1. ¿Baʼax kaajil jeelint u úuchben kaajil Israel? (Ilawil le dibujo yaan tu káajbal le xookaʼ.)

LE MÁAXOʼOB meyajtik Dios teʼ kʼiinoʼobaʼ tu adorartikoʼob Jéeoba jeʼex uts tu tʼaaneʼ. Teʼ xook máanikoʼ t-ileʼ u úuchben kaajil Israeleʼ xuʼul u yuʼubik u tʼaan Jéeoba, le oʼolal jeelintaʼab tumen u disipuloʼob Jesús, le túumben kaajoʼ. Le kaajaʼ kʼamaʼan tumen Jéeoba, le oʼolal salvartaʼab ka xuʼulsaʼab Jerusalén tu jaʼabil 70 (Luc. 21:20, 21). Le baʼaxoʼob úuch teʼ yáax siglooʼ tu yeʼesaj baʼaxoʼob ken u aktáant xan le máaxoʼob meyajtik Jéeoba teʼ kʼiinoʼobaʼ. U yóokʼol kaab Satanaseʼ maʼ kun xáantal ken xuʼulsaʼak, baʼaleʼ u kaajal Dioseʼ yaan u salvarkuba (2 Tim. 3:1). ¿Baʼaxten k-ojel bey kun úuchloʼ?

2. 1) ¿Baʼax tu yaʼalaj Jesús yoʼolal le «nojoch muʼyajil[oʼ]»? 2) ¿Bix kun káajal le «nojoch muʼyajil[oʼ]»?

² Jesuseʼ tu yaʼalaj: «Yaan u yantal junpʼéel nojoch muʼyajil mix juntéen ilaʼak desde ka káaj yóokʼol kaab tak bejlaʼeʼ, yéetel mix bikʼin kun kaʼa ilbil», le baʼax tu yaʼalaʼ ku yeʼesik way yaneʼ yéetel tu taal u tsʼoʼokol tiʼ le yóokʼol kaabaʼ (Mat. 24:3, 21). Le nojoch muʼyajilaʼ yaan u káajal ken u beet Jéeoba u xuʼulsaʼal le «Nojoch Babilonia» tumen le gobiernoʼoboʼ (Apo. 17:3-5, 16). ¿Baʼax kun úuchul ken tsʼoʼokok lelaʼ?

3. Ken tsʼoʼokok u xuʼulsaʼal tiʼ le maʼ jaajil religionoʼoboʼ, ¿máax kun líikʼil tu contra u kaajal Jéeoba?

³ Ken tsʼoʼokok u xuʼulsaʼal tiʼ le maʼ jaajil religionoʼoboʼ, Satanás yéetel u yóokʼol kaabeʼ yaan u yóotik u xuʼuls u kaajal Jéeoba. Le Bibliaoʼ ku yaʼalik yoʼolal Gog: «Techeʼ bíin kʼuchukech beyech junpʼéel nojoch box múuyal utiaʼal a bal le luʼumoʼoboʼ, yéetel bíin okokech ichil beyech junpʼéel chak ikʼal yéetel a j-baʼateloʼob bey xan yéetel yaʼabkach kaajoʼob». U j-jaajkunajoʼob Jéeobaeʼ minaʼan u soldadoʼob yéetel jach junpuliʼ maʼatech u baʼateloʼob, le oʼolal bey jach séeb kun xuʼulsbiltiʼobeʼ. Baʼaleʼ ¡óotsil le máaxoʼob kun líikʼloʼob tu contraʼoboʼ! (Eze. 38:1, 2, 9-12.)

4, 5. ¿Baʼax ken u beet Jéeoba ken óotaʼak xuʼulsbil máaxoʼob meyajtik?

⁴ ¿Baʼax ken u beet Jéeoba ken óotaʼak xuʼulsbil u kaajal tumen Satanás? Jéeobaeʼ yaan u salvartik u kaajal tumen yaan u yuʼubik bey tiʼ letiʼ taak u beetaʼal loobeʼ (xok Zacarías 2:8). Jeʼex túun k-ilkoʼ, k-Taata yaan teʼ kaʼanoʼ tu séebaʼanil ken u salvartoʼon. Tsʼoʼoleʼ ken u xuʼuls tiʼ u kʼasaʼan yóokʼol kaab Satanás teʼ Armagedón, «u baʼatelil u noj kʼiinil le Dios yaan tuláakal páajtalil tiʼoʼ», tiʼ kun chíikpajal tsʼoʼok u jáalkʼabtikoʼon utiaʼal mantatsʼiʼ (Apo. 16:14, 16).

