Baʼax maas kiʼimakkúuntik in wóoleʼ in meyajtik Jéeoba

Tsikbaltaʼab tumen Fred Rusk

Salmo 27:10, ku yaʼalik: «Kex in taata yéetel in maama ka u xúumpʼattenoʼobeʼ, Yuumtsileʼ letiʼ bíin u táan óolten». Paʼatik in waʼalikteʼex baʼaxten le tekstoaʼ jach jatsʼuts in wuʼuyik desde tin chichnil.

TENEʼ tiʼ líikʼen yiknal in abueloeʼ, letiʼeʼ pakʼ piitsʼ ku beetik tu estadoil Georgia (Estados Unidos), tu jaʼabiloʼob 1930 tak 1939, teʼ kʼiinoʼob jach muʼyajtaʼab óotsililoʼ. Tumen jach yaachaj tu yóol in taata úuchik u kíimil in maama yéetel in wíitsʼin táant u síijileʼ, tu pʼaten yiknal in abuelo, teʼ kʼiinoʼoboʼ tsʼokaʼaniliʼ u kíimil in abuela, ka tsʼoʼokeʼ in taataeʼ bin meyaj tiʼ junpʼéel kaaj náach yanil. Ka máan kʼiineʼ yaʼab u téenel tu yóotaj suut kajtal t-éetel, baʼaleʼ maʼ béeychajiʼ.

U maas nojchil u hijas in abueloeʼ letiʼob aʼalik kaʼach baʼax unaj u beetaʼal teʼ najoʼ. In abuelo kaʼacheʼ maʼatech u jach bin tiʼ wa baʼax religionil, baʼaleʼ letiʼobeʼ jach ku yilik u beetkoʼob le baʼaxoʼob ku yaʼalik le Iglesia Bautista del Suroʼ. Teen xaneʼ kin bin cada domingo tuʼux ku binoʼoboʼ, tumen ku yaʼalikoʼobteneʼ wa maʼ tin bineʼ yaan u jatsʼkenoʼob. Le oʼolal le ka nojochchajeneʼ maʼ jach uts tin wich le religionoʼoboʼ. Maas uts tin wich le xook yéetel le deporteʼoboʼ.

Junpʼéel baʼax kʼex in kuxtal

Junpʼéel kʼiin tiʼ u jaʼabil 1941, yaanten kaʼach 15 jaʼaboʼobeʼ, juntúul máak tsʼoʼok u yantal u jaʼabil yéetel u yataneʼ taal u xíimbaltoʼon. Kex mix juntéen in kʼaj óolteʼ aʼalaʼabteneʼ «tío Talmadge Rusk». Letiʼobeʼ j-jaajkunajoʼob tiʼ Jéeoba. Letiʼeʼ tu tsolaj toʼoneʼ Dioseʼ u kʼáat ka kuxlak máak utiaʼal mantatsʼ way Luʼumeʼ. Le baʼax tu yaʼaloʼ jach maʼ bey jeʼex le baʼax ku kaʼansaʼal teʼ iglesiaoʼ, baʼaleʼ óoliʼ tuláakal in láakʼtsiloʼobeʼ maʼ maʼalob úuchik u yuʼubikoʼobiʼ le oʼolal maʼ tu beetoʼob u cuentailiʼ. Mix juntéen tu kaʼa kʼamoʼob t-otoch. Chéen in tía Mary, óoxpʼéel jaʼaboʼob maas nojchil tiʼ teen, tu kʼamaj junpʼéel Biblia yéetel uláakʼ jóoʼsaʼaniloʼob utiaʼal u xoke.

Letiʼeʼ jach séebaʼan úuchik u yilik letiʼ u jaajiloʼ, le oʼolal okjaʼanaj tu jaʼabil 1942 utiaʼal u beetkuba x-jaajkunaj tiʼ Jéeoba. Desde teʼ kʼiinoʼ jach pʼektaʼab tumen u láakʼtsiloʼob, jeʼex úuchik u yaʼalik Jesuseʼ: «Máakeʼ yaan u pʼektaʼal tumen u láakʼtsiloʼob» (Mat. 10:34-36). Maʼ xáanchaj tiʼ leloʼ juntúul tiʼ u kiikoʼobeʼ tʼaanaj yéetel u autoridadil le kaaj utiaʼal u machkoʼob tío Talmadge, tu yaʼaloʼobeʼ ku máan koonol kex minaʼan u permisoil tiʼ.

