U tsikbalil u kuxtal sukuʼunoʼob

Jéeoba kaʼansten in beet baʼax uts tu tʼaan

TSIKBALTAʼAB TUMEN MAX LLOYD

Junpʼéel áakʼab tu jaʼabil 1955, le táan in kʼaʼaytaj yéetel juntúul misionero tu luʼumil Paraguayeʼ, yaʼab máakoʼob jach pʼujaʼanoʼobeʼ tu baʼpachtoʼob le naj tuʼux yanoʼonoʼ ka joʼopʼ u yawtikoʼob: «¡K-Dioseʼ u kʼáat ka weʼekek kʼiʼikʼ, u kʼiʼikʼel le gringoʼoboʼ!». Le «gringoʼoboʼ» toʼon. Baʼaleʼ ¿bix kʼuchikoʼon teʼeloʼ?

TENEʼ tin kʼaj óoltaj u jaajil tu luʼumil Australia, le tuʼux síijenoʼ, bey káajik u kaʼansikten Jéeoba in beet baʼax uts tu tʼaanoʼ. Tu jaʼabil 1938, in taataeʼ tu kʼamaj le libro ku kʼaabaʼtik Enemigos ich inglés. Teʼ kʼiinoʼob jeʼeloʼ in maama yéetel in taataeʼ tsʼoʼok u chan xáantal tsʼíikilnakoʼob yéetel u pastoril u religionoʼob, tumen letiʼeʼ ku yaʼalikeʼ le baʼaxoʼob ku yaʼalik le Bibliaoʼ maʼ jaajtakiʼ. Ka máan junpʼéel jaʼabeʼ okjaʼanaj in taataʼob utiaʼal u yeʼeskoʼob u kʼubmaj u kuxtaloʼob tiʼ Jéeoba. Desde teʼ kʼiin jeʼeloʼ tin wotocheʼ tuláakal tu yilaj u beetik baʼax uts tu tʼaan Dios. In kiik Lesleyeʼ, cinco jaʼaboʼob maas nojchil tiʼ teneʼ, okjaʼanaj xan ka tsʼoʼoki. Teneʼ nueve jaʼaboʼob yaanten ka okjaʼanajen, tu jaʼabil 1940.

Jach maʼ úuch káajak le kaʼapʼéel nojoch baʼateltáambaloʼ, u luʼumil Australiaeʼ tu yaʼalaj tiʼ u j-jaajkunajoʼob Jéeoba ka xuʼuluk u kʼaʼaytajoʼob yéetel u beetkoʼob jóoʼsaʼaniloʼob. Le oʼolal desde tin chichnileʼ tin kanaj in defendert baʼax kin creertik chéen yéetel le Bibliaoʼ. Suukchaj in bisik tin escuela utiaʼal in tsolik baʼaxten maʼatech in saludartik le banderaoʼ mix tin táakpajal tiʼ le baʼateltáambaloʼoboʼ (Éxo. 20:4, 5; Mat. 4:10; Juan 17:16; 1 Juan 5:21).

Yaʼab tiʼ in wéet xookoʼobeʼ maʼatech u náatsʼloʼob tin wiknal, tumen ku yaʼalikoʼobeʼ kin wilik baʼax ku beetaʼal chéen utiaʼal in waʼalik tiʼ le alemanoʼoboʼ. Teʼ kʼiinoʼoboʼ k-chaʼantik películaʼob teʼ escuelaoʼ, baʼaleʼ táanileʼ unaj k-waʼatal utiaʼal k-kʼayik le himno nacionaloʼ. Tumen maʼ tin waʼataleʼ, kex kaʼatúul wa óoxtúul paalaleʼ ku tʼúuykoʼob u tsoʼotsel in pool utiaʼal in líikʼil. Tu tsʼookeʼ jóoʼsaʼaben teʼ escuela yoʼolal baʼax kin creertikoʼ, baʼaleʼ meyajnajten cartaʼob utiaʼal u seguer in xook.

