U tsʼíiboltik máak baʼax maʼ u tiaʼaleʼ bey venenoeʼ

Napoleón Bonaparte, Julio César yéetel Alejandro Magnoeʼ yanchaj tiʼ baʼax chíikaʼanoʼob. Kex tiʼ tu yóoxtúulil yanchaj yaʼab páajtalil yéetel nojbeʼenileʼ, tu chaʼajoʼob u yantaltiʼob junpʼéel baʼax bey venenoeʼ: u tsʼíiboltkoʼob baʼax maʼ u tiaʼaloʼobiʼ.

Juntúul filósofo británico ku kʼaabaʼtik Bertrand Russelleʼ, tu yaʼalaj: «Napoleóneʼ tu tsʼíiboltaj le baʼax yanchaj tiʼ Césaroʼ, Césareʼ tu tsʼíiboltaj le baʼax yanchaj tiʼ Alejandrooʼ yéetel Alejandroeʼ, chéen in tuklikeʼ tu tsʼíiboltaj le baʼax yanchaj tiʼ Hércules, juntúul máak maʼ kuxlajiʼ». Jeʼex k-ilkoʼ kex yaʼab taakʼin yaan tiʼ máak, kex yaʼab baʼaloʼob u yojel u beet wa kex jach ku bin utsil tiʼeʼ, jeʼel u tsʼíiboltik le baʼax yaan tiʼ u maasiloʼ.

Le máax ku tsʼíiboltik baʼax maʼ u tiaʼaloʼ ku beetik tumen u pʼeek yéetel yaj tu yóol u yantal wa baʼax tiʼ u maasil. ¿Baʼax táakaʼan ichil u tsʼíiboltik máak baʼax maʼ u tiaʼaliʼ? Junpʼéel libro ku tsolik baʼax u kʼáat u yaʼal u tʼaaniloʼob le Bibliaoʼ, ku yaʼalikeʼ le tʼaan ku suʼutul u tsʼíiboltik máak baʼax maʼ u tiaʼaloʼ ku tsʼáaik naʼatbil xan «u taaktal u chʼaʼik máak baʼax yaan tiʼ u maasil». Bey túunoʼ le máax tsʼíiboltik baʼax yaan tiʼ u maasiloʼ, maʼ chéen ku tsʼíiboltikiʼ, baʼaxeʼ ku taaktal u tokik tiʼ.

Le oʼolaleʼ koʼoneʼex ilik bix u káajal u tsʼíiboltik máak le baʼax yaan tiʼ u maasiloʼ yéetel baʼax talamil ku taasik. Tsʼoʼoleʼ k-ilik baʼax jeʼel u páajtal k-beetik utiaʼal maʼ u yantaltoʼon le kʼaakʼas tuukul, ku keʼetel yéetel venenooʼ.

LE BAʼAX BEETIK U TSʼÍIBOLTIK MÁAK BAʼAX MAʼ U TIAʼALOʼ

Tumen kʼebanoʼoneʼ séeb «k-tsʼíiboltik baʼax maʼ k-tiaʼaliʼ», baʼaleʼ yaan uláakʼ jejeláas baʼaloʼob beetik k-tsʼíiboltik baʼax maʼ k-tiaʼaliʼ (Sant. 4:5, NM). Apóstol Pabloeʼ tu yaʼalaj junpʼéel ichil le tʼaanoʼobaʼ: «Maʼ k-taasikbaʼex nojbaʼalil utiaʼal k-ilik máax maas maʼalob tiʼ uláakʼ mix xan utiaʼal k-tsʼíiboltik baʼax yaan tiʼ uláakʼ» (Gál. 5:26, NM). Jeʼex túun k-ilkoʼ, u taaskuba máak noj baʼalil tiʼ u maasileʼ ku beetik u maas tsʼíiboltik baʼax maʼ u tiaʼaliʼ. Lelaʼ tsʼoʼok u yilaʼal jach jaaj tumen Cristina yéetel José. *

Cristina, juntúul precursora regulareʼ, ku yaʼalik: «Yaʼab u téeneleʼ kin tsʼáaik cuenta kin tsʼíiboltik le baʼax yaan tiʼ u maasiloʼ. Maas kin beetik u cuentail le baʼax yaan tiʼ u maasiloʼ, maʼ le baʼax yaantenoʼ». Junpʼéel kʼiin táan u janal yéetel juntúul superintendente viajante yéetel u yataneʼ, joʼopʼ u tuklikeʼ letiʼ yéetel Eric, u yíichameʼ, igual u jaʼabiloʼob tu yéeteloʼob, yéetel junpʼéel tiempoeʼ igual bix úuchik u meyajtikoʼob Dios. Ka tu yaʼalaj: «In wíichameʼ anciano xan. ¿Bix yanil teʼexeʼ táan a beetik a superintendente viajanteileʼex, baʼaleʼ toʼoneʼ mix baʼaloʼon?». Tumen yaj tu yóol yoʼolal le meyaj ku beetik u maasiloʼ, xuʼul u yilik maʼalobil le meyaj ku beetik yéetel u yíichamoʼ yéetel pʼáat maʼ kiʼimak u yóoliʼ.

