1, 2. Maʼ xaaneʼ, ¿baʼax tu tuklaj le apostoloʼob táanil tiʼ u binoʼob yéetel Jesús Jerusalenoʼ?

«U KIʼ jabmuba, chíikaʼan u yilaʼal chichan Luna. Le j-kananoʼoboʼ tu yiloʼob bix úuchik u máan yóokʼol u kaajil Jerusalén. Ka tu yojéeltaj le Sanedrinoʼ tu yaʼaleʼ tsʼoʼok u káajal u mesil nisán. Utiaʼal u yojéeltaʼaleʼ ku tʼaʼabal kʼáakʼ yéetel yaan máaxoʼob ku túuxtaʼal aʼalik. Jesuseʼ unaj u káajsik u bin Jerusalén wa u kʼáat kʼuchul táanil tiʼ le Pascuaoʼ.»

² Maʼ xaaneʼ letiʼe baʼax joʼopʼ u tuklik le apostoloʼob le tiaʼanoʼob yéetel Jesús tu luʼumil Perea (tuláakʼ juntséel le Jordanoʼ) le táan u láakʼintikoʼob le u tsʼook juntéen bin Jerusalenoʼ (Mat. 19:1; 20:17, 29; Mar. 10:1, 32, 46). Tumen tsʼoʼok u yojéeltik le judíoʼob tsʼoʼok u káajal u mesil nisanoʼ, unaj u páaʼtkoʼob u máan trece kʼiinoʼob utiaʼal u kʼiinbeskoʼob le Pascua ken tsʼoʼokok u tʼúubul Kʼiin 14 tiʼ nisanoʼ.

3. ¿Baʼaxten unaj k-ojéeltik baʼax kʼiin tu beetaʼal le Pascua úuchjeakiloʼ?

³ Teʼ jaʼabaʼ U Ookʼin Janal Yuumtsileʼ yaan u kʼiinbesaʼal tu kʼiinil 14 tiʼ abril ken tsʼoʼokok u tʼúubul Kʼiin, láayliʼ teʼ kʼiin ku kʼiinbesaʼal le Pascua úuchjeakiloʼ. Le kʼiinaʼ jach kʼaʼanaʼan utiaʼal le máaxoʼob tsaypachtik Jesús yéetel le máaxoʼob taak u yantaloʼob maʼalob tu táan Diosoʼ. ¿Baʼaxten? Yoʼolal baʼax u yaʼalmaj Jesús. U tsʼíibil 1 Corintoiloʼob 11:23 tak 25, ku yaʼalik: «Jesuseʼ tu áakʼabil yaan u traicionartaʼaleʼ tu chʼaʼaj junpʼéel waaj, ka tsʼoʼok túun u tsʼáaik gracias tiʼ Dioseʼ, tu xetʼajeʼ ka tu yaʼalaj: ‹Lelaʼ u kʼáat u yaʼal in wíinklil kun kʼubbil ta woʼolaleʼex. Maʼ u xuʼulul a beetkeʼex lelaʼ utiaʼal a kʼaʼajsikeneʼex›. Bey tu beetil xan yéetel le copa[oʼ]».

4. 1) ¿Baʼax kʼáatchiʼiloʼob jeʼel u páajtal k-beetik yoʼolal le Kʼaʼajsajiloʼ? 2) ¿Bix u yojéeltaʼal baʼax kʼiin unaj u beetaʼal le Kʼaʼajsajil cada jaʼaboʼ? (Ilawil le cuadro « Kʼaʼajsajil tu jaʼabil 2014».)

⁴ Maʼ xaaneʼ techeʼ táan a tuklik a bin tiʼ le kʼiinbesaj tu yaʼalaj Jesús ka beetaʼak cada jaʼaboʼ. Le oʼolaleʼ maʼalob  ka tuukulnakech tiʼ lelaʼ: «¿Bix unaj in líiʼskinba utiaʼal le kʼiin jeʼelaʼ? ¿Bix le waaj yéetel le vino kun meyaj teʼ kʼiinbesajaʼ? ¿Bix kun beetbil? ¿Baʼax yaan u yil yéetel in kuxtal le kʼiinbesaj, le waaj yéetel le vinooʼ?».

5. ¿Baʼax tu yaʼalaj Jesús tiʼ u apostoloʼob ka u beetoʼob utiaʼal u kʼiinbeskoʼob u tsʼook Pascuaoʼ?

