Kʼáatchiʼob ku beetaʼal

Táanil tiʼ u káajal k-xokik le Bibliaoʼ, teen yéetel in wataneʼ meyajnajtoʼon le tratamiento fecundación in vitrooʼ, tumen k-kʼáat ka anak juntúul k-chaambal. Yaan tiʼ le embrionoʼoboʼ (wa ovuloʼob wíinikchajoʼoboʼ) maʼ meyajnajoʼobiʼ, le oʼolal congelartaʼaboʼob yéetel líiʼsaʼaboʼob. ¿Maʼalob wa ka seguernak u kanáantaʼaloʼob, wa maas maʼalob ka puʼulkoʼob?

▪ Lelaʼ junpʼéel baʼal jach unaj u tuklik le máaxoʼob tsʼokaʼan u beeloʼob wa ku chʼaʼtuklikoʼob u meyajtiʼob le fecundación in vitrooʼ. Tumen tuláakal le máaxoʼob tsʼokaʼan u beeloʼob ken u kʼuboʼob cuenta tu táan Jéeobaoʼ, maʼalob ka u yojéeltoʼob baʼax táakaʼan ichil le tratamientoaʼ.

Tu jaʼabil 1978, juntúul koʼolel inglaterrail maʼ tu páajtal u yantal u paalal tumen tsuutsul u trompas de Falopioeʼ, letiʼe yáax koʼolel meyajnaj le fecundación in vitro utiaʼal u yantal u paaloʼ. Utiaʼal lelaʼ jóoʼsaʼab junpʼéel óvulo tiʼ le koʼoleloʼ, ka tsʼaʼab tiʼ junpʼéel chan nuʼukul especial, tsʼoʼoleʼ ichileʼ nuʼup yéetel u espermatozoide u yíicham utiaʼal u wíinikchajal. Le óvulo túun tsʼoʼok u wíiniktal wa le embrionoʼ tsʼaʼab ichil tsʼaakoʼob utiaʼal ka seguernak u nojochtal, tsʼoʼoleʼ ka tsʼaʼab tu jobnel wa tu matriz le koʼolelaʼ. Ka máan kʼiineʼ síij juntúul chan x-chʼúupal. Le baʼaxoʼob beetaʼabaʼ kʼuch kʼaj óoltbil bey fecundación in vitroeʼ (wa fecundación «tiʼ vidrio»).

Maʼ xaaneʼ yaʼab tuʼuxeʼ yaan baʼaloʼob ku kʼexpajal ken beetaʼak le fecundación in vitrooʼ, baʼaleʼ maases junpʼéeliliʼ bix u beetaʼal. Yáaxeʼ ich yaʼab semanaeʼ ku tsʼaʼabal tsʼaakoʼob tiʼ le koʼolel utiaʼal u sen antal óvulos tiʼoʼ. Tsʼoʼoleʼ ku kʼáataʼal tiʼ le íichamtsil u semenoʼ, utiaʼal lelaʼ ku masturbarkuba. Tsʼoʼoleʼ teʼ laboratoriooʼ ku preparartaʼal le espermatozoide utiaʼal u nuʼupul yéetel le ovulooʼ. Ken táabak le espermatozoide tiʼ le ovulooʼ, ku káajal u jatskuba, lelaʼ u kʼáat u yaʼaleʼ tsʼoʼok u káajal u formar le embrionoʼ, baʼaleʼ yaan horaeʼ yaʼab uláakʼ embrionoʼob ku formaroʼob. Ken máanak junpʼéel kʼiineʼ ku yilaʼal máakalmáak u maas maʼalobiloʼob utiaʼal ka tsʼaʼabak tu jobnel le koʼoleloʼ, le maʼ jach maʼalobtakoʼ ku jaʼatsaloʼob. Óoliʼ tu yóoxpʼéel kʼiineʼ, ku yéeyaʼal kaʼapʼéel wa óoxpʼéel embrionoʼob maas maʼalobtak utiaʼal u tsʼaʼabal tu jobnel le koʼoleloʼ. Beyaʼ maas jeʼel u pʼáatal embarazadaileʼ. Wa junpʼéel wa maas tiʼ le embrionoʼob ku machkuba tu jobnel le koʼoleloʼ, ku pʼáatal embarazadail yéetel ku síijil le chaambal ken máanak nueve mesesoʼ.