⁵ Yoʼolal le Armagedonoʼ, le Bibliaoʼ ku yaʼalik: «Yuumtsileʼ bin u kaʼaj u nuʼukt junpʼéel u takpool tu yoʼolal le kaajoʼoboʼ, bin u kaʼaj u tʼan utiaʼal [u xotʼkʼint] tuláakal [máak] yaan u xotʼkʼintik utiaʼal kíimil le loolob máakoʼoboʼ. Yuumtsil aʼalik. Yuumtsil u yuumil tuláakal páajtalil ku yaʼalik: Le noj yajoʼ bíin kʼuchuk tiʼ tuláakal kaajal kaaj; junpʼéel nojoch chak ikʼal ku taal líikʼbal tu xuul le luʼumaʼ. Le máaxoʼob [kun kíimsbil tumen] Yuumtsil tiʼ le kʼiinoʼ, bíin pʼáatakoʼob jayakbal tu nakʼliloʼob le luʼumaʼ. Mix máak bíin okʼoltikoʼob, mix máak bíin mukikoʼob, bey u taʼ wakax [kun] pʼáatal jaytaloʼob teʼ luʼum[aʼ]» (Jer. 25:31-33). U kʼasaʼan yóokʼol kaab Satanaseʼ yaan u xuʼulsaʼal teʼ Armagedonoʼ. Baʼaleʼ le máaxoʼob meyajtik Jéeobaoʼ yaan u salvarkubaʼob.

6, 7. 1) ¿Tuʼux u taal le «yaʼabkach máakoʼob» meyajtik Diosoʼ? 2) ¿Bix u yaʼabtal le máaxoʼob meyajtik Dios teʼ kʼiinoʼobaʼ?

⁶ Le máaxoʼob meyajtik Dios teʼ kʼiinoʼobaʼ táan u yaʼabtaloʼob. Táan u kiʼikiʼtʼantaʼaloʼob ikil u beetkoʼob baʼax uts tu tʼaan Dios. Le Bibliaoʼ ku yaʼalikeʼ «Jéeobaeʼ u pʼilmaj u yich utiaʼal u kanáantik le máaxoʼob toj u kuxtaloʼoboʼ, yéetel ku chʼebik u xikin utiaʼal u yuʼubik u kʼáat óolaloʼob» (1 Ped. 3:12). Ku yaʼalik xaneʼ ichil le máaxoʼob toj u kuxtaloʼoboʼ yaan «yaʼabkach máakoʼob» ken u salvartubaʼob ken tsʼoʼokok le «nojoch yaayaj óolaloʼ» (Apo. 7:9, 14). ¿Ka máansik wa ta tuukul tiaʼanech ichil le yaʼabkach máakoʼob ku salvarkubaʼob ken tsʼoʼokok le «nojoch yaayaj óolaloʼ»?

⁷ ¿Tuʼux u taal le yaʼabkach máakoʼobaʼ? Tiʼ jejeláas luʼumiloʼob. Jeʼex tu yaʼalil Jesuseʼ junpʼéel baʼax kun eʼesik way yaneʼ letiʼe u muʼuchʼul le yaʼabkach máakoʼobaʼ, letiʼeʼ tu yaʼalaj: «U maʼalob péektsilil le Reinoaʼ yaan u kʼaʼaytaʼal tiʼ tuláakal yóokʼol kaab utiaʼal ka ojéeltaʼak tumen u kajnáaliloʼob tuláakal kaajoʼob, ken tsʼoʼokkeʼ letiʼ túun ken taalak u xuul» (Mat. 24:14). Teʼ tu tsʼook kʼiinoʼobaʼ letiʼe baʼax maas jach u tsʼaamaj u yóol u beet u kaajal Diosoʼ. Yoʼolal lelaʼ u millonesil máakoʼob táan u adorartikoʼob Dios «yéetel kiliʼich muukʼ bey  xan yéetel jaaj» (Juan 4:23, 24). Jeʼex tu jaʼabil meeyjil 2003 tak 2012, maas tiʼ 2,707,000 máakoʼob tu kʼubaj u kuxtaloʼob tiʼ Dios yéetel okjaʼanajoʼob. Bejlaʼeʼ tiʼ tuláakal yóokʼol kaabeʼ yaan maas tiʼ 7,900,000 j-Jaajkunajoʼob, yéetel yaan xan u millonesil máakoʼob ku muchʼkubaʼob tu yéeteloʼob, maases tu kʼiinil le Kʼaʼajsajiloʼ. Baʼaleʼ u jaajileʼ ‹Dios beetik u yaʼabtaloʼob› (1 Cor. 3:5-7). ¡Jach kiʼimak k-óol tumen táan u bin u maas yaʼabtal máaxoʼob meyajtik Dios!