Le periodicooʼ tu yaʼaleʼ, le alcalde, ku beetik xan u jueziloʼ, tu yaʼalaj: «Le jóoʼsaʼaniloʼob ku tʼoxik le máax takaʼan u pooloʼ [...] junpʼéel veneno jach jeʼel u beetik loobeʼ». In tíoeʼ tu kaʼa máansaj tu táan uláakʼ autoridad, ka ilaʼab jeʼel u páajtal u jóokʼol teʼ carceloʼ, baʼaleʼ tu máansaj diez kʼiinoʼobiʼ.

 Áantaʼaben tumen in tía

Teʼ kʼiinoʼob jeʼeloʼ Maryeʼ tsʼoʼok u joʼopʼol u tsikbaltik le baʼax ku creertikoʼ. Maʼ chéen tiʼ teen ku tsikbaltikiʼ, baʼaxeʼ tak tiʼ le máaxoʼob kajaʼanoʼob naatsʼ toʼonoʼ. Junpʼéel kʼiineʼ binen tu yéetel u xíimbalt juntúul nojoch máak ku tsʼáaik xook tiʼ yéetel le libro El Nuevo Mundo. * U yataneʼ tu yaʼaleʼ bul áakʼab táan u xoʼokol le libro tumen u yíichamoʼ. Teʼ kʼiinoʼob jeʼeloʼ teneʼ maʼ in kʼáat in woksinba tiʼ baʼaxoʼob yaan yil yéetel religioniʼ, baʼaleʼ jatsʼuts in wuʼuyik le baʼax ku yaʼalaʼaloʼ. Baʼaleʼ le baʼax beet in creertik u j-jaajkunajoʼob Jéeoba u jaajil religioneʼ, maʼ letiʼe baʼax ku kaʼanskoʼoboʼ, baʼaxeʼ letiʼe bix u tratartaʼaloʼoboʼ.

Kʼajaʼanten le baʼax úuchtoʼon le táan k-suut t-otoch, tsʼoʼok k-lukʼul teʼ tuʼux k-pakʼik pʼaak kaʼachoʼ. Ka máanoʼon teʼ tuʼux ku tóokaʼal sojol paach le kaajoʼ, t-ileʼ u maasil in tíaʼobeʼ tsʼoʼok u tóokikoʼob le jóoʼsaʼaniloʼob, le gramófono yéetel le discoʼob ku meyaj kaʼach tiʼ in tía Maryoʼ. Teneʼ tin waʼalaj jach maʼ maʼalob le baʼax tu beetoʼoboʼ, baʼaleʼ juntúul tiʼ letiʼobeʼ tu pakteneʼ ka tu yaʼalaj: «Yaan u kʼuchul u kʼiinil a tsʼáaik u diosboʼotikil».

Tumen Mary maʼ u kʼáat u pʼat u religión mix u xulik u kʼaʼaytajeʼ, yanchaj u bin kajtal yaanal tuʼux. Tu jaʼabil 1943, jach kiʼimak in wóol tumen tsʼoʼok in kanik u kʼaabaʼ Dioseʼ Jéeoba, jach uts, ku chʼaʼik óotsilil yéetel maʼatech u tóokik máak tiʼ junpʼéel infierno. Tsʼoʼok xan in kanikeʼ jach ku yeʼesaʼal yaabilaj ichil u kaajal, kex mix juntéen xiʼiken teʼ muchʼtáambaloʼoboʼ.

