Le máaxoʼob meyajtik Diosoʼ ku yeʼeskoʼob tsiikil tiʼ le Bibliaoʼ
Le máaxoʼob meyajtik Diosoʼ ku yeʼeskoʼob tsiikil tiʼ le Bibliaoʼ
«A tʼaaneʼ letiʼ u jaajil.» (JUAN 17:17, NM)
KAXT LE BAʼAX MAAS KʼAʼANAʼAN ICHIL LE XOOKAʼ:
¿Baʼax u jelaʼanil le muchʼtáambal yanchaj Jerusalén tu jaʼabil 49 tiʼ le ku beetik u nuuktakil le iglesiaoʼ?
¿Máaxoʼob defendert le baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ?
¿Bix úuchik u xakʼalxoktikoʼob le Biblia junjaats máakoʼob utiaʼal u kaxtikoʼob u jaajil teʼ siglo 19, yéetel baʼaxten jach maʼalob úuchik u beetkoʼob beyoʼ?
1. Aʼal junpʼéel baʼax eʼesik u j-jaajkunajoʼob Jéeobaeʼ maʼ beyoʼob jeʼex u maasil religionoʼobeʼ.
¿KʼAJAʼAN wa tech le yáax ka tsikbalnajech yéetel juntúul u j-jaajkunaj Jéeoba? ¿Baʼax maas jatsʼuts ta wilaj? Yaʼab sukuʼunoʼobeʼ jeʼel u yaʼalikoʼobeʼ: «Tu núukaj tuláakal le kʼáatchiʼob tin beetaj yéetel le Bibliaoʼ». Maʼ xaaneʼ jatsʼuts ta wilaj u bin a kanik le baʼaxoʼob u tukultmaj u beetik Dios utiaʼal le Luʼumaʼ, le bix yanil le kimenoʼoboʼ yéetel le bix kun kaʼa kuxkíintbiloʼoboʼ.
2. ¿Baʼaxten jach maʼalob a wilik le baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ?
2 Jeʼex úuchik u bin a maas kaanbaleʼ, bey úuchik a naʼatik le Bibliaoʼ maʼ chéen ku núukik le kʼáatchiʼob yaantoʼon yoʼolal le kuxtaloʼ, le kíimiloʼ yéetel le baʼax ku taal u kʼiinoʼ. Ta wileʼ le Bibliaoʼ letiʼe libro maas maʼalob yaan way Luʼumoʼ, tumen le tsolnuʼukoʼob ku tsʼáaikoʼ maʼatech u xuʼulul u yáantaj yéetel le máaxoʼob beetik baʼax ku yaʼalikoʼ maʼalob bix kuxlikoʼob yéetel maas kiʼimak u yóoloʼob (xokaʼak Salmo 1:1-3). Le oʼolal le máaxoʼob meyajtik Diosoʼ ku yilkoʼob le Biblia «jeʼel bix u maʼalob péektsil Jajal Dioseʼ maʼ jeʼel bix u maʼalob péektsil máakoʼobeʼ» (1 Tes. 2:13). Teʼ xookaʼ yaan k-ilik u jelaʼanil le máaxoʼob jach u yaabiltmoʼob le Kiliʼich Tsʼíiboʼob tiʼ le máaxoʼob jach junpuliʼ maʼatech u yeʼeskoʼob tsiikil tiʼoʼ.
LE BIX UTSKÍINTAʼABIK JUNPʼÉEL TALAMILOʼ
3. ¿Baʼax beet u yantal talamil ichil le sukuʼunoʼob teʼ yáax siglooʼ, yéetel baʼaxten jach talam úuchik u yilkoʼob?
