U tsikbalil u kuxtal sukuʼunoʼob

Setenta jaʼaboʼob in mach «juntúul judío tu nookʼ»

Tsikbaltaʼab tumen Leonard Smith

Tin táankelmileʼ jach utschaj tin wich baʼax ku yaʼalik kaʼapʼéel tekstoʼob. Le yáaxoʼ Zacarías 8:23. Bejlaʼa, tsʼoʼok u máan setenta jaʼaboʼobeʼ, jach kʼajaʼanten le ka kʼuchen in naʼat le baʼax ku yaʼalik le tekstoaʼ, ku yaʼalikeʼ «diez táanxel luʼumiloʼobeʼ» ku machkoʼob «juntúul judío tu nookʼ» yéetel ku yaʼalikoʼob: «Toʼoneʼ k-kʼáat bin ta wéeteleʼex tumen tsʼoʼok k-uʼuyik tiʼ yaan [Dios] ta wéeteleʼexeʼ».

LE JUDÍOOʼ ku chíikbesik le sukuʼunoʼob yéeyaʼanoʼob utiaʼal u binoʼob kaʼanoʼ, yéetel le «diez táanxel luʼumiloʼob[oʼ]» ku chíikbesik le «uláakʼ tamanoʼob», wa jeʼex k-aʼalik úuchoʼ le «Jonadaboʼoboʼ» (Juan 10:16). * Le ka tin naʼataj le tekstoaʼ, tin tsʼáaj cuenta utiaʼal ka yanakten le kuxtal minaʼan u xuuloʼ kʼaʼabéet in wáantik tu jaajil in wóol le sukuʼunoʼob yéeyaʼanoʼoboʼ.

Le u kaʼapʼéel teksto utschaj tin wichoʼ Mateo 25:31 tak 46, le tuʼux ku tʼaan Jesús tiʼ «le tamanoʼob» yéetel tiʼ le «chivoʼoboʼ, (NM)». «Le tamanoʼob[oʼ]» ku chíikbesik le máaxoʼob kun kʼambiloʼob tumen Diosoʼ, tumen letiʼobeʼ tu yáantoʼob u sukuʼunoʼob Cristo teʼ kʼiinoʼob tiaʼanoʼob way Luʼumoʼ. Tumen juntúul táankelem «Jonadabeneʼ», tin tuklaj: «Wa in kʼáat ka u yilen Cristo bey juntúul u j-tamaneʼ, unaj in wilik in wáantik u sukuʼunoʼob u yéeymaj utiaʼal u binoʼob kaʼanoʼ yéetel in kʼamik u nuʼuktajoʼob, tumen Dioseʼ tiaʼan tu yéeteloʼobeʼ». Lelaʼ letiʼe baʼax tsʼoʼok u yáantken ich maas tiʼ setenta jaʼaboʼoboʼ.

«¿BAʼAX UNAJ IN BEETIK?»

In maamaeʼ okjaʼanaj tu jaʼabil 1925 teʼ tu kúuchil muchʼtáambal yaan tu najil Betel yaan tu luʼumil Inglaterra, kʼaj óolaʼan kaʼach bey Tabernáculo tiʼ Londreseʼ, teʼeloʼ tiʼ ku muchʼkuba le sukuʼunoʼob kajaʼanoʼob naatsʼoʼ. Teneʼ síijen tu kʼiinil 15 tiʼ octubre tiʼ 1926 yéetel okjaʼanajen tu mesil marzo tiʼ 1940, tiʼ junpʼéel asamblea yanchaj tu noj kaajil Dover. Teʼ kʼiin jeʼeloʼ joʼopʼ u bin in maas yaabiltik le Bibliaoʼ. Tumen in maama táakaʼan ichil le yéeyaʼanoʼob utiaʼal u binoʼob kaʼanoʼ, jeʼel u páajtal in waʼalikeʼ letiʼe yáax «judío [tin machaj] tu nookʼ[oʼ]». Teʼ kʼiinoʼob jeʼeloʼ maʼatech u meyajtaʼal Jéeoba tumen in taata mix tumen in kiik. Toʼoneʼ tiaʼanoʼon teʼ múuchʼulil yaan tu kaajil Gillingham, ku pʼáatal tu noojol-lakʼin Inglaterra, teʼeloʼ maases láaj sukuʼunoʼob yéeyaʼanoʼob yanoʼob . In maamaeʼ jach ku tsʼáaik u yóol kaʼach teʼ kʼaʼaytajoʼ.