⁵ Ka tu túuxtaj Jesús u apostoloʼob utiaʼal u listokíintkoʼob le tuʼux kun kʼiinbesbil le Pascuaoʼ, maʼ tu yaʼalaj ka u chupoʼop yéetel adornoʼobiʼ, baʼaxeʼ chéen unaj u pʼatkoʼob limpioil yéetel tu pʼiis utiaʼal u yantaloʼob (xok Marcos 14:12-16). Unaj u yilkoʼob ka yanak le baʼax kʼaʼabéet utiaʼal le jaanloʼ, jeʼex waaj x-maʼ levadurail yéetel box chak vino. Le ka tsʼoʼok u jaanlil le Pascuaoʼ, tiʼ Jesuseʼ meyajnaj le waaj x-maʼ levadurail yéetel le box chak vino bey eʼesajiloʼ.

6. 1) ¿Baʼax tu yaʼalaj Jesús yoʼolal le waaj ka tsʼoʼok le Pascuaoʼ? 2) ¿Bix le waaj ku meyaj utiaʼal le Kʼaʼajsajiloʼ?

⁶ Apóstol Mateo, tiaʼan teʼ kʼiin jeʼeloʼ, ka máan kʼiineʼ tu yaʼalaj: «Jesuseʼ tu chʼaʼaj junpʼéel waaj, ka tsʼoʼok u beetik junpʼéel oracioneʼ tu xetʼaj, ka tu tsʼáaj tiʼ u disipuloʼob táan u yaʼalik: ‹Chʼaʼex, jaanteʼex›» (Mat. 26:26). Le «waaj[oʼ]» x-maʼ levadurail, jach jeʼex le waaj ku meyaj kaʼach utiaʼal le Pascuaoʼ (Éxo. 12:8; Deu. 16:3). Lelaʼ beetaʼan kaʼach chéen yéetel u harinail trigo yéetel jaʼ, minaʼan levaduraiʼ mix xan uláakʼ baʼaloʼob jeʼex le taʼaboʼ. Tumen minaʼan u levaduraileʼ, jaay, tikin yéetel kakachkil. Bejlaʼa xaneʼ le ancianoʼoboʼ maʼ xaaneʼ ku yaʼalikoʼob tiʼ wa máax ka u beet le waaj chéen de u harinail trigo yéetel jaʼ, wa ku kʼaʼabéettaleʼ ku choʼobol junpʼíit aceite teʼ tuʼux kun takʼankúuntbiloʼ. (Wa minaʼan u harinail trigoeʼ, jeʼel u páajtal u meyaj u harinail arroz, cebada, ixiʼim wa uláakʼ baʼal.)

7. ¿Bix le vino meyajnaj tiʼ Jesusoʼ, yéetel máakalmáak jeʼel u meyaj bejlaʼa utiaʼal le Kʼaʼajsajiloʼ?

⁷ Mateoeʼ ku yaʼalik xan: «[Jesuseʼ] tu chʼaʼaj xan junpʼéel copa, ka tsʼoʼok u tsʼáaik gracias tiʼ Dioseʼ, tu tsʼáajtiʼob táan u yaʼalik: ‹Ukʼeʼex tuláakleʼex›» (Mat. 26:27, 28). Le baʼax tu chʼaʼaj Jesusoʼ junpʼéel copa chuup yéetel box chak vino (maʼ u kʼaab uva táant u tʼoʼokoleʼ, tumen teʼ mesoʼob jeʼeloʼ úuch tsʼoʼokok u cosechail). Tu kaajil Egipto ka yáax úuch u jaanlil le Pascuaoʼ maʼ anchaj vinoiʼ. Baʼaleʼ Jesuseʼ maʼ tu yaʼalaj wa kʼaas  u yuʼukʼul teʼ kʼiin jeʼeloʼ, tumen meyajnajtiʼ tu Ookʼin Janal Yuumtsil. Le oʼolal toʼoneʼ ku meyajtoʼon utiaʼal le Kʼaʼajsajiloʼ. Baʼaleʼ ¿bix le vino unaj u meyajoʼ? U kʼiʼikʼel Jesuseʼ maʼ kʼaʼabéetchaj uláakʼ mix baʼal utiaʼal u maas maʼalobkíintaʼaliʼ, le oʼolal le vino chíikbesik u kʼiʼikʼeloʼ maʼ kʼaʼabéet u xaʼakʼtaʼal yéetel mix baʼaliʼ. Jeʼel u páajtal u meyaj jeʼel baʼaxak box chak vinoil maʼ xaʼakʼtaʼan yéetel uláakʼ baʼaloʼobeʼ (wa ku páajtaleʼ beaujolais, borgoña wa quianti), maʼ xaaneʼ jeʼel u manik máakeʼ wa ku beetik.