3 Cornelioeʼ, letiʼe yáax máax yéeyaʼab tumen le kiliʼich muukʼ utiaʼal u bin kaʼan kex maʼ judío yéetel kex maʼ súutkʼuptaʼanoʼ. Ka tsʼoʼokeʼ joʼopʼ u kʼaʼamal le maʼalob péektsil tumen u maasil máaxoʼob maʼ judíoʼoboʼ, baʼaleʼ lelaʼ tu beetaj u yantal junpʼéel talamil, ¿unaj wa u súutkʼuptikubaʼob jeʼex u yaʼalik le ley yaan tiʼ Israel táanil tiʼ u tsʼaʼabal le kiliʼich muukʼ tiʼoboʼ? Utiaʼal le máaxoʼob sijnáaloʼob judíoʼoboʼ maʼ chéen chʼaʼabil u núukikoʼob le kʼáatchiʼaʼ. Kʼaʼajaktoʼoneʼ le máaxoʼob beetik le baʼax ku yaʼalik le Leyoʼ maʼatech u yóotkoʼob okol tu yotoch juntúul táanxel luʼumil, mix u yilkoʼob bey u sukuʼunoʼobeʼ. Tsʼoʼoleʼ le cristianoʼob sijnáaloʼob judíoʼoboʼ joʼopʼ u chʼaʼpachtaʼaloʼob tumen tsʼoʼok u kʼexik u religionoʼob. Wa ku kʼamkoʼob tu yotochoʼob le táanxel luʼumiloʼoboʼ, ku tsʼáaikoʼob tuʼux u maas pʼektaʼaloʼob tumen le máaxoʼob maʼ u xul u beetkoʼob le baʼax suukaʼan u beetaʼal tumen le judíoʼoboʼ (Gal. 2:11-14).
4. ¿Máaxoʼob tu muchʼubaʼob utiaʼal u yutskíintikoʼob le talamiloʼ, yéetel maʼ xaaneʼ baʼax kʼáatchiʼiloʼob yanchaji?
4 Tu jaʼabil 49 tiʼ le yáax siglooʼ, le apostoloʼob yéetel le ancianoʼob yanoʼob tu kaajil Jerusalén u láaj súutkʼuptmubaʼoboʼ, «muchʼla[joʼob] [...] utiaʼal u tukultoʼob bix kun pʼáatal le baʼalaʼ» (Hch. 15:6). Baʼaleʼ maʼ chʼíikoʼob tʼaan chéen tiʼ baʼaxoʼob ku kaʼansik chéen wíinikoʼobiʼ, baʼaxeʼ tu xakʼalxoktoʼob le baʼax ku yaʼalik le Kiliʼich Tsʼíiboʼoboʼ. Tu kaʼapʼéelal le baʼax taasik le talamiloʼ yaʼab máaxoʼob kʼamik. ¿Bix túun ken u yutskíintoʼob le talamiloʼ? ¿Yaan wa u beetkoʼob le baʼax ku yaʼalik u maasil wa chéen le baʼax ku tuklikoʼoboʼ? ¿Yaan wa u páaʼtkoʼob u xuʼulul u kʼuuxil u kajnáaliloʼob u kaajil Israel utiaʼal u yutskíintikoʼob le talamiloʼ? ¿Yaan wa u kʼamkoʼob baʼax ku yaʼalik u maasil utiaʼal u chʼaʼtuklikoʼob baʼax ken u beetoʼob utiaʼal maʼ u kʼuuxil mix juntúuliʼ?
5. ¿Baʼax u jelaʼanil le muchʼtáambal yanchaj Jerusalén tu jaʼabil 49 tiʼ le ku beetik u nuuktakil le Iglesiaoʼ?
5 U nuuktakil le Iglesiaoʼ suuk u obligartikoʼob u maasil utiaʼal u kʼaʼamal baʼax ku yaʼalikoʼob wa utiaʼal u tsʼáaikuba u maasil tu tséeloʼob. Baʼaleʼ maʼ bey beetaʼabik teʼ muchʼtáambal yanchaj Jerusalenoʼ. Kex beyoʼ, le máaxoʼob binoʼoboʼ tu múuchʼ chʼaʼtukloʼob baʼax unaj u beetkoʼob. ¿Baʼaxten? Tumen kex maʼ junpʼéeliliʼ bix u tuukuloʼobeʼ, tuláakloʼob ku yeʼeskoʼob tsiikil tiʼ u Tʼaan Dios yéetel u yojloʼobeʼ ku tsolik bix ken u yutskíintiloʼob le talamiloʼ (xokaʼak Salmo 119:97-101).