8. ¿Baʼaxten táan u bin u maas nojochtal u kaajal Dios?

⁸ Dioseʼ táan u yáantik máaxoʼob meyajtik, le oʼolal táan u yaʼabtaloʼob (xok Isaías 43:10-12). Le Bibliaoʼ u yaʼalmiliʼeʼ: «Le jun chan láapʼaʼ bíin sen yaʼabchajak; le junpʼíit máakoʼobaʼ bíin suunak junpʼéel nojoch múuchʼ kaajoʼob. Teen Yuumtsil, teen bíin in beet u séeb úuchul, jach tu kʼiinil» (Isa. 60:22). Tu káajbaleʼ le máaxoʼob yéeyaʼanoʼob, wa ‹u Israel Diosoʼ›, beyoʼob jeʼex le u chan láapʼ ku yaʼalik le Bibliaoʼ, baʼaleʼ Jéeobaeʼ tu kiʼikiʼtʼantaj le meyaj ku beetkoʼoboʼ ka joʼopʼ u bin u maas yaʼabtaloʼob (Gal. 6:16). Bejlaʼeʼ u kaajal Jéeobaeʼ tu bin u maas nojochtal tumen táan u muʼuchʼul le yaʼabkach máakoʼoboʼ.

9. ¿Baʼax unaj k-beetik utiaʼal k-kʼamik le baʼax maʼalob ku yaʼalik le Bibliaoʼ?

⁹ Le Bibliaoʼ ku yaʼalikeʼ yaan baʼax maʼalob ken u kʼam le máaxoʼob meyajtik Diosoʼ, kex yéeyaʼanoʼob wa maʼ. Baʼaleʼ utiaʼal ka béeyak u kʼamkoʼobeʼ unaj u beetkoʼob baʼax ku yaʼalik Dios (Isa. 48:17, 18). Le israelitaʼob úuchjeakiloʼ unaj u beetkoʼob baʼax ku yaʼalik le ley tsʼaʼab tiʼ Moisesoʼ, tumen beyoʼ yaan u bin utsil tiʼob. Le Leyoʼ ku tʼaan kaʼach tiʼ le núupchitaloʼ, tiʼ u beetaʼal negocio, tiʼ u líiʼsik u paalal máak bey xan tiʼ bix unaj u tratartik máak u yéet máakil (Éxo. 20:14; Lev. 19:18, 35-37; Deu. 6:6-9). Bejlaʼa xaneʼ le baʼaxoʼob ku yaʼalik Jéeoba ka k-beetoʼ utiaʼal k-utsil. Yéetel maʼ talam u tsʼoʼokbesaʼaloʼobiʼ (xok 1 Juan 5:3). Wa k-beetik baʼax ku yaʼalikeʼ yaan u bintoʼon utsil yéetel yaan u ‹muʼukʼaʼantal k-fe› (Tito 1:13).

10. ¿Baʼaxten unaj k-jóoʼsik u súutukil k-xakʼalxoktik le Biblia bey xan u yantaltoʼon le adoración ich familiaoʼ?

