U Pʼíich Tulumil Kanan ich inglés, 15 tiʼ septiembre tiʼ 1950, tu tsoleʼ cada juntúul máax, cada baʼax uchaʼan wa cada junpʼéel baʼal ku yaʼalik le Bibliaoʼ yaan baʼax ku chíikbesik.

Úuchjeakileʼ le publicacionoʼoboʼ tu tsoloʼobeʼ le máaxoʼob chúukpaj u yóol u meyajtoʼob Dios jeʼex Débora, Elihú, Jefté, Job, Rahab, Rebeca yéetel uláakʼ máaxoʼob ku chʼaʼchiʼitaʼaloʼob teʼ Bibliaoʼ, ku chíikbeskoʼob le sukuʼunoʼob yéeyaʼanoʼoboʼ wa le «yaʼabkach máakoʼob[oʼ]» (Apo. 7:9). Tu tsoloʼob xaneʼ Jefté, Job yéetel Rebecaeʼ tu chíikbesoʼob le yéeyaʼanoʼoboʼ, Débora yéetel Rahabeʼ tu chíikbesoʼob le yaʼabkach máakoʼoboʼ. Chéen baʼaleʼ bejlaʼeʼ tsʼoʼok u kʼexpajal bix u tsoʼolol. ¿Baʼaxten?

Teʼ Bibliaoʼ jujuntúul máaxoʼob ku chʼaʼchiʼitaʼaleʼ yaan uláakʼ máax ku chíikbeskoʼob. Jeʼex tu tsʼíibil Galaciailoʼob 4:21 tak 31, le apóstol Pablooʼ tʼaanaj tiʼ kaʼatúul koʼoleloʼob yaan máax ‹ku chíikbeskoʼob›. Letiʼeʼ tu yaʼaleʼ, Agar, u palitsil Abrahaneʼ, ku chíikbesik u úuchben kaajil Israel. Le kaajaʼ ku beetik kaʼach baʼax ku yaʼalik le Ley tsʼaʼab tiʼ Moisés tumen Jéeobaoʼ. Tu yaʼalaj xaneʼ, Sara, u yatan Abrahán, wa «le koʼolel maʼ palitsiltaʼanoʼ», ku chíikbesik u jaats u kaajal Dios yaan teʼ kaʼanoʼ. Tu libroil Hebreoʼobeʼ, Pabloeʼ tu yaʼaleʼ Melquisedek le rey yéetel sacerdoteoʼ ku chíikbesik Jesús, tsʼoʼoleʼ tu yaʼalaj xan baʼax beetik u chíikpajal Melquisedek tiʼ Jesús (Heb. 6:20; 7:1-3). Pabloeʼ tu yaʼalaj xaneʼ Isaías yéetel u paalaloʼobeʼ ku chíikbesik Jesús yéetel le yéeyaʼanoʼoboʼ (Heb. 2:13, 14). Pabloeʼ yéetel u yáantaj Dios tu tsʼíibtaj le baʼaloʼobaʼ, le oʼolal k-creertik.

Jeʼex k-ilkoʼ le Bibliaoʼ ku yaʼalikeʼ jujuntúul tiʼ le máakoʼob ku chʼaʼchiʼitikoʼ yaan máax ku chíikbeskoʼob, chéen baʼaleʼ toʼoneʼ maʼ unaj u joʼopʼol k-tuklik wa yaan baʼax ku chíikbesik cada junpʼéel baʼax uchaʼan ichil u kuxtaloʼobiʼ. Jeʼex Pabloeʼ kex tu yaʼalaj Melquisedek ku chíikbesik Jesuseʼ, maʼ tu yaʼalaj wa yaan baʼax ku chíikbesik le ka tu bisaj Melquisedek waaj yéetel vino tiʼ Abrahán le ka tsʼoʼok u xuʼulsik kantúul reyoʼoboʼ. Le oʼolaleʼ minaʼan  tekstoʼob eʼesik wa yaan uláakʼ baʼax ku chíikbesik le baʼax tu beetoʼ (Gén. 14:1, 18).

Jujuntúul escritoroʼob anchaj ka tsʼoʼok u kíimil Cristoeʼ káaj u beetkoʼob baʼax maʼ maʼalobiʼ tumen joʼopʼ u yaʼalikoʼobeʼ cada junpʼéel baʼax ku chíikpajal teʼ Bibliaoʼ yaan baʼax u kʼáat u yaʼale. Junpʼéel enciclopediaeʼ ku yaʼalikeʼ Orígenes, Ambrosio yéetel Jeronimoeʼ joʼopʼ u kaxtikoʼob baʼax u kʼáat u yaʼal cada juntúul máax, cada baʼax uchaʼan wa cada junpʼéel baʼal ku yaʼalik le Bibliaoʼ. Ku kaxtikoʼob baʼax u kʼáