1. ¿Baʼax unaj k-beetik utiaʼal maʼ u xuʼulul k-tsʼáaik k-fe tiʼ Dios?

YAʼAB máakeʼ chéen ku creertik baʼax ku páajtal u yilik. ¿Bix jeʼel k-áantkoʼob ka u tsʼáa u fejoʼob tiʼ Jéeoba wa ku yaʼalik le Biblia «mix juntéen ilaʼak tumen mix máak[oʼ]»? (Juan 1:18.) ¿Baʼax jeʼel u yáantkoʼon utiaʼal maʼ u xuʼulul k-tsʼáaik k-fe tiʼ «le Dios maʼ tu páajtal u yilaʼaloʼ»? (Col. 1:15.) Yáaxeʼ unaj k-ilik le kaʼansajoʼob ku kʼatkubaʼob tu beel máak utiaʼal maʼ u yojéeltik u jaajil yoʼolal Jéeobaoʼ. U kaʼapʼéeleʼ letiʼe u meyajtoʼon le Biblia utiaʼal k-nikik le baʼaxoʼob maʼ tu chaʼik u kʼaj óoltaʼal Diosoʼ (2 Cor. 10:4, 5).

2, 3. ¿Máakalmáak le kaʼapʼéel kaʼansaj pixik u jaajil yoʼolal Diosoʼ?

² Junpʼéel baʼax jach ku kaʼansaʼal ku pixik u jaajil yoʼolal Dioseʼ, letiʼe evolucionoʼ. Le kaʼansajaʼ ku bin tu contra baʼax ku kaʼansik le Bibliaoʼ yéetel ku pʼatik máak x-maʼ esperanzail. Ken kaʼansaʼak mix máak beet u yantal kuxtaleʼ ku tsʼaʼabal naʼatbil chéen tiaʼanoʼon way Luʼumeʼ, maʼ wa tumen yaan baʼax oʼolal way yanoʼoneʼ.

³ Baʼaleʼ yaan xan máaxoʼob jach literal u naʼatkoʼob le Bibliaoʼ ku yaʼalikoʼobeʼ le Luʼum, le jejeláas kuxtal yaan yéetel tuláakal u maasil baʼaloʼobeʼ beetaʼab ich seis kʼiinoʼob de veinticuatro horas, chéen wa jaypʼéel u milesil jaʼab beetaʼakoʼob. Le baʼax ku kaʼanskoʼoboʼ ku kʼaabaʼtik creacionismo. Wa ku yaʼalik le cientificoʼob junpʼéel baʼax ku bin tu contra baʼax ku kaʼanskoʼobeʼ, maʼ tu kʼamkoʼob kex jach jaaj. U kʼaasileʼ kex ku yaʼalikoʼob ku yeʼeskoʼob tsiikil tiʼ le Bibliaoʼ, yoʼolal baʼax ku kaʼanskoʼobeʼ ku pʼatkoʼob bey maʼ jaaj baʼax ku yaʼalikeʼ. Maʼ xaaneʼ ku kʼaʼajsikoʼobtoʼon le máaxoʼob kuxlajoʼob teʼ yáax siglo ku adorartikoʼob Dios yéetel u jaajil u yóoloʼob, baʼaleʼ maʼ u «chúukaʼan kʼaj óoloʼob u jaajiliʼ» (Rom. 10:2). ¿Bix jeʼel u meyajtoʼon le Biblia utiaʼal k-eʼesik maʼ jaaj le evolución yéetel le creacionismo, kaʼansajoʼob  «jach chich pakʼaʼaniloʼob» tu tuukul yaʼab máakoʼob? * Utiaʼal u béeytaleʼ yáax toʼon unaj k-ilik k-chúukaʼan kʼaj óoltik u jaajil.