Tu mesil septiembre tiʼ 1941, yanchaj junpʼéel asamblea tu noj kaajil Leicester, teʼeloʼ tin wuʼuyaj junpʼéel tsoltʼaan tu kʼaabaʼtaj «Chúukaʼan óolal», lelaʼ tʼaanaj tiʼ u gobernación Jéeoba. Le tsoltʼaanoʼ tu yáanten in naʼat unaj in tsʼáaikinba tu tséel Jéeoba yéetel u chúukpajal in wóol in meyajte, tumen letiʼ u Reyil tuláakal baʼal.

Teʼ asambleaoʼ eʼesaʼab u kʼaʼanaʼanil u beetik u precursoril máak yéetel líiʼsaʼab u yóol le táankelem  paalaloʼob ka u yil u beetkoʼob beyoʼ. Le tsoltʼaan máansaʼab ku kʼaabaʼtik «Le meyaj ku beetik le precursoroʼob ichil u kaajal Jéeobaoʼ» tu beetaj in tuklik: «¿Baʼax unaj in beetik?». Ka tsʼoʼok le asambleaoʼ tin chʼaʼtuklaj in maas áantik le sukuʼunoʼob yéeyaʼanoʼob utiaʼal u kʼaʼaytikoʼob le maʼalob péektsiloʼ. Desde le tiaʼanoʼon tu kaajil Leicesteroʼ, tin kʼubaj in solicitud utiaʼal u káajal in beetik xan in precursoril.

TIN BEETAJ IN PRECURSORIL TU KʼIINILOʼOB LE BAʼATELTÁAMBALOʼ

Tu kʼiinil 1 tiʼ diciembre tiʼ 1941, tsʼaʼaben in beet in precursor especialil, teʼ kʼiinoʼob jeʼeloʼ chéen 15 jaʼaboʼob yaan kaʼach ten. Le yáax máax yéetel túuxtaʼabenoʼ in maama, baʼaleʼ chéen junpʼéel jaʼab máan ka tu pʼataj, tumen jach kʼojaʼanchaji. U najil Betel Londreseʼ tu túuxtaj le sukuʼun Ron Parkin utiaʼal in meyaj tu yéeteloʼ, bejlaʼeʼ tiʼ ku meyaj ichil u Comiteil u Betelil Puerto Ricoeʼ.

Túuxtaʼaboʼon tu kaajil Broadstairs yéetel Ramsgate, yanoʼob jáal jaʼ yéetel naatsʼ tiʼ Kent, teʼeloʼ tiʼ t-alquilartaj junpʼéel najiʼ. Le bajux ku tsʼaʼabal kaʼach tiʼ le precursor especialoʼob utiaʼal u yáantkubaʼob cada mesoʼ, chéen 40 chelines (kex 8 dolaroʼob). Ken tsʼoʼokok k-boʼotik le rentaoʼ óoliʼ mix baʼal ku pʼáataltoʼon, le oʼolal yaan kʼiineʼ maʼ k-ojel tuʼux ken k-chʼaʼ u tojol baʼax ken k-jaantiʼ. Baʼaleʼ Jéeobaeʼ mantatsʼ tu tsʼáajtoʼon le baʼaxoʼob kʼaʼabéetoʼ.

Jach yaʼab u meyajtoʼon bicicleta, baʼaleʼ yaan kʼiineʼ aal le baʼax k-biskoʼ tsʼoʼoleʼ yaan horaeʼ jach tu contra le iikʼ ku taal tu kʼáaʼnáabil Xaman k-binoʼ. Tsʼoʼoleʼ mantatsʼ unaj k-kanáantikba tiʼ le avionoʼob yéetel bombaʼob V-1, ku máanoʼob kabal yóokʼol u kaajil Kent utiaʼal u binoʼob tu tojil Londresoʼ. Juntéenjeakil táan in bin tiʼ bicicletaeʼ tin pulinba ichil junpʼéel kʼóom luʼum utiaʼal maʼ u tsaʼayalten junpʼéel bomba, ka bin wáakʼal maʼ jach náachiʼ. Baʼaleʼ kex beyoʼ jach jatsʼuts úuchik in wilik in beetik in precursoriliʼ.