Baʼaleʼ ¿baʼax ku beetaʼal yéetel le embrionoʼob maʼ jach maʼalobtak ku jaʼatsaloʼoboʼ? Tumen maʼ tu páajtal u kuxtaloʼob chéen beyoʼ, ku congelartaʼaloʼob  yéetel nitrógeno líquido. ¿Baʼaxten? Tumen wa maʼ tu machkuba le embrión yáax tsʼaʼaboʼ, jeʼel u páajtal u tsʼaʼabal uláakʼ tu jobnel le koʼoleloʼ, lelaʼ maas maʼ jach koʼoj u beetaʼaliʼ. Baʼaleʼ lelaʼ ku beetik u yantal u chʼaʼtuklik máak baʼaloʼob jach kʼaʼanaʼantak. Jeʼex u yúuchul tiʼ le máaxoʼob t-chʼaʼchiʼitaj tu káajbaloʼ, yaʼab máakeʼ maʼ u yojel baʼax jeʼel u beetik yéetel le embrionoʼob ku congelartaʼaloʼ. Maʼ xaaneʼ maʼ u kʼáatoʼob ka anak uláakʼ u paalaloʼobiʼ, tsʼoʼok u yantal u jaʼabiloʼob wa minaʼan taakʼin tiʼob. Uláakʼoʼobeʼ maʼ xaaneʼ saajkoʼob tiʼ le talamil ku taasik le u embarazaroʼob beyaʼ. * Yaan hora xaneʼ ku maas talamtal wa ku kíimil juntúul wa tu kaʼatúulal le máaxoʼob tsʼokaʼan u beeloʼoboʼ, bey xan wa ku kaʼa tsʼoʼokol u beeloʼob. Jach yaʼab baʼaloʼob unaj u chʼaʼtuklaʼal ken úuchuk lelaʼ, jujuntúul máaxoʼob tsʼoʼok u beetkoʼob lelaʼ ku máan yaʼab jaʼaboʼob táan u boʼotkoʼob u kanáantaʼal le embrionoʼoboʼ.

Tu jaʼabil 2008, juntúul doctor ku yilik bix u bin u nojochtal le embrionoʼoboʼ tu yaʼalaj tiʼ junpʼéel periodicoeʼ yaʼab tiʼ le máaxoʼob tsʼoʼok u meyajtiʼob le tratamientoaʼ, maʼ u yojloʼob baʼax jeʼel u beetkoʼob yéetel le embrionoʼob maʼ meyajnajoʼoboʼ (The New York Times). Le periodicooʼ tu yaʼaleʼ tu luʼumil Estados Unidoseʼ: «Yaan kex 400,000 embrionoʼob congelartaʼan tiʼ yaʼab clinicaʼob yéetel táan u bin u maas yaʼabtal [...]. Wa ku kanáantaʼaloʼob tubeeleʼ jeʼel u kuxtaloʼob tak 10 jaʼaboʼob wa maaseʼ. Baʼaleʼ ken descongelartaʼakoʼobeʼ maʼ tuláakal kun kuxtaliʼ» (toʼon tsʼáa u cursivasil). Le baʼax tu tsʼok aʼalaj le periodicooʼ ku beetik u tuukul le máaxoʼob meyajtik Diosoʼ. Koʼox ilik baʼaxten.