6, 7. ¿Bix úuchik u meyaj le Kiliʼich Tsʼíiboʼob utiaʼal u yilaʼal baʼax kun beetbil yéetel le súutkʼuptajoʼ?
6 Le teksto meyajnaj utiaʼal u yutskíintaʼal le talamiloʼ Amós 9:11 yéetel 12, lelaʼ ku chíikpajal tu tsʼíibil Beetaʼanoʼob 15:16 yéetel 17, ku yaʼalik: «Bíin suunaken yéetel bíin [in] líikʼes tu kaʼatéen u yotoch David lubaʼanoʼ; bíin in wutskíint u juutliloʼob, yéetel bíin in líikʼes tu kaʼatéen, utiaʼal ka kaxtaʼak Yuumtsil tumen tuláakal le uláakʼ máakoʼoboʼ, bey xan tumen tuláakal le kaajoʼoboʼ, tu yóokʼol máaxoʼob chʼaʼchiʼitaʼan in kʼaabaʼ».
7 U jaajileʼ le tekstoaʼ maʼatech u yaʼalik wa maʼ unaj u súutkʼuptikuba le táanxel luʼumiloʼoboʼ. Baʼaleʼ letiʼe baʼax tu naʼataj le judíoʼob le ka tu xokoʼoboʼ. ¿Baʼaxten? Tumen le ken u súutkʼuptuba juntúul táanxel luʼumileʼ, ku xuʼulul u yilaʼal bey «táanxel luʼumil[eʼ]» (Éxo. 12:48, 49). Lelaʼ bey u yeʼesik u libroil Ester 8:17, ku yaʼalikeʼ «ichil u kajnáaliloʼob le luʼumoʼ yaʼab tu beetubaʼob judíoʼob[iʼ]», tumen tu súutkʼuptubaʼob. ¿Baʼax túun le aʼalaʼab tu libroil Amosoʼ? Teʼeloʼ aʼalaʼabeʼ yaan u yantal junpʼéel túumben kaaj kun tʼanbil tu kʼaabaʼ Dios. Le yáax máaxoʼob kun táakpajloʼob ichil le kaajaʼ, letiʼe u yalab tiʼ u chʼiʼibal Israeloʼ, xiiboʼob yéetel koʼoleloʼob judíoʼob yéetel le máaxoʼob tu kʼamoʼob u religión le judíoʼob u súutkʼuptubaʼoboʼ. Baʼaleʼ junmúuchʼ yéetel le «táanxel luʼumil[oʼob]», wa le máaxoʼob maʼ u súutkʼuptubaʼoboʼ. Lelaʼ ku yeʼesikeʼ le táanxel luʼumiloʼoboʼ maʼ kʼaʼabéet u súutkʼuptikubaʼob utiaʼal ka páajchajak u meyajtikoʼob Diosiʼ.
8. ¿Baʼaxten jeʼel u páajtal u yaʼalaʼaleʼ maʼ tu chʼaʼaj saajkil le yáax cristianoʼob yoʼolal le baʼax tu chʼaʼtukloʼoboʼ?
8 Yéetel u yáantaj le Kiliʼich Tsʼíiboʼob bey xan yéetel u nuʼuktaj le kiliʼich muukʼoʼ, le yáax cristianoʼoboʼ béeychaj u «múuchʼ tukult[koʼob]» baʼax unaj u beetkoʼob (Hch. 15:25). Yéetel le máaxoʼob meyajtik Dios yéetel chúukaʼan óolaloʼ tu kʼamoʼob le baʼax chʼaʼtuklaʼab yéetel u yáantaj le Kiliʼich Tsʼíiboʼob kex u yojloʼob, maʼ xaaneʼ, yaan u maas chʼaʼpachtaʼal le cristianoʼob judíoʼoboʼ (Hch. 16:4, 5).
U JELAʼANIL LE BAʼAX TU BEETOʼOBOʼ
9. ¿Baʼax beet u kʼastal le baʼax ku creertik le cristianoʼoboʼ, yéetel baʼax kaʼansajil tu kʼexoʼob?