¹⁰ U kaajal Jéeobaeʼ jejeláas baʼaxoʼob ku beetik, le oʼolal ku yaʼalaʼal táan u bin táanil. Bejlaʼeʼ cada kʼiin ku máaneʼ táan u bin u maas naʼataʼal baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ. Leloʼ beyoʼ tumen «u beel le [máaxoʼob toj u kuxtaloʼoboʼ] bey u sáasilil junpʼéel túumben kʼiineʼ; ku bin u jóokʼol jujunpʼíitil tak ken jóom sáasilchajak yéetel tuláakal u muukʼ» (Pro. 4:18). Le oʼolaleʼ unaj k-tuklik: «¿In láaj ojel wa le túumben baʼaloʼob tsʼoʼok u naʼataʼal teʼ Bibliaoʼ? ¿Kin xokik wa le Biblia sáamsamaloʼ? ¿Kin tsʼíiboltik wa in xokik le túumben jóoʼsaʼaniloʼoboʼ? ¿In jóoʼsmaj wa junpʼéel kʼiin utiaʼal in adoración ich familia?». U jaajileʼ maʼ talam jeʼel u beetik máak le baʼaloʼobaʼ, chéen unaj u jóoʼsik u súutukil. U kaajal Jéeobaeʼ táan u bin táanil, le oʼolal utiaʼal maʼ k-pʼáatal paachileʼ unaj k-xakʼalxoktik le Bibliaoʼ yéetel k-beetik baʼax ku yaʼalik, maases bejlaʼeʼ tumen jach naatsʼ yanil le nojoch muʼyajiloʼ.

11. Desde úuchjeakileʼ, ¿baʼax utsil tsʼoʼok u kʼamik u kaajal Jéeoba ikil u muchʼkuba?

¹¹ U kaajal Jéeobaeʼ u kʼáat ka xiʼiktoʼon utsil, le oʼolal mantatsʼ táan u kʼaʼajsiktoʼon le baʼax tu yaʼalaj Pabloaʼ: «Koʼoneʼex kaxtik xan bix jeʼel k-paklan áantikbaʼex utiaʼal ka yanak yaabilaj t-baatsil bey xan utiaʼal k-beetik baʼaloʼob maʼalobtak. Tsʼoʼoleʼ maʼ unaj u  pʼáatal maʼ k-muchʼikbaʼex jeʼex suuk u beetik jujuntúul máakoʼobeʼ, baʼaxeʼ unaj k-paklan líiʼsik k-óol; lelaʼ maases unaj k-beetik le táan k-ilkeʼex u náatsʼal le kʼiinoʼ» (Heb. 10:24, 25). Ken u muchʼuba kaʼach le israelitaʼob utiaʼal u adorartikoʼob Jéeobaoʼ ku muʼukʼaʼantal u fejoʼob yéetel jach ku kiʼimaktal u yóoloʼob. Lelaʼ bey úuchik tu kʼiinbesajil le paseloʼob tu kʼiinil Nehemíasoʼ (Éxo. 23:15, 16; Neh. 8:9-18). Bejlaʼa xaneʼ láayliʼ k-jóoʼsik u yutsil le muchʼtáambaloʼob yéetel le asambleaʼoboʼ. Le beetkeʼ maʼ unaj k-peʼertik le súutukiloʼob beyaʼ tumen jeʼel u muʼukʼaʼankúuntik k-fejeʼ yéetel jeʼel u kiʼimakkúuntik k-óoleʼ (Tito 2:2).

12. ¿Bix unaj k-uʼuyikba tumen ku páajtal k-kʼaʼaytik u maʼalob péektsilil le Reinooʼ?

¹² Tumen tiaʼanoʼon ichil u kaajal Dioseʼ jach kiʼimak k-óol ikil u páajtal k-táakpajal tiʼ «u kiliʼich meeyjil u kʼaʼaytaʼal u maʼalob péektsilil Dios» (Rom. 15:16). Ken k-beet le «kiliʼich meeyjil[aʼ]» ku pʼáatal «u yéet meyajoʼon» Jéeoba, ‹le Máax Kiliʼichoʼ› (1 Cor. 3:9; 1 Ped. 1:15). Tsʼoʼoleʼ ken k-kʼaʼayt le maʼalob péektsiloʼ k-kiliʼichkúuntik u kʼaabaʼ. ¡Jach kiʼimak k-óol tumen ku páajtal k-kʼaʼaytik «u maʼalob péektsilil le Dios kiʼimak u yóoloʼ»! (1 Tim. 1:11.)

13. ¿Baʼax unaj k-beetik utiaʼal u muʼukʼaʼantal k-fe yéetel u seguer k-kuxtal?