4. Jéeobaeʼ, ¿tiʼ baʼax u kʼáat ka yanaktoʼon fe?

⁴ Le Bibliaoʼ ku yaʼalikeʼ unaj k-yaabiltik le kʼaj óolaloʼ yéetel unaj k-kaxtik (Pro. 10:14). Jéeobaeʼ u kʼáat ka yanaktoʼon fe tiʼ baʼax tsʼoʼok u yeʼesaʼal jach jaaj, maʼ tiʼ baʼax ku kaʼansik chéen wíinikiʼ mix tiʼ baʼax suuk u creertaʼal tumen le religionoʼoboʼ (xok Hebreoʼob 11:1). Baʼaleʼ utiaʼal u muʼukʼaʼantal k-fe tiʼ Dioseʼ, yáax unaj k-creertik jach tu jaajil yaan (xok Hebreoʼob 11:6). Baʼaleʼ maʼ chéen k-creertik jeʼel baʼaxak ku yaʼalaʼaleʼ: k-creertik yaan Dios tumen tsʼoʼok k-xakʼaltik le baʼaxoʼob eʼesikoʼ yéetel k-tsʼáaik cuenta jach tu jaajil yaan (Rom. 12:1).

5. ¿Baʼaxoʼob eʼesik jach tu jaajil yaan Dios?

⁵ Apóstol Pabloeʼ ku yaʼalik junpʼéel baʼal eʼesik jach tu jaajil yaan Dios kex maʼ tu páajtal k-ilik. Tu yaʼalaj: «U jatsʼuts modos Dios maʼ tu páajtal u yilaʼaloʼ, chíikaʼan u yilaʼal desde ka beetaʼab yóokʼol kaab, tumen yoʼolal le baʼaxoʼob u beetmoʼ jeʼel u páajtal u tsʼaʼabal cuentaeʼ, le páajtalil yaantiʼoʼ minaʼan u xuul, tsʼoʼoleʼ le baʼaloʼobaʼ ku yeʼeskoʼob letiʼ u jaajil Dios» (Rom. 1:20). ¿Bix jeʼel a wáantik juntúul máax maʼ tu jach creertik wa yaan Dios u tsʼáa cuenta jach jaaj baʼax ku yaʼalik le tekstoaʼ? Maʼ xaaneʼ jeʼel a wáantik wa ka tsikbaltiktiʼ le baʼaxoʼob u beetmaj Dios ku yeʼesik le páajtalil yéetel le naʼat yaantiʼoʼ.

6, 7. Le kaʼapʼéel baʼax kanáantik le Luʼumaʼ, ¿bix u yeʼesik le páajtalil yaan tiʼ Diosoʼ?

⁶ Yaan kaʼapʼéel baʼal kanáantkoʼoneʼ ku yeʼesik le páajtalil yaan tiʼ Jéeobaoʼ. Letiʼe atmósfera yéetel le campo magnético yaan way Luʼumeʼ. * Le atmosferaoʼ ku tsʼáaik le iikʼ kʼaʼabéet utiaʼal u yantal kuxtaloʼ yéetel ku kanáantkoʼon tiʼ le nukuch tuunichoʼob jeʼel u lúubul way Luʼumeʼ. Wa ka lúubkoʼob way Luʼumeʼ jach jeʼel u beetkoʼob nojoch loobeʼ. Baʼaleʼ u suukileʼ ken ookkoʼob teʼ atmosferaoʼ ku xiixtaloʼob, le oʼolal yaan kʼiin ku yilaʼal u léetsʼbal wa baʼax teʼ kaʼanoʼ.

⁷ Uláakʼ baʼax kanáantkoʼoneʼ letiʼe campo magnético yaan yoʼolal junpʼéel baʼax yaan tu tsʼuʼ le Luʼumaʼ. Tu tsʼuʼ le Luʼumaʼ yaan hierro yiibiliʼ, lelaʼ ku beetik u yantal junpʼéel campo magnético jach yaan u muukʼ ku baʼpachtik le Luʼumaʼ. Leloʼ ku kanáantkoʼon tiʼ junpʼéel baʼax ku taal tiʼ le Kʼiinoʼ; ku kʼaabaʼtik radiación. Le campo magneticooʼ ku pulik táanxelil le baʼax ku taal tiʼ le Kʼiin jeʼel u xuʼulsik le kuxtal way Luʼumeʼ. Jeʼex k-ilkoʼ Jéeobaeʼ «sen nojoch u páajtalil» (xok Isaías 40:26).