OOKEN MEYAJ TU NAJIL BETEL

In maamaeʼ mantatsʼ ku tʼaan maʼalob tiʼ le meyaj ku beetaʼal tu najil Beteloʼ. Letiʼeʼ cada ku yaʼalikten kaʼachi: «Jach kin tsʼíiboltik ka ookkech meyaj tu najil Betel». Le oʼolal chéen tukult bukaʼaj úuchik u kiʼimaktal in wóol le ka invitartaʼaben tu mesil enero tiʼ 1946 ka xiʼiken meyaj ich óoxpʼéel semana tu Betelil Londres. Ka tsʼoʼok le óoxpʼéel semanaoʼ, le sukuʼun Pryce Hughes, nuʼuktik le meyaj ku beetaʼaloʼ, tu yaʼalajten ka pʼáatkeniʼ. Le baʼaxoʼob tin kanaj in beetoʼ tsʼoʼok u yáantken ichil in kuxtal.

Teʼ kʼiinoʼob jeʼeloʼ chéen kex treinta betelitaʼob ku meyajoʼob tu Betelil Londres, u maas yaʼabileʼ xiʼipalaloʼob maʼ tsʼokaʼan u beeloʼobiʼ. Baʼaleʼ ku meyaj xan jujuntúul sukuʼunoʼob yéeyaʼanoʼob utiaʼal u binoʼob kaʼan jeʼex Pryce Hughes, Edgar Clay yéetel Jack Barr, letiʼeʼ táakpaj ichil le Cuerpo Gobernanteoʼ. Teneʼ jach jatsʼuts úuchik in wilik in múul meyaj yáanal u nuʼuktaj u sukuʼunoʼob Cristo t-táankelmil (Gal. 2:9).

Junpʼéel kʼiineʼ aʼalaʼabten tumen juntúul sukuʼun yaan juntúul kiik teʼ jool u kʼáat tʼaan tin wéeteloʼ. Ka bineneʼ tin wileʼ in maama bisten junpʼéel baʼal. Letiʼeʼ tu yaʼalaj maʼ kun okol utiaʼal maʼ in pʼatik in meyaj, ka tu tsʼáajten le baʼax tu taasoʼ ka bini. Junpʼéel nookʼ jach maʼalob utiaʼal le keʼeloʼ. Le baʼax tu beetoʼ tu kʼaʼajsajten Ana, letiʼeʼ tu bisaj junpʼéel nookʼ tiʼ Samuel, u hijo, ku meyaj kaʼach teʼ tabernaculooʼ (1 Sam. 2:18, 19).

GALAAD: JACH UTSCHAJ TIN WICH

Tu jaʼabil 1947, cinco betelitaʼobeʼ invitartaʼaboʼon utiaʼal ka xiʼikoʼon teʼ Escuela tiʼ Galaad tu luʼumil Estados Unidosoʼ. Bey túunoʼ binoʼob teʼ xook 11. Le ka kʼuchoʼon  Nueva York le tuʼux ku yantal le xookoʼ jach táaj keʼeliʼ. Le oʼolal jach kiʼimakchaj in wóol yoʼolal le nookʼ síiʼabten tumen in maamaoʼ.

