Maʼ chéen kunel úuchik in beetik kʼeexoʼob ichil in kuxtaliʼ

Tsikbaltaʼab tumen James A. Thompson

Síijen tu noojol Estados Unidos tu jaʼabil 1928, teʼ kʼiinoʼob tsʼaʼan u leyil maʼ u biskuba le sak máakoʼob yéetel le booxoʼoboʼ. Le máaxoʼob maʼatech u beetkoʼob le baʼax ku yaʼalik le leyoʼ ku bisaʼaloʼob cárcel wa ku tsʼaʼabal junpʼéel castigo maas nojoch tiʼob.

TEʼ KʼIINOʼOB jeʼeloʼ, u j-jaajkunajoʼob Jéeoba tiʼ jujunpʼéel tuʼuxoʼob tiʼ u luʼumil Estados Unidoseʼ tu beetoʼob múuchʼuliloʼob, circuitoʼob yéetel distritoʼob junpáayil tiʼ le sakoʼoboʼ. Tu jaʼabil 1937, in taataeʼ tsʼaʼab u beet u siervo tiʼ compañíail (bejlaʼeʼ u coordinadoril le múuchʼ ancianoʼoboʼ) tiʼ le múuchʼulil tuʼux yaan chéen booxoʼob tu kaajil Chattanooga (Tennessee). Yéetel Henry Nicholseʼ u siervo tiʼ compañíail le sakoʼoboʼ.

Tak bejlaʼa kʼajaʼanten in bin kutal yiknal in taata yéetel le sukuʼun Nichols ken joʼopʼok u tsikbaloʼob tu paach k-otochoʼ. Kex maʼ tin láaj naʼatik le baʼax ku yaʼalikoʼoboʼ, uts tin tʼaan in wuʼuyik u tsikbaltikoʼob bix maas maʼalob jeʼel u kʼaʼaytikoʼob le maʼalob péektsiloʼ.

Tu jaʼabil 1930, t-muʼyajtaj junpʼéel nojoch talamil. Kíim in maama, letiʼeʼ chéen 20 jaʼaboʼob yaan kaʼach tiʼ, Doris, in kiikeʼ, kanpʼéel jaʼaboʼob yaan kaʼach tiʼ, teneʼ chéen kaʼapʼéel, le oʼolal chéen in taata líiʼsoʼon. Kex maʼ jach úuch okjaʼanakeʼ, tsʼoʼok u joʼopʼol u tsʼaʼabal meyajoʼob u beet teʼ múuchʼuliloʼ.

Le máaxoʼob áantenoʼ

Tu jaʼabil 1933, in taataeʼ tu kʼaj óoltaj juntúul kiik jach kiʼichpam, u kʼaabaʼeʼ Lillie Mae Gwendolyn Thomas, ka máan kʼiineʼ tsʼoʼok u beel tu yéetel. Letiʼobeʼ tu yeʼesoʼobtoʼon bix unaj u chúukpajal k-óol k-meyajt Dios.

Tu jaʼabil 1938 aʼalaʼab tiʼ le múuchʼuliloʼob ka u kʼamoʼob junpʼéel baʼax tsʼoʼok u chʼaʼtuklaʼal: le ancianoʼob teʼ múuchʼuliloʼoboʼ maʼ kun yéeybiloʼob  chéen teʼ múuchʼuliloʼ, baʼaxeʼ u Betelil Brooklyn (Nueva York) kun aʼalik tsʼoʼok u kʼaʼamloʼob utiaʼal u beet u ancianoiloʼob. Tu kaajil Chattanoogaeʼ yaan jujuntúul máaxoʼob maʼ tu kʼamoʼob le baʼax aʼalaʼaboʼ, baʼaleʼ in taataeʼ tu yaʼaleʼ yaan u beetik jeʼex aʼalaʼaboʼ. Le baʼax tu beetaj in taata yéetel in maamaoʼ láayliʼ u yáantken tak bejlaʼeʼ.