Junpʼéel kʼiin táan in kʼosik suʼuk tin wotocheʼ, jeʼel junpʼéel coche teʼ jooloʼ, juntúul tiʼ le máaxoʼob yanoʼoboʼ tu kʼáataj wa Fred in kʼaabaʼ. Ka tin wojéeltaj j-Jaajkunajoʼobeʼ, tin waʼalajtiʼob: «Chaʼex in naʼakal utiaʼal ka xiʼikoʼon junpʼéel tuʼux jeʼel u béeytal k-tsikbaleʼ». In tía bakáan túuxtoʼob utiaʼal u tsikbaltoʼobten le maʼalob péektsiloʼ. Juntúul tiʼ letiʼobeʼ ku kʼaabaʼtik Shield Toutjian, superintendente viajante, letiʼeʼ jach tu yáanten teʼ kʼiinoʼob jach kʼaʼabéetoʼ yéetel le tsolnuʼukoʼob tu tsʼáajtenoʼ jach tu yáanten utiaʼal in defendertik baʼax ku kaʼansik u j-jaajkunajoʼob Jéeoba yéetel utiaʼal u chúukpajal in wóol kex pʼektaʼanen tumen in láakʼoʼob.

In tía Mary kajaʼan Virginiaeʼ, tu túuxtajten junpʼéel carta tu jaʼabil 1943 tuʼux ku yaʼalik wa tsʼoʼok in chʼaʼtuklik in meyajtik Jéeobaeʼ, ka xiʼiken kajtal tu yiknal. Maʼ tin tuklaj kaʼatéeniʼ. Junpʼéel áakʼab tiʼ viernes tiʼ u mesil octubreeʼ, tin butʼaj in nuʼukul ichil junpʼéel cajaeʼ ka tin chʼúuy kʼaxtaj tiʼ junkúul cheʼ naatsʼ tiʼ in wotoch. Ka sáaschaj tuláakʼ kʼiineʼ binen in chʼaʼeʼ ka máanen paachil utiaʼal in bin tu yotoch juntúul máax kajaʼan naatsʼ t-otoch, ka tu bisen teʼ noj kaajoʼ. Ka kʼucheneʼ tin chʼaʼaj baʼal in bin tu kaajil Roanoke utiaʼal in bin tu yiknal Edna Fowlkes, le tuʼux u kʼubéentmuba in tía kaʼachoʼ.

 Okjaʼanajen yéetel binen meyaj Betel

Ednaeʼ juntúul kiik yéeyaʼan utiaʼal u bin kaʼan jach uts, jeʼex Lidia úuchjeakileʼ, letiʼeʼ ku kʼamik yaʼab máakoʼob teʼ naj u alquilartmoʼ. Tiʼ kajaʼan in tía, u yatan u sukuʼun, Gladys yéetel Grace Gregory, u hijaʼob. Ka máan kʼiineʼ letiʼobeʼ tu beetaj u misionerailoʼob. Bejlaʼeʼ Gladyseʼ yaan maas tiʼ 90 jaʼaboʼob tiʼ, baʼaleʼ láayliʼ táan u meyajtik Jéeoba tu najil Betel yaan tu luʼumil Japoneʼ.

Le ka binen kajtal tu yotoch Ednaoʼ, páajchaj in maas bin teʼ muchʼtáambaloʼoboʼ yéetel tin maas kanaj kʼaʼaytaj. Yoʼolal le baʼaxoʼob tin kanaj teʼ Najil Reino yéetel le baʼaxoʼob tin xokaj teʼ Bibliaoʼ, páajchaj in maas kʼaj óoltik Dios. Ka tsʼoʼokeʼ okjaʼanajen tu kʼiinil 14 tiʼ junio tiʼ 1944. Mary, Gladys yéetel Graceʼ tu beetaj u precursorailoʼob, ka túuxtaʼaboʼob kʼaʼaytaj tu xaaman Virginia. Yoʼolal le áantaj tu tsʼáajoʼoboʼ, páajchaj u yantal junpʼéel múuchʼulil tu noj kaajil Leesburg. Tu yookbal u jaʼabil 1946, teneʼ tin beetaj in precursoril ka binen áantaj tiʼ junpʼéel kaaj maʼ sen náach yaniliʼ. Teʼ jaʼab jeʼeloʼ binoʼon Cleveland (Ohio) utiaʼal le asamblea internacional yanchaj tu kʼiinil 4 tak 11 tiʼ agostooʼ.

Teʼ kʼiinoʼob jeʼeloʼ, Nathan Knorr, le máax nuʼuktik u kaajal Diosoʼ, tu yaʼaleʼ yaan u líiʼsaʼal junpʼéel naj utiaʼal u kajtal yaʼab máak yéetel yaan u maas nojochkíintaʼal le imprentaoʼ, le oʼolal kʼaʼabéet u yáantaj yaʼab táankelmoʼobiʼ. Tin chʼaʼtuklaj in bin meyajiʼ, ka tin chupaj junpʼéel solicitud. Chéen wa jaypʼéel mes tsʼoʼokokeʼ, tu kʼiinil 1 tiʼ diciembre tiʼ 1946, káaj in meyaj Betel.

Junpʼéel jaʼab tsʼoʼokokeʼ, le táan in meyaj teʼ Departamento tiʼ Envíosoʼ, Max Larson, le sukuʼun nuʼuktik le meyaj teʼ imprentaoʼ, tu yaʼalajten tsʼoʼok in máansaʼal meyaj teʼ Departamento tiʼ Serviciooʼ. Teʼeloʼ tin kanaj baʼaloʼob yoʼolal le baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ yéetel le bix u meyaj u kaajal Dios, maases le táan in meyaj kaʼach yéetel le sukuʼun Thomas J. Sullivan, (ku yaʼalaʼal Bud tiʼ tumen u amigoʼob), le máax nuʼuktik kaʼach le meyaj kin beetkoʼ.

Ka máan kʼiineʼ in taataeʼ joʼopʼ u taaktal u kʼaj óoltik jujunpʼéel baʼaloʼob tiʼ le Bibliaoʼ. Letiʼeʼ yaʼab u téenel taal u yilen tu najil Betel, ka taal u tsʼook tu jaʼabil 1965, tu yaʼalajten: «Jeʼel u páajtal a xíimbaltken jeʼel baʼaxak kʼiin a kʼáateʼ, tumen teneʼ maʼ kin kaʼa suut wayeʼ». Teneʼ binen in xíimbalt tak ka kíimi. Kex letiʼ ku creertik yaan u bin kaʼaneʼ, teneʼ kin kʼáat óoltik tiʼ Jéeoba ka u kʼaʼajsej yéetel ka u kaʼa kuxkíint utiaʼal ka yanak u páajtalil u kuxtal utiaʼal mantatsʼ way Luʼum tiʼ junpʼéel Paraísoeʼ.

Nukuch asambleaʼob yéetel nukuch meyajoʼob

Desde úuchileʼ kin wilik le asambleaʼoboʼ jach ku yáantaj utiaʼal u maas meyajtaʼal Jéeoba. Lelaʼ bey úuchik teʼ asamblea internacionaloʼob yanchaj teʼ Estadio Yankee tiʼ u kaajil Nueva Yorkoʼ.  Tu jaʼabil 1958, chuʼup le estadio yéetel le Polo Grounds tumen 253,922 máaxoʼob binoʼob teʼ asamblea ku taaloʼob tiʼ 123 luʼumiloʼoboʼ. Teʼ kʼiinoʼob jeʼeloʼ úuchten junpʼéel baʼal tak bejlaʼa kʼajaʼanteneʼ. Le tiaʼanen tu oficinail le asambleaoʼ náatsʼ tin wiknal le sukuʼun Knorroʼ, ka tu yaʼalajten: «Fred, táan u páaʼtiken le precursoroʼob teʼ local k-rentartmaj teʼ naatsʼaʼ, baʼaleʼ jach tuʼubten in waʼalik tiʼ wa máax ka xiʼik u nuʼukt le muchʼtáambaloʼ. ¿Jeʼel wa a bin beora a máans junpʼéel maʼalob tsoltʼaan tiʼ jeʼel baʼaxak ka taalak ta tuukul teʼ bejoʼ?». Ka kʼucheneʼ táan u xuʼulul in wóol, baʼaleʼ páajchaj in máansik le tsoltʼaan yéetel u yáantaj Jéeobaoʼ, tumen jach payalchiʼinajen tiʼ letiʼ le táan in bin teʼ bejoʼ.

Ich yaʼab jaʼaboʼobeʼ le múuchʼuliloʼob yaan tu kaajil Nueva Yorkoʼ chéen alquilartbil u beetkoʼob le najoʼob tuʼux ku muchʼkubaʼoboʼ. Baʼaleʼ ichil u jaʼabiloʼob 1950 tak 1969 yaʼabchaj le múuchʼuliloʼoboʼ ka pʼáat maʼ tu jach áantaj u alquilartaʼal localoʼob. Tu jaʼabiloʼob 1970 tak 1990, t-manaj óoxpʼéel nukuch najoʼob tu kaajil Manhattan yéetel t-utskíintoʼob utiaʼal k-beetik muchʼtáambaloʼobiʼ. Teneʼ táakpajen utiaʼal u nuʼuktaʼal le meyajoʼob beetaʼaboʼ. Jach jatsʼuts úuchik in wilil bix bendecirtaʼabik tumen Jéeoba le sukuʼunoʼob áantajnajoʼob yéetel u taakʼinoʼob bey xan yéetel u muukʼoʼob utiaʼal u beetaʼal le meyajoʼ, tak bejlaʼeʼ láayliʼ ku meyajoʼob utiaʼal u beetaʼal muchʼtáambaloʼobeʼ.

Baʼaloʼob beet u kʼexpajal in kuxtal

Junpʼéel kʼiin tiʼ u jaʼabil 1957, le táan in máan ichil junpʼéel parque yaan tu yáamil u najil Betel yéetel le imprenta utiaʼal in bin meyajoʼ, káaj u kʼáaxal jaʼ. Aktáan tiʼ teneʼ tin wilaj táan u chʼuʼulul juntúul kiik túumben okaʼanil meyaj Betel, kiʼichpam yéetel sak u wíinklil. Tu séebaʼanileʼ tin natsʼinba yéetel in sombrilla tu yiknal utiaʼal maʼ u seguer u chʼuʼulul. Bey úuchik in kʼaj óoltik Marjorie, le máax yéetel tsʼoʼok in beel tu jaʼabil 1960. Desde teʼ kʼiin jeʼeloʼ tsʼoʼok k-meyajtik Jéeoba yéetel kiʼimak óolal kex yaan talamil wa maʼ, wa kex kʼáaxak jaʼ wa kex choko kʼiin. Tu mesil septiembre tiʼ 2010, tu chukaj cincuenta jaʼaboʼob tsʼoʼokok k-beel.

Chéen pʼelak suunajikoʼon t-luna de mieleʼ, le sukuʼun Knorroʼ tu yaʼalajten tsʼoʼok in tsʼaʼabal in beet in profesoril tiʼ le Escuela tiʼ Galaadoʼ. Junpʼéel meyaj jach jatsʼuts. Tu yáamil 1961 tak 1965 tin tsʼáaj cinco xookoʼob, maas nojoch tiempo tiʼ le suukaʼanil kaʼachoʼ, tumen lelaʼ meyajnaj utiaʼal u yáantaʼal le máaxoʼob kun nuʼuktajoʼob tu najiloʼob Beteloʼ. Tu yáamil septiembre tak diciembre tiʼ u jaʼabil 1965, kaʼa joʼopʼ u xáantal chéen cinco meses tu kaʼatéen yéetel meyajnaj utiaʼal u kaʼansaʼal u maasil misioneroʼob.

Tu jaʼabil 1972 tsʼaʼaben in nuʼukt le Departamento tiʼ Correspondencia tiʼ Redaccionoʼ. Kʼaʼabéetchaj in xakʼalxook utiaʼal in wilik bix jeʼel u yutskíintaʼal wa baʼax talamileʼ yéetel in núukik  le kʼáatchiʼob ku beetaʼaloʼ, lelaʼ tu yáanten in maas naʼat le baʼax ku kaʼansik le Bibliaoʼ yéetel bix jeʼel u meyaj utiaʼal in wáantik u maasileʼ.