Le máaxoʼob tsʼokaʼan u beeloʼob meyajtik Dios táan u tuklik wa jeʼel u kʼamkoʼob le tratamientoaʼ, maʼalob ka tuukulnakoʼob tiʼ lelaʼ. Maʼ xaaneʼ juntúul cristianoeʼ ku yantal u chʼaʼtuklik wa yaan u desconectartaʼal u láakʼtsilil tiʼ le maquinaʼob tsʼaʼan utiaʼal maʼ u jáan kíimiloʼ (lelaʼ kʼaj óolaʼan bey eutanasiaeʼ). Le máaxoʼob meyajtik Diosoʼ u kʼáatoʼob ka  tsʼaʼakakoʼob tumen jeʼex u yaʼalik Éxodo 20:13 yéetel Salmo 36:9, jach u yaabiltmoʼob u kuxtaloʼob. Le revista ¡Despertad! 8 tiʼ agosto tiʼ 1974, tu yaʼalaj: «Tumen jach kiliʼich u yilkoʼob le kuxtal jeʼex u yilik Diosoʼ, ku chaʼik u nuʼuktaʼaloʼob tumen u concienciaʼob yéetel ku yilik u beetkoʼob baʼax ku yaʼalik le gobiernoʼoboʼ, le máaxoʼob u kʼáat u beetoʼob le baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ tiaʼanoʼob tu contra le eutanasiaoʼ», wa u kíimsaʼal juntúul kʼojaʼan. Yaan horaeʼ le máax kʼojaʼanoʼ chéen kuxaʼan tumen conectartaʼan tiʼ maquinaʼob yéetel ku yantal u chʼaʼtuklaʼal tumen u láakʼtsiloʼob wa yaan u seguer u kuxtal beyoʼ.

U jaajileʼ lelaʼ maʼ letiʼe baʼax ku aktáantik le máaxoʼob ku kʼamkoʼob le fecundación in vitro yéetel u beetmoʼob u líiʼsaʼal embrionoʼoboʼ. Baʼaleʼ maʼ xaaneʼ junpʼéel tiʼ le baʼaxoʼob ku yaʼalaʼaltiʼob ka u chʼaʼtukult u beetkoʼoboʼ letiʼe u descongelartikoʼob le embrionoʼob líiʼsaʼanoʼ. Ken beetaʼak lelaʼ ku kíimloʼob. Lelaʼ letiʼob unaj u chʼaʼtuklikoʼob wa yaan u beetkoʼob (Gal. 6:7).

Le máaxoʼob u beetmoʼob le fecundación in vitro tumen u kʼáat ka anak u paalaloʼoboʼ wa u kʼáatoʼobeʼ jeʼel u páajtal u boʼotkoʼob u líiʼsaʼal le embrionoʼob utiaʼal ka meyajnaktiʼob maas táaniloʼ. Baʼaleʼ wa u kʼáatoʼobeʼ jeʼel u chʼaʼtuklik u xuʼulul u boʼotkoʼob u kanáantaʼaleʼ, tumen chéen kuxaʼanoʼob yoʼolal le tratamiento ku tsʼaʼabaltiʼoboʼ. Le máaxoʼob meyajtik Dios ku yantal u chʼaʼtuklikoʼob baʼax ken u beetoʼoboʼ unaj u chaʼik u nuʼuktaʼaloʼob tumen u concienciaʼob nuʼuktaʼan tumen le Bibliaoʼ. Letiʼobeʼ maʼ u kʼáatoʼob ka chiʼichnakchajak u concienciaʼobiʼ mix u conciencia u maasil (1 Tim. 1:19).

Juntúul doctor endocrinologoeʼ tu yaʼaleʼ óoliʼ tuláakal le máaxoʼob u kʼammoʼob le fecundación in vitrooʼ yaan horaeʼ «maʼ u yojloʼob baʼax jeʼel u beetkoʼob yéetel le embrionoʼob congelartaʼanoʼoboʼ yéetel jach ku chiʼichnaktaloʼob». Tsʼoʼoleʼ tu yaʼalaj: «Yaʼab tiʼ letiʼobeʼ maʼ maʼalob u yilkoʼob mix junpʼéel tiʼ le baʼaxoʼob ku yaʼalaʼaltiʼob ka u beetoʼoboʼ».

Bey túunoʼ, tak táanil tiʼ u tuklik juntúul cristiano u meyajtiʼ le fecundación in vitro utiaʼal u yantal u paalaloʼoboʼ, kʼaʼabéet u chʼaʼik en cuenta baʼax talamiloʼob táakaʼan ichil le tratamientoaʼ. Le Bibliaoʼ ku yaʼalik: «Máak ku tuukuleʼ ku yilik u taal u chuun yajeʼ ku jechik; j-maʼ tuukuleʼ ku bin tu paach ku tsʼoʼokoleʼ ku muʼyajtik u loob» (Pro. 22:3).