Okjaʼanajen yéetel tin beetaj in precursoril

Tu jaʼabil 1940, u jaats sukuʼunoʼob tiʼ le múuchʼuliloʼ tu alquilartoʼob junpʼéel autobús utiaʼal k-bin teʼ asamblea yanchaj tu kaajil Detroit (Michigan). Teʼ asambleaoʼ okjaʼanaj jujuntúul tiʼ in wéet binoʼobiʼ. Yanoʼobeʼ jelaʼan úuchik u yilkoʼob maʼ okjaʼanajeniʼ, tumen desde cinco jaʼaboʼob yaanten ka káaj in jóokʼol kʼaʼaytaj yéetel jach kin tsʼáaik in wóol in beete.

Ka tu kʼáatoʼobten baʼaxten maʼ okjaʼanajeneʼ tin waʼalajtiʼob tumen maʼ in jach ojel baʼax táakaʼan ichil u yokjaʼ máakiʼ. In taataeʼ jaʼakʼ u yóol yoʼolal le baʼax tin waʼaloʼ, le oʼolal desde teʼ kʼiin jeʼeloʼ tu tsʼáaj u yóol u yáanten in naʼat baʼaxten unaj u yokjaʼ máak yéetel baʼax u kʼáat u yaʼale. Cuatro meses tsʼoʼokok le asambleaoʼ, okjaʼanajen tu kʼiinil 1 tiʼ octubre tiʼ 1940, teʼ síis jaʼ tsʼaʼan tiʼ junpʼéel estanque yaan kaʼach tu paach u kaajil Chattanoogaoʼ.

Ka tu tsʼáajten 14 jaʼaboʼobeʼ káaj in beetik in precursoril tu kʼiiniloʼob vacaciones. Kin bin kʼaʼaytaj teʼ mejen kaajoʼob yaan Tennessee yéetel Georgiaoʼ. Kin líikʼil temprano utiaʼal in beetik baʼax in jaant chúumuk kʼiin, las seis jaʼatskabeʼ kin chʼaʼik tren wa autobús utiaʼal in bin teʼ kʼaʼaytajoʼ. U suukileʼ maas tiʼ las seis u chíinil kʼiin kin suut. Le baʼax kin bisik utiaʼal in jaantoʼ, maases ku xuʼupul táanil tiʼ u tsʼáaik chúumuk kʼiin, bey túunoʼ kin muʼyajtik wiʼij. Kex yaanten u tojol utiaʼal in manik baʼal in jaanteʼ, maʼ tu páajtal in wokol maan tiʼ mix junpʼéel tienda, tumen booxen. Junpʼéel kʼiineʼ tséelen in man junpʼéel helado, baʼaleʼ tojolchʼintaʼaben. Baʼaleʼ juntúul koʼolel sak jach utseʼ, tu manaj junpʼéeleʼ ka tu taasajten.

Ka káaj in bin xook bachillereʼ, tsʼoʼok u joʼopʼol u chʼaʼabal en cuenta u derecho máak teʼ kaajoʼob yanoʼob tu noojolil le luʼumiloʼ. Le Organizacionoʼob jeʼex le NAACP (u káajbal le tʼaan ich inglés Asociación Nacional para el Progreso de las Personas de Color) joʼopʼ u yaʼalikoʼob tiʼ le mejen paalal ku binoʼob xook ka u defendert u razaʼoboʼ. Jejeláas escuelaʼob tuʼux ku bin le booxoʼoboʼ, tak le tuʼux kin binoʼ, tu chʼaʼtukloʼob u táakpajloʼobiʼ. Joʼopʼ u yaʼalikoʼobten ka in tsʼáainba tu tséeloʼob, baʼaleʼ maʼ tin wóotiʼ. Tin tsolajtiʼobeʼ Dioseʼ tuláakal máax u yaabiltmaj kex jeʼel baʼalak chʼiʼibalil u taaleʼ, le oʼolal yaan u beetik u xuʼulul u pʼektaʼal le booxoʼoboʼ (Juan 17:14; Hch. 10:34, 35).