9 Pabloeʼ tu yaʼaleʼ le ken kíimik tuláakal le apostoloʼoboʼ, yaan u yoksaʼal kaʼansajoʼob maʼ jaajtak ichil le múuchʼuliloʼ (xokaʼak 2 Tesalonicailoʼob 2:3, 7). Yaan tak tiʼ le ancianoʼoboʼ maʼ ken u yóotoʼob «u kʼamoʼob le maʼalob kaʼansajoʼ» (2 Tim. 4:3). Pabloeʼ tu yaʼalaj tiʼ junmúuchʼ ancianoʼob: «Ichileʼex[eʼ] yaan u líikʼil tsʼeʼetsʼek máakoʼob ku bin u kaʼansoʼob tuusoʼob utiaʼal ka tsaypachtaʼakoʼob tumen le oksaj óoloʼoboʼ» (Hch. 20:30). ¿Baʼax beet u kʼastal u tuukuloʼob? Junpʼéel enciclopediaeʼ ku yaʼalik: «Kʼuch u kʼiinileʼ le cristianoʼob u xokmoʼob le baʼaxoʼob ku kaʼansik le griegoʼoboʼ tu yiloʼob kʼaʼabéet u kaʼanskoʼob baʼaxoʼob ku creertikoʼob jeʼex u beetik le griegoʼoboʼ, chéen utiaʼal u yutsiloʼob yéetel utiaʼal u yoksikoʼob le máaxoʼob kaʼanchajaʼan u xookoʼob tu religionoʼoboʼ» (The New Encyclopædia Britannica). ¿Baʼax kaʼansajiloʼob tu kʼaskúuntoʼob? Junpʼéel tiʼ letiʼobeʼ yaan yil yéetel Jesucristo. Le Bibliaoʼ ku yaʼalikeʼ letiʼeʼ u Hijo Dios, le máaxoʼob kaʼansik u tuukul chéen wíinikoʼ ku yaʼalikoʼobeʼ Jesuseʼ Dios.
10. ¿Chéen baʼax kʼaʼabéet utiaʼal u maas naʼataʼal jach máax Cristo?
10 Lelaʼ tsʼoʼok u sen tsikbaltaʼal tumen u nuuktakil yaʼab religionoʼob. Wa letiʼob ku yeʼeskoʼob tsiikil tiʼ le baʼax ku yaʼalik le Kiliʼich Tsʼíiboʼoboʼ, bejlaʼaʼ tsʼoʼok u kʼuchul u naʼatoʼob tubeeleʼ; baʼaleʼ u maas yaʼabileʼ maʼ bey úuchik u beetkoʼobiʼ. U jaajileʼ, óoliʼ tuláakal le ku binoʼob teʼ muchʼtáambaloʼob beyaʼ, u tukultmiliʼob baʼax ken yaʼaloʼobeʼ, le ken tsʼoʼokok le muchʼtáambaloʼ u maas creertmoʼob. Le baʼaxoʼob tsʼíibtaʼan yoʼolal le muchʼtáambaloʼob beyaʼ mix juntéen ku chʼaʼchiʼitik le baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ.
11. ¿Bix u yilaʼal le baʼaxoʼob tu kaʼansaj le máaxoʼob ku yaʼalaʼaltiʼob Padre teʼ Iglesiaoʼ, yéetel baʼaxten?
