LE BIBLIAOʼ ku yaʼalikeʼ «le paalaloʼob ku síijiltoʼonoʼ, u siibalil [...] Yuumtsil» (Sal. 127:3). Le oʼolal le taatatsiloʼoboʼ jach ku kiʼimaktal u yóoloʼob ken síijik u paalaloʼob.

Baʼaleʼ kex ku kiʼimaktal u yóoloʼobeʼ yaʼab baʼax ku kʼaʼabéettal u beetkoʼob. Utiaʼal u nojochtal le paal yéetel u tʼaʼajtaloʼ mantatsʼ kʼaʼabéet u tséentaʼal maʼalob. Utiaʼal xan u muʼukʼaʼantal u fejeʼ kʼaʼabéet u kaanbal tiʼ Dios yéetel u nuʼuktaʼal tumen u taataʼob. Le taatatsiloʼoboʼ jach unaj u yilkoʼob u kaʼanskoʼobtiʼ baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ (Pro. 1:8). Baʼaleʼ ¿baʼax kʼiin unaj u káajal u beetkoʼob, yéetel bix jeʼel u beetkoʼobeʼ?

Koʼoneʼex ilik baʼax úuch tiʼ Manoa, juntúul máax ku taal tiʼ u chʼiʼibal Dan. Letiʼeʼ kajaʼan kaʼach Zorá, junpʼéel u yúuchben kaajil Israel. Junpʼéel kʼiineʼ u ángel Jéeobaeʼ tu yaʼalaj tiʼ u yatan yaan u yantal juntúul u paal, kex maʼ tu béeytal kaʼachi (Jue. 13:2, 3). Le oʼolal Manoa yéetel u yataneʼ jach kiʼimakchaj u yóoloʼob, baʼaleʼ chiʼichnakchajoʼob xan. Manoaeʼ tu kʼáat óoltaj tiʼ Dios: «Yuumtsil kin kʼáatiktech, ka a túuxtoʼon le xiib tu kaʼatéenoʼ, utiaʼal ka u yaʼaltoʼon baʼax bíin k-beet yéetel le chan paal [...] bíin síiji[koʼ]» (Jue. 13:8). Letiʼ yéetel u yataneʼ tu yilaj u kaʼanskoʼob maʼalob le chan paaloʼ. Tu beetoʼob tuláakal baʼax yaan tu kʼaboʼob utiaʼal u kaʼanskoʼobtiʼ u Ley Jéeoba. Le baʼax tu beetoʼoboʼ jóokʼ utsil, le Bibliaoʼ ku yaʼalikeʼ u páajtalil Jéeobaeʼ «joʼopʼ u chíikpajal tu kuxtal» Sansón. Yéetel u yáantaj Dioseʼ kʼuch u beetuba juntúul tiʼ le juezoʼob anchaj Israeloʼ, yéetel tu beetaj nukuch baʼaloʼob (Jue. 13:25; 14:5, 6; 15:14, 15).

¿Baʼax kʼiin unaj u káajal u kaʼansik u paalal le taatatsiloʼoboʼ? Le Bibliaoʼ ku yaʼalikeʼ Timoteoeʼ «desde [tu] chichnil» káaj u kaʼansaʼaltiʼ baʼax ku yaʼalik «le Kiliʼich Tsʼíiboʼob» tumen Eunice, u maama, yéetel tumen Loida, u abuela (2 Tim. 1:5; 3:15). Jeʼex k-ilkoʼ Timoteoeʼ káaj u kaʼansaʼal desde tu chichnil.

Le taatatsiloʼoboʼ unaj u kʼáatkoʼob u yáantaj Jéeoba yéetel u tuklikoʼob bix jeʼel u kaʼansik u paalaloʼob desde tu chichniloʼobeʼ. Proverbios 21:5 ku yaʼalik: «Baʼaxoʼob ku maʼalob tukultaʼaloʼobeʼ maʼalob u jóokʼloʼob». Táanil tiʼ u síijil u paalaloʼobeʼ unaj u káajal u tuklikoʼob baʼax ken u beetoʼob. Jeʼel u páajtal u beetkoʼob junpʼéel lista tiʼ baʼax kun kʼaʼabéettaleʼ yéetel bix ken u múul meyajtiloʼob Dios. Unaj u yilkoʼob u káajal u kaʼanskoʼob u maas séebaʼanil ku páajtal.

Junpʼéel libroeʼ tu yaʼaleʼ «le conexionoʼob yaan ichil le células nerviosas tiʼ u tsʼoʼomel juntúul chan paaloʼ, maas tiʼ 20 u téenel u maas yaʼabtal teʼ yáax mesoʼob tiʼ u kuxtaloʼ», le oʼolal u tsʼoʼomeleʼ maʼalob u meyaj yéetel ku béeytal u kaanbal (El desarrollo del niño en la primera infancia: echar los cimientos del aprendizaje). Le oʼolal le taatatsiloʼoboʼ jach unaj u yilkoʼob u kaʼansik tiʼ u paalaloʼob baʼax uts tu tʼaan Dios teʼ kʼiinoʼob jeʼeloʼ.

Juntúul precursora regulareʼ tu yaʼalaj yoʼolal u hija: «Desde ka tu tsʼáaj junpʼéel mes síijikeʼ kin bisik kʼaʼaytaj. U jaajileʼ yaʼab baʼax maʼ tu naʼatik kaʼachi, baʼaleʼ yaʼab utsil tu taasaj úuchik in jóoʼsik kʼaʼaytaj. Ka tu tsʼáaj kaʼapʼéel jaʼab tiʼeʼ, tu juunal ku pʼatik tratadoʼob tiʼ le máakoʼoboʼ».