8, 9. 1) ¿Baʼaxten tak bejlaʼa ku béeytal u yantal kuxtal way Luʼumeʼ? 2) ¿Baʼax ku yeʼesiktoʼon yoʼolal Dios?

⁸ Le bukaʼaj u naʼat Jéeobaoʼ chíikaʼan u yilaʼal yoʼolal le baʼaxoʼob u beetmaj utiaʼal u yantal kuxtal way Luʼumeʼ. ¿Baʼax u beetmaj? Tuukulnen tiʼ junpʼéel kaaj tuʼux yaʼab máax kajaʼan yéetel yaan nukuch pakʼoʼob baʼpachmil. Yoʼolal le nukuch pakʼoʼoboʼ maʼ tu béeytal u yoksaʼal uláakʼ jaʼ teʼ kaajoʼ yéetel maʼ tu béeytal u jóoʼsaʼal le bukaʼaj basura ku yantaloʼ. ¿Máasaʼ jach maʼ tu xáantaleʼ jeʼel u chuʼupul yéetel basura ka tak pʼáatak maʼ tu béeytal u kajtal máakeʼ? Jeʼel u béeytal k-aʼalikeʼ le Luʼumaʼ bey jeʼex le kaaj yaan nukuch pakʼoʼob baʼpachmiloʼ. Minaʼan xan tuʼux u chʼaʼabal uláakʼ jaʼ yéetel maʼ tu béeytal u chʼaʼabal le basura utiaʼal ka puʼuluk paachiloʼ. Baʼaleʼ le Luʼumaʼ kex bey yaniloʼ mantatsʼ  ku tsʼáaik baʼax kʼaʼabéet tiʼ tuláakal baʼax kuxaʼan. Lelaʼ ku béeytal tumen ku beetik u kaʼa meyaj le baʼaxoʼob kʼaʼabéet utiaʼal u yantal kuxtaloʼ.

⁹ Chéen tukult baʼax kʼaʼabéet utiaʼal u yantal le iikʼ k-úutsʼbentikoʼ. U millonesil máakoʼob yéetel baʼalcheʼob ku chʼaʼik u yiikʼoʼobeʼ ku yúutsʼbentikoʼob oxígeno yéetel ken tsʼoʼokkeʼ ku múus ikʼtikoʼob dióxido de carbono (junpʼéel veneno). Baʼaleʼ kex beyoʼ mantatsʼ yaan oxígeno yéetel maʼ tu chuʼupul le atmósfera yéetel dióxido de carbonooʼ. ¿Baʼaxten? Lelaʼ ku béeytal yoʼolal junpʼéel baʼax ku kʼaabaʼtik fotosíntesis. Le fotosintesisoʼ letiʼe ken chʼaʼabak le dióxido de carbono, le jaʼ, u sáasilil le Kʼiin yéetel uláakʼ baʼaloʼob tumen le cheʼob yéetel le xíiwoʼob utiaʼal u sutkoʼob oxigenoil wa uláakʼ baʼax kʼaʼabéet utiaʼal u yantal kuxtal. Ken tsʼoʼokok tuláakal leloʼ ku yúutsʼbentaʼal le oxígeno tumen máakoʼ. Jeʼex k-ilkoʼ tiʼ Jéeobaeʼ ku meyaj le cheʼob yéetel le xíiwoʼob u beetmaj utiaʼal u «tsʼáaik kuxtal» yéetel «iikʼ» tiʼ máakoʼ (Bax. 17:25). ¿Máasaʼ jach yaan u naʼat?

10, 11. ¿Le mariposa monarca yéetel le turixoʼ bix u yeʼesik jach táaj yaan u naʼat Jéeoba?