Ka tsʼoʼok in jóokʼol tin xookeʼ, tin chʼaʼtuklaj in bin kajtal Nueva York. Le táan in binoʼ máanen tu kaajil Filadelfia (Pensilvania) in máans wa jaypʼéel kʼiin yéetel u jaats in amigoʼob tin kʼaj óoltoʼob tiʼ junpʼéel asamblea. Le múuchʼulil tuʼux ku binoʼoboʼ letiʼe yáax junpʼéel tuʼux yaan saktak yéetel booxoʼob binenoʼ, le tiaʼanen yiknaloʼoboʼ xíimbaltaʼaboʼob tumen le superintendente viajanteoʼ. Junpʼéel kʼiineʼ tu tʼaneneʼ ka tu yaʼalajten yaan u tsʼáaikten junpʼéel jaats in máans teʼ tuláakʼ muchʼtáambaloʼ. Leloʼ le áanten utiaʼal in chʼaʼtuklik in pʼáatliʼ.

Ichil le máaxoʼob tin bisinba tu kaajil Filadelfiaoʼ tiaʼan juntúul x-chʼúupal ku kʼaabaʼtik Geraldine White, baʼaleʼ ka máan kʼiineʼ teneʼ kin waʼaliktiʼ Gerri. Letiʼeʼ jach u kʼaj óol le Bibliaoʼ yéetel séeb u káajsik u tsikbal yéetel le máakoʼob ken jóokʼok kʼaʼaytaj joonaj joonajiloʼ. Tsʼoʼoleʼ taak xan u beetik u precursorail, leloʼ junpʼéel baʼal jach maʼalob úuchik in wilik. Tu kʼiinil 23 tiʼ abril tiʼ 1949 ka tsʼoʼok k-beel.

 Invitartaʼaboʼon Galaad

Toʼoneʼ k-kʼáat bin teʼ Escuela tiʼ Galaad utiaʼal k-beetik k-misioneroil yaanal luʼumiloʼ. Ka káaj k-líiʼsikba utiaʼal k-beetik le baʼaxoʼob ku kʼáataʼal utiaʼal u bin máakoʼ. Maʼ sen úuch tiʼ leloʼ, aʼalaʼabtoʼon ka xiʼikoʼon áantaj tu kaajil Lawnside (Nueva Jersey), ka tsʼoʼokeʼ binoʼon tu kaajil Chester (Pensilvania) yéetel ka tsʼoʼokeʼ Atlantic City (Nueva Jersey). Teʼeloʼ tiʼ tu tsʼáaj kaʼapʼéel jaʼaboʼob tsʼoʼokok k-beeliʼ ka t-túuxtaj k-solicitud utiaʼal ka xiʼikoʼon Galaad. Baʼaleʼ maʼ jáan kʼaʼam k-solicitudiʼ. ¿Baʼaxten?

Tu káajbal u jaʼabil 1950, ku bisaʼal le táankelem paalaloʼob utiaʼal u beet u servicio militaroʼob utiaʼal u binoʼob teʼ baʼateltáambal tu luʼumil Coreaoʼ. Le oficina yéeyik le soldadoʼob yaan tu kaajil Filadelfiaoʼ u pʼekmaj u j-jaajkunajoʼob Jéeoba, tumen maʼatech u táakpajloʼob tiʼ le baʼateltáambaloʼoboʼ. Baʼaleʼ juntúul juezeʼ tu yaʼalajteneʼ tsʼoʼok u yilaʼal tumen le FBI maʼatech in táakpajal tiʼ le baʼateltáambaloʼoboʼ. Le oʼolaleʼ, tu kʼiinil 11 tiʼ enero tiʼ 1952, le Tribunal Presidencial tiʼ Apelacionoʼ tu tsʼáajten le número 4D, utiaʼal u yeʼesik teneʼ ministroen.