Jach ku taasik utsil u kaʼansaʼal le paalal desde tu chichniloʼoboʼ. Baʼaleʼ yaʼab taatatsiloʼobeʼ ku yaʼalikoʼobeʼ maʼ chéen chʼaʼabil u kaʼansaʼaltiʼob baʼax uts tu tʼaan Diosiʼ.

Le mejen paalaloʼ jach maʼatech u jetsʼtaloʼob yéetel séeb u náayal u yóoloʼob. Le oʼolal talam u kaʼansaʼaloʼob tumen le taatatsiloʼoboʼ. Tuláakal baʼal jatsʼuts u yilkoʼob, le oʼolal maʼ chéen junpʼéeliliʼ baʼal ku tsʼaatáantikoʼobiʼ. Lelaʼ maʼ kʼaasiʼ tumen yaʼab baʼax taak u kankoʼob. ¿Baʼax jeʼel u páajtal a beetkeʼex utiaʼal u chʼenxikintikoʼob baʼax ka kaʼanskeʼextiʼobeʼ?

Ilawil baʼax tu yaʼalaj Moisés. Deuteronomio 6:6 yéetel 7, ku yaʼalik: «Tʼilkúunt ta tuukul tuláakal le baʼaxoʼob tsʼoʼok in waʼaliktech bejlaʼaʼ. Kaʼans mantatsʼ tiʼ a paalal; kʼaʼajstiʼob jeʼel bix ichil a wotocheʼ, bey tiʼ le bejoʼ, bey xan le ken chilakech bey le ken líiʼkech». Lelaʼ ku yeʼesikeʼ le taatatsiloʼoboʼ maʼ unaj u xuʼulul u kaʼansik u paalaloʼobiʼ. Juntúul chan paaleʼ bey jeʼex junkúul chan cheʼ kʼaʼabéet u jóoyabtaʼal mantatsʼeʼ. Wa ku tʼíilil tu tuukul juntúul máax tsʼoʼok u nojochtal baʼax ku sen aʼalaʼaltiʼeʼ, maas jeʼel u tʼíilil tu tuukul le mejen paalaloʼ.

Utiaʼal a kaʼanskeʼex tiʼ a paalaleʼex baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ, kʼaʼabéet a máanskeʼex tiempo yéeteloʼob. Lelaʼ ku talamtal tumen bejlaʼeʼ jach yaʼab baʼax kʼaʼabéet u beetik máak. Baʼaleʼ apóstol Pabloeʼ ku yaʼalik ka «meyaj[naktoʼon] tubeel le tiempo» utiaʼal k-meyajtik Jéeobaoʼ (Efe. 5:15, 16). ¿Bix jeʼel k-beetkeʼ? Juntúul ancianoeʼ ku talamtal kaʼach u beetik tuláakal baʼax kʼaʼabéet: unaj kaʼach u yáantik u hija, u meyaj utiaʼal u yantal baʼax kʼaʼabéettiʼ yéetel u beetik baʼax kʼubéentaʼantiʼ teʼ múuchʼuliloʼ. U yataneʼ precursora regular yéetel niikil xan u meyaj. ¿Baʼax tu beetoʼob utiaʼal u yantal tiempo u nuʼuktikoʼob u hijaʼob? Le ancianoaʼ  ku yaʼalik: «Sáamsamal táanil tiʼ in bin meyajeʼ, teen yéetel in wataneʼ k-xokik u yuʼub U libroi tsikbaliloʼob tiʼ le Bibliaoʼ wa le folleto Xakʼalxokt sáamsamal le Kiliʼich Tsʼíiboʼoboʼ. Tsʼoʼoleʼ de áakʼab táanil tiʼ u weenleʼ k-xokik uláakʼ junpʼíit u yuʼubej. Ken xiʼikoʼon kʼaʼaytajeʼ k-bisik xan. Taak k-kaʼansik desde tu yáax jaʼabiloʼob u kuxtal».

U jaajileʼ tuláakloʼon k-kʼáat ka u beet baʼaloʼob maʼalobtak le paalal ken nojochchajkoʼoboʼ. Baʼaleʼ baʼax maas unaj k-ilkeʼ ka kʼuchuk u yaabiltoʼob Jéeoba yéetel tuláakal u puksiʼikʼaloʼob (Mar. 12:28-30).

Salmo 127:4 ku yaʼalik: «Le paalaloʼob ku síijiltoʼon t-táankelmiloʼ beyoʼob [flechaʼob] tu kʼab juntúul baʼateʼel máakeʼ». Jeʼex k-ilkoʼ ku keʼetel le paalal yéetel flechaʼob yaan tu kʼab juntúul máax suuk u meyaj flechaʼob tiʼ. Letiʼeʼ unaj u tsʼáaik le flechaʼob tu tojil tuʼux u kʼáat ka xiʼikoʼ tumen ken u chaʼa u bineʼ maʼ kun béeytal u sutik. Le paalal xanoʼ maʼ mantatsʼ kun antaloʼob yéetel u taataʼobiʼ, le oʼolal le taatatsiloʼoboʼ unaj u yilkoʼob ka tʼíilik tu tuukul yéetel tu puksiʼikʼal le paalaloʼob le baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ.

Apóstol Juaneʼ tu yaʼalaj yoʼolal máaxoʼob ku yilik bey u paalaleʼ: «Minaʼan uláakʼ baʼal beetik u jach kiʼimaktal in wóol tiʼ lelaʼ: le in wojéeltik láayliʼ táan u xíimbal in paalaloʼob tiʼ le jaajoʼ» (3 Juan 4). Le taatatsiloʼob meyajtik Dios xanoʼ ku kiʼimaktal u yóoloʼob ken u yiloʼob «táan u xíimbal [u] paalaloʼob tiʼ le jaajoʼ».