¹³ Dioseʼ u kʼáat ka pʼáatkoʼon naatsʼ tiʼ letiʼ yéetel ka táakpajkoʼon tiʼ le jejeláas meyajoʼob ku beetik u kaajaloʼ tumen beyoʼ yaan u muʼukʼaʼantal k-fe. Moiseseʼ tu yaʼalaj tiʼ le israelitaʼoboʼ: «Bejlaʼeʼ, kin tsʼáaik le kaʼan yéetel le luʼum utiaʼal jaajkunajil ta wóokʼoleʼex, tsʼoʼok in tsʼáaik a yéeyeʼex kuxtal yéetel kíimil, bey xan kiʼtʼaan yéetel loolobtʼaan. Yéeyeʼex túun le kuxtal utiaʼal ka kuxlakeʼex yéetel a chʼiʼibaleʼexoʼ; yaabilteʼex Yuumtsil a [Dioseʼex], uʼuyajtʼanteʼex, maʼ a kʼexkeʼex tumen chéen bey bíin páatak a kuxtaleʼex, bey xan u yaʼabtal a jaʼabileʼex tiʼ le múuchʼ kaajoʼob tu jalaʼachtʼantaj tiʼ Abrahán, tiʼ Isaak yéetel tiʼ Jacob a máanjaʼan chʼiʼibaleʼex[oʼ]» (Deu. 30:19, 20). Bey túunoʼ utiaʼal u seguer k-kuxtaleʼ unaj k-yaabiltik Jéeoba, k-uʼuyik u tʼaan yéetel k-pʼáatal naatsʼ tiʼ letiʼ.

14. ¿Baʼax tu yaʼalaj juntúul sukuʼun yoʼolal u kaajal Dios?

¹⁴ Pryce Hughes, juntúul sukuʼun chúukpaj u yóol u meyajt Dioseʼ, tu yaʼalaj: «Tin kanaj u jaajil táanil tiʼ 1914, le oʼolal jach kiʼimak in wóol tumen tsʼoʼok in kuxtal jeʼex uts tu tʼaan Jéeobaeʼ [...]. Le baʼax maas kʼaʼanaʼan in wilkoʼ letiʼe in pʼáatal naatsʼ tiʼ u kaajal Jéeobaoʼ. Desde ka tin kanaj u jaajileʼ tin wilaj jach minaʼan u naʼat máax ku kʼubik u yóol tiʼ baʼax ku yaʼalik chéen wíinik. Desde ka tin naʼataj lelaʼ tin chʼaʼtuklaj maʼ in náachtal tiʼ u kaajal Jéeoba». Letiʼeʼ tu yaʼaleʼ minaʼan uláakʼ baʼax jeʼel u beetik máak utiaʼal u kʼaʼamal yéetel u kiʼikiʼtʼantaʼal tumen Jéeobaeʼ.

15. ¿Bix unaj k-kʼamik le túumben baʼaloʼob ku tsoʼolol yoʼolal le Bibliaoʼ? Tsikbalt junpʼéel baʼax uchaʼan.

¹⁵ Wa k-kʼáat ka u kiʼikiʼtʼantoʼon Jéeobaeʼ unaj k-beetik baʼax ku yaʼalik u kaajal yéetel k-kʼamik le túumben baʼaloʼob ku tsoʼolol yoʼolal le Bibliaoʼ. Koʼoneʼex ilik baʼax úuch juntéenjeakil. Ka tsʼoʼok u kíimil Jesuseʼ yaʼab tiʼ le judíoʼob tsaypachtoʼ talam tu yilil u xuʼulul u beetkoʼob baʼax ku yaʼalik le Ley tsʼaʼab tiʼ Moisesoʼ (Bax. 21:17-20). Baʼaleʼ ka tsʼíibnaj Pablo tiʼ le Hebreoʼoboʼ, tu yáantaj u yiloʼobeʼ kiliʼichkúuntaʼaboʼob «úuchik u kʼuʼubul u wíinklil Cristo juntéeniliʼ», maʼ yoʼolal le siibaloʼob ku kʼuʼubul  kaʼach «jeʼex u yaʼalik le Leyoʼ» (Heb. 10:5-10). Yoʼolal le baʼax tu yaʼalaj Pablooʼ u maas yaʼabil le judíoʼob tsaypacht Jesusoʼ tu kʼexaj bix u tuukuloʼob yéetel muʼukʼaʼanchaj u fejoʼob. ¿Baʼax ku kaʼansiktoʼon? Lelaʼ ku kaʼansiktoʼoneʼ unaj k-xakʼalxoktik le Bibliaoʼ, k-kʼamik le túumben baʼaloʼob ku tsoʼolol tu yoʼolaloʼ yéetel wa ku yaʼalaʼal ka kʼaʼaytajnakoʼon yaanal bixeʼ, unaj k-beetik.