Tu mesil agosto tiʼ le jaʼab jeʼeloʼ, teen yéetel Gerrieʼ invitartaʼaboʼon teʼ xook 20 tiʼ Galaad, káaj tu mesil septiembreoʼ. Le táan le xookoʼ t-jach tsʼíiboltaj ka túuxtaʼakoʼon yaanal luʼumil kʼaʼaytaj. In kiik Doriseʼ, bin teʼ xook 13 tiʼ Galaadoʼ yéetel tiʼ ku beetik u misionerail tu luʼumil Brasileʼ. Ka tsʼoʼok le xookoʼ teen yéetel Gerrieʼ túuxtaʼaboʼon k-xíimbalt le múuchʼuliloʼob bey superintendente tiʼ circuitoil tuʼux yaan le sukuʼunoʼob booxoʼob tu noojol Alabamaoʼ. Lelaʼ tu chan beetaj u lúubul k-óol, tumen taak k-bin táanxel luʼumil kʼaʼaytaj.

Le yáax múuchʼulil t-xíimbaltoʼ tiaʼan tu kaajil Huntsville. Ka kʼuchoʼoneʼ binoʼon tu yotoch le kiik tuʼux ken k-pʼáatloʼ, le táan k-éemsik k-nuʼukuloʼoboʼ t-uʼuyaj u yaʼalik le kiik tiʼ telefonooʼ: «Tsʼoʼok u kʼuchul le paalaloʼoboʼ». U jaajileʼ chéen 24 jaʼaboʼob yaan kaʼach toʼon, tsʼoʼoleʼ ku yilaʼal bey jach mejentakoʼoneʼ. Bey túunoʼ le kʼiinoʼob t-xíimbaltaj le múuchʼuliloʼob teʼeloʼ tsʼaʼab k-kʼaabaʼt Paalaloʼob.

Tu noojol u luʼumil Estados Unidoseʼ ku yaʼalaʼaltiʼ Bible Belt (u kʼaxnakʼ le Bibliaoʼ), tumen u maas yaʼabil le máakoʼoboʼ ku yeʼeskoʼob tsiikil tiʼ le Bibliaoʼ. Le oʼolal ken jóokʼkoʼon teʼ kʼaʼaytajoʼ u suukileʼ:

1) K-jáan tʼaan tiʼ le talamiloʼob ku muʼyajtaʼaloʼ.

2) K-tʼaan tiʼ le bix u yaʼalik le Biblia kun luʼsbiloʼ.

3) K-tʼaan tiʼ le baʼax ku yaʼalik le Biblia kʼaʼabéet k-beetkoʼ.

Ken tsʼoʼokkeʼ k-kʼaʼaytik junpʼéel jóoʼsaʼanil tiʼ u yuumil naj ku yáantaj utiaʼal u xoʼokol le Bibliaoʼ. Tumen jach tu taasaj utsil úuchik k-kʼaʼaytaj beyaʼ, tsʼaʼabten in máans junpʼéel jaats teʼ asamblea tu kʼaabaʼtaj «Sociedad del Nuevo Mundo», yanchaj tu jaʼabil 1953 tu noj kaajil Nueva York: teʼeloʼ tin weʼesaj bix k-beetik kaʼachi.