11 ¿Baʼaxten maʼ meyajnaj le Biblia tiʼ le máaxoʼob ku tuklikoʼob Jesuseʼ Dios? Tumen jeʼex u yaʼalik Charles Freeman, juntúul máax tsʼíibtik baʼaxoʼob uchaʼantakeʼ, «maʼ béeychaj u yeʼeskoʼob maʼ jaaj le baʼax ku yaʼalik le tekstoʼob tuʼux ku yaʼalik Jesuseʼ tiaʼan yáanal u páajtalil u Taataeʼ». Bey túunoʼ joʼopʼ u kʼeʼexel le Evangelioʼob yéetel le baʼaxoʼob suukaʼantak yéetel ku kaʼansik u nuuktakil u maasil religionoʼoboʼ. Tak bejlaʼeʼ yaʼab j-kʼiinoʼobeʼ maas maʼalob u yilkoʼob le baʼax kaʼansaʼan tumen le máaxoʼob ku yaʼalaʼaltiʼob Padre teʼ Iglesiaoʼ, bey túunoʼ ku pʼatkoʼob juntséelil le baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ. Jeʼel máaxak tsʼoʼok u tsikbal yéetel juntúul seminarista yoʼolal le Trinidadoʼ jeʼel u yaʼalik jaaj lelaʼ.
12. ¿Baʼax páajtalil yaan kaʼach tiʼ u emperadoril Roma ichil le iglesiaoʼ?
12 Uláakʼ baʼax tu beetaj u nuuktakil le iglesiaoʼ u kʼamkoʼob le baʼaxoʼob tu yaʼalaj u emperadoriloʼob Romaoʼ. Jeʼex le ka tʼaanaj le profesor Richard E. Rubenstein tiʼ le Concilio tiʼ Niceaoʼ, tu yaʼaleʼ Constantinoeʼ «ku tsʼáaikuba tu tséel yéetel ku tsʼáaik yaʼab taakʼin [tiʼ le obispoʼoboʼ]. Maʼ tu chukaj mix junpʼéel jaʼab ka tu sutaj wa ka tu jel beetaj tuláakal le iglesiaʼoboʼ, tu kaʼa tsʼáaj le páajtalil yéetel le nojbeʼenil yaan kaʼach tiʼoboʼ [...]. Constantinoeʼ tu tsʼáaj kaʼach tiʼ le j-kʼiinoʼob ku yaʼalikoʼob táan u tsaypachtikoʼob Cristo le páajtalil yaan kaʼach tiʼ u maasil j-kʼiinoʼoboʼ [...]. Tumen Constantino beet le kʼeexoʼobaʼ, yaan kaʼach u páajtalil tiʼ utiaʼal u yaʼalik baʼax kun beetbil» ken u muchʼuba u nuuktakil le religionoʼobaʼ. Charles Freeman xaneʼ ku yaʼalik: «Desde teʼ kʼiin jeʼeloʼ maʼ chéen jeʼel u béeytal u yáantaj le emperador teʼ Iglesiaoʼ, baʼaxeʼ ku páajtal u yaʼalik baʼax kun kaʼansbiliʼ» (xokaʼak Santiago 4:4).
13. ¿Baʼax a tuklik beet u xuʼulul u kʼaʼamal le baʼax ku kaʼansik le Biblia tumen u nuuktakil le iglesia úuchjeakiloʼ?
13 U nuuktakil le Iglesiaoʼ maʼatech u naʼatkoʼob jach máax Jesucristo, baʼaleʼ u maasil máakoʼoboʼ ku naʼatkoʼob. Tumen maʼatech u tsʼíiboltkoʼob le oro ku tsʼáaik u emperadoril Roma mix ka tsʼaʼabak junpʼéel nojoch meyaj tiʼob teʼ Iglesiaoʼ, ku páajtal u naʼatikoʼob le baʼax ku kaʼansik le Kiliʼich Tsʼíiboʼoboʼ. Lelaʼ jach bey tu beetiloʼoboʼ. Gregorio de Nisa, juntúul teologoeʼ, utiaʼal u pʼaʼastik le máaxoʼob yanoʼob tiʼ junpʼéel kaajoʼ, tu yaʼalaj: «Constantinoplaeʼ yaʼab mecanicoʼob yéetel palitsiloʼob jach kaʼanchajaʼan u xookoʼob yaniʼ, letiʼobeʼ ku kʼaʼaytajoʼob teʼ tiendaʼoboʼ yéetel teʼ bejoʼoboʼ. Wa ka waʼalik tiʼ wa máax ka u kʼex tech junpʼéel taakʼin de plataeʼ, ku yaʼaliktech u jelaʼanil le Hijo tiʼ le Taataoʼ; wa ka kʼáatiktiʼob bajux junpʼéel waajeʼ, ku yaʼaliktech [...] le Taataoʼ maas nojoch u páajtalil tiʼ le Hijooʼ; yéetel wa ka kʼáatiktiʼob tuʼux jeʼel u páajtal a bin bañoeʼ, ku yaʼalikoʼobeʼ le Hijooʼ chéen bey úuchik u yantaloʼ». U maasil máakoʼob maʼ kaʼanchajaʼan u xookoʼoboʼ ku xakʼalxoktikoʼob baʼax ku yaʼalik le Kiliʼich Tsʼíiboʼob utiaʼal u yilkoʼob u jaajiloʼ, lelaʼ maʼ bey u beetik le j-kʼiinoʼoboʼ. Maas maʼalob kaʼach ka uʼuyaʼak baʼax ku yaʼalikoʼob tumen Gregorio yéetel uláakʼ máakoʼob ku tuukuloʼob jeʼex letiʼoʼ.