¿Kux túun José? Letiʼeʼ jach taak u beetik u siervo ministerialil, bey túunoʼ ken u yil tsʼoʼok u tsʼaʼabal u beet u siervo ministerialil uláakʼ sukuʼunoʼobeʼ, ku kʼuuxil. Tsʼoʼoleʼ maas tu pʼektaj u coordinadoril le  ancianoʼob teʼ múuchʼuliloʼ. Letiʼeʼ ku yaʼalik: «Tumen kin tsʼíiboltik baʼax yaan tiʼ u maasileʼ tin pʼektaj le sukuʼunoʼ yéetel joʼopʼok in tuklik maʼ maʼalob baʼax ku beetkiʼ. Ken joʼopʼok a tsʼíiboltik baʼax yaan tiʼ u maasileʼ ku joʼopʼol a tuukul chéen ta woʼolal yéetel ku beetik maʼ a tuukul tubeel».

LE BAʼAXOʼOB TU BEETAJ JUJUNTÚUL MÁAKOʼOBOʼ

Le Bibliaoʼ ku tʼaan tiʼ yaʼabkach máakoʼob jeʼel k-kaanbal tiʼ letiʼobeʼ (1 Cor. 10:11). Maʼ chéen ku yeʼesik bix u káajal u tsʼíiboltik máak baʼax yaan tiʼ u maasiliʼ, baʼaxeʼ ku tsolik xan bix u kʼaskúuntik u kuxtal le máaxoʼob ku joʼopʼol u tuukuloʼob beyoʼ.

Yáaxeʼ tuukulnakoʼon tiʼ Caín, u yáax paal Adán yéetel Eva. Letiʼeʼ kʼuuxilnaji, tumen maʼ kʼaʼam u siibal tumen Jéeobaiʼ, baʼaleʼ tu kʼamaj u siibal Abel. Kex jeʼel u páajtal kaʼach u kʼexik bix u tuukuleʼ maʼ tu beetiʼ, baʼaxeʼ tu pʼektaj u yíitsʼin ka tu kíimsaj (Gén. 4:4-8). Le oʼolal le Bibliaoʼ ku yaʼalikeʼ Caíneʼ «utiaʼal Kʼaasilbaʼal» (1 Juan 3:12).

Beoraaʼ tuukulnakoʼon tiʼ u diez sukuʼunoʼob José. Letiʼobeʼ tu pʼektoʼob José tumen jach yaabiltaʼan tumen u taata. Yéetel maas tu pʼektoʼob le ka tu tsikbaltajtiʼob baʼax tu wayakʼtaj. Taakchaj tak u kíimskoʼob. Tu tsʼookeʼ tu konoʼob utiaʼal palitsiltbil, yéetel tu yaʼaloʼob tiʼ u taataʼob kíimi (Gén. 37:4-11, 23-28, 31-33). Baʼaleʼ ka máan kʼiineʼ yaachaj tu yóoloʼob yoʼolal le baʼax tu beetoʼoboʼ, ka tu yaʼaloʼob: «Jach tu jaajileʼ, jach kʼaas [t-bisajba] yéetel k-íitsʼin, maʼ t-óotaj k-uʼuy u kʼáat óolaliʼ, mix t-chʼaʼaj óotsilil tiʼiʼ, kex tumen t-ilaj u yaj óolal» (Gén. 42:21; 50:15-19).

Coré, Datán yéetel Abiram xaneʼ bey tu beetiloʼoboʼ, letiʼobeʼ tu tsʼíiboltoʼob le meyaj tsʼaʼan u beet Moisés yéetel Aarón kaʼachoʼ. Kʼuch tak u yaʼaloʼobeʼ Moiseseʼ taakchaj u beetik u «nojchil» tu yóokʼol u maasil (Núm. 16:13). Baʼaleʼ le baʼax tu yaʼaloʼoboʼ maʼ jaajiʼ (Núm. 11:14, 15). Jéeoba tsʼáa Moisés u beet le meyajoʼ, baʼaleʼ letiʼobeʼ joʼopʼ u tsʼíiboltkoʼob le meyaj tsʼaʼabtiʼoʼ. Tu tsʼookeʼ úuchik u tsʼíiboltkoʼob baʼax maʼ u tiaʼaloʼobeʼ xuʼulsaʼaloʼob tumen Dios (Sal. 106:16, 17).