8. ¿Baʼaxten kʼaʼanaʼan k-ojéeltik baʼax u kʼáat u yaʼal le waaj yéetel le vinooʼ?

⁸ Pabloeʼ tu yaʼaleʼ tuláakal máaxoʼob tsaypachtik Jesús unaj u kʼiinbeskoʼob U Ookʼin Janal Yuumtsil, maʼ chéen le apostoloʼoboʼ. Tiʼ le sukuʼunoʼob yaan kaʼach Corintooʼ tu yaʼalaj: «Teneʼ tiʼ Yuumtsil tin kanaj le baʼax tin tsolajteʼexaʼ: Yuumtsil Jesuseʼ [...] tu chʼaʼaj junpʼéel waaj ka tsʼoʼok túun u tsʼáaik gracias tiʼ Dioseʼ, tu xetʼajeʼ ka tu yaʼalaj: ‹Lelaʼ u kʼáat u yaʼal in wíinklil kun kʼubbil ta woʼolaleʼex. Maʼ u xuʼulul a beetkeʼex lelaʼ utiaʼal a kʼaʼajsikeneʼex›» (1 Cor. 11:23, 24). Le oʼolal tak bejlaʼeʼ cada jaʼabeʼ k-beetik le Kʼaʼajsajiloʼ yéetel jach kʼaʼanaʼan k-ilik baʼax u kʼáat u yaʼal le waaj yéetel le vinooʼ.

9. ¿Baʼax maʼ jaaj ku creertik yaʼab máakoʼob yoʼolal le waaj meyajnaj tiʼ Jesusoʼ?

⁹ Yaʼab máaxoʼob u kʼubmaj u yóoloʼob tiʼ u religionoʼobeʼ ku yaʼalikoʼobeʼ Jesuseʼ tu yaʼalaj «Lelaʼ in wíinklil», le oʼolal ku tuklikoʼobeʼ le waajoʼ ku suut de u bakʼel Jesús. Baʼaleʼ u jaajileʼ maʼ beyiʼ. * Tumen teʼ súutuk jeʼeloʼ tiaʼan u wíinklil Jesús yéetel le waaj x-maʼ levadurail tu táan le apostoloʼoboʼ. Jeʼex túun k-ilkoʼ Jesuseʼ chéen tu ketaj le waaj yéetel u wíinklil, jeʼex suuk u beetik yéetel uláakʼ baʼaloʼoboʼ (Juan 2:19-21; 4:13, 14; 10:7; 15:1).

10. ¿Baʼax ku chíikbesik le waaj ku meyaj tu Ookʼin Janal Yuumtsiloʼ?

 ¹⁰ Le waaj yaan tu táan le apostoloʼob taʼaytak u jaantkoʼob kaʼachoʼ u kʼáat u yaʼal u wíinklil Jesús. ¿Máakalmáak le wíinkliloʼ? Kaʼacheʼ ku creertaʼaleʼ letiʼe máaxoʼob yéeyaʼanoʼob ku yaʼalaʼaltiʼob teʼ Biblia «u wíinklil Cristo[oʼ]». Lelaʼ bey u creertaʼal kaʼachoʼ tumen Jesús xetʼ le waajoʼ, chéen baʼaleʼ mix junpʼéel u baakel kaʼachi (Efe. 4:12; Rom. 12:4, 5; 1 Cor. 10:16, 17; 12:27). Baʼaleʼ ka máan kʼiineʼ ilaʼabeʼ tuláakal baʼax eʼesik, tak le Bibliaoʼ, le waajoʼ ku chíikbesik u wíinklil Jesús tsʼaʼabtiʼ ka taal way yóokʼol kaabeʼ. Jesuseʼ «muʼyajnaj bey wíinikeʼ», tu tsʼookeʼ chʼuykíintaʼab tiʼ junpʼéel cheʼ. Le oʼolaleʼ tu Ookʼin Janal Yuumtsileʼ le waajoʼ ku chíikbesik u wíinklil Jesús «tu kuchaj k-kʼebanoʼob[oʼ]» (1 Ped. 2:21-24; 4:1; Juan 19:33-36; Heb. 10:5-7).

11, 12. 1) ¿Baʼax tu yaʼalaj Jesús yoʼolal le vinooʼ? 2) ¿Baʼax ku chíikbesik le vino ku meyaj tu Ookʼin Janal Yuumtsiloʼ?

¹¹ K-ojéeltik baʼax ku chíikbesik le waajoʼ ku yáantkoʼon k-naʼat xan le baʼax tu yaʼalaj Jesús yoʼolal le box chak vinooʼ. «Bey tu beetil xan yéetel le copa ka tsʼoʼok u jaanloʼoboʼ, letiʼeʼ tu yaʼalaj: ‹Le copaaʼ u kʼáat u yaʼal le túumben núuptʼaan ku beetaʼal yoʼolal in kʼiʼikʼel kun wekbil ta woʼolaleʼexoʼ›.» (1 Cor. 11:25.) Le Biblia Reina-Valeraoʼ, ku yaʼalik: «Le copaaʼ letiʼe túumben núuptʼaan ku beetaʼal yoʼolal in kʼiʼikʼeloʼ» (toʼon tsʼáa u cursivasil), lelaʼ bey xan u suʼutul tiʼ uláakʼ Bibliaʼoboʼ. Le ka tu yaʼalaj Jesús le copaaʼ, táan kaʼach u tʼaan tiʼ le vino yaan ichiloʼ. Baʼaleʼ ¿le vinooʼ jach wa tu jaajil letiʼe kʼiʼikʼ weʼek yoʼolal le núuptʼaanoʼ? Maʼatech. Baʼaxeʼ ku chíikbesik u kʼiʼikʼel Jesús ken u wek kaʼachoʼ.

¹² Tu Evangelioil Marcoseʼ ku chíikpajal le baʼax tu yaʼalaj Jesusaʼ: «Lelaʼ u kʼáat u yaʼal in ‹kʼiʼikʼel utiaʼal núuptʼaan› kun wekbil tu yoʼolal yaʼabkach máakoʼob» (Mar. 14:24). U kʼiʼikʼel Jesús kaʼach «kun wekbil utiaʼal u perdonartaʼal yaʼabkach máakoʼob» (Mat. 26:28). Bey túunoʼ le box chak vinooʼ ku chíikbesik u kʼiʼikʼel Jesús. Yoʼolal lelaʼ ku béeytal k-salvartaʼal tumen ku «perdonartaʼal k-kʼebanoʼob» (xok Efesoiloʼob 1:7).

13. ¿Bix u beetaʼal cada jaʼab le Kʼaʼajsajiloʼ?

¹³ Wa yáax kan bin teʼ Kʼaʼajsajil ku beetik u j-jaajkunajoʼob Jéeobaoʼ, maʼ xaaneʼ yaan a wilkeʼ ku muchʼkubaʼob tiʼ junpʼéel kúuchil limpio yéetel tuláakal máax kiʼimak u yóoliʼ. Maʼ xaaneʼ yaan a wilkeʼ le kúuchiloʼ adornartaʼan yéetel looloʼob, baʼaleʼ maʼ píitmáanjaʼan adornartaʼaniliʼ mix tu yilaʼal wa junpʼéel fiesta kun beetbiliʼ. Juntúul anciano noʼojaʼaneʼ yaan u tsolik baʼax ku yaʼalik le Biblia yoʼolal le Kʼaʼajsajiloʼ, baʼaleʼ maʼ talam bix ken u tsoliliʼ yéetel yaan u beetik yéetel tsiikil. Yaan u yáantik tuláakal utiaʼal u naʼat jach nojoch baʼal tu beetaj Cristo: tu tsʼáaj u kuxtal t-oʼolal utiaʼal u yantaltoʼon kuxtal minaʼan u xuul (xok Romailoʼob 5:8-10). Tsʼoʼoleʼ yaan u tsolikeʼ le Bibliaoʼ ku yaʼalik kaʼapʼéel baʼal jeʼel u páajtal u kʼamik le máaxoʼob meyajtik Diosoʼ.