TIN BEETAJ LE BAʼAX IN CHʼAʼTUKULTMOʼ

Teneʼ in chʼaʼtukultmaj in beetik in precursoril ken u tsʼáaten 14 jaʼaboʼob. Baʼaleʼ in taataʼobeʼ tu yaʼaloʼobten táanil unaj in kaxtik meyaj. ¡Jach lúub in wóol! Tumen kajaʼanen tin wotocheʼ tu yaʼaloʼob ka in boʼottiʼob in cuarto, baʼaleʼ tu yaʼaloʼobeʼ jeʼel u chaʼikoʼob in beetik in precursoril ken u tsʼáaten 18 jaʼaboʼobeʼ. Yaʼab u téeneleʼ tin waʼalajtiʼob taak  in líiʼsik le taakʼin utiaʼal in beetik in precursoriloʼ, baʼaleʼ kex beyoʼ maʼ xuʼul u kʼáatkoʼobteniʼ.

Ka tin beetaj in precursorileʼ, kulajoʼob tin wéeteleʼ ka tu yaʼaloʼobteneʼ u líiʼsmoʼob le taakʼin kin tsʼáaik kaʼach tiʼoboʼ. Letiʼobeʼ tu tsʼáajoʼobten utiaʼal in manik in nookʼ yéetel uláakʼ baʼaxoʼob kun kʼaʼabéettalten. Beyoʼ tu kaʼansoʼobten in kaxt baʼax kʼaʼabéetten yéetel maʼ in páaʼtik u tsʼaʼabalten. Jach tu yáanten le baʼax tu beetoʼoboʼ.

In taataʼobeʼ suuk u invitartikoʼob precursoroʼob utiaʼal ka pʼáatkoʼob t-otoch, teen yéetel Lesleyeʼ jach jatsʼuts k-ilik k-jóokʼol kʼaʼaytaj tu yéeteloʼob. Sábado yéetel domingoeʼ k-kʼaʼaytaj joonaj joonajil, teʼ calleʼoboʼ yéetel k-tsʼáaik xookoʼob. Teʼ kʼiinoʼoboʼ le j-kʼaʼaytajoʼoboʼ sesenta horas ku kʼubkoʼob cada mes. In maamaeʼ tu yeʼesajtoʼon jeʼel u páajtaleʼ, tumen óoliʼ mantatsʼ ku chúukbesik.

TIN BEETAJ IN PRECURSORIL TU ISLAIL TASMANIA

Tin káajsaj in precursoril Tasmania, lelaʼ junpʼéel u islail u luʼumil Australia, teʼ islaoʼ tiʼ xan ku kʼaʼaytaj in kiik yéetel u yíichamiʼ. Baʼaleʼ maʼ sen úuch tiʼ leloʼ invitartaʼaboʼob ka xiʼikoʼob teʼ xook 15 tiʼ le Escuela tiʼ Galaadoʼ. Tumen jach suʼlaken yéetel yáax in jóokʼol tin wotocheʼ, yaan máaxoʼob tukleʼ mix tres meses kun xáantal ken suunaken. Baʼaleʼ tu jaʼabil 1950, mix junpʼéel jaʼab yanaken teʼeloʼ, tsʼaʼaben in beet in siervo de compañíail, bejlaʼeʼ coordinador tiʼ le múuchʼ ancianoʼoboʼ. Ka máan kʼiineʼ joʼopʼ in beetik in precursor especialil, yéetel in wéet kʼaʼaytajeʼ juntúul sukuʼun táankelem.

Túuxtaʼaboʼon tiʼ junpʼéel kaaj tuʼux minaʼan j-Jaajkunajoʼob, yéetel u kajnáaliloʼobeʼ ku meyajoʼob tiʼ junpʼéel mina tuʼux ku jóoʼsaʼal cobre. Tu chíinil kʼiin ka kʼuchoʼon teʼ kaajoʼ, le oʼolal t-máansaj le yáax áakʼab tiʼ junpʼéel úuchben hoteloʼ. Tuláakʼ kʼiin ka jóokʼoʼon kʼaʼaytajeʼ, t-kʼáataj tiʼ le vecinoʼob wa u yojloʼob tuʼux yaan junpʼéel naj utiaʼal k-pʼáatliʼ. Tu chíinil kʼiineʼ juntúul máakeʼ tu yaʼalajtoʼon mix máak kajaʼan tu yotoch u nojchil le religión yaan naatsʼ tiʼ le iglesia presbiterianaoʼ. Bey túunoʼ tʼaanajoʼon yéetel le diácono [wa u nojchil le religión teʼ kaajoʼ], letiʼ túuneʼ kiʼimak u yóol ka tu tsʼáajtoʼon le najoʼ. U jaajileʼ jelaʼan k-ilik k-jóokʼol sáamsamal tu yotoch u nojchil junpʼéel religión utiaʼal k-bin kʼaʼaytaj.