16. 1) ¿Baʼaxten jach jatsʼuts le kuxtal kun antal teʼ túumben luʼumoʼ? 2) Techeʼ ¿baʼax jach ka tsʼíiboltik a wilik teʼ túumben luʼumoʼ?

¹⁶ Tuláakal máax kun chúukpajal u yóol u meyajt Jéeoba yéetel ku beetik baʼax ku yaʼalik u kaajaleʼ yaan u kiʼikiʼtʼantaʼal. Le máaxoʼob yéeyaʼanoʼoboʼ ken gobernarnakoʼob yéetel Cristo teʼ kaʼanoʼ yaʼab baʼaloʼob jatsʼutstak ken u kiʼikiʼ óoltoʼob (Rom. 8:16, 17). Yéetel le máaxoʼob kun pʼáatloʼob kuxtal way Luʼumoʼ yaan u kiʼikiʼ óoltikoʼob u kuxtaloʼob teʼ Paraísooʼ. ¡Jach kiʼimak k-óol ikil u páajtal k-tsikbaltik tiʼ uláakʼ máakoʼob le baʼax ku taal u kʼiinoʼ! (2 Ped. 3:13.) Teʼ túumben luʼumoʼ «le kabal óoloʼoboʼ bíin u tiaʼalintoʼob le luʼumaʼ, bíin kuxlakoʼob ichil nojoch jeetsʼel óolal» (Sal. 37:11). «Máaxoʼob ku beetkoʼob u yotochoʼobeʼ bíin kajlakoʼob ichil», yéetel «bíin u jaantoʼob u yich u meyajoʼob» (Isa. 65:21, 22). Mix máak kun pechʼ óoltbil, yéetel maʼ kun antal óotsilil (Sal. 72:13-16). Teʼ kʼiinoʼob jeʼeloʼ tsʼokaʼaniliʼ u xuʼulsaʼal tiʼ le Nojoch Babiloniaoʼ, le oʼolal mix máak ken u tuse (Apo. 18:8, 21). Yaan u kaʼa kuxkíintaʼal le kimenoʼoboʼ yéetel yaan u tsʼaʼabal u páajtalil u kuxtaloʼob utiaʼal mantatsʼ (Isa. 25:8; Bax. 24:15). Jach jatsʼuts le baʼax ku taal u kʼiinoʼ, ¿máasaʼ? Bejlaʼeʼ u millonesil máakoʼob tsʼoʼok u kʼubik u kuxtaloʼob tiʼ Jéeoba. Baʼaleʼ utiaʼal u yilkoʼob le baʼax u yaʼalmaj Diosoʼ cada juntúuleʼ unaj u yilik maʼ u pʼáatal paachil, tumen u kaajal Jéeobaeʼ táan u bin.

17. ¿Baʼax unaj k-tsʼíiboltik?

¹⁷ Jach taʼaytak u xuʼulsaʼal le kʼasaʼan yóokʼol kaabaʼ. Le oʼolaleʼ unaj k-ilik k-muʼukʼaʼankúuntik k-fe yéetel unaj k-jóoʼsik u yutsil le baʼaxoʼob u tsʼaamaj Jéeoba utiaʼal k-adorartikoʼ. Unaj k-tsʼíiboltik k-beetik le baʼax tu yaʼalaj Davidaʼ: «Chéen junpʼéel baʼal tsʼoʼok in kʼáatik tiʼ Yuumtsil, chéen junpʼéel baʼal kin tsʼíiboltik: ka yanaken tu [templo] Yuumtsil tuláakal u kʼiinil in kuxtal, utiaʼal ka in [adorart] tu [templo] yéetel ka in pakt u kiʼichkelmil» (Sal. 27:4). Bey túunoʼ cada juntúul tiʼ toʼoneʼ unaj u pʼáatal naatsʼ tiʼ Jéeoba yéetel tiʼ u kaajal utiaʼal maʼ u pʼáatal paachil.