14. ¿Máakalmáak le kaʼapʼéel baʼaloʼob ku tsoʼolol teʼ Kʼaʼajsajiloʼ?

¹⁴ U jaats máaxoʼob meyajtik Dioseʼ yaan u binoʼob reinar yéetel Cristo teʼ kaʼanoʼ, ichiloʼobeʼ tiaʼan tak le apostoloʼoboʼ (Luc. 12:32; 22:19, 20; Apo. 14:1). Baʼaleʼ u maas yaʼabil le máaxoʼob meyajtik Diosoʼ yaan u kuxtaloʼob utiaʼal minaʼan u xuul way Luʼum sutaʼan paraísoileʼ. Bey túun kun béeytal baʼax u kʼáat Dios way Luʼum jeʼex u beetaʼal teʼ kaʼanoʼ, junpʼéel baʼax úuch joʼopʼok u kʼáatik le máaxoʼob meyajtik Diosoʼ (Mat. 6:10). Le Bibliaoʼ ku yaʼalik bix jatsʼutsil kun kuxtal le máakoʼob minaʼan u xuuloʼ (Isa. 11:6-9; 35:5, 6; 65:21-23).

15, 16. ¿Baʼax ku beetaʼal yéetel le waaj tu Ookʼin Janal Yuumtsiloʼ?

¹⁵ Tu taal u tsʼoʼokbal le tsoltʼaan ku  máansaʼaloʼ, le sukuʼun máansikoʼ yaan u yaʼalik tsʼoʼok u kʼuchul u súutukil u beetaʼal le baʼax tu yaʼalaj Jesús tiʼ u apostoloʼoboʼ. Jeʼex tsʼoʼok k-ilkoʼ yaan u meyaj waaj x-maʼ levadurail yéetel box chak vino. U suukileʼ lelaʼ ku tsʼaʼabal yóokʼol junpʼéel mesa yaan naatsʼ tiʼ le máax máansik le tsoltʼaanoʼ. Letiʼeʼ yaan u xokik teʼ Biblia le baʼax tu yaʼalaj yéetel tu beetaj Jesús teʼ súutukil jeʼeloʼ. Jeʼex u tsʼíibil Mateoeʼ ku yaʼalik: «Jesuseʼ tu chʼaʼaj junpʼéel waaj, ka tsʼoʼok u beetik junpʼéel oracioneʼ tu xetʼaj, ka tu tsʼáaj tiʼ u disipuloʼob táan u yaʼalik: ‹Chʼaʼex, jaanteʼex, lelaʼ u kʼáat u yaʼal in wíinklil›» (Mat. 26:26). Jesuseʼ tu xetʼaj le waaj x-maʼ levadurail utiaʼal u tsʼáaik tiʼ u apostoloʼoboʼ. Teʼ Kʼaʼajsajil kun beetbil 14 tiʼ abriloʼ, yaan xan a wilik jujunpʼéel waaj x-maʼ levadura xetʼaʼan tsʼaʼan tiʼ platoʼob.

¹⁶ Yaan u meyaj le jaypʼéel plato kun kʼaʼabéettal utiaʼal maʼ u sen xáantal táan u máansaʼal. Maʼ kun beetbil baʼaloʼob jelaʼantakiʼ, baʼaxeʼ yaan u beetaʼal junpʼéel payalchiʼ, ku tsʼoʼokoleʼ ku máansaʼal le platoʼob jeʼex kun ilbil maas maʼaloboʼ. Chéen jujuntúul wa mix máak ken u jaant le waaj, jeʼex úuch tiʼ u maas yaʼabil le múuchʼuliloʼob teʼ Kʼaʼajsajil tu jaʼabil 2013.

17. ¿Bix kun beetbil le baʼax tu beetaj Jesús yéetel le vinooʼ?

¹⁷ Ken tsʼoʼokkeʼ yaan u xoʼokol le baʼax tu tsʼíibtaj Mateoaʼ: «[Jesuseʼ] tu chʼaʼaj xan junpʼéel copa, ka tsʼoʼok u tsʼáaik gracias tiʼ Dioseʼ, tu tsʼáajtiʼob táan u yaʼalik: ‹Ukʼeʼex tuláakleʼex, tumen lelaʼ u kʼáat u yaʼal in «kʼiʼikʼel utiaʼal núuptʼaan» kun wekbil utiaʼal u perdonartaʼal yaʼabkach máakoʼob›» (Mat. 26:27, 28). Jeʼex tu beetil Jesuseʼ, yaan xan u beetaʼal junpʼéel payalchiʼ ku tsʼoʼokoleʼ ku máansaʼal le copaʼob yaan box chak vino ichiloʼ.