Tu chúumuk u jaʼabil 1953, tsʼaʼaben in beet in superintendente tiʼ distritoil utiaʼal in xíimbaltik le circuitoʼob tuʼux yaan le sukuʼunoʼob booxoʼoboʼ. Le tuʼuxoʼob k-xíimbaltikoʼ jach nojoch: ku  káajal Virginia, yéetel ku kʼuchul Florida tu noojol le luʼumiloʼ, yéetel chikʼineʼ ku kʼuchul tak Alabama yéetel Tennessee. U jaajileʼ le superintendente viajanteʼoboʼ ku kankoʼob u máans u kuxtaloʼob jeʼel tuʼuxakeʼ. Jeʼex teʼ najoʼob tuʼux k-pʼáatloʼ, minaʼan regadera utiaʼal u yichkíil máakiʼ, le oʼolal ku meyajtoʼon junpʼéel nuʼukul de estaño utiaʼal k-tsʼáaik u jaʼil k-ichkíil tu paach le kʼóobenoʼ. Tumen chéen teʼ maʼatech u jach uʼuyaʼal keʼeloʼ.

Le talamiloʼob yanchaj yoʼolal le razaʼoboʼ

Teʼ kʼiinoʼob t-máansaj tu noojol u luʼumil Estados Unidosoʼ, jach kʼaʼabéetchaj k-kanáantik baʼaxoʼob k-beetik. Tumen maʼatech u chaʼabal u bisik u nookʼ le booxoʼob pʼoʼobiloʼ, Gerrieʼ ku yaʼalikeʼ tu bisaj pʼoʼobil u nookʼ «ma Thompson», le oʼolal yaʼabeʼ ku tuklikeʼ letiʼeʼ juntúul u x-meyaj «ma Thompson». Teʼ kʼiinoʼob jeʼeloʼ ku máansaʼal le película La Sociedad del Nuevo Mundo en acción, tumen le superintendenteʼoboʼ, ken tʼaanaken utiaʼal in alquilartik junpʼéel nojoch pantallaeʼ kin waʼalik utiaʼal «don Thompson». Tsʼoʼoleʼ kin bin in chʼaʼe. Mantatsʼ k-ilik k-eʼesik jatsʼuts modos, le oʼolal maʼatech u jach yantaltoʼon talamiloʼob ken kʼaʼaytajnakoʼon.

Le máakoʼoboʼ u pʼekmubaʼob yoʼolal u razaʼob, tsʼoʼoleʼ ku pʼektikubaʼob yéetel le máaxoʼob kajaʼanoʼob tu xaaman u luʼumil Estados Unidosoʼ. Juntéenjeakileʼ jóoʼsaʼab tiʼ periódico yaan u taal James A. Thompson, u máans junpʼéel tsoltʼaan teʼ asambleaoʼ, letiʼeʼ ku tʼaan tu kʼaabaʼ le Sociedad Watchtower Bible and Tract of New Yorkoʼ. Le ka xoʼok le baʼax ku yaʼalik le periodicooʼ, yaʼab máaxeʼ tu tukleʼ tu kaajil New York in taal, ka tu yaʼaloʼob maʼ ken u alquilartoʼob toʼon le kúuchil k-kʼáatmaj tiʼ junpʼéel escuelaoʼ. Kʼaʼabéetchaj in bin in tsoltiʼob Chattanooga xooknajaʼanen. Ka tu yiloʼob teʼ noojol in taaloʼ, tu chaʼajoʼob k-beetik le asambleaoʼ.

Tu jaʼabil 1954, joʼopʼ u maas pʼektikuba le máakoʼob yoʼolal u razaʼoboʼ. Teʼ jaʼab jeʼeloʼ, yaan tiʼ le sukuʼunoʼob binoʼob teʼ asamblea tiʼ distritooʼ lúub u yóoloʼob ka tu yiloʼob mix juntúul sukuʼun boox máans le tsoltʼaanoʼoboʼ. Toʼoneʼ k-aʼaliktiʼob ka seguernak u chúukpajal u yóoloʼob. Teʼ asamblea tiʼ distrito tiʼ uláakʼ jaʼaboʼ, tsʼaʼabten junpʼéel tsoltʼaan in máanse, desde teʼ kʼiin jeʼeloʼ joʼopʼ u bin u táakpajal uláakʼ sukuʼunoʼob booxoʼob teʼ asambleaʼob ku beetaʼal tu noojol le luʼumiloʼ.

