taas le u nookʼil keʼel tin pʼataj tu kaajil Troas tu yiknal Carpoeʼ; taas xan le rolloʼoboʼ, maases le tsʼíiboʼob beetaʼanoʼob tiʼ kʼéeweloʼ» (2 Tim. 4:13, NM). Le tekstoaʼ ku yeʼesikeʼ yaʼab rolloʼob yaan kaʼach tiʼ Pablo. Baʼaleʼ maases tu yilaj u yantaltiʼ u rolloiloʼob le Kiliʼich Tsʼíiboʼoboʼ. A. T. Robertson, juntúul máax ku xokik u tʼaaniloʼob le Bibliaoʼ, ku yaʼalikeʼ le tsʼíiboʼob beetaʼanoʼob tiʼ kʼéewel ku chʼaʼchiʼitik Pablooʼ «u copiail le libroʼob tiʼ le Kiliʼich Tsʼíiboʼob ich Hebreooʼ, tumen le tsʼíiboʼob beetaʼanoʼob tiʼ kʼéeweloʼ maas koʼojtak tiʼ le tsʼíiboʼob ku beetaʼal tiʼ papirooʼ». Tu táankelmil Pabloeʼ «[xooknaj] yáanal u tsolxikin Gamaliel», juntúul máax kaʼansik u Ley Moisés jach kʼaj óolaʼan kaʼachi. Le oʼolal maʼ jelaʼan u yuʼubaʼal yaan rolloʼob tu manaj utiaʼal u meyajtiʼiʼ (Hch. 5:34; 22:3).

¿Bix u meyaj kaʼach le rolloʼob tiʼ le cristianoʼoboʼ?

U jaajileʼ chéen jujuntúul cristianoʼob jeʼel u béeytal u manikoʼob le Kiliʼich Tsʼíiboʼob utiaʼal u meyajtiʼoboʼ. ¿Bix u jóoʼsaʼal utsil kaʼach tumen u maasil tiʼ le Kiliʼich Tsʼíiboʼoboʼ? Le baʼax ku yaʼalik u yáax carta tu tsʼíibtaj Pablo tiʼ Timoteooʼ, ku yáantkoʼon k-ile: «Kaʼalikil in kʼuchuleʼ, tsʼáa a wóol xook» (1 Tim. 4:13). Jeʼex túun k-ilkoʼ ku xoʼokol kʼaʼam le Kiliʼich Tsʼíiboʼob teʼ múuchʼulil, jeʼex u beetaʼal ichil u kaajal Dios desde tu kʼiiniloʼob Moiseseʼ (Hch. 13:15; 15:21; 2 Cor. 3:15).

Tumen Timoteo ancianoeʼ, kʼaʼabéet u tsʼáaik u yóol xook utiaʼal u yuʼubaʼal tumen u maasil, beyoʼ le máaxoʼob minaʼantiʼob le Kiliʼich Tsʼíiboʼoboʼ ku yuʼubikoʼob baʼax ku yaʼalik.  Maʼ xaaneʼ tuláakal le ku muchʼkubaʼoboʼ jach ku yilik u yuʼubikoʼob tubeel le baʼax ku xoʼokloʼ. Yéetel ken suunakoʼob tu yotochoʼobeʼ, le taatatsiloʼob yéetel u paalaloʼoboʼ ku múul tsikbaltikoʼob le baʼax tu yuʼuboʼoboʼ.

¿Bix kaʼach le rolloʼoboʼ? Yanoʼobeʼ, jeʼex u rolloil Isaías kaxtaʼab teʼ mar Muertooʼ, maas tiʼ 7 metros chowakil. Tsʼoʼoleʼ tu káajbal yéetel tu tsʼoʼokbaleʼ ku tsʼaʼabal junpʼéel cheʼ utiaʼal u bakʼaʼal, yéetel ku beetaʼal u piix, le oʼolal chan aaltakoʼob. Le oʼolal ken jóokʼok kʼaʼaytaj le yáax cristianoʼoboʼ maʼ yaʼab ku biskoʼobiʼ. Wa yaʼab u rolloil le Kiliʼich Tsʼíiboʼob yaan tiʼ Pablo kaʼachoʼ, maʼ xaaneʼ maʼatech u bisik tuláakal le tuʼux ku bin kʼaʼaytajoʼ. Le oʼolal le ka bin tu kaajil Troasoʼ, maʼ xaaneʼ tu pʼataj wa jaypʼéel tu yotoch Carpo, u amigoiʼ.

¿Baʼax ku kaʼansiktoʼon le baʼax tu beetaj Pablooʼ?