¹⁰ Tuláakal le baʼaxoʼob kuxaʼan way Luʼumeʼ ku yeʼesik xan bukaʼaj u naʼat Jéeoba. Ku tuklaʼaleʼ yaan kex dos wa tak cien millones, según máax aʼalik (xok Salmo 104:24). Tak chéen jujunpʼéel tiʼ le baʼaxoʼob kuxaʼanoʼob ka k-il bix beetaʼaniloʼoboʼ k-tsʼáaik cuenta bukaʼaj u naʼat le Máax beetmiloʼ.

¹¹ Jeʼex le mariposa monarcaoʼ jach chichan u tsʼoʼomel, bey jeʼex u punta junpʼéel lapiceroeʼ. Baʼaleʼ kex beyoʼ ku lukʼul tu luʼumil Canadá utiaʼal u bin tak tu luʼumil México, kex 750 leguas (3,000 kilómetros) yanil, tsʼoʼoleʼ chéen ku nuʼuktikuba yéetel le Kʼiinoʼ. ¿Baʼaxten ku páajtal u beetik? Tumen Jéeobaeʼ tu beetaj u tsʼoʼomel yéetel u páajtalil u nuʼuktikuba yéetel le Kʼiinoʼ. Beoraaʼ tuukulnen xan tiʼ le baʼax ku páajtal u beetik le turixoʼ. Kex chichan u tsʼoʼomeleʼ ku naʼatik tuláakal le bukaʼaj baʼaloʼob ku yilkoʼ, séeb tak u yilik wa yaan baʼax ku péek naatsʼ tiʼ letiʼ.

12, 13. ¿Baʼax beetik u maas jaʼakʼal a wóol tiʼ le bix u beetmil Jéeoba le celulaʼob yaan tu wíinklil máakoʼ?

¹² Baʼaleʼ maas jach ku jaʼakʼal k-óol ken k-il bix u beetmil Jéeoba le celulaʼob yaan tiʼ tuláakal baʼax kuxaʼanoʼ. Jeʼex t-wíinklileʼ yaan kex cien billones (cien millones de millones) celulaʼob. Ichil cada junpʼéel celulaeʼ yaan junpʼéel baʼal ku kʼaabaʼtik ADN (ácido desoxirribonucleico). Teʼ ADN yaan óoliʼ tuláakal le información kʼaʼabéet utiaʼal u formar junpʼéel wíinkliloʼ.

¹³ ¿Bukaʼaj información ku taʼakik le ADN? Utiaʼal k-maas naʼatikeʼ koʼoneʼex ilik bukaʼaj información ku taʼakik junpʼéel disco. Junpʼéel discoeʼ jeʼel u páajtal u taʼakik  tuláakal baʼax ku yaʼalik junpʼéel diccionarioeʼ, lelaʼ ku beetik u jaʼakʼal u yóol máak tumen chéen u chan xéetʼ plástico. Baʼaleʼ junpʼéel gramo ADN, jeʼel u taʼakik tuláakal le información yaan tiʼ junpʼéel billón discoseʼ. Jeʼel u béeytal k-aʼalikeʼ junpʼéel chan cuchara ADN, u taʼakmaj le bukaʼaj información kʼaʼabéet utiaʼal u beetaʼal 350 u téenel le bukaʼaj máaxoʼob kajaʼanoʼob way Luʼumeʼ.

14. Ken a wojéelt le baʼax ku bin u yojéeltik le cientificoʼoboʼ, ¿baʼax ka tuklik yoʼolal Jéeoba?

¹⁴ Rey Davideʼ tu yaʼaleʼ le bix unaj u formar u wíinklil máakoʼ bey tsʼíibtaʼan tiʼ junpʼéel libroeʼ. Tu yaʼalaj tiʼ Jéeoba: «A wichoʼobeʼ tu yiloʼob in wíinklil le táan u chʼaʼik wíinklileʼ; tuláakal lelaʼ tsʼíibtaʼan yanil tiʼ a tsʼíibil juʼun. Maʼiliʼ síijkeneʼ» (Sal. 139:16). Ka tsʼoʼok u jach tuklik bix beetaʼanik u wíinklileʼ taakchaj u kiʼikiʼtʼantik Jéeoba. ¿Kux túun toʼon? ¿Máasaʼ ken k-ojéelt le baʼaxoʼob ku bin u yojéeltik le cientificoʼob yoʼolal le baʼaxoʼob u beetmaj Diosoʼ ku maas jaʼakʼal k-óol? Ku yeʼesiktoʼon baʼaxten unaj k-aʼalik jeʼex le salmistaaʼ: «Kin kiʼikiʼtʼantkech tumen jakʼaʼan in wóol, tumen jakʼbeʼen óolal le baʼax a beetmoʼ, ¡Leloʼ jach in wojel!» (Sal. 139:14). Jeʼex k-ilkoʼ le baʼaxoʼob beetaʼanoʼ ku yeʼesik jach tu jaajil yaan Dios. ¿Baʼaxten túun le máakoʼoboʼ maʼ tu tsʼáaikoʼob cuenta?

15, 16. 1) Le jóoʼsaʼaniloʼoboʼ, ¿bix u yáantik máak u yil le bukaʼaj baʼaloʼob ku páajtal u beetik Jéeobaoʼ? 2) Aʼal junpʼéel tiʼ le baʼax tsʼoʼok u tsoʼolol teʼ jaats ku kʼaabaʼtik «¿Casualidad o diseño?» tsʼoʼok u beetik u jaʼakʼal a wóoloʼ.

¹⁵ Le revista ¡Despertadoʼ! tsʼoʼok u xáantal joʼopʼok u yáantik u millonesil máakoʼob u kʼaj óoltoʼob Dios yoʼolal le baʼaxoʼob u beetmoʼ. Jeʼex le ¡Despertad! tʼoʼox tu mesil septiembre tiʼ 2006, ku yaʼalik «¿Existe un Creador?», beetaʼab utiaʼal u jeʼekʼabtaʼal u yich le máaxoʼob tusaʼanoʼob tumen le evolución yéetel le creacionismooʼ. Juntúul kiikeʼ tu tsʼíibtaj tiʼ u najil Betel yaan Estados Unidos: «Jach bin utsil toʼon úuchik u tʼoʼoxol le revistaaʼ. Juntúul maestra tiʼ Biologiaeʼ tu kʼáataj 20 u pʼéeleliʼ. U kʼáat kaʼach ka anak tiʼ cada juntúul u j-xoknáal». Uláakʼ sukuʼuneʼ tu yaʼalaj: «Desde tu tsʼoʼokbal u jaʼabiloʼob 1940, in tsʼaamaj in wóol kʼaʼaytaj, bejlaʼeʼ yaan 75 jaʼaboʼob ten, baʼaleʼ mix juntéen kaʼach jach kiʼimakchajak in wóol jeʼex ka tin kʼaʼaytaj le ¡Despertad! jeʼelaʼ».

¹⁶ Teʼ tu tsʼook jaʼaboʼobaʼ u maas yaʼabil le revista ¡Despertadoʼ! tsʼoʼok u taasik junpʼéel xook ku kʼaabaʼtik: «¿Casualidad o diseño?». Le xookoʼobaʼ ku yeʼeskoʼob bix jach maʼalob beetaʼanil tuláakal baʼal yéetel bix tsʼoʼok u yóotik u beet wíinik jeʼex le Máax beetmil tuláakal baʼaloʼ. Tu jaʼabil 2010, tsʼaʼabtoʼon le folleto ku kʼaabaʼtik ¿Es la vida obra de un Creador?, beetaʼab utiaʼal k-áantik k-éet máakil u tsʼáa nojbeʼenil tiʼ Dios. Le fotoʼob yéetel le dibujoʼoboʼ tsʼaʼanoʼob utiaʼal u yáantik le máax xokik le folleto utiaʼal u tsʼáa cuenta bukaʼaj baʼaloʼob ku páajtal u beetik Jéeoba. Le kʼáatchiʼob yaan teʼ cuadroʼob xanoʼ ku beetik u tuukul máak tiʼ le baʼax tsʼoʼok u xokikoʼ. Le folletoaʼ jach maʼalob utiaʼal u kʼaʼaytaj máak.