Le máakoʼob kajaʼanoʼob teʼeloʼ jach uts tu tʼaan u tsikbaloʼob tiʼ le Bibliaoʼ yéetel ku yóotkoʼob xook. Baʼaleʼ u nuuktakil le Iglesia kajaʼanoʼob teʼ noj kaajoʼ tu yojéeltoʼob, le oʼolal tu yaʼaloʼob tiʼ le diácono ka u jóoʼsoʼon teʼ najoʼ. Bey kaʼa pʼáatik minaʼan tuʼux k-pʼáatloʼ.

Tuláakʼ kʼiineʼ maʼ kʼaʼaytajnajoʼon bul kʼiiniʼ, utiaʼal k-kaxtik junpʼéel naj utiaʼal k-pʼáatal. Baʼaleʼ chéen u gradasil le estadio yaan teʼ kaaj béeychaj k-kaxtikoʼ, le oʼolal t-taʼakaj k-nuʼukuloʼobiʼ ka seguernaj k-kʼaʼaytaj. Kex táan u yáakʼabtaleʼ kʼaʼaytajnajoʼon tiʼ u tsʼook najoʼob yaan tiʼ junpʼéel calle. Tiʼ junpʼéel najeʼ juntúul máakeʼ tu yaʼalajtoʼon jeʼel  u páajtal k-pʼáatal tiʼ junpʼéel naj kaʼapʼéel u mejen cuartoil yaan tu terrenoil u yotoch.

TIN BEETAJ IN CIRCUITOIL YÉETEL BINEN GALAAD

Ocho meses kʼuchkeneʼ, u Betelil Australiaeʼ tu invitarten utiaʼal in beetik in superintendente tiʼ circuitoil. Maʼ tin creertik kaʼachi, tumen chéen 20 jaʼaboʼob yaanten. Ka tsʼoʼok in kaʼansaʼal kaʼapʼéel semanaeʼ, joʼopʼ in xíimbaltik le múuchʼuliloʼob utiaʼal in wáantik le sukuʼunoʼoboʼ. Kex óoliʼ tuláakloʼob maas yaan u jaʼabiloʼob tiʼ teneʼ mix juntéen tu taasenoʼob mix baʼalil, baʼaxeʼ jach tu respetartoʼob le meyaj kin beetkoʼ.

Jejeláas bix úuchik in viajar utiaʼal in bin teʼ múuchʼuliloʼoboʼ: yaan semanaeʼ kin bin tiʼ autobús, tiʼ tranvía, tiʼ coche yéetel yaan kʼiineʼ kin bisaʼal tiʼ moto in machmaj u bultoil in nookʼ tiʼ juntsʼíit in kʼab yéetel tiʼ uláakʼ juntsʼíiteʼ in portafolio. Jach ku kiʼimaktal in wóol in pʼáatal tu yotoch le sukuʼunoʼoboʼ. Juntéenjeakeʼ juntúul siervo tiʼ compañíaeʼ, kex chéen u káajsma u yotocheʼ jach u kʼáat ka pʼáatkeniʼ. Bul semana kʼoplajen wenel tu bañera (wa le nuʼukul tuʼux ku yúuchul ichkíiloʼ). Kex beyoʼ, tumen k-ojel táan k-meyajtik Dioseʼ jach kiʼimakchaj k-óol.

