YAʼAB máakeʼ ka tu chaʼantaj le «Drama de la Creacionoʼ», tu yaʼalaj: «¡Jach táaj jatsʼuts!». Lelaʼ jach kʼuch tu yorail yéetel maʼ tuʼubsaʼab tumen le máaxoʼob chaʼantoʼ. Meyajnaj utiaʼal u kʼaj óoltaʼal Jéeoba tumen yaʼab máak, tumen chéen junpʼíit kʼiinoʼob tiʼ leloʼ Hitlereʼ káaj u chʼaʼpachtik le máaxoʼob meyajtik Dios yaan Europaoʼ. Baʼaleʼ ¿baʼax le «Drama de la Creacionoʼ»?

Tu jaʼabil 1914, u kaajal Jéeoba ku nuʼuktaʼal desde tu noj kaajil Brooklyneʼ (Nueva York), tu yáax chaʼantoʼob le «Foto-Drama de la Creacionoʼ». Lelaʼ junpʼéel película, baʼaleʼ ku chíikpajal xan fotoʼob utiaʼal chaʼantbiliʼ. Tsʼoʼoleʼ yaan u coloril, ku yuʼubaʼal u paaxil yéetel u tʼaan le máakoʼoboʼ, tsʼoʼoleʼ ku xáantal ocho horaʼob. U millonesil máakoʼob tiʼ tuláakal yóokʼol kaab chaʼante. Teʼ jaʼab xanoʼ kaʼa máansaʼab le peliculaoʼ, baʼaleʼ maas maʼ tu xáantal yéetel ku kʼaabaʼtik «Drama Eureka». Tu jaʼabiloʼob 1920, le fotoʼob, le peliculaʼob yéetel le nuʼukul ku meyaj utiaʼal u tsʼaʼabal chaʼantbiloʼ tsʼokaʼaniliʼ u kʼastaloʼobeʼ. Baʼaleʼ le máakoʼoboʼ jach taak u chaʼantkoʼob le «Foto-Dramaoʼ». Tu kaajil Ludwigsburgeʼ (Alemania), yaʼabeʼ tu yaʼalaj: «¿Baʼax kʼiin u kaʼa máansaʼal le ‹Foto-Dramaoʼ›?». Bey ilaʼabik yaan baʼax unaj u beetaʼaloʼ.

Utiaʼal u kaʼa tsʼaʼabal chaʼantbileʼ, le máaxoʼob nuʼuktik u Betelil Alemania tu kaajil Magdeburgooʼ, tu manoʼob jujunpʼéel baʼaxoʼob u grabartmaj u jaats máakoʼob yaan tu noj kaajil París yéetel tu manoʼob fotoʼob tiʼ empresaʼob yaan tu kaajil Leipzig yéetel Dresde. Ka tsʼoʼokeʼ tu nupoʼob le baʼax tu manoʼob yéetel jujunpʼéel fotoʼob láayliʼ maʼalobtak tiʼ le «Foto-Dramaoʼ».

Le sukuʼun Erich Frost, juntúul máax jach maʼalob u paaxeʼ, tu beetaj le paax ku yuʼubaʼal ken chaʼantaʼak le peliculaʼob yéetel le fotoʼoboʼ. Tumen jujunpʼéel tiʼ le baʼax ku yaʼalaʼal teʼ película chʼaʼab teʼ libro La Creacionoʼ, tu lugar u kʼaabaʼtik «Foto-Dramaeʼ» tu kʼaabaʼtaj «Drama de la Creación».

Le túumben peliculaaʼ ku xáantal ocho horaʼob, yéetel sáamsamal ku tsʼaʼabal chaʼantbil de áakʼab jun xóotʼ tak ken láaj chaʼantaʼak. Ku yeʼesik bix beetaʼabik le Luʼumaʼ yéetel le baʼaxoʼob yaan ichiloʼ. Ku tsolik xan le baʼaxoʼob ku yaʼalik le Bibliaoʼ bey xan uláakʼ baʼaloʼob. Yéetel ku jach eʼesikeʼ le religionoʼob maʼ jaajtakoʼ tsʼoʼok u tuskoʼob yaʼab máak. Tsʼaʼab chaʼantbil tu luʼumil Alemania, Austria, Luxemburgo yéetel Suiza, bey xan tuláakʼ tuʼuxoʼob yaan máaxoʼob tʼanik alemán.

Erich Frosteʼ ku yaʼalik: «Ken k-tsʼáa chaʼantbil le peliculaoʼ kin waʼalik tiʼ le sukuʼunoʼob áantkenoʼ, maases le ku paaxoʼob teʼ  orquestaoʼ, ken jeʼelsaʼak u chan súutuk le peliculaoʼ ka u natsʼubaʼob yiknal le máakoʼoboʼ utiaʼal u tʼoxkoʼob le jatsʼuts libroʼob yéetel folletoʼoboʼ. Beyoʼ maas yaʼab jóoʼsaʼaniloʼob t-tʼoxaj ke le ken jóokʼkoʼon kʼaʼaytaj joonaj joonajil». Johannes Rauthe, máax tu tsʼáaj chaʼantbil le película tu luʼumil Polonia yéetel le tuʼux kʼaj óolaʼan bejlaʼa bey República Checa, ku yaʼalikeʼ yaʼab máakoʼob ku yaʼalikoʼob kaʼach tuʼux kajaʼanoʼob utiaʼal u xíimbaltaʼaloʼob. Beyoʼ xíimbaltaʼab máaxoʼob taak u kaanbaloʼob.

Tu jaʼabiloʼob 1930, ku chuʼupul le tuʼux ku tsʼaʼabal chaʼantbil le «Drama de la Creacionoʼ» yéetel tuláakal tuʼux ku yúuchul tʼaan tiʼ u j-jaajkunajoʼob Jéeoba. Ka tu chukaj u jaʼabil 1933, óoliʼ junpʼéel millón máakoʼob tsʼoʼok u bin u chaʼantoʼob le película ku tsʼáaik chaʼantbil le sukuʼunoʼob yaan tu Betelil Alemaniaoʼ. Käthe Krausseʼ ku yaʼalik: «Utiaʼal k-chaʼantik tu cinco kʼiinil le peliculaoʼ k-xíimbaltik kaʼapʼéel legua yéetel táanchumuk (10 kilómetros) utiaʼal k-bin bey xan utiaʼal k-suut. K-máan ichil nukuch kʼáax, yóokʼol múuloʼob yéetel tiʼ kʼóom luʼumoʼob». Else Billharzeʼ ku yaʼalik: «Le ‹Drama de la Creacionoʼ› tu beetaj u káajal in yaabiltik u jaajil».

Alfred Almendingereʼ ku yaʼalikeʼ u maamaeʼ tumen «jach kiʼimak u yóoleʼ tu manaj junpʼéel Biblia yéetel káaj u kaxtik le tʼaan purgatoriooʼ», ka tu yilaj minaʼaneʼ, tu pʼataj u religión ka okjaʼanaji. Erich Frosteʼ ku yaʼalikeʼ «yaʼab máak tu kʼaj óoltaj u jaajil yoʼolal le ‹Drama de la Creacionoʼ›» (3 Juan 1-3).

Baʼaleʼ le táan u taasik utsil u chaʼantaʼal le peliculaoʼ, le naziʼoboʼ káaj u taaskoʼob talamil tu luʼumil Europa. Tu káajbal u jaʼabil 1933, le gobiernooʼ tu yaʼalaj unaj u xuʼulul le meyaj ku beetik le j-Jaajkunajoʼob tu luʼumil Alemaniaoʼ. Desde teʼ jaʼab tak tu tsʼoʼokbal le Kaʼapʼéel Nojoch Baʼateltáambal tu jaʼabil 1945, chʼaʼpachtaʼab yéetel beetaʼab u muʼyaj u j-jaajkunajoʼob Jéeoba yaan Europa. Erich Frosteʼ ocho jaʼaboʼob kʼaʼali, baʼaleʼ ka jóokʼeʼ meyajnaj tu najil Betel yaan Wiesbaden (Alemania). Le táaj jatsʼuts «Drama de la Creacionoʼ» kʼuch jach tu yorail. Jach tu líiʼsaj u yóol yaʼab sukuʼunoʼob utiaʼal maʼ u sajaktaloʼob le taʼaytak u túuntaʼal u fejoʼob teʼ tu Kaʼapʼéel Nojoch Baʼateltáambaloʼ. (Le baʼaxoʼob k-líiʼsmaj tu luʼumil Alemaniaoʼ.)