Juntúul xiib yéetel juntúul koʼolel chéen múul kajaʼanoʼobeʼ táan u xokikoʼob le Bibliaoʼ yéetel taak u yokjaʼob. Baʼaleʼ maʼ tu páajtal u tsʼoʼokol u beeloʼob tumen le xiiboʼ maʼ kʼamaʼan bey kajnáalil teʼ luʼumil tuʼux yanoʼoboʼ yéetel le gobiernooʼ maʼ tu chaʼik u tsʼoʼokol u beel tumen minaʼan u juʼun. ¿Jeʼel wa u páajtal u yokjaʼob ken tsʼoʼokok u firmartikoʼob le juʼun ku kʼaabaʼtik Declaración de Promesa de Fidelidadoʼ?

▪ Kex ku tuklaʼal jeʼel u páajtaleʼ, maʼ bey u yaʼalik le Bibliaoʼ. ¿Baʼaxten k-aʼalik leloʼ? Utiaʼal lelaʼ koʼoneʼex ilik baʼax le Declaración de Promesa de Fidelidadoʼ, baʼax u biilal, bix u meyaj yéetel tuʼux jeʼel u páajtal u meyajeʼ.

Lelaʼ junpʼéel juʼun jeʼel u meyaj tiʼ le máaxoʼob maʼ tu páajtal u tsʼoʼokol u beeloʼob tu yoʼolal le baʼaxoʼob ken k-il maas táaniloʼ. Le juʼunaʼ unaj u firmartaʼal tu táan testigoʼob, beyoʼ ku yaʼalikoʼob maʼ ken u pʼatubaʼob yéetel yaan u tsʼoʼokol u beeloʼob chéen pʼelak u páajtal. Le ken tsʼoʼokkeʼ le múuchʼuliloʼ ku kʼamik tsʼoʼok u yaʼalikoʼob tu táan Dios yéetel tu táan wíinikeʼ maʼ ken u pʼatubaʼob, yéetel ku yilik bey tsʼoʼok u kʼaʼamal tumen le gobiernooʼ.

¿Baʼax kʼiin yéetel baʼaxten jeʼel u páajtal u meyaj le Declaración de Promesa de Fidelidadoʼ? U jaajileʼ Jéeoba tsʼaamil le tsʼoʼokol beeloʼ yéetel maʼ chéen báaxal tu táaniʼ. Jesús, u Hijoeʼ, tu yaʼalaj: «Le oʼolaleʼ mix máak unaj u jatsik le baʼax nupaʼan tumen Jajal Dioseʼ» (Mat. 19:5, 6; Gén. 2:22-24). Tsʼoʼoleʼ tu yaʼalaj: «Le máax ku pʼatik u yatan, wa maʼ tu yoʼolal núupkʼebaneʼ, yéetel ku  tsʼoʼokol u beel yéetel uláakʼ koʼoleleʼ [...], ku núupkʼebantal» (Mat. 19:9). Jeʼex k-ilkoʼ le Bibliaoʼ ku yaʼalikeʼ chéen tu yoʼolal núupkʼeban jeʼel u páajtal u divorciarkuba máakeʼ yéetel beyoʼ ku júubul le tsʼoʼokol beeloʼ. Wa juntúul tiʼ le tsʼokaʼan u beeloʼob ku núupkʼebantaloʼ, le máax maʼ núupkʼebanchajoʼ jeʼel u páajtal u divorciarkubaeʼ. Wa ku beetkeʼ jeʼel u páajtal u kaʼa tsʼoʼokol u beeleʼ.