Tu jaʼabil 1987 máansaʼaben meyaj tiʼ junpʼéel túumben departamento ku kʼaabaʼtik: Servicios tiʼ Información tiʼ Hospitaloʼob. Kʼaʼabéetchaj k-beetik seminarioʼob utiaʼal k-áantik le ancianoʼob ku meyajoʼob ichil le Comité tiʼ Enlace yéetel le Hospitaloʼob utiaʼal u tsolkoʼob tubeel tiʼ le doctoroʼob, le juezoʼob yéetel le máaxoʼob ku meyajoʼob teʼ hospitaloʼob baʼaxten maʼatech k-kʼamik ka tsʼaʼabaktoʼon kʼiʼikʼ. Junpʼéel tiʼ le baʼaxoʼob maas taastoʼon talamiloʼ letiʼe u kʼáatik le doctoroʼob tiʼ le autoridadoʼob ka tsʼaʼabak u páajtalil u tsʼáaikoʼob kʼiʼikʼ tiʼ le mejen paalal, kex ku yaʼalaʼal tumen u taataʼob maʼ u tsʼaʼabaltiʼoboʼ.

Ken in waʼal tiʼ juntúul doctor yaan uláakʼ baʼaxoʼob jeʼel u meyajtiʼ utiaʼal maʼ u tsʼáaik kʼiʼikʼ tiʼ máakeʼ, u suukileʼ ku yaʼalik maʼ tu páajtal wa jach koʼoj le baʼaxoʼob ku kʼaʼabéettaloʼ. Ken u yaʼal beyoʼ, teneʼ kin waʼaliktiʼ: «Much eʼesten a kʼab». Ken tsʼoʼokokeʼ kin waʼaliktiʼ: «Jeʼel junpʼéel baʼax maas maʼalob yaantech utiaʼal a beetkoʼ». Beyoʼ kin kʼaʼajsiktiʼ junpʼéel baʼax jach u yojel: wa ku jach kanáantik u beetik le operacionoʼ maas maʼ yaʼab kʼiʼikʼ kun peʼerchajliʼ.

Teʼ tu tsʼook veinte jaʼaboʼobaʼ Jéeobaeʼ jach tsʼoʼok u bendecirtik le baʼaxoʼob tsʼoʼok k-beetik utiaʼal k-tsolik tiʼ le doctoroʼob yéetel le juezoʼob u maʼalobil le tratamientoʼob k-aʼalikoʼ, le oʼolal yaʼab tiʼ letiʼobeʼ tsʼoʼok u kʼexik u tuukuloʼob ken u naʼatoʼob baʼaxten maʼatech k-kʼamik kʼiʼikʼ. Bejlaʼeʼ tsʼoʼok u yilkoʼobeʼ yaan uláakʼ baʼal yéetel uláakʼ tsʼaakoʼob jeʼel u meyaj utiaʼal maʼ u tsʼaʼabal kʼiʼikʼ tiʼ máakeʼ yéetel yaan yaʼab doctoroʼob yéetel hospitaloʼob tuʼux ku yóotkoʼob operar x-maʼ kʼiʼikʼil.

Tu jaʼabil 1996, teen yéetel Marjorieeʼ máanoʼon kajtal teʼ Centro Educativo tiʼ le Watchtower, yaan tu kaajil Patterson (Nueva York), kex 27 ka tak táanchumuk leguas (110 kilómetros) yanil tiʼ Brooklyn. Teʼeloʼ tsʼaʼaben meyaj teʼ Departamento tiʼ Serviciooʼ, baʼaleʼ maʼ xáanchajeʼ tsʼaʼaben in beet in profesoril utiaʼal in kaʼansik le máaxoʼob kun nuʼuktik u najiloʼob Betel yéetel tiʼ le superintendente viajanteʼoboʼ. Yéetel le ka máansaʼab Patterson le Departamento tiʼ Correspondencia tiʼ Redacción walajki doce jaʼabjeakileʼ, kaʼa aʼalaʼabten ka in nuʼukt tu kaʼatéen. Tak bejlaʼeʼ tiʼ kin meyajiʼ.