LE «TRIGO» YÉETEL «LE KʼAAKʼAS XÍIWOʼ»
14. ¿Baʼaxten jeʼel u páajtal k-aʼalik desde teʼ yáax siglooʼ maʼ xuʼuluk u yantal sukuʼunoʼob yéeyaʼanoʼob utiaʼal u binoʼob kaʼaniʼ?
14 Tiʼ junpʼéel kettʼaan tu beetaj Jesuseʼ, tu tsʼáaj naʼatbil desde teʼ yáax siglooʼ, maʼ kun xuʼulul u yantal way Luʼum le sukuʼunoʼob yéeyaʼanoʼob utiaʼal u binoʼob kaʼanoʼ. Letiʼeʼ tu ketoʼob yéetel «trigo» kun nuuktal ichil «le kʼaakʼas xíiwoʼ» (Mat. 13:30). ¿Máaxoʼob táakpajoʼob ichil le «trigo» tu yaʼaloʼ? U jaajileʼ maʼ ojéelaʼan jach máaxoʼobiʼ. Baʼaleʼ jeʼel u páajtal k-aʼalikeʼ mantatsʼ yanchaj máaxoʼob maʼ tu chʼaʼajoʼob saajkil u yeʼesoʼob jaaj le baʼax ku kaʼansik le Bibliaoʼ yéetel tu yaʼaloʼob maʼ jaaj le baʼaxoʼob ku kaʼansik le Iglesiaoʼ. ¿A kʼáat wa a wil baʼax tu beetaj jujuntúuliʼ?
15, 16. Aʼal jujuntúul máaxoʼob tu yeʼesoʼob tsiikil tiʼ le Biblia.
15 Agobardo tiʼ Lyon (779-840), juntúul arzobispo franciaileʼ, tu yaʼalaj maʼ maʼalob u adorartaʼal le beetbil diosoʼoboʼ, u beetaʼal temploʼob tu kʼaabaʼ le santoʼoboʼ yéetel u maasil baʼaxoʼob suuk u beetkoʼob maʼatech u yaʼalik le Bibliaoʼ. Le obispo Claudio tiʼ Turín xanoʼ maʼ tu kʼamaj le baʼax ku beetik le j-kʼiinoʼoboʼ yéetel tu yaʼalaj maʼ maʼalob u rezar máak tu táan le santoʼoboʼ yéetel u adorartaʼal u wíinklil wa u nuʼukul le úuchben j-kʼiinoʼoboʼ. Teʼ siglo 11, le j-kʼiin Berengario tiʼ Tours xanoʼ tu yaʼaleʼ maas maʼalob le baʼax ku yaʼalik le Biblia tiʼ le baʼaxoʼob suuk u beetaʼal teʼ Iglesiaoʼ. Tsʼoʼoleʼ tu yaʼalaj maʼ jaaj wa jach tu jaajil ku suut bakʼil le waaj yéetel kʼiʼikʼil le vino chíikbesik u wíinklil Cristooʼ, le oʼolal luʼsaʼab u beet u j-kʼiinil.