Ka máan kʼiineʼ xuʼul u jach pʼektikuba le saktakoʼob yéetel le booxoʼob tu noojol u luʼumil Estados Unidosoʼ, yéetel jujunpʼíitileʼ joʼopʼ u yantal múuchʼuliloʼob tuʼux yaan tu kaʼa jaatsil. Le oʼolal yanchaj u jel túuxtaʼal le j-kʼaʼaytajoʼob tiʼ jejeláas múuchʼuliloʼoboʼ, u yaʼalaʼal tuʼux kun kʼaʼaytaj cada múuchʼulil yéetel u tsʼaʼabal uláakʼ sukuʼunoʼob u beetoʼob uláakʼ meyajoʼob teʼ múuchʼuliloʼoboʼ. Baʼaleʼ yaan tiʼ le sukuʼunoʼob saktakoʼob yéetel booxtakoʼoboʼ maʼ maʼalob úuchik u yilkoʼob le baʼax beetaʼaboʼ. Baʼaleʼ u maas yaʼabil tiʼ toʼoneʼ k-yaabiltik tuláakal jeʼex u beetik Jéeobaeʼ. Yaʼab tiʼ toʼoneʼ yaan k-amigoʼob kex maʼ junpʼéeliliʼ k-razaiʼ. Tu yáamil u jaʼabil 1930 tak 1950, bey beetaʼabik tumen in láakʼtsiloʼoboʼ.

Junpʼéel túumben meyaj

Tu mesil enero tiʼ 1969, teen yéetel Gerrieʼ aʼalaʼabtoʼon wa jeʼel k-bin áantaj tu luʼumil Guyanaeʼ, toʼoneʼ tu séebaʼanil t-aʼalaj jeʼel k-bineʼ. Táanileʼ binoʼon Brooklyn (Nueva York), teʼeloʼ áantaʼaben in wil bix unaj in nuʼuktik le kʼaʼaytaj ku beetaʼal tu luʼumil Guyanaoʼ. Tu mesil julio tiʼ 1969 ka kʼuchoʼoniʼ. Maʼ chéen chʼaʼabil úuchik k-ilik k-pʼáatal chéen junpʼéeliliʼ tuʼuxiʼ, tumen tsʼoʼok u máan dieciséis jaʼaboʼob joʼopʼok k-beetik k-superintendente viajanteil. Teneʼ tiʼ kin meyaj tu najil Beteleʼ, Gerrieʼ maas yaʼab tiempo ku  máansik teʼ kʼaʼaytaj bey misionerailoʼ.

Teneʼ jejeláas meyajoʼob kin beetik kaʼachi: kin kʼosik le suʼukoʼ, kin wáantaj utiaʼal u túuxtaʼal le jóoʼsaʼaniloʼob teʼ veintiocho múuchʼuliloʼob teʼ luʼumiloʼ yéetel kin núukik le cartaʼob ku túuxtik u najil Betel yaan Brooklynoʼ. Sáamsamaleʼ kin meyaj catorce wa quince horaʼob. Kex chan talam k-ilkeʼ, t-beetaj yéetel kiʼimak óolal le meyaj tsʼaʼabtoʼonoʼ. Ka kʼuchoʼon Guyanaeʼ chéen 950 j-kʼaʼaytajoʼob yaniʼ, baʼaleʼ bejlaʼeʼ yaan maas tiʼ 2,500.

Kex jatsʼuts k-ilik le kʼiinoʼob ku beetik Guyana yéetel kiʼ k-uʼuyik u yich le cheʼob yéetel uláakʼ janalbeʼen baʼaloʼob yanoʼ, maas ku taasiktoʼon kiʼimak óolal k-ilik le kabal óolal ku yeʼesik le máaxoʼob u kʼáat u maas kanoʼob u maʼalob péektsilil u Reino Diosoʼ. Gerrieʼ ku nuʼuktik kex veinte xookoʼob cada semana, yaʼab tiʼ le máaxoʼob tiʼ k-tsʼáaik xookoʼ tu maas tsʼáaj u yóol u meyajtoʼob Dios yéetel okjaʼanajoʼob. Ka máan kʼiineʼ yaan tiʼ letiʼobeʼ tu beetaj u precursoriloʼob, u ancianoiloʼob yéetel u misioneroiloʼob.