Le ka tu yaʼalaj Pablo ka bisaʼak le rolloʼob tiʼoʼ, tiʼ kʼalaʼan tu kaʼatéen tu kaajil Romaeʼ. Táanil tiʼ u kʼáatkeʼ, tu yaʼalaj: «Tsʼoʼok in baʼateltik le maʼalob baʼateloʼ [...]. Bejlaʼeʼ táan u páaʼtiken u siibalil junpʼéel toj kuxtal» (2 Tim. 4:7, 8). Maʼ xaaneʼ lelaʼ tu tsʼíibtaj tu jaʼabil 65 tiʼ le yáax siglo, le ka chʼaʼpachtaʼab le yáax cristianoʼob tumen Neronoʼ. Le ka kʼaʼal tu kaʼatéenaʼ, maas mix baʼal ku chaʼabal u beetik. Tsʼoʼoleʼ u yojel taʼaytak u kíimsaʼal (2 Tim. 1:16; 4:6). Le oʼolal ku naʼataʼal baʼaxten jach u kʼáat ka bisaʼaktiʼ u rolloiloʼob le Kiliʼich Tsʼíiboʼ. Kex u yojel tsʼoʼok u tsʼoʼoksik le maʼalob baʼateloʼ, jach ku tsʼíiboltik u líiʼsik u yóol yéetel le baʼax ku yaʼalik u Tʼaan Diosoʼ.

Maʼ xaaneʼ tiaʼan Timoteo tu kaajil Éfeso le ka tu kʼamaj le carta túuxtaʼab tiʼ tumen Pablooʼ (1 Tim. 1:3). Lelaʼ 400 leguas (1,600 kilómetros) yanil tiʼ u noj kaajil Roma, wa ku bin tu bejil Troas. Teʼ carta tu túuxtoʼ tu yaʼalaj xan tiʼ: «Ilawil a taal maʼiliʼ káajak u kʼiinil keʼelil[iʼ]» (2 Tim. 4:21). ¿Yanchaj wa junpʼéel barco utiaʼal u bin Timoteo teʼ kʼiinoʼob aʼalaʼabtiʼoʼ? Le Bibliaoʼ maʼatech u yaʼalik.

¿Baʼax ku kaʼansiktoʼon le úuchik u kʼáatik Pablo le rolloʼob, «maases le tsʼíiboʼob beetaʼanoʼob tiʼ kʼéeweloʼ»? Ku kaʼansiktoʼoneʼ letiʼeʼ jach u yaabiltmaj u Tʼaan Dios tak teʼ súutukiloʼob jach talamtakoʼ. Le baʼax tu beetoʼ le áant utiaʼal u seguer u muʼukʼaʼantal u fe tiʼ Dios yéetel utiaʼal ka páajchajak u líiʼsik u yóol u maasil.

Toʼoneʼ unaj u kiʼimaktal k-óol tumen yaantoʼon le Bibliaoʼ. Yaʼab máaxeʼ maʼ chéen junpʼéel bix yanil tiʼiʼ. Baʼaleʼ kʼaʼabéet u taaktal k-kʼaj óoltik yéetel k-naʼatik maas maʼalob, jeʼex tu beetil Pabloeʼ. Le u kaʼapʼéel carta tu tsʼíibtaj tiʼ Timoteooʼ, letiʼe u tsʼook tiʼ le catorce cartaʼob tu tsʼíibtoʼ. Yéetel le úuchik u kʼáatik le rolloʼob, «maases le tsʼíiboʼob beetaʼanoʼob tiʼ kʼéeweloʼ», ku yeʼesikeʼ letiʼe u tsʼook baʼax tu kʼáatoʼ. Le oʼolal tak tuʼux ojéelaʼaneʼ, lelaʼ junpʼéel tiʼ le baʼaxoʼob tu tsʼok tsʼíiboltoʼ.

¿Kux túun toʼon? ¿Tsʼoʼok wa k-chʼaʼtuklik k-baʼateltik u «maʼalob baʼatel[il]» le fe yéetel u seguer k-kʼaʼaytaj tak le tuʼux u kʼáat Yuumtsiloʼ? Utiaʼal maʼ u xuʼulul k-tsʼáaik k-óol k-meyajt Dioseʼ, kʼaʼabéet k-xakʼalxoktik sáamsamal le Bibliaoʼ, beyoʼ jeʼel k-beetik le baʼax tu yaʼalaj Pabloaʼ: «Kanáantaba teech yéetel kanáant baʼax ka kaʼansik» (1 Tim. 4:16). Bejlaʼeʼ maas maʼ talam u beetaʼaliʼ, tumen le Bibliaoʼ tiʼ maas yaʼab máakoʼob yaan yéetel jejeláas bixi, jejeláas u nuuktakil, yéetel maas maʼ talam u máansaʼal jeʼex le rolloʼob úuchjeakiloʼ.

[U tsolajil le oochel teʼ táan juʼun 18]

Roma

Troas

Éfeso