Rey Salomón xaneʼ tu yaʼaleʼ u tsʼíiboltik máak baʼax maʼ u tiaʼaleʼ jeʼel u túulchʼintik u beet jeʼel baʼaxakeʼ. Juntúul koʼoleleʼ kíim u chaambal táant u yantaleʼ, ka tu tsʼáaj tu tséel uláakʼ juntúul maamatsil utiaʼal u tuklik u chaambal kíimi. Ka joʼopʼ u juzgartaʼaleʼ, le x-kʼasaʼan koʼoleloʼ tu yóotaj ka kíimsaʼak le chaambaloʼ. Baʼaleʼ Salomoneʼ tu yaʼalaj ka suʼutuk le chaambal tiʼ u maamaoʼ (1 Rey. 3:16-27).

Le baʼaxoʼob ku yaʼalik le Bibliaaʼ ku yeʼesikeʼ u tsʼíiboltik máak baʼax maʼ u tiaʼaleʼ chéen ku taasik talamil, pʼekbail, u beetik máak baʼax maʼ maʼalobiʼ yéetel jeʼel tak u beetik u kíimsik u maasileʼ. Tsʼoʼoleʼ le máaxoʼob pʼektaʼaboʼoboʼ mix baʼal kʼaas u beetmoʼob utiaʼal ka pʼektaʼakoʼob. ¿Baʼax unaj k-beetik utiaʼal maʼ u joʼopʼol k-tsʼíiboltik baʼax maʼ k-tiaʼaliʼ? ¿Yaan wa baʼax jeʼel u yáantkoʼon utiaʼal maʼ k-tsʼíiboltik baʼax maʼ k-tiaʼaleʼ?

BAʼAXOʼOB JEʼEL U YÁANTKOʼONEʼ

U yaabiltik máak le sukuʼunoʼoboʼ. Apóstol Pedroeʼ tu yaʼalaj tiʼ le sukuʼunoʼoboʼ: «Teʼexeʼ, ikil a wuʼuyikeʼex u tʼaan u maʼalob péektsilil le jaajoʼ tu yoʼolal kiliʼich [muukʼeʼ], tsʼoʼok a pʼoʼikeʼex a [kuxtaleʼex] utiaʼal a yaabiltikeʼex yéetel x-maʼ kaʼapʼéel ichil le sukuʼunoʼoboʼ.  Bey túunoʼ unaj a yaabiltikabaʼex ta baatsileʼex yéetel tuláakal a puksiʼikʼaleʼex bey xan yéetel tuláakal a muukʼeʼex» (1 Ped. 1:22). ¿Baʼax ku beetik le máaxoʼob eʼesik yaabilajoʼ? Apóstol Pabloeʼ ku yaʼalik: «Le máax yaan u yaakunajeʼ, yaan chowak óolal tiʼ, uts u puksiʼikʼal, minaʼan kʼaakʼas tsʼíibolal tiʼ, maʼ tu nojbaʼalkunsikuba, maʼ tu kaʼanaltal u yich. Maʼ tu kʼaakʼas tʼaan, maʼ tu kaxtik baʼal utiaʼal» (1 Cor. 13:4, 5). Jeʼex túun k-ilkoʼ, le yaabilajoʼ ku yáantaj utiaʼal maʼ u tsʼíiboltik máak baʼax maʼ u tiaʼaliʼ (1 Ped. 2:1). Jonataneʼ bey úuchik u beetkoʼ, letiʼeʼ maʼ tu pʼektaj Davidiʼ, baʼaxeʼ «tu yaabiltaj jeʼel bix u yaabiltmubaeʼ» (1 Sam. 18:1).

Bisaba yéetel máaxoʼob meyajtik Dios. Le máax tsʼíibt le Salmo 73 joʼopʼ u tsʼíiboltik le baʼax yaan tiʼ le kʼasaʼan máakoʼoboʼ, tumen yaan baʼaloʼob maʼalobtak tiʼob yéetel mix baʼal chiʼichnakkúuntikoʼob. ¿Baʼax tu beetaj utiaʼal u kʼexik u tuukul? Letiʼeʼ ku yaʼalik: «Ooken ichil u yotoch [Dios]» (Sal. 73:3-5, 17). Úuchik u bin tuʼux yaan uláakʼ máaxoʼob meyajtik Jéeobaeʼ, le áant u tsʼáa cuenta u yutsiloʼob u yantal máak naatsʼ tiʼ Dios (Sal. 73:28). Toʼon xaneʼ wa maʼ u xuʼulul k-bin teʼ muchʼtáambaloʼoboʼ yaan k-ilik u yutsil k-pʼáatal naatsʼ tiʼ Dios.