Tu jaʼabil 1953, úuch junpʼéel baʼal tu beetaj u kiʼimaktal in wóol: kʼuchten u solicitudil utiaʼal in bin teʼ xook 22 tiʼ le Escuela tiʼ Galaadoʼ. Kex kiʼimakchaj in wóoleʼ, yaan baʼax chiʼichnakkúunten. ¿Baʼaxiʼ? In kiik yéetel u yíichameʼ tsʼoʼok u xookoʼob Galaad tu kʼiinil 30 tiʼ julio tiʼ 1950, ka túuxtaʼaboʼob tu kaajil Pakistán. Baʼaleʼ mix junpʼéel jaʼab kʼuchkoʼobeʼ, Lesleyeʼ kʼojaʼanchajeʼ ka kíimiʼ. Yoʼolal lelaʼ, ¿baʼax jeʼel u yaʼalik in taataʼob wa ka u yojéeltoʼob yaan in bin xan náachileʼ? Baʼaleʼ tu yaʼaloʼobten: «Xeen, meyajt Jéeoba jeʼel tuʼux u kʼáateʼ». Maʼ tin kaʼa ilaj in taataiʼ, tumen kíim tu jaʼabil 1957.

Maʼ úuch tiʼ leloʼ, teen yéetel uláakʼ cinco australiailoʼobeʼ viajarnajoʼon seis semanaʼob utiaʼal k-kʼuchul Nueva York. Teʼ barcooʼ t-xakʼalxoktaj le Bibliaoʼ, yéetel kʼaʼaytajnajoʼon tiʼ le máaxoʼob yanoʼoboʼ. Táanil tiʼ k-bin teʼ South Lansing (Nueva York), le tuʼux kun úuchul le xookoʼ, binoʼon teʼ asamblea internacional anchaj tu Estadioil Yankees tu mesil julio tiʼ 1953, teʼelaʼ 165,829 máakoʼob binoʼobiʼ.

Tuláakal le 120 u túulul múul xooknajoʼon k-taal tiʼ jejeláas luʼumiloʼ, tu kʼiinil ka tsʼoʼok le xook t-ojéeltaj tuʼux ken k-binoʼ. Tsʼoʼoleʼ pʼel béeychajikeʼ binoʼon áalkabil tu bibliotecail Galaad utiaʼal k-ojéeltik bix le tuʼux ken k-binoʼ. Teneʼ tin wileʼ u luʼumil Paraguay, le tuʼux kin binoʼ anchajaʼan yaʼab baʼateʼel yoʼolal politicaiʼ. Le yáax áakʼab kʼuchkenoʼ, tin wuʼuyaj jach yaʼab ruido yaan teʼ calleoʼ. Le ka sáaschajeʼ tin kʼáataj tiʼ uláakʼ misioneroʼob baʼax tu «kʼiinbesaj» le máakoʼoboʼ. Tu wéej cheʼejtoʼobeʼ ka tu yaʼaloʼobten: «Letiʼe yáax baʼateʼel tsʼoʼok a wilkoʼ. Jóokʼen a wile». Ka jóokʼen in wileʼ, ¡yaan soldadoʼob tiʼ cada esquina!

 JUNPʼÉEL BAʼAL MAʼ KUN TUʼUBULTEN

Juntéenjeakeʼ binen yéetel le superintendente tiʼ circuito u xíimbalt junpʼéel múuchʼulil náach yanil utiaʼal k-tsʼáaik chaʼantbil le película La Sociedad del Nuevo Mundo en acción. Ocho wa nueve horas tu bisajtoʼon utiaʼal k-kʼuchul teʼ kaajoʼ: viajarnajoʼon tiʼ tren, tiʼ carreta yéetel tiʼ uláakʼ baʼaloʼob. Tsʼoʼoleʼ k-kuchmaj junpʼéel proyector yéetel junpʼéel u chan plantail corriente. Ka sáaschaj tuláakʼ kʼiineʼ t-xíimbaltaj yaʼab granjaʼob yéetel t-invitartaj tuláakal máak ka taalak u chaʼant le película ken áakʼabchajakoʼ. Óoliʼ quince máakoʼob taal u chaʼantoʼob.

