Jehueʼ tu tsʼáajuba tu tséel u jaajil adoracionoʼ

JEHUEʼ juntúul máak tu tsʼáajuba tu tséel u jaajil adoracionoʼ. Letiʼeʼ jach tu tsʼáaj u yóol u séeb beet yéetel x-maʼ saajkilil, le modosoʼob yanchajtiʼoʼ jach maʼalob ka yanak xan toʼon.

U kaajil Israeleʼ jach yaʼab talamil ku aktáantik le ka tsʼaʼab junpʼéel meyaj u beet Jehú tumen Jéeobaoʼ. Tsʼoʼok u kʼaskúuntaʼal u tuukul le kaaj tumen Jezabel, u x-kʼasaʼan atan Acab yéetel u maama le rey Joram, wa Jehoramoʼ. Jezabeleʼ tu beetaj u adorartaʼal Baal utiaʼal u xuʼulul u adorartaʼal Jéeoba, tu beetaj u kíimsaʼal yaʼab u profetaʼob Dios yéetel tu kʼaskúuntaj le kaaj yoʼolal u núupkʼebanoʼob yéetel u beetik u x-meeniloʼ (1 Rey. 18:4, 13; 2 Rey. 9:22). Le oʼolal Jéeobaeʼ tu yaʼalaj tiʼ Jehú ka u xuʼuls tuláakal u láakʼtsiloʼob Acab, maases Joram yéetel Jezabel.

Le yáax ken chʼaʼchiʼitaʼak Jehú ichil le Bibliaoʼ, ku yaʼalikeʼ tiʼ kulukbal ichil u nuuktakil u soldadoiloʼob Israeleʼ. Maʼ xaaneʼ Jehú kaʼacheʼ u comandanteil le soldadoʼob yanoʼob Ramot tu luʼumil Galaad, ku baʼateloʼob tu contra le sirioʼoboʼ. Profeta Eliseoeʼ tu túuxtaj juntúul tiʼ u paalal le profetaʼob u yéey utiaʼal u beetik u reyiloʼ yéetel utiaʼal ka u yaʼaltiʼ ka u kíims tuláakal le xiiboʼob yaan ichil u familia Acaboʼ (2 Rey. 8:28; 9:1-10).

Ka kʼáataʼab tiʼ Jehú tumen u maasil soldadoʼob baʼaxten bin le profeta xíimbaltikoʼ, maʼ tu yóotaj u yaʼaltiʼobiʼ. Baʼaleʼ tumen maʼ xuʼul u kʼáatkoʼobeʼ ka tu yaʼalajtiʼob, ka líikʼoʼob xan tu contra Joram (2 Rey. 9:11-14). Maʼ xaaneʼ letiʼobeʼ maʼ maʼalob u yilkoʼob le bix u gobernar yoʼolal le baʼaxoʼob kʼaastak ku beetik Jezabeloʼ. Baʼaleʼ Jehueʼ tu tukultaj tubeel bix jeʼel u béeytal u beetik le baʼax aʼalaʼabtiʼoʼ.

Rey Jorameʼ bijaʼan tu kaajil Jezreel utiaʼal u yutstal, tumen beetaʼab loob tiʼ le ka bin tiʼ junpʼéel baʼateʼeloʼ. Wa u kʼáat Jehú u beet le baʼax aʼalaʼabtiʼoʼ unaj u yilik maʼ u yojéeltaʼal tu kaajil Jezreel baʼax tsʼoʼok u tuklik u beetik. Letiʼeʼ tu yaʼalaj tiʼ le soldadoʼob «maʼ u chaʼikoʼob u jóokʼol mix máak tiʼ le kaajoʼ, utiaʼal ka xiʼik u bis u péektsilil tiʼ u kajnáaliloʼob Jezreel» (2 Rey. 9:14, 15). Maʼ xaaneʼ tu tukleʼ jeʼel u líikʼil u soldadoʼob Joram baʼateʼel tu contraeʼ, le oʼolal tu yaʼalajtiʼob maʼ u chaʼikoʼob u yojéeltaʼal.