18. Kex chéen junpʼíit wa mix máak ken u jaant le waaj wa ken u yukʼ le vinooʼ, ¿baʼaxten kʼaʼanaʼan u bin máak teʼ Kʼaʼajsajiloʼ?

¹⁸ Jesuseʼ tu yaʼaleʼ chéen le máaxoʼob kun binoʼob reinar tu yéetel teʼ kaʼan unaj u jaantkoʼob le waaj yéetel u yukʼikoʼob le vino ken máansaʼakoʼ (xok Lucas 22:28-30; 2 Tim. 4:18). Leloʼ u kʼáat u yaʼaleʼ u maas yaʼabil le máaxoʼob kun binoʼoboʼ chéen unaj u yeʼeskoʼob tsiikil teʼ súutukiloʼ. Kex maʼ tu táakpajloʼobeʼ jach kʼaʼanaʼan u yilkoʼob u binoʼobiʼ, tumen beyoʼ ku yeʼeskoʼob bukaʼaj koʼojil u yilkoʼob úuchik u kʼubik u kuxtal Jesús. Teʼ súutukil táan le Kʼaʼajsajiloʼ jeʼel u páajtal u tuukuloʼob tiʼ le utsiloʼob ku taasik le úuchik u kʼubik u kuxtal Jesusoʼ. Letiʼobeʼ jeʼel u páajtal u yantaloʼob ichil le «yaʼabkach máakoʼob» ken u salvartubaʼob tu kʼiinil «le nojoch yaayaj óolaloʼ». Teʼ kʼiinoʼob jeʼeloʼ yaan u yilaʼaloʼob bey máaxoʼob «tsʼoʼok u pʼoʼik u chowak nookʼoʼob, yéetel tsʼoʼok u sakkúuntikoʼob yéetel u kʼiʼikʼel le Tamanoʼ» (Apo. 7:9, 14-17).

19. ¿Bix jeʼel k-líiʼsikba utiaʼal U Ookʼin Janal Yuumtsil yéetel k-jóoʼsik u yutsileʼ?

¹⁹ Toʼon u j-jaajkunajoʼon Jéeoba yanoʼon tuláakal yóokʼol kaabeʼ, ¿bix ken k-líiʼsba utiaʼal le kʼiin jach kʼaʼanaʼanaʼ? Jujunpʼéel semanaʼob táanil tiʼ le kʼiinaʼ yaan k-invitartik le jaytúul máak ku páajtaleʼ. Tsʼoʼoleʼ jujunpʼéel kʼiinoʼob táanil tiʼ le Kʼaʼajsajiloʼ yaan k-xokik le tekstoʼob ku yaʼalik baʼaxoʼob tu beetaj Jesús yéetel baʼax úuch tu jaʼabil 33 láayliʼ teʼ kʼiinoʼob xanoʼ. Yaan k-beetik tuláakal le ku páajtal utiaʼal k-bin teʼ kʼiin jeʼeloʼ. Tsʼoʼoleʼ yaan k-ilik k-kʼuchul táanil tiʼ le kʼaay yéetel u payalchiʼil u káajbaloʼ, tumen beyoʼ yaan u béeytal k-kʼamik le máaxoʼob kun kʼuchloʼoboʼ yéetel yaan k-láaj uʼuyik le muchʼtáambaloʼ. Tuláakloʼon, tak le máaxoʼob invitartaʼanoʼoboʼ, unaj k-láaj kaxtik le tekstoʼob ku yaʼalaʼal utiaʼal k-jóoʼsik u yutsiloʼ. Tsʼoʼoleʼ ken xiʼikoʼon xaneʼ k-eʼesik jach nojoch baʼal úuchik u kʼubik u kuxtal Jesús yéetel táan k-beetik le baʼax tu yaʼalaʼ: «Maʼ u xuʼulul a beetkeʼex lelaʼ utiaʼal a kʼaʼajsikeneʼex» (1 Cor. 11:24).