Kex veinte minutos káajakeʼ, juntúul máakeʼ tu yaʼalajtoʼon ka jáan ookkoʼon teʼ najoʼ, le oʼolal t-chʼaʼaj le proyectoroʼ ka ookoʼon. Letiʼe ka kʼuch le máakoʼob pʼujaʼanoʼob, táan u wakʼik u tsʼoonoʼob kaʼan yéetel táan u yawtikoʼob: «¡K-Dioseʼ u kʼáat ka weʼekek kʼiʼikʼ, u kʼiʼikʼel le gringoʼoboʼ!». Tsʼoʼoleʼ chéen kaʼatúul «gringoʼob» yaniʼ, juntúul tiʼ letiʼobeʼ teen. Le máakoʼoboʼ tu yóotoʼob okol teʼ najoʼ, baʼaleʼ maʼ chaʼab u yookloʼob tumen le máaxoʼob taal u chaʼantoʼob le peliculaoʼ. Baʼaleʼ le máakoʼob jach pʼujaʼanoʼoboʼ suunajoʼob bey láas tres u sáastal, táan u wakʼik u tsʼoonoʼob kaʼan yéetel táan u yaʼalikoʼob yaan u machkoʼonoʼob utiaʼal u kíimskoʼon le ken jóokʼkoʼon utiaʼal k-bin.

Le sukuʼunoʼoboʼ tʼaanajoʼob yéetel le policíaʼoboʼ, le oʼolal tu chíinil kʼiineʼ taal juntúul tiʼ letiʼobeʼ ka tu taasaj kaʼatúul tsíimin utiaʼal u biskoʼon. Le táan k-binoʼ cada ken máanakoʼon tuʼux jóojon loob yéetel tuʼux yaan nukuch cheʼobeʼ, ku máan táanil u machmaj u tsʼoon utiaʼal u yilik wa mix máak páaʼtikoʼoniʼ. Tin wilaj jach kʼaʼabéet juntúul tsíimin, le oʼolal tin manaj juntúuliʼ.

KʼUCH ULÁAKʼ MISIONEROʼOB

Kex u nuuktakil le religionoʼob tu tsʼáajubaʼob t-contraoʼ, seguernaj u bintoʼon maʼalobil teʼ kʼaʼaytajoʼ. Tu jaʼabil 1955, kʼuch uláakʼ cinco misioneroʼob, ichileʼ tiaʼan Elsie Swanson, juntúul x-chʼúupal ku taal tu luʼumil Canadá, bin teʼ xook 25 tiʼ Galaadoʼ. Tu kʼububa u meyajt Jéeoba kex maʼ uts tu tʼaan u taataʼobiʼ, letiʼobeʼ junpuliʼ maʼ tu yóotoʼob u meyajtoʼob Diosiʼ. Teen yéetel Elsieʼ múul meyajnajoʼon Betel, tak ka túuxtaʼab tuláakʼ kaaj. Tu kʼiinil 31 tiʼ diciembre tiʼ 1957, tsʼoʼok k-beel yéetel binoʼon kajtal tiʼ junpʼéel naj beetaʼan utiaʼal le misioneroʼob yaan tu noojolil Paraguayoʼ.

Teʼ najoʼ minaʼan agua potableiʼ, le oʼolal minaʼantoʼon regadera, bacín mix lavadora. Baʼaleʼ yaan junpʼéel chʼeʼeniʼ. Tumen minaʼantoʼon xan refrigeradoreʼ, sáamsamal k-manik k-oʼoch. U jaajileʼ jach jatsʼuts  t-ilil le kʼiinoʼob jeʼeloʼ, tumen kiʼimak k-óol yéetel le baʼaxoʼob yaantoʼonoʼ yéetel k-jach yaabiltmaj le sukuʼunoʼoboʼ.

Tu jaʼabil 1963, binoʼon Australia utiaʼal k-xíimbaltik in maama. Baʼaleʼ tumen jach kiʼimakchaj u yóol yéetel tsʼoʼok 10 jaʼaboʼob u yileneʼ, maʼ xáanchaj ka téek jeʼel u puksiʼikʼaliʼ. Ka kʼuch u kʼiinil k-suut Paraguayeʼ, anchaj k-chʼaʼtuklik junpʼéel baʼal jach talam: ¿yaan wa k-pʼatik in maama utiaʼal ka kanáantaʼak teʼ hospital tumen wa máax utiaʼal k-suut kʼaʼaytaj Paraguayoʼ? Ka tsʼoʼok k-sen payalchiʼeʼ, t-chʼaʼtuklaj k-pʼáatal k-kanáant in maama. Tak ka kíim tu jaʼabil 1966, mix juntéen xuʼul k-beetik k-precursoril.