16 Teʼ siglo 12, le j-kʼiin Pedro tiʼ u kaajil Bruys yéetel le monje Enrique tiʼ u kaajil Lausanaeʼ, tu yeʼesoʼob maas u yaabiltmoʼob le baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ. Pedroeʼ xuʼul u beetik u j-kʼiinil ka tu yilaj maʼatech u yaʼalik le Biblia ka tsʼaʼabak u yokjaʼ le mejen paalaloʼoboʼ, maʼ jaaj wa jach tu jaajil ku suut bakʼil le waaj yéetel kʼiʼikʼil le vino chíikbesik u wíinklil Cristooʼ, u rezar máak tu yoʼolal le kimenoʼoboʼ yéetel u adorartaʼal le cruzoʼ. Yoʼolal le bix u tuukuloʼ kíimsaʼab tu jaʼabil 1140. Enrique xaneʼ tu yaʼaleʼ maʼ maʼalob u beetaʼal baʼaloʼob kʼaastak tumen u nuuktakil le Iglesiaoʼ yéetel u maasil baʼaloʼob ku beetaʼal maʼatech u yaʼalik le Bibliaoʼ. Le oʼolal kʼaʼal cárcel tu jaʼabil 1148 tak ka kíimi.
17. ¿Baʼaxoʼob tu beetaj Valdo yéetel le máaxoʼob tsaypachtoʼ?
17 Pedro tiʼ u kaajil Bruyseʼ kuxaʼan ka tóokaʼabi, tumen tu yaʼalaj maʼ maʼalob le baʼax ku beetik le Iglesiaoʼ, teʼ kʼiinoʼob jeʼeloʼ síij juntúul máak áantajnaj utiaʼal ka maas kʼaj óoltaʼak le Bibliaoʼ. U apellidoeʼ Valdès, wa Valdo. * Letiʼeʼ maʼ j-kʼiin jeʼex Pedro tiʼ u kaajil Bruys yéetel Enrique tiʼ u kaajil Lausanaeʼ, baʼaleʼ u yaabiltmaj xan le Bibliaoʼ. Tu konaj tuláakal baʼaxoʼob yaantiʼ utiaʼal u yilik u suʼutul le jejeláas jaats tiʼ le Kiliʼich Tsʼíiboʼob tiʼ junpʼéel idioma ku tʼaʼanal tu noojol-lakʼin Francia. Yaan tiʼ le máaxoʼob xokoʼ jach jatsʼuts úuchik u yilkoʼob ichil u idiomaʼob, ka tu konoʼob xan tuláakal baʼaxoʼob yaantiʼob utiaʼal u kʼubik tuláakal u kuxtaloʼob utiaʼal u tsikbaltoʼob tiʼ u maasil. Yoʼolal lelaʼ, le xiiboʼob yéetel le koʼoleloʼobaʼ kʼuch kʼaj óoltbiloʼob bey valdenseseʼ, baʼaleʼ jach pʼektaʼaboʼob tumen le Iglesiaoʼ. Tu jaʼabil 1184 jóoʼsaʼaboʼob ichil le iglesia tumen le papaoʼ yéetel jóoʼsaʼaboʼob tu yotochoʼob tumen le obispo teʼ tuʼux yanoʼob kaʼachoʼ. Baʼaleʼ lelaʼ maas áantajnaj utiaʼal u seguer u tsikbaltikoʼob le baʼax ku kaʼansik le Bibliaoʼ: le baʼaxoʼob ku kaʼansik Valdo, Pedro tiʼ u kaajil Bruys, Enrique tiʼ u kaajil Lausana yéetel le baʼaxoʼob tu kaʼansaj uláakʼ máaxoʼob maʼ maʼalob u yilkoʼob le baʼax ku kaʼansik le iglesiaoʼ, kʼuch ojéeltbil tiʼ jejeláas luʼumiloʼob yaan Europa. Ka máan kʼiineʼ yanchaj uláakʼ máakoʼob tu tsʼáaubaʼob tu tséel le baʼax ku kaʼansik le Biblia, jeʼex John Wyclef (maʼ xaaneʼ kuxlaj 1330-1384), William Tyndale (maʼ xaaneʼ kuxlaj 1494-1536), Henry Grew (kuxlaj 1781-1862) yéetel George Storrs (kuxlaj 1796-1879).