BIN TU SÉEBAʼANIL

Utiaʼal u beetik Jehú tu séebaʼanil le baʼax aʼalaʼabtiʼoʼ, tu chʼaʼaj u carroeʼ ka bin Jezreel, 18 leguas (72 kilómetros) yanil tiʼ Ramot tu luʼumil Galaad. Juntúul máax kanáantik le kaaj waʼalakbal kaʼach yóokʼol [u] pʼíich tulumil Jezreeleʼ tu yilaj «táan u náatsʼal u múuchʼul u yéet máan» Jehú (2 Rey. 9:17). Maʼ xaaneʼ Jehueʼ tu bisaj junmúuchʼ soldadoʼob utiaʼal u béeytal u beetik le baʼax u tukultmoʼ.

 Le ka ilaʼab tumen le máax kanáantik le kaaj Jehú nuʼuktik junpʼéel tiʼ le carroʼoboʼ, tu yaʼalaj: «Táan u taasik le bolanoʼ bey juntúul choko pooleʼ» (2 Rey. 9:20). Wa suukiliʼ u máan Jehú chich yéetel u carroeʼ, tu maas chichkúuntaj u bin, tumen u yojel jach kʼaʼabéet u séeb beetik le baʼax aʼalaʼabtiʼoʼ.

Jehueʼ maʼ tu yóotaj tʼaan yéetel le kaʼatúul máaxoʼob túuxtaʼaboʼob tu yiknaloʼ, baʼaxeʼ tu seguertaj u bin yiknal le rey Joram yéetel Ocozías, u reyil Judá, le máax áantik teʼ baʼateʼel, ku taaloʼob tu carroʼob xanoʼ. Jorameʼ tu kʼáatajtiʼ: «¿Táan wa a taal a kaxant jeetsʼel, Jehú?», letiʼeʼ tu núukajtiʼ: «¿Baʼax jeetsʼel jeʼel u yantal kaʼalikil a maama x-Jezabel táan u x-káakbachil, ku beetik xan u yaʼabkach pulyaʼajoʼob?». Ka tu yuʼubaj Joram lelaʼ tu yóotaj púutsʼul. Baʼaleʼ tu séebaʼanileʼ Jehueʼ tu chʼinaj yéetel junpʼéel flecha, ka táatsʼ máan tu puksiʼikʼal, ka kíim yóokʼol u carro. Kex púutsʼ Ocozíaseʼ, kʼuch Jehú teʼ tuʼux yanoʼ ka tu kíimsaj xan (2 Rey. 9:22-24, 27).

Uláakʼ máax ken u kíims ichil u yotoch Acabeʼ, x-kʼasaʼan reina Jezabel, Jehueʼ tu yaʼaleʼ letiʼeʼ juntúul «x-loolob koʼolel». Ka ook Jehú tu kaajil Jezreeleʼ, tu yilaj táan u paakat tu ventanail le palaciooʼ, tu séebaʼanileʼ tu yaʼalaj tiʼ le máaxoʼob yanoʼob tu yiknaloʼ ka u léenchʼintoʼob kabal. Tsʼoʼoleʼ ka tu beetaj u yayaʼchaʼataʼal tumen u tsiimnoʼob, utiaʼal u xuʼulsik tiʼ le koʼolel kʼaskúunt u kaajil Israeloʼ. Ka tsʼoʼokeʼ Jehueʼ tu xuʼulsaj yaʼab tiʼ uláakʼ máaxoʼob yanoʼob ichil u láakʼtsil Acab (2 Rey. 9:30-34; 10:1-14).