U beetik máak baʼax uts. ¿Baʼax aʼalaʼab tiʼ Caín le ka káaj u kʼuuxil yéetel u tsʼíiboltik baʼax maʼ u tiaʼaloʼ? Aʼalaʼabtiʼ ka u «beet baʼal uts» (Gén. 4:7). Lelaʼ láayliʼ jeʼel u yáantik le máaxoʼob meyajtik Dios bejlaʼaʼ. Jesuseʼ ku yaʼalik: «Yaabilt Yuumtsil a Dios yéetel tuláakal a puksiʼikʼal, yéetel tuláakal a wóol, yéetel tuláakal a naʼat». Yéetel: «Yaabilt a láakʼ jeʼel bix [a] yaabiltikabaeʼ» (Mat. 22:37-39). Wa k-chʼíikil k-meyajt Jéeoba yéetel k-áant u maasileʼ, k-uʼuyikba maʼalobil yéetel ku lukʼul t-puksiʼikʼal u tuukulil k-tsʼíiboltik baʼax maʼ k-tiaʼaliʼ. Wa k-meyajtik Dios yéetel k-áantik u maasil teʼ kʼaʼaytajoʼ, Jéeobaeʼ yaan u tsʼáaiktoʼon u bendición (Pro. 10:22).

U kiʼimaktal u yóol máak «yéetel le máaxoʼob kiʼimak u yóoloʼoboʼ» (Rom. 12:15). Jesuseʼ kiʼimakchaj u yóol ka tu yilaj bix úuchik u bin utsil tiʼ u disipuloʼob yéetel tu yaʼalajtiʼobeʼ yaan u beetkoʼob meyajoʼob maas nuuktak tiʼ le tu beetaj letiʼoʼ (Luc. 10:17, 21; Juan 14:12). Toʼoneʼ k-múuchʼ meyaj yéetel u kaajal Jéeoba; ken xiʼik utsil tiʼ cada juntúuleʼ, tuláakloʼon ku kiʼimaktal k-óol (1 Cor. 12:25, 26). Le oʼolal ken tsʼaʼabak junpʼéel meyaj u beet juntúul sukuʼuneʼ, maʼ unaj k-pʼektikiʼ, baʼaxeʼ unaj u kiʼimaktal k-óol tu yéetel.

MAʼ U XUʼULUL K-KANÁANTIKBA

Maʼ xaaneʼ chan talam jeʼel u xuʼulul k-tsʼíiboltik baʼax maʼ k-tiaʼaleʼ. Cristinaeʼ ku yaʼalik: «Tak bejlaʼa talam in wilik maʼ in tsʼíiboltik baʼax yaan tiʼ u maasileʼ. Kex maʼ in kʼáat in tsʼíibolteʼ kin beetik, láaj hora kʼaʼabéet in wilik maʼ in beetik». Joseeʼ bey xan u yúuchultiʼoʼ, letiʼeʼ ku yaʼalik: «Jéeobaeʼ tsʼoʼok u yáantken in beet u cuentail le baʼaxoʼob maʼalobtak ku beetik u coordinadoril le ancianoʼob teʼ múuchʼuliloʼ. Lelaʼ maʼ tu páajtal in beetik wa maʼatech in biskinba yéetel Dios».

Maʼ u tuʼubultoʼoneʼ, le u tsʼíiboltik máak baʼax maʼ u tiaʼaloʼ táakaʼan ichil «le kʼaakʼas tsʼíibolaloʼob» ku yaʼalik le Biblia maʼ unaj u yantaltoʼonoʼ (Gal. 5:19-21). Wa k-kanáantik maʼ k-tsʼíiboltik baʼax maʼ k-tiaʼaleʼ, maas yaan u yantaltoʼon kiʼimak óolal yéetel yaan k-lúubul utsil tiʼ Jéeoba, k-Taata yaan teʼ kaʼanoʼ.

[Tsolajil]

[Uláakʼ baʼax ku tsoʼolol teʼ táan juʼun 17]

«Kiʼimakchajak a wóoleʼex yéetel le máaxoʼob kiʼimak u yóoloʼoboʼ»