Le seis meses tin máansaj Galaadoʼ jach jatsʼuts úuchik in wilik. Jach yaʼab baʼaxoʼob tin kanaj tiʼ le sukuʼunoʼob ku taaloʼob tiʼ dieciséis luʼumiloʼob táakpajoʼoboʼ. Maʼ chéen tin kanaj yaʼab baʼaloʼob ku yaʼalik le Bibliaoʼ, baʼaxeʼ tak tiʼ le sukuʼunoʼob úuch joʼopʼok u meyajtikoʼob Diosoʼ. Óoxtúul tiʼ letiʼobeʼ táakpajoʼob ichil le Cuerpo Gobernanteoʼ: Lloyd Barry, juntúul tiʼ in wéet xookoʼob; Albert Schroeder, juntúul tiʼ le sukuʼunoʼob ku kaʼansajoʼoboʼ, yéetel John Booth, le sukuʼun nuʼuktik le meyaj ku beetaʼal teʼ Hacienda tiʼ le Reino, yaan naatsʼ teʼ tuʼux ku yantal le xookoʼ. Láayliʼ kʼajaʼanten le jatsʼuts tsolnuʼukoʼob tu tsʼáajoʼobten le sukuʼunoʼoboʼ bey xan le bix u meyajtikoʼob Jéeoba yéetel chúukaʼan óolal yéetel le bix u beetkoʼob le baʼax ku yaʼalik u kaajaloʼ.

TIN BEETAJ IN CIRCUITOIL YÉETEL SUUNAJEN BETEL

Le ka tsʼoʼok le xook Galaadoʼ, túuxtaʼaben in beet in circuitoil tu estadoil Ohio, tu luʼumil Estados Unidos. Chéen 21 jaʼaboʼob yaanten kaʼachi, baʼaleʼ le sukuʼunoʼoboʼ tu kʼamenoʼob yéetel kiʼimak óolal. Jach yaʼab baʼax tin kanaj tiʼ le sukuʼunoʼob yanoʼoboʼ.

Ka máan wa jaypʼéel meseʼ, invitartaʼaben tu najil Betel Brooklyn utiaʼal in maas kaʼansaʼal. Teʼeloʼ tin kʼaj óoltaj le sukuʼunoʼob nuʼuktik u kaajal Jéeoba jeʼex Milton Henschel, Karl Klein, Nathan Knorr, Thomas J. Sullivan (Bud u tʼaʼanal kaʼach tumen u amigoʼob) yéetel Lyman Swingle, tuláakloʼobeʼ táakpajoʼob ichil le Cuerpo Gobernanteoʼ. Jach yaʼab baʼax tin kanaj tiʼ bix u meyajoʼob yéetel le baʼaxoʼob maʼalobtak ku beetkoʼoboʼ. Leloʼ tu yáanten in maas kʼub in wóol tiʼ u kaajal Jéeoba. Tsʼoʼoleʼ túuxtaʼaben tu kaʼatéen Europa utiaʼal u seguer in meyajiʼ.

In maamaeʼ kíim tu mesil febrero tiʼ 1950. Le ka tsʼoʼok u muʼukloʼ, tʼaanajen yéetel in taata bey xan yéetel Dora, in kiik. Tin kʼáatajtiʼob baʼax ken u beetoʼob beora tsʼoʼok u kíimil in maamaaʼ yéetel maʼ yiknaloʼob kajaʼaneniʼ. Letiʼobeʼ u kʼaj óoloʼob juntúul sukuʼun yéeyaʼan utiaʼal u bin kaʼan yéetel jach ku yeʼeskoʼob tsiikil tiʼ, u kʼaabaʼeʼ Harry Browning, letiʼob túuneʼ tu yóotoʼob xook tu yéetel. Junpʼéel jaʼab tiʼ leloʼ ka okjaʼanajoʼob. In taataeʼ tsʼaʼab u beet u siervo ministerialil teʼ múuchʼulil yaan tu kaajil Gillingham. Ka kíimeʼ, Doraeʼ tsʼoʼok u beel yéetel juntúul anciano ku kʼaabaʼtik Roy Moreton, yéetel tu meyajtaj Jéeoba yéetel chúukaʼan óolal tak ka kíim tu jaʼabil 2010.

MEYAJNAJEN TU LUʼUMIL FRANCIA

Teneʼ tin xokaj alemán, latín yéetel francés, baʼaleʼ maas talam in wilik le francesoʼ. Le oʼolal kex kiʼimakchaj in wóoleʼ, talam úuchik in wuʼuyik ka aʼalaʼabten wa jeʼel in bin meyaj tu Betelil París, tu luʼumil Franciaeʼ. Teʼeloʼ meyajnajen yéetel Henri Geiger, juntúul sukuʼun yéeyaʼan utiaʼal u bin kaʼan tsʼoʼok u yantal u jaʼabil yéetel letiʼ nuʼuktik le meyaj ku beetaʼaloʼ. Teneʼ talam úuchik in wilik le meyaj tsʼaʼabtenoʼ, maʼ xaaneʼ yaan baʼaxoʼob maʼ tin beetaj tubeeliʼ, baʼaleʼ tin kanaj in bisinba yéetel u maasil.

Tsʼoʼoleʼ áantajnajen tiʼ u meyajiloʼob le yáax asamblea internacional beetaʼab tu noj kaajil París le ka tsʼoʼok le baʼateltáambal tu jaʼabil 1951. Teʼ kʼiinoʼob jeʼeloʼ bin tu najil Betel Léopold Jontès, juntúul táankelem superintendente viajante, utiaʼal u yáanten. Ka máan kʼiineʼ tsʼaʼab u nuʼukt le meyajoʼob ku beetaʼaloʼ. Le asambleaoʼ tiʼ yanchaj teʼ Palais des sports (Palacio tuʼux ku yúuchul báaxaloʼob), naatsʼ tiʼ le Torre Eiffeloʼ. Teʼeloʼ bin sukuʼunoʼob ku taaloʼob tiʼ veintiocho luʼumiloʼobiʼ. Teʼ tu tsʼook kʼiinoʼ, le 6,000 sukuʼunoʼob yanoʼob tu luʼumil Franciaoʼ jach kiʼimakchaj u yóoloʼob le ka tu yiloʼob 10,456 u túulal máaxoʼob binoʼobiʼ.

 Le ka kʼuchen Franciaoʼ jach maʼ maʼalob in tʼanik francesiʼ. Tsʼoʼoleʼ yoʼolal in saajkileʼ chéen kin tʼaan wa kin wuʼuyik maʼalob le baʼax ken in waʼaloʼ. Baʼaleʼ wa maʼ u kʼastal le baʼax ku yaʼalik máakoʼ, maʼ kun aʼalbil tiʼ bix unaj u yaʼalaʼal yéetel maʼ kun maas kaanbal.

Le oʼolal tiaʼal in maas kanik franceseʼ, ooken in kan tiʼ junpʼéel escuela. Kin bin xook tuláakal le áakʼaboʼob minaʼanten muchʼtáambaloʼoboʼ. Beyoʼ joʼopʼ u yutstal tin wich le idiomaoʼ, le oʼolal tsʼoʼok tak u páajtal in wáantaj utiaʼal u suʼutul tʼaan ich francés tu najil Betel. Ka máan kʼiineʼ tsʼaʼaben meyaj utiaʼal in sutik tʼaan ich francés desde tiʼ inglés. Jach jatsʼuts úuchik in wilik in wáantaj utiaʼal u beetaʼal jóoʼsaʼaniloʼob ku tsʼáaik le palitsil chúukpajaʼan u yóol utiaʼal u kaʼansaʼal le máaxoʼob tʼanik francesoʼ (Mat. 24:45-47).

TSʼOʼOK IN BEEL YÉETEL TSʼAʼABTEN ULÁAKʼ MEYAJOʼOB

Tu Jaʼabil 1956 tsʼoʼok in beel yéetel Esther, juntúul precursora ku taal Suiza maʼ jach úuch in kʼaj óoltiʼ. Teʼ Najil Reino yaan tu tséel u Betelil Londresoʼ, (le ku yaʼalaʼal kaʼach tiʼ u Tabernaculoil Londres yéetel tiʼ xan okjaʼanajaʼan in maamaoʼ) tiʼ tsʼoʼok k-beeliʼ. U tsoltʼaanileʼ máansaʼab tumen le sukuʼun Hughesoʼ, bin xan u maama Estheriʼ, letiʼeʼ láayliʼ yéeyaʼan utiaʼal u bin kaʼaneʼ. Estereʼ juntúul koʼolel jach chúukaʼan u yóol, úuchik u tsʼoʼokol in beel tu yéeteleʼ tu tsʼáaj u páajtalil in biskinba yéetel in suegra, juntúul kiik jach tu tsʼáaj u yóol u meyajt Dios tak ka xuʼul u kuxtal way Luʼum tu jaʼabil 2000.