Kex kʼaas u yuʼubik máak le baʼax tu beetoʼ, unaj u kʼaʼajaltoʼoneʼ, úuchjeakileʼ Jéeobaeʼ tu yaʼalaj tiʼ le máaxoʼob meyajtikoʼ ka u xuʼulsoʼob le máaxoʼob beetik baʼax maʼ uts tu tʼaanoʼ. Le Bibliaoʼ ku yaʼalik: «[Dioseʼ] u nuʼukbesmaj u kíimil Ocozías le ken xiʼik u xíimbalt Jorameʼ. Chéen pʼelak kʼuchkeʼ, bin tu yéetel Joram u nuptáantoʼob Jehú u paal Nimsi. Baʼaleʼ Dioseʼ, u yéeymaj Jehú utiaʼal xuʼulsik u yotochnáaloʼob Acab» (2 Cró. 22:7). Tak Jehú tukleʼ, le u pulik u wíinklil Joram teʼ luʼum chʼaʼab tiʼ Nabotoʼ, táakaʼan ichil le castigo u yaʼalmaj Dios u tsʼáaik tiʼ Acab úuchik u kíimsik Nabotoʼ. Tsʼoʼoleʼ Jehueʼ aʼalaʼabtiʼ ka u sut «u jeel weʼekik u kʼiʼikʼel [u] profetaʼob yéetel tuláakal [u] palitsiloʼob» Jéeoba (2 Rey. 9:7, 25, 26; 1 Rey. 21:17-19).

Bejlaʼeʼ le máaxoʼob meyajtik Jéeobaoʼ maʼatech u beetkoʼob loob tiʼ le máaxoʼob ku binoʼob tu contra u jaajil adoracionoʼ. Tumen Dioseʼ ku yaʼalik: «Teen unaj in jaatsʼ» (Heb. 10:30). Baʼaleʼ utiaʼal u luʼskoʼob le baʼaxoʼob jeʼel u beetik u  kʼastal u tuukul le sukuʼunoʼoboʼ, le ancianoʼoboʼ ku kʼaʼabéettal u beetkoʼob meyajoʼob yéetel x-maʼ saajkilil jeʼex tu beetil Jehueʼ (1 Cor. 5:9-13). Tsʼoʼoleʼ tuláakal teʼ múuchʼulil unaj u xuʼulul u biskubaʼob yéetel le máaxoʼob ku jóoʼsaʼaloʼob teʼ múuchʼuliloʼ (2 Juan 9-11).

JEHUEʼ U PʼEEK U KʼEʼEXEL YUUMTSIL

Le baʼax péeks Jehú u beet le baʼax aʼalaʼabtiʼoʼ ku chíikpajal tiʼ le baʼaxoʼob tu yaʼalaj tiʼ Jonadab wa Jehonadab, juntúul máax chúukpaj u yóol u meyajt Dios: «Láakʼinten ka a wil bix in pʼeekil u kʼeʼexel Yuumtsil». Jonadabeʼ naʼak tu carro Jehueʼ ka bin tu yéetel tak tu kaajil Samaria. Teʼeloʼ Jehueʼ tu tukultaj bix kun tuus «utiaʼal u xuʼulsik tuláakal [máaxoʼob adorartik] Baal» (2 Rey. 10:15-17, 19).

Jehueʼ tu yaʼaleʼ yaan u beetik «junpʼéel nojoch kíimsbil baʼalcheʼ tu tsiikil Baal» (2 Rey. 10:18, 19). Juntúul máax xokik u tʼaaniloʼob le Bibliaoʼ ku yaʼalik: «Letiʼeʼ jach tu tukultaj tubeel baʼax ken u yaʼale». Le tʼaan «“kíimsbil baʼalcheʼ” meyajnajtiʼoʼ jeʼel xan u páajtal u meyaj utiaʼal u yaʼalaʼal “u kíimsaʼal” le apostataʼoboʼ». Tumen maʼ u kʼáat Jehú ka pʼáatak maʼ u bin mix juntúul tiʼ le máaxoʼob adorartik Baal teʼ kʼiin jeʼeloʼ, tu muchʼoʼob tu templo Baal yéetel tu yaʼalajtiʼob baʼax nookʼil unaj u takikoʼob. Le Bibliaoʼ ku yaʼalik: «Le ka tsʼoʼok Jehú u kʼubik le láaj tóokbil baʼalcheʼoboʼ», tu yaʼalaj tiʼ 80 xiiboʼob ka u kíimsoʼob le máaxoʼob adorartik Baaloʼ. Tsʼoʼoleʼ tu jutoʼob le templooʼ ka tu pʼatoʼob le kúuchil utiaʼal u bin máak bañooʼ, bey túunoʼ xuʼul u meyaj utiaʼal u yúuchul adorar (2 Rey. 10:20-27).