Baʼaleʼ kex séeb u naʼataʼal le baʼax ku yaʼalik le Biblia tu yoʼolal lelaʼ, desde úuchjeakeʼ le religionoʼob maas nuuktak tiʼ jujunpʼéel luʼumileʼ maʼ tu chaʼikoʼob u beetik máak le baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ. Ku kaʼanskoʼobeʼ tu yoʼolal mix baʼal jeʼel u páajtal u divorciarkuba máakeʼ. Le oʼolal le tuʼux jach yaan u páajtalil kaʼach le religionoʼ, le leyoʼoboʼ maʼatech u chaʼik u divorciarkuba máak mix tu yoʼolal le baʼax tu yaʼalaj Jesusoʼ. Yaan luʼumiloʼob xaneʼ ku yaʼalikoʼob jeʼel u páajtal u divorciarkuba máakeʼ, baʼaleʼ tumen jach yaʼab baʼax ku kʼáatkoʼobeʼ jach ku xáantal, jeʼel tak u máan táaj yaʼab jaʼaboʼobeʼ. Le religión yéetel le gobiernooʼ bey ku «kʼatik u beel» wa maʼ tu chaʼik u beetaʼal le baʼax ku yaʼalik Dios jeʼel u páajtaloʼ (Hch. 11:17).

Wa le máaxoʼob taak u tsʼoʼokol u beeloʼob tiaʼanoʼob tiʼ junpʼéel luʼum tuʼux maʼ tu chaʼabal u divorciarkuba máak bey xan wa jach talam tumen yaʼab jaʼab kʼaʼabéet u máan utiaʼal u béeytaleʼ, wa tsʼoʼok u beetkoʼob tuláakal le ku páajtal utiaʼal u divorciarkubaʼob yéetel tu táan Dios maʼalob yaniloʼobeʼ, jeʼel u páajtal u firmartikoʼob le Declaración de Promesa de Fidelidadoʼ. Lelaʼ junpʼéel baʼax ku kʼamik u j-jaajkunajoʼob Jéeoba ka beetaʼak tumen le máaxoʼob kajaʼanoʼob teʼ luʼumiloʼob beyoʼ. Baʼaleʼ unaj k-chʼaʼik en cuenta le juʼunaʼ maʼatech u meyaj tiʼ u maas yaʼabil le luʼumiloʼoboʼ, tumen u suukileʼ ku chaʼabal u divorciarkuba máak kex yaan kʼiineʼ ku kʼas talamtal yéetel koʼoj.

Yaan máaxoʼob kajaʼanoʼob tiʼ luʼumoʼob tuʼux ku chaʼabal u divorciarkuba máakeʼ, tumen maʼ u naʼatoʼob baʼax kʼiin unaj u meyaj le Declaración de Promesa de Fidelidadoʼ tsʼoʼok tak u kʼáatkoʼob wa jeʼel u béeytal u firmartikoʼob chéen utiaʼal maʼ u yantaltiʼob mix junpʼéel talamil.

Tu káajbal le xookaʼ t-ileʼ juntúul xiib yéetel juntúul koʼolel chéen múul kajakbaloʼobeʼ taak u tsʼoʼokol u beeloʼob. Le Bibliaoʼ ku yeʼesik jeʼel u páajtal u tsʼoʼokol u beeloʼobeʼ, tumen mix juntúul tsʼokaʼan u beel yéetel yaanaliʼ. Kex beyoʼ tumen le xiib maʼ kʼamaʼan bey kajnáalil teʼ luʼumiloʼ le gobiernooʼ maʼ tu chaʼik u tsʼoʼokol u beeloʼob. (Tiʼ yaʼab luʼumileʼ le gobiernooʼ ku chaʼik u tsʼoʼokol u beel le máaxoʼob maʼ kʼamaʼanoʼob bey kajnáaliloʼoboʼ.) Teʼ luʼumil tuʼux kajaʼan le máaxoʼob tsʼoʼok k-aʼalik taak u tsʼoʼokol u beeloʼobaʼ, ku chaʼabal u divorciarkuba máak. Le oʼolal maʼ tu páajtal u firmartikoʼob le Declaración de Promesa de Fidelidadoʼ. Letiʼobeʼ maʼ wa tumen maʼ tu chaʼabal u divorciarkubaʼobiʼ, tu kaʼatúulal jeʼel u páajtal u tsʼoʼokol u beeloʼobeʼ. Baʼaleʼ tumen le xiib maʼ kʼamaʼan bey kajnáaliloʼ maʼ xaaneʼ unaj u binoʼob tiʼ junpʼéel tuʼux jeʼel u tsʼoʼoksaʼal u beeloʼob kex maʼ kʼamaʼan bey kajnáalil le xiiboʼ. Wa maʼ xaaneʼ jeʼel u páajtal u tsʼoʼokol u beeloʼob teʼ luʼumil tuʼux yanoʼoboʼ, baʼaleʼ le xiiboʼ unaj u yáax jóoʼsik u juʼun utiaʼal u kʼaʼamal bey kajnáalileʼ.

