¿Yaan wa a aktáantik le talamiloʼob jeʼex tu beetil Fineesoʼ?

LE MEYAJ ku beetik le ancianoʼoboʼ jach jatsʼuts. Baʼaleʼ le Bibliaoʼ ku yaʼalikeʼ yaan kʼiineʼ maʼ chéen chʼaʼabil u beetkoʼobiʼ. Yaan kʼiineʼ ku kʼaʼabéettal u juzgartikoʼob nukuch kʼebanoʼob «tu kʼaabaʼ Yuumtsil» (2 Cró. 19:6). Uláakʼ baʼax beetik u talamtal tiʼobeʼ letiʼe u kʼaʼabéettal u beetkoʼob junpʼéel meyaj mix juntéen u yáax beetoʼoboʼ. Juntúul máax tu yuʼububa beyoʼ Moisés. Le ka aʼalaʼabtiʼ ka u beet junpʼéel meyajeʼ, letiʼeʼ yéetel kabal óolal tu yaʼalaj: «¿Máaxen teen utiaʼal ka xiʼiken tu táan faraón[?]» (Éxo. 3:11).

K-ojleʼ le kiliʼich muukʼoʼ letiʼe baʼax meyajnaj utiaʼal u tsʼíibtaʼal le Bibliaoʼ, yéetel letiʼe baʼax ku meyaj utiaʼal u tsʼaʼabal le máaxoʼob ku nuʼuktajoʼoboʼ. Le Bibliaoʼ ku tʼaan tiʼ yaʼabkach máaxoʼob ku nuʼuktajoʼob tu kanoʼob bix jeʼel u aktáantkoʼob le talamiloʼoboʼ. Juntúul tiʼ letiʼobeʼ Finees. Tumen Eleazar, u taata, yéetel Aarón, u abueloeʼ, letiʼ unaj u beetik u nojoch j-kʼiinil. Letiʼeʼ tu aktáantaj óoxpʼéel talamiloʼob tuʼux yanchaj u yeʼesik maʼ sajakiʼ, yaan u naʼat yéetel yaan u fe, lelaʼ bey xan unaj u beetik le ancianoʼoboʼ.

Tu séebaʼanil péeknaji

Tuukulnakoʼon tiʼ junpʼéel talamil tu aktáantaj Finees tu táankelmil, teʼ kʼiinoʼob tiaʼan kaʼach le israelitaʼob tu jáal u luʼumil Moaboʼ, «joʼopʼ u kʼastaloʼob yéetel u [koʼoleliloʼob] Moab» yéetel «táakpajoʼob tiʼ u janaloʼob yéetel tiʼ u [adorartikoʼob] u [diosoʼob] le moabitaʼoboʼ» (Núm. 25:1, 2). Yoʼolal leloʼ Jéeobaeʼ tu xuʼulsaj tiʼ le máaxoʼob kʼebanchajoʼoboʼ. Máans ta tuukul bix tu yuʼubiluba Finees le ka tu yojéeltaj le nojoch kʼeban tsʼoʼok u beetaʼaloʼ yéetel ka tu yuʼubaj bukaʼaj máakoʼob tsʼoʼok u kíimil tu yoʼolal.

Le Bibliaoʼ ku seguer u yaʼalik: «Juntúul israelitaeʼ tu bisaj tu yotoch juntúul koʼolel madianil tu táan yich Moisés yéetel tu táan yich le israelitaʼoboʼ, kaʼalikil muchʼukbaloʼob, táan u yokʼoloʼob tu jool u noj Paselil Muchʼtal» (Núm. 25:6). ¿Baʼax tu beetaj Finees ka tu yilaj? Maʼ xaaneʼ talam úuchik u chʼaʼtuklik baʼax ken u beete. Tumen le máax kʼebanchajoʼ juntúul tiʼ le ancianoʼob nuʼuktik kaʼach le kaajoʼ (Núm. 25:14).

Baʼaleʼ Fineeseʼ maas ku chʼaʼik saajkil kaʼach tiʼ Jéeoba, maʼ chéen tiʼ máakoʼobiʼ. Ook teʼ pasel naj tuʼux yaan le máaxoʼob tu núupkʼebankuntubaʼoboʼ, ka tu kíimsoʼob yéetel u lanza. ¿Bix úuchik u yilik Jéeoba le baʼax tu beetoʼ? Tu yaʼaleʼ letiʼ yéetel u chʼiʼibaleʼ yaan u beetik u j-kʼiiniloʼob tak kʼiinoʼob «minaʼan xuʼulul tiʼ». Tsʼoʼoleʼ Jéeobaeʼ tu beetaj u xuʼulul u kíimil le máakoʼoboʼ (Núm. 25:7-13).

Bejlaʼeʼ le ancianoʼoboʼ maʼatech u beetkoʼob loob tiʼ mix máak. Baʼaleʼ maʼatech u chʼaʼikoʼob saajkil jeʼex Fineeseʼ. Lelaʼ bey tu beetil Guilherme le maʼ úuch joʼopʼok u beetik u ancianoiloʼ. Aʼalaʼabtiʼ ka táakpajak tiʼ junpʼéel comité judicial, yoʼolal baʼax maʼ maʼalob tsʼoʼok u beetik le anciano áantmil úuchjeakiloʼ. Letiʼeʼ ku yaʼalik: «Jach tu beetaj in chiʼichnaktal yéetel yaan kʼiineʼ tu bisaj in wenel. Maʼ tu xuʼulul in tuklik  baʼax unaj in beetik utiaʼal maʼ in chʼaʼtuklik wa baʼax chéen yoʼolal le tsiikil kin wuʼuyik tu yoʼolaloʼ. Payalchiʼinajen sáamsamal yéetel tin xakʼalxoktaj le jóoʼsaʼaniloʼoboʼ». Lelaʼ le áant u aktáant le talamiloʼ yéetel béeychaj u yáantik le sukuʼunoʼ (1 Tim. 4:11, 12).

Ken péeknak le ancianoʼob u beetoʼob wa baʼax yéetel x-maʼ saajkiloʼ, ku yeʼeskoʼob chúukaʼan óolal yéetel fe. Yéetel u maasil sukuʼunoʼoboʼ ku yeʼeskoʼob maʼatech u chʼaʼikoʼob saajkil ken u yaʼaloʼob yaan wa máax tsʼoʼok u lúubul tiʼ junpʼéel nojoch kʼeban. Tsʼoʼoleʼ unaj xan u yeʼeskoʼob maas u yaabiltmoʼob Dios ken xuʼuluk u biskubaʼob yéetel le máaxoʼob jóoʼsaʼanoʼob teʼ múuchʼulil, kex wa u amigoʼob wa u láakʼtsiloʼoboʼ (1 Cor. 5:11-13).

Tumen tu yeʼesaj naʼatileʼ maʼ kíim yaʼab máakoʼobiʼ

Fineeseʼ mantatsʼ tu jach tuklaj baʼax ken u beete. Letiʼeʼ ku kanáantik baʼax ku beetik yéetel ku yeʼesik naʼatil, lelaʼ bey u yeʼesik le bix úuchik u aktáantik le uláakʼ talamilaʼ. Le ka aʼalaʼab u chʼiʼibal Rubén, Gad, yéetel táanchumuk tiʼ u chʼiʼibal Manasés, tsʼoʼok u beetkoʼob junpʼéel altar naatsʼ tiʼ u áalkab jaʼil Jordaneʼ, yaʼab israelitaʼobeʼ tu tukloʼobeʼ táan u pʼatkoʼob Jéeoba, le oʼolal tu chʼaʼtukloʼob u binoʼob baʼateʼel tu contraʼob (Jos. 22:11, 12).

Baʼaleʼ ¿baʼax tu beetaj Finees? Tu yeʼesaj yaan u naʼat, tumen tu muchʼuba yéetel u nuuktakil u kaajil Israel yéetel tu kʼáataj tiʼ u nuuktakil le chʼiʼibaloʼob beet le altar baʼaxten tu beetoʼoboʼ. Letiʼobeʼ tu yaʼaloʼobeʼ tu beetoʼob le altar utiaʼal u yeʼeskoʼob ku «meyajtik[oʼob] Yuumtsil[oʼ]». Yoʼolal le baʼax tu beetaj Fineesoʼ, maʼ kíimsaʼab yaʼab máakiʼ (Jos. 22:13-34).

Toʼon xaneʼ ken k-uʼuy u yaʼalaʼal baʼal tiʼ juntúul sukuʼuneʼ unaj k-eʼesik naʼatil jeʼex Fineeseʼ, leloʼ yaan u yáantkoʼon utiaʼal maʼ k-jáan kʼuuxil wa utiaʼal maʼ k-aʼalik baʼaloʼob maʼ maʼalobtakiʼ (Pro. 19:11).

¿Bix jeʼel u yeʼesik naʼatil le ancianoʼob jeʼex tu beetil Fineesoʼ? Jaime, tsʼoʼok maas tiʼ diez jaʼaboʼob joʼopʼok u beetik u ancianoileʼ, ku yaʼalik: «Wa juntúul sukuʼun ku joʼopʼol u tsikbaltikten le talamil yaantiʼ yéetel wa máaxeʼ, yáax baʼax kin beetkeʼ kin kʼáatik tiʼ Jéeoba ka u yáanten maʼ in tsʼáaikinba tu tséel mix juntúuliʼ yéetel utiaʼal in tsʼáaik le tsolnuʼuk kʼaʼabéetoʼ. Juntéenjeakeʼ taal juntúul kiik u yaʼalten maʼ maʼalob bix úuchik u tratartaʼal tumen juntúul anciano tiʼ yaanal múuchʼuliliʼ. Maʼ binen in waʼal tiʼ le sukuʼun kex jeʼel u béeytal kaʼach in beetkoʼ, tumen jach in amigo, baʼaxeʼ tin xokaj yéetel le kiik jujunpʼéel baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ. Tin waʼalajtiʼeʼ unaj u tʼaan yéetel le sukuʼunoʼ (Mat. 5:23, 24). Le kiik túunoʼ tʼaanaj tu yéetel, baʼaleʼ maʼ béeychaj u yutskíintikoʼob le talamiloʼ, le oʼolal tin waʼalajtiʼ ka u chʼaʼ en cuentail uláakʼ baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ. Ka kaʼa payalchiʼinaj yoʼolal le talamiloʼ yéetel ka joʼopʼ u yilik u perdonartik le baʼax beetaʼabtiʼoʼ».

¿Baʼax úuch yéetel le talamiloʼ? Jaimeeʼ ku yaʼalik: «Ka máan kʼiineʼ, le kiikoʼ tu yaʼalajteneʼ  le sukuʼunoʼ tu kʼáataj ka perdonartaʼak yoʼolal bix úuchik u tratartik. Tu invitartaj kʼaʼaytaj tu yéetel ka tu yaʼalajtiʼ jach jatsʼuts u yilik le modos ku yeʼesikoʼ. Tu tuʼubsoʼob le baʼax úuchoʼ. Jach kiʼimak in wóol tumen maʼ tin woksinba ichil le talamiloʼ, tumen wa maʼeʼ maʼ xaaneʼ jeʼel in tsʼáaikinba tu tséel juntúuleʼ yéetel beyoʼ maʼ kun utstal kaʼach le talamiloʼ». Le oʼolal bakáan le Bibliaoʼ ku yaʼalik: «Maʼ séeb bisik tu najil pʼis óol» junpʼéel talamil (Pro. 25:8). Le ancianoʼob ku yeʼeskoʼob naʼatiloʼ ku yáantkoʼob le sukuʼunoʼob ka u tsʼaʼob ichil u kuxtaloʼob le baʼax ku yaʼalik le Biblia utiaʼal u yutskíintikoʼob le talamiloʼob ku yantaltiʼob yéetel uláakʼ sukuʼunoʼoboʼ.

Tu kʼáataj u yáantaj Jéeoba

Ka maan kʼiineʼ Fineeseʼ kʼuch u beet u nojoch j-kʼiinil ichil u kaajal Dios. Tumen maʼ tu chʼaʼaj saajkil yéetel tu yeʼesaj naʼatileʼ páajchaj u aktáantik le talamiloʼob kex táankelmoʼ. Baʼaleʼ bin utsil tiʼ tumen tu kʼubaj u yóol tiʼ Jéeoba.

Juntéenjeakeʼ u kajnáaliloʼob Gabaa wa Guibeah, junpʼéel kaaj tiʼ u chʼiʼibal Benjamineʼ, tu violartoʼob yéetel tu kíimsoʼob u yatan juntúul levita. Le uláakʼ chʼiʼibaloʼob túunoʼ binoʼob baʼateʼel tu contra u chʼiʼibal Benjamín (Jue. 20:1-11). Kex tu kʼáatoʼob áantaj tiʼ Dios táanil tiʼ u binoʼobeʼ, kaʼatéen tu peʼertoʼob le baʼateloʼ yéetel yaʼab tiʼ letiʼob kíimoʼobiʼ (Jue. 20:14-25). ¿Joʼopʼ wa u tuklikoʼob chéen kunel úuchik u payalchiʼob yéetel maʼ u kʼáat Jéeoba u castigart le máaxoʼob beet baʼax kʼaasoʼ?

Finees, le nojoch j-kʼiinoʼ, tu yeʼesaj láayliʼ ku kʼubik u yóol tiʼ Dioseʼ. Letiʼeʼ tu kʼáataj tiʼ Jéeoba: «¿Unaj [wa] k-bin [baʼateʼel] tu kaʼatéen yéetel le k-láakʼoʼob u chʼiʼibaloʼob Benjamín, wa ka [k-]xúumpʼatte?». Jéeobaeʼ tu núukaj u payalchiʼ le ka tu yáantoʼob utiaʼal u ganartikoʼob u chʼiʼibal Benjamín yéetel u tóokikoʼob u kaajil Gabaa (Jue. 20:27-48).

¿Baʼax jeʼel u kanik le ancianoʼob ku aktáantkoʼob junpʼéel nojoch talamil teʼ múuchʼuliloʼ? Maʼ unaj u jach chiʼichnaktaloʼob ken u yiloʼob maʼ tu páajtal u yutskíintikoʼob le talamil kex táan u beetkoʼob le bukaʼaj ku páajtal yéetel táan u kʼáatkoʼob u yáantaj Diosoʼ. Baʼaxeʼ unaj u kʼaʼajsikoʼob le baʼax tu yaʼalaj Jesusaʼ: «Kʼáatneneʼex [ich payalchiʼ], bíin tsʼaʼabakteʼex tumen Jajal Dios; kaxaneneʼex, bíin a nuptáanteʼex; kʼoopneneʼex, bíin jeʼebekteʼex jool naj» (Luc. 11:9). Maʼ xaaneʼ jeʼel u tuklikoʼobeʼ tsʼoʼok u xáantal maʼ núukaʼak u payalchiʼob tumen Jéeobaiʼ, baʼaleʼ letiʼeʼ yaan u núukik teʼ súutukil ku tuklik maas maʼaloboʼ.

Tuukulnakoʼon tiʼ junpʼéel talamil yanchaj tiʼ junpʼéel múuchʼulil yaan tu luʼumil Irlanda. Le sukuʼunoʼoboʼ jach kʼaʼabéettiʼob junpʼéel u Najil Reino, baʼaleʼ maʼ tu chaʼabal u beetkoʼob tumen le autoridadoʼ, cada ken u yaʼaloʼobtiʼeʼ, ku kaxtik baʼal u yaʼal utiaʼal maʼ u chaʼik u beetaʼal. Le oʼolal le sukuʼunoʼoboʼ binoʼob tu táan u maas nojchil le autoridad utiaʼal u jóoʼskoʼob u permisoil u beetkoʼoboʼ. Baʼaleʼ táanil tiʼ u binoʼobeʼ payalchiʼinajoʼob tiʼ Jéeoba. ¿Bin wa utsil tiʼob jeʼex tiʼ Fineeseʼ?

Juntúul anciano yaan teʼ múuchʼuliloʼ, tu yaʼalaj: «Ka tsʼoʼok k-sen kʼáatik u yáantaj Jéeobaeʼ, binoʼon tʼaan yéetel le autoridadoʼ. Kex aʼalaʼabten maʼ xaaneʼ maʼ kun páajtal in séeb tʼaan yéetel u maas nojchil le autoridadoʼ, páajchaj in tʼaan tu yéetel kex chéen cinco minutos. Le ka tu yilaj u planoileʼ, séebaʼan úuchik u yaʼalik jeʼel u páajtal k-beetkeʼ, yéetel desde teʼ kʼiinoʼ le autoridad teʼ kaajoʼ jach tu yáantoʼon. Le baʼax úuchaʼ tu yeʼesajtoʼon jach yaan u páajtalil le payalchiʼoʼ». Le ancianoʼob ku kʼáatkoʼob u yáantaj Jéeobaoʼ, unaj u creertikoʼob jeʼel u núukaʼal u payalchiʼobeʼ.

Úuchjeakileʼ tsʼaʼab tiʼ Finees u nojoch páajtalil u kanáantik u kaajil Israel. Letiʼeʼ páajchaj u aktáantik le talamiloʼob yéetel x-maʼ saajkililoʼ, naʼatil yéetel fe. Áantaʼab tumen Dios tumen tu tsʼáaj u yóol u beet le meyaj tsʼaʼabtiʼoʼ. Mil jaʼaboʼob tsʼoʼokokeʼ, Esdraseʼ tu yaʼalaj: «Úuch kaʼacheʼ, Finees u paal Eleazar u nojchiloʼob. ¡Yuumtsil [yanchaj] tu yéetel!» (1 Cró. 9:20). Lelaʼ bey xan unaj u yaʼalaʼal yoʼolal le ancianoʼob yéetel u maasil sukuʼunoʼob ku tsʼáaik u yóol u meyajtoʼob Dios teʼ kʼiinoʼobaʼ.