U jaajileʼ Jehueʼ yaʼab kʼiʼikʼ tu wekaj. Baʼaleʼ le Bibliaoʼ ku yaʼalikeʼ letiʼeʼ juntúul máak maʼ tu chʼaʼaj saajkil u jáalkʼabt Israel tiʼ u kʼasaʼan páajtalil Jezabel yéetel u familiaiʼ. Utiaʼal lelaʼ yanchaj u yeʼesik maʼ sajakiʼ, u séeb beetik le baʼax aʼalaʼabtiʼoʼ yéetel u tsʼáaik u yóol u meyajt Dios. Junpʼéel diccionario tiʼ le Bibliaoʼ ku yaʼalik: «Maʼ chéen chʼaʼabil le baʼax aʼalaʼabtiʼ ka u beetoʼ, baʼaleʼ jach tu tsʼáaj u yóol u beet jeʼex aʼalaʼabiktiʼoʼ. Wa maʼ u beetik kaʼach beyoʼ maʼ kun páajtal u beetik u xuʼulul u adorartaʼal Baal tu luʼumil Israel».

Toʼon xan táan k-meyajtik Dioseʼ, k-aktáantik talamiloʼob jeʼel u beetik u kʼaʼabéettal k-eʼesik le modos tu yeʼesaj Jehú úuchjeakiloʼ. Jeʼex wa ku yaʼalaʼaltoʼon ka k-beet baʼax maʼ uts tu tʼaan Jéeobaeʼ, ¿baʼax ken k-beete? Kʼaʼabéet maʼ k-chʼaʼik saajkil k-aʼal tu séebaʼanil maʼ ken k-beete. Tiʼ baʼaloʼob yaan yil yéetel k-adorartik Jéeobaeʼ, unaj k-eʼesik jach tu jaajil k-pʼeek u kʼeʼexel Jéeoba.

UNAJ K-JACH ILIK WA TÁAN K-BEETIK BAʼAX KU YAʼALIK U LEY JÉEOBA

Tu tsʼoʼokbal u tsikbalil u kuxtal Jehueʼ yaan junpʼéel baʼax ku kaʼansiktoʼon. Letiʼeʼ «maʼ tu tseluba tiʼ» u adorartik «le mejen wakaxoʼob oro u kaʼaj yaan kaʼach Dan yéetel Beteloʼ» (2 Rey. 10:29). ¿Bix úuchik u joʼopʼol u adorartik yaanal diosoʼob juntúul máax jach u kʼubmaj u yóol kaʼach tiʼ Jéeoba?

Maʼ xaaneʼ Jehueʼ tu tukleʼ utiaʼal u pʼáatal junpáay u reinoil Israel tiʼ Judaeʼ maʼ unaj u muchʼkubaʼob adorariʼ, le oʼolal tu chaʼaj u seguer u adorartaʼal le mejen wakaxoʼob tu luʼumil Israel, jeʼex beetaʼabik tumen uláakʼ reyoʼob tsʼoʼok u máanoʼoboʼ. Baʼaleʼ tu yeʼesaj maʼatech u kʼubik u yóol tiʼ Jéeoba, le máax tsʼáa u beet u reyiloʼ.