17, 18. 1) Taatatsileʼex, ¿bix jeʼel a wáantik a paalaleʼex u defendert u fejoʼobeʼ? 2) Teʼ adoración ich familiaoʼ, ¿bix tsʼoʼok u meyajtech le folletoʼob ku tʼaan tiʼ tuláakal baʼax beetaʼanoʼ?

¹⁷ Taatatsileʼex, ¿tsʼoʼok wa a xakʼaltikeʼex yéetel a paalaleʼex teʼ adoración ich familia le jatsʼuts folletoaʼ? (Ilawil le fotoʼoboʼ.) Wa ka beetkeʼexeʼ yaan u tsʼáaikoʼob cuenta jach maʼalob baʼax u beetmaj Dios. Maʼ xaaneʼ táan u nojochtal a paalaleʼex; maʼ u tuʼubulteʼexeʼ tiʼ letiʼob ku kaʼansaʼal le evolución teʼ tuʼux ku xookoʼoboʼ. Le cientificoʼob, le profesoroʼob, le baʼaxoʼob ku máansaʼal teʼ televisión yéetel teʼ peliculaʼoboʼ,  taak u beetkoʼob u creertaʼal jach jaaj le evolucionoʼ. Eʼeseʼex tiʼ a paalaleʼex bix jeʼel u meyajtiʼob le folleto El origen de la vida. Cinco cuestiones dignas de análisis, utiaʼal u yeʼeskoʼob u jaajil, le folletoaʼ jóoʼsaʼab xan tu jaʼabil 2010. Jeʼex u beetik le folleto ¿Es la vida obra de un Creador?, ku yáantik le táankelmoʼob utiaʼal u meyajtiʼob «le naʼat» yaantiʼoboʼ (Pro. 2:10, 11). Le folletoʼobaʼ ku yáantik a paalaleʼex u yiloʼob wa jaaj le baʼax ku kaʼansaʼaltiʼoboʼ.

¹⁸ Yaan kʼiineʼ ku joʼopʼol u yaʼalaʼaleʼ yaan baʼaloʼob tsʼoʼok u kaxtaʼal ku yeʼesik jach jaaj le evolucionoʼ. Yaan hora xaneʼ ku yaʼalaʼaleʼ yaan baʼax tsʼoʼok u beetik le cientificoʼob ku yeʼesik chéen bey anchajik le kuxtaloʼ. Le folleto El origen de la vida beetaʼan utiaʼal u yáantik a paalaleʼex u yiloʼob wa jaaj le baʼax ku yaʼalaʼaloʼ. Taatatsileʼex, meyajnakteʼex le folletoʼob utiaʼal a wáantik a paalaleʼex u tsoloʼob baʼaxten ku creertikoʼob yaan Máax beetmil tuláakal baʼal (xok 1 Pedro 3:15).

19. ¿Baʼax páajtalil yaantoʼon?

¹⁹ Toʼoneʼ ku béeytal k-ilik u jatsʼuts modos le Máax beetmil tuláakal baʼaloʼ. Junpʼéel baʼax áantkoʼoneʼ letiʼe ken tʼaanak u kaajal Jéeoba tiʼ le baʼaxoʼob beetaʼanoʼ, táanil tiʼ u jóoʼsaʼaleʼ jach ku xakʼaltaʼal. Tumen ku yeʼesaʼaltoʼon u jaajileʼ ku taaktal k-kiʼikiʼtʼantik Dios yéetel tuláakal k-puksiʼikʼal (Sal. 19:1, 2). Jach unaj u kiʼimaktal k-óol yaan u páajtalil k-tsʼáaik nojbeʼenil tiʼ Jéeoba, le Máax beetmil tuláakal baʼaloʼ, tumen maʼ tiʼ jeʼel máaxak yaan u páajtalileʼ (1 Tim. 1:17).