Teneʼ jach kiʼimak in wóol xan úuchik in beetik in superintendente tiʼ circuito yéetel distrito tu luʼumil Australia bey xan in kaʼansik le ancianoʼob teʼ Escuela tiʼ Ministerio tiʼ le Reinooʼ. Tsʼoʼoleʼ tsʼaʼabten xan u páajtalil in táakpajal tiʼ le yáax Comité tiʼ Sucursal yanchaj Australiaoʼ. Ka tsʼoʼokeʼ chʼaʼtuklaʼab u beetaʼal uláakʼ junpʼéel u najil Betel, ka tsʼaʼaben in nuʼukt le meyaj ku beetik le comité tiʼ construccionoʼ. Yoʼolal u yáantaj yaʼab sukuʼunoʼob u yojeloʼob le meyajoʼ, jach jatsʼuts pʼáatik u najil Betel.

Tsʼoʼoleʼ tsʼaʼaben meyaj teʼ Departamento tiʼ Servicio, tuʼux ku nuʼuktaʼal le kʼaʼaytajoʼ. Tsʼaʼabten xan u páajtalil in xíimbaltik jejeláas u najiloʼob Betel bey superintendente tiʼ zona utiaʼal in wáantik yéetel in líiʼsik u yóol le sukuʼunoʼoboʼ. Tiʼ jujunpʼéel luʼumiloʼobeʼ tin kʼaj óoltaj sukuʼunoʼob yaʼab jaʼaboʼob kʼaʼaloʼob cárcel yéetel tiʼ kúuchiloʼob tuʼux ku beetaʼal u muʼyaj máak (campos de concentración), tumen chúukaʼan u yóoloʼob tiʼ Jéeoba. Lelaʼ tu beetaj u muʼukʼaʼantal in fe.

BEJLAʼEʼ TÁAN K-MEYAJ BROOKLYN

Le ka suunajen tiʼ junpʼéel visita tiʼ zona tu jaʼabil 2001, tin wilaj junpʼéel carta tuʼux kin invitartaʼal ka xiʼiken Brooklyn (Nueva York) utiaʼal in táakpajal ichil le túumben Comité tiʼ Sucursal yaan Estados Unidosoʼ. Teen yéetel Elsieʼ payalchiʼinajoʼon tiʼ Jéeoba, t-jach tuklaj baʼax ken k-beete ka tsʼoʼokeʼ t-aʼalaj jeʼel k-bineʼ. Kex tsʼoʼok u máan maas tiʼ once jaʼaboʼobeʼ, ¡láayliʼ way yanoʼoneʼ!

Jach jatsʼuts u yantal juntúul atantsil ku beetik tuláakal baʼax ku yaʼalik Jéeoba. Bejlaʼeʼ maas tiʼ 80 jaʼaboʼob yaantoʼon, yéetel láayliʼ toj k-óoleʼ. K-jach tsʼíiboltik ka kʼuchuk u kʼiinil u kaʼanskoʼon Jéeoba mantatsʼ bey xan ka k-il le utsiloʼob ken u kʼam le máaxoʼob beetik baʼax uts tu tʼaanoʼ.

[Uláakʼ baʼax ku tsoʼolol teʼ táan juʼun 19]

Yaan semanaeʼ kin bin tiʼ autobús, tiʼ tranvía, tiʼ coche yéetel yaan kʼiineʼ kin bisaʼal tiʼ moto in machmaj u bultoil in nookʼ tiʼ juntsʼíit in kʼab yéetel tiʼ uláakʼ juntsʼíiteʼ in portafolio

[Uláakʼ baʼax ku tsoʼolol teʼ táan juʼun 21]

K-jach tsʼíiboltik ka kʼuchuk u kʼiinil u kaʼanskoʼon Jéeoba mantatsʼ

[Fotoʼob yaan teʼ táan juʼun 18]

X-tsʼíik: Le táan in beetik in circuitoil Australiaoʼ

X-noʼoj: Teen yéetel in taataʼob

[Foto yaan teʼ táan juʼun 20]

Ka tsʼoʼok k-beel tu kʼiinil 31 tiʼ diciembre tiʼ 1957