Jéeobaeʼ tu yaʼalaj tiʼ Jehú maʼalob baʼax tu beetaj, tumen jach tu tsʼáaj u yóol u beet le baʼax tu yaʼalajtiʼoʼ. Baʼaleʼ le Bibliaoʼ ku yaʼalik xaneʼ «Jehueʼ maʼ tu táan óoltaj maʼalob u tsʼoʼokbesik u yaʼalmajtʼaan Yuumtsil, u [Dios] Israel[iʼ]» (2 Rey. 10:30, 31). Ken k-xok le baʼaxoʼob tu beetaj Jehuoʼ, maʼ xaaneʼ ku beetik u yaatal k-óol ken k-il le baʼax úuchtiʼ tu tsʼoʼokbal u kuxtaloʼ; kex beyoʼ ku kaʼansiktoʼon junpʼéel baʼal: mantatsʼ unaj k-kanáantik le bix k-bisikba yéetel Jéeobaoʼ. Kʼaʼabéet k-xokik sáamsamal le Bibliaoʼ, k-tuukul tiʼ baʼax ku yaʼalik yéetel k-payalchiʼ tu jaajil k-óol tiʼ Jéeoba utiaʼal maʼ u xuʼulul k-beetik baʼax ku yaʼalik. Bey túunoʼ unaj k-beetik tuláakal le ku páajtal utiaʼal u seguer k-beetik yéetel tuláakal k-puksiʼikʼal baʼax ku yaʼalik u ley Jéeoba (1 Cor. 10:12).

[Cuadro yaan teʼ táan juʼun 4]

Le baʼax ku yaʼalaʼal yoʼolal Jehuoʼ

Yaan máakoʼobeʼ ku yaʼalikoʼobeʼ maʼ jaaj wa kuxlaj yaʼab tiʼ le máaxoʼob ku chʼaʼchiʼitaʼal ichil le Bibliaoʼ. ¿Yaan wa uláakʼ baʼax eʼesik jach tu jaajil kuxlaj Jehú?

Yaan óoxpʼéel úuchben baʼaloʼob kaxtaʼan tu luʼumil Asiria ku chʼaʼchiʼitkoʼob u kʼaabaʼ le u reyil Israelaʼ. Junpʼéeleʼ ku yaʼalikeʼ Jehú, wa juntúul máax ku meyaj tu yéeteleʼ, táan u chintal tu táan Salmanasar III utiaʼal u boʼotik. Le tsʼíib yanoʼ ku yaʼalik: «Le boʼol ku tsʼáaik Jehú (ia-ú-a), u hijo Omrí (hu-um-ri): tiʼ letiʼeʼ tin kʼamaj plata, oro, junpʼéel tazón saplu de oro, junpʼéel vaso de oro ku tsʼúumbekʼechtal ichil, cubileteʼob de oro, chʼóoyoʼob de oro, estaño, junpʼéel u xóolteʼ rey (yéetel) puruhtu de cheʼ [le tʼaanaʼ maʼ ojéelaʼan baʼax u kʼáat u yaʼaliʼ]». Kex Jehú maʼ jach tu jaajil u «hijo Omríeʼ», ku yaʼalaʼaleʼ u hijo utiaʼal u yeʼesaʼal tiʼ u taal tu chʼiʼibal le reyoʼob tu kaajil Israeloʼ, maʼ xaaneʼ tumen jach kʼaj óoltaʼab Omrí yoʼolal le nukuch najoʼob tu beetaj tu noj kaajil Samariaoʼ.

Le úuchik u yaʼalaʼal boʼotaʼab le rey asirio tumen Jehuoʼ, maʼ tu páajtal u yojéeltaʼal wa jach jaaj. Baʼaleʼ Salmanasareʼ tu chʼaʼchiʼitaj Jehú óoxtéen: tiʼ junpʼéel estela wa chʼakbil tuunich, tiʼ junpʼéel u yoochel letiʼ yéetel tu tsʼíibiloʼob le baʼaxoʼob beetaʼab tumen u reyiloʼob asiriaoʼ, leloʼobaʼ ku yeʼesikeʼ jach tu jaajil kuxlaj Jehú.