«U TʼAAN JAJAL DIOSEʼ MAʼ KʼAXAʼAN YÉETEL CADENAʼOBIʼ»
18. ¿Bix úuchik u xakʼalxoktikoʼob le Biblia u jaats máakoʼob utiaʼal u kaxtikoʼob u jaajil teʼ siglo 19, yéetel baʼaxten jach maʼalob úuchik u beetkoʼob beyoʼ?
18 Kex jeʼel baʼalak ka u beet le máaxoʼob pʼekmil le Bibliaoʼ, maʼ ken u beetoʼob u xuʼulul u kaʼansaʼal baʼax ku yaʼalik. Lelaʼ bey xan u yaʼalik 2 tiʼ Timoteo 2:9, «U tʼaan Jajal Dioseʼ maʼ kʼaxaʼan yéetel cadenaʼobiʼ». Tu jaʼabil 1870, junjaats máaxoʼob xokik le Bibliaoʼ káaj u kaxtikoʼob u jaajil. ¿Baʼax túun tu beetoʼob? Juntúul tiʼ letiʼobeʼ ku beetik junpʼéel kʼáatchiʼ, tsʼoʼoleʼ ku múuchʼ kaxtikoʼob u núukil. Ku xakʼalxoktikoʼob jejeláas versiculoʼob yaan yil yéetel le baʼax ku xokikoʼoboʼ, ken u naʼatoʼob tubeel baʼax ku yaʼalikeʼ ku tsʼíibtikoʼob le baʼax tu chʼaʼtukultoʼoboʼ. Jeʼex túun k-ilkoʼ, jeʼex tu beetil le apostoloʼob yéetel le ancianoʼob teʼ yáax siglooʼ, le máaxoʼob káaj u xakʼalxoktikoʼob le Biblia tu jóokʼbal le siglo 19, meyajnajtiʼob le Biblia utiaʼal u yilkoʼob baʼax ken u creertoʼoboʼ. Le oʼolal jach yaan baʼax oʼolal utiaʼal k-kʼubik k-óol tiʼ letiʼob.
19. ¿Máakalmáak u tekstoil u jaʼabil 2012, yéetel baʼaxten jach maʼalob?
19 Bejlaʼeʼ le baʼaxoʼob k-creertikoʼ láayliʼ teʼ Biblia u taaloʼ. Le oʼolal le Cuerpo Gobernante tiʼ u J-jaajkunajoʼob Jéeobaoʼ tu yéeyoʼob le baʼax tu yaʼalaj Jesús utiaʼal u tekstoil u jaʼabil 2012: «A tʼaaneʼ letiʼ u jaajil» (Juan 17:17, NM). Wa k-kʼáat ka kʼaʼamkoʼon tumen Dioseʼ unaj k-xíimbal tu bejil le jaajoʼ. Bey túunoʼ, maʼ unaj u xuʼulul k-kaxtik u nuʼuktaj le Biblia tiʼ tuláakal baʼaxoʼob k-beetkoʼ.
[Tsolajiloʼob]
^ xóot’ol 17 Kex kʼaj óolaʼan bey Pierre, wa Pedroeʼ, maʼ ojéelaʼan wa jach bey u kʼaabaʼoʼ.
[U kʼáatchiʼiloʼob le xookoʼ]
[Uláakʼ baʼax ku tsoʼolol teʼ táan juʼun 8]
U tekstoil u jaʼabil 2012 ku yaʼalik: «A tʼaaneʼ letiʼ u jaajil» (Juan 17:17, NM)
[Foto yaan teʼ táan juʼun 7]
Valdo
[Foto yaan teʼ táan juʼun 7]
Wyclef
[Foto yaan teʼ táan juʼun 7]
Tyndale
[Foto yaan teʼ táan juʼun 7]
Grew
[Foto yaan teʼ táan juʼun 7]
Storrs