Le ka tsʼoʼok in beel yéetel Esthereʼ lukʼen tu najil Betel. Teneʼ seguernaj in suttʼaan, baʼaleʼ Esthereʼ tu beetaj u precursora especialil naatsʼ tiʼ París, teʼeloʼ yaʼab máaxoʼob tu yáantaj u kʼaj óolt u jaajiliʼ. Tu jaʼabil 1964 invitartaʼaboʼon utiaʼal ka xiʼikoʼon meyaj tu najil Betel, yéetel tu jaʼabil 1976, le ka joʼopʼ u tsʼaʼabal junpʼéel comité utiaʼal nuʼuktik le meyajoʼob ku beetaʼal Beteloʼ, táakpajen ichil u comiteil Betel tu luʼumil Francia. Ichil tuláakal le jaʼaboʼoboʼ Esthereʼ jach chúukaʼan u yóol u yáanten mantatsʼ.

«TENEʼ MAʼ MANTATSʼ BÍIN YANAKEN ICHILEʼEXIʼ»

Yaan kʼiineʼ tsʼoʼok u yantalten u jatsʼuts páajtalil in suut tu kaʼatéen tu najil Betel yaan tu kaajil Nueva York. Teʼ kʼiinoʼob beyoʼ ku tsʼaʼabalten maʼalob tsolnuʼuk tumen le sukuʼunoʼob ku meyajoʼob ichil le Cuerpo Gobernanteoʼ. Jeʼex juntéenjeakil, le ka tin waʼalaj tiʼ le sukuʼun Knorr wa jeʼel u páajtal u kʼeʼexel u kʼiinil utiaʼal k-tsʼoʼoksik junpʼéel meyajeʼ, letiʼeʼ tu pakteneʼ ka tu yaʼalaj: «Maʼ chiʼichnaktal, baʼaxeʼ meyajnen». Desde teʼ kʼiin jeʼeloʼ ken in wil jach yaʼab meyaj yaneʼ, maʼatech in jach chiʼichnaktal, baʼaxeʼ ku joʼopʼol in beetik jujunpʼéelil. Bey túunoʼ ku beetaʼal le meyajoʼ yéetel maases ku kʼuʼubul tu kʼiinil.

Táanil tiʼ u kíimil Jesuseʼ tu yaʼalaj tiʼ u disipuloʼob: «Teneʼ maʼ mantatsʼ bíin yanaken ichileʼexiʼ» (Mat. 26:11). Toʼon le yanoʼon ichil le uláakʼ tamanoʼoboʼ, k-ojel xan maʼ mantatsʼ kun yantal ichiloʼon u sukuʼunoʼob Cristoiʼ. Le oʼolal jach kiʼimak in wóol tumen tsʼoʼok maas tiʼ setenta jaʼaboʼob joʼopʼok in múuchʼ meyaj yéetel yaʼab tiʼ le sukuʼunoʼob yéeyaʼanoʼoboʼ, kin wuʼuyik bey in machmaj yéetel kiʼimak óolal «juntúul judío tu nookʼ[eʼ]».

[Tsolajil]

[Uláakʼ baʼax ku tsoʼolol teʼ táan juʼun 21]

Le sukuʼun Knorroʼ tu pakteneʼ ka tu yaʼalajten: «Maʼ chiʼichnaktal, baʼaxeʼ meyajnen»

[Fotoʼob yaan teʼ táan juʼun 19]

(X-tsʼíik) In taataʼob

(X-noʼoj) Teʼ Escuela tiʼ Galaad tu jaʼabil 1948, yéetel le nookʼ tu síiajten in maamaoʼ

[Foto yaan teʼ táan juʼun 20]

Táan in sutik ich francés le tsoltʼaan tu máansaj le sukuʼun Lloyd Barry le ka kʼuʼub u Betelil Franciaoʼ (1997)

[Fotoʼob yaan teʼ táan juʼun 21]

(X-tsʼíik) Yéetel Esther le kʼiin ka tsʼoʼok k-beeloʼ

(X-noʼoj) Táan k-múul kʼaʼaytaj