K-muʼyaj maases yoʼolal kʼojaʼanil

Tu jaʼabil 1983, in taataʼob kajaʼanoʼob Estados Unidoseʼ, kʼaʼabéetchaj u maas kanáantaʼaloʼob. Teen, Gerri yéetel Doris in kiik, tsʼoʼok maas tiʼ treintaicinco jaʼaboʼob joʼopʼok u beetik u misionerail Brasileʼ, tʼaanajoʼon utiaʼal k-ilik baʼax ken k-beete. Doriseʼ tu chʼaʼtuklaj u suut utiaʼal u yáantkoʼob. Letiʼeʼ tu yaʼaleʼ beyoʼ chéen juntúul ken u pʼat u beetik u misioneroiliʼ, baʼaleʼ wa ka suunaken yéetel Gerrieʼ, kaʼatúuloʼon ken k-pʼate. Ka kíim in taataʼobeʼ, Doriseʼ pʼáat Chattanooga u beet u precursora especialil.

Tu jaʼabil 1995 ilaʼab yaan cáncer tin próstata ka yanchaj k-suut Estados Unidos. Ka t-kaxtaj tuʼux k-pʼáatal Goldsboro (Carolina del Norte), beyoʼ pʼáatoʼon chúumuk bej utiaʼal k-bin k-xíimbal in láakʼtsiloʼob (tu kaajil Tennessee) yéetel u láakʼtsiloʼob Gerri (tu kaajil Pensilvania). Le canceroʼ chan jeetsʼel, le oʼolal teen yéetel Gerrieʼ táan k-meyaj bey precursor especial tiʼ junpʼéel múuchʼulil yaan tu kaajil Goldsboro, kex chan kʼojaʼanoʼon.

Ken joʼopʼok in tuukul tiʼ le maas tiʼ sesentaicinco jaʼaboʼob joʼopʼok k-múul meyajtik Jéeoba yéetel Gerrioʼ, jach kin tsʼáaik nib óolal tiʼ Jéeoba yoʼolal le yaʼabkach utsiloʼob tsʼoʼok u tsʼáaiktoʼonoʼ. Maʼ chéen kunel úuchik k-beetik kʼeexoʼob ichil k-kuxtal utiaʼal k-meyajtikiʼ. Ichil tuláakal u kʼiinil k-kuxtaleʼ, tsʼoʼok k-ilik jach jaaj le baʼax tu yaʼalaj Davidaʼ: «Yuumtsil chúukaʼan a wóol yéetel máax chúukaʼan u yóol tiʼ teech» (2 Sam. 22:26).

[Fotoʼob yaan teʼ táan juʼun 3]

In taata yéetel le sukuʼun Nichols jach tu yáantenoʼob in beet baʼax maʼalob

[Fotoʼob yaan teʼ táan juʼun 4]

Yéetel Gerri, le taʼaytak k-bin Galaadoʼ (1952)

[Fotoʼob yaan teʼ táan juʼun 5]

Le ka binoʼon xook Galaadoʼ: ka binoʼon k-beet k-circuitoil tu noojol Estados Unidos

[Foto yaan teʼ táan juʼun 6]

Superintendente viajanteʼob yéetel u yatanoʼob tiʼ junpʼéel asamblea tiʼ distrito junmúuchʼ yaniloʼob yéetel uláakʼ razaʼob (1966)

[Foto yaan teʼ táan juʼun 7]

Le táan in beetik in misioneroil Guyanaoʼ