Le baʼaxoʼob kin muʼyajtik bejlaʼoʼ

Bejlaʼeʼ tsʼoʼok u pʼáatal maas talam in wilik in beetik le meyajoʼob ku tsʼaʼabalten tu najil Beteloʼ, tumen tsʼoʼok maas tiʼ 80 jaʼaboʼob ten, yéetel tsʼoʼok maas tiʼ diez jaʼaboʼob tsaʼayakten cáncer. Kin wuʼuykimba jeʼex Ezequías, le rey tsʼaʼab u páajtalil u kuxtal uláakʼ jaʼaboʼoboʼ (Isa. 38:5). Tsʼoʼoleʼ Marjorieeʼ yaan alzhéimer tiʼ, tu kaʼatúulaloʼon k-muʼyaj yoʼolal le kʼojaʼanil yaantiʼoʼ. Letiʼeʼ jach chúukaʼan u yóol u meyajt Jéeoba, jach ku yáantik le táankelmoʼoboʼ yéetel juntúul maʼalob atantsil. Letiʼeʼ mantatsʼ ku xokik le Bibliaoʼ yéetel jach maʼalob u kaʼansaj. Tak bejlaʼeʼ láayliʼ k-tʼaan yéetel yaʼab tiʼ le máaxoʼob u tsʼaamaj xookoʼ.

In tía Maryeʼ kíim tu mesil marzo tiʼ 2010, 87 jaʼaboʼob kaʼach yaantiʼ. Letiʼeʼ jach maʼalob úuchik u kaʼansaj, yaʼab jaʼaboʼob tu beetaj u precursorail yéetel yaʼab máaxoʼob tu yáantaj u meyajtoʼob Jéeoba. Jach kin tsʼáaik u diosboʼotikil tiʼ úuchik u yáantken in kʼaj óolt u jaajil utiaʼal in múul meyajtik Jéeoba tu yéetel. Bejlaʼeʼ tiʼ mukaʼan tu tséel u yíichameʼ, letiʼeʼ tu beetaj xan u misioneroil tu luʼumil Israel, teneʼ jach kin creertik le k-Dios yaan u yaabilajoʼ yaan u kaʼa kuxkíintikoʼob utiaʼal u kajtaloʼob teʼ túumben luʼumoʼ.

Ken tuukulnaken tiʼ le sesentaisiete jaʼaboʼob joʼopʼok in meyajtik le Máax tsʼaamil k-kuxtaloʼ, jach kin tsʼáaik u nib óolalil tiʼ yoʼolal le yaʼabkach utsiloʼob tsʼoʼok u tsʼáaiktenoʼ. In meyajtik Jéeobaeʼ letiʼe baʼax maas taasikten kiʼimak óolaloʼ. Kin tsʼíiboltik ka u chaʼa in wilik u béeytal le baʼax tu yaʼalaj Jesusaʼ: «Tuláakal máax tsʼoʼok u pʼatik najoʼob, wa sukuʼunoʼob, wa kiikoʼob, wa taata, maama, wa atan, wa paalal, wa luʼumoʼob tin woʼolaleʼ, bin u kʼam ciento u téenel u maas yaʼabil, yéetel bíin u kʼam xan le kuxtal minaʼan u xuuloʼ» (Mat. 19:29).

[Tsolajil]

[Foto yaan teʼ táan juʼun 19]

Le tuʼux ku pakʼik piitsʼ in abuelo tu jaʼabil 1928 (Georgia, Estados Unidos)

[Foto yaan teʼ táan juʼun 19]

In tía Mary yéetel in tío Talmadge

[Foto yaan teʼ táan juʼun 20]

Mary, Gladys yéetel Grace

[Foto yaan teʼ táan juʼun 20]

Le kʼiin ka okjaʼanajenoʼ, 14 tiʼ junio tiʼ 1944

[Foto yaan teʼ táan juʼun 20]

Teʼ Departamento tiʼ Servicio, tu najil Beteloʼ

[Foto yaan teʼ táan juʼun 21]

Yéetel Mary teʼ asamblea internacional tu jaʼabil 1958 yanchaj teʼ Estadio Yankeeoʼ

[Foto yaan teʼ táan juʼun 21]

Yéetel Marjorie le kʼiin ka tsʼoʼok k-beeloʼ

[Foto yaan teʼ táan juʼun 21]

Yéetel Marjorie tu jaʼabil 2008