Jeʼex k-ilkoʼ le máaxoʼob taak u tsʼoʼokol u beeloʼobaʼ, jeʼel u páajtal u beetkoʼob baʼax ku kʼáatik Dios yéetel le baʼax ku kʼáatik César wa le gobiernoʼoboʼ (Mar. 12:17; Rom. 13:1). Ku páaʼtaʼal ka u beetoʼob utiaʼal ka béeyak u yokjaʼob (Heb. 13:4).

[Tsolajiloʼob]

[Cuadro yaan te’ táan ju’un 15]

ULÁAKʼ BAʼALOʼOB KU BEETAʼAL

Ichil le fecundación in vitrooʼ yaan uláakʼ baʼaloʼob ku beetaʼal ku bin tu contra le baʼax ku yaʼalik Diosoʼ. Junpʼéel tiʼ leloʼobaʼ letiʼe u nuʼupul u óvulo juntúul koʼolel yéetel u espermatozoide juntúul xiib maʼ u yíichamiʼ, tsʼoʼoleʼ le embrionoʼ ku tsʼaʼabal tu jobnel le koʼoleloʼ. (Lelaʼ maases bey u beetik le lesbianaʼoboʼ.) Uláakʼeʼ letiʼe u nuʼupul u espermatozoide juntúul íichamtsil yéetel u óvulo yaanal koʼoleloʼ, tsʼoʼoleʼ ku tsʼaʼabal tu jobnel le atantsiloʼ.

Uláakʼeʼ letiʼe u nuʼupul u óvulo yaanal koʼolel yéetel u espermatozoide yaanal xiib utiaʼal tsʼaabil tu jobnel le atantsiloʼ. Uláakʼ xaneʼ letiʼe u nuʼupul u óvulo le atantsil yéetel u espermatozoide le íichamtsiloʼ, tsʼoʼoleʼ ku tsʼaʼabal le embrionoʼob tu jobnel yaanal koʼoleloʼ. *

Le máaxoʼob meyajtik Diosoʼ maʼatech u beetkoʼob le baʼaloʼob beyaʼ, tumen ku chʼaʼikoʼob en cuentail lelaʼ: «Maʼ a tsʼáaik a semen tiʼ u yatan yaanal máak, tu yoʼolal maʼ a kʼaskúuntikaba tu yoʼolal» (Lev. 18:20, 29, NM; Pro. 6:29). U meyaj u óvulos wa u espermatozoide juntúul máax maʼ u yíicham wa maʼ u yatan máakeʼ, láayliʼ núupkʼeban wa pornéia jeʼex u yaʼalik le Bibliaoʼ. Tsʼoʼoleʼ tuláakal le baʼaloʼob tsʼoʼok k-aʼalikaʼ ku bin tu contra le baʼax u yaʼalmaj Dios tiʼ bix unaj u meyaj u xiibil yéetel u x-chʼuupil máakoʼ (Mat. 5:32; 1 Cor. 5:11; 6:9, 18; Heb. 13:4).

[Tsolajiloʼob]

[Foto yaan teʼ táan juʼun 14]

[Foto yaan teʼ táan juʼun 14]

Le máaxoʼob meyajtik Dios ku aktáantkoʼob le talamiloʼobaʼ unaj u chaʼik u nuʼuktaʼal u concienciaʼob tumen le Bibliaoʼ tumen u yojloʼob yaan u kʼubkoʼob cuenta tu táan Dios

[Foto yaan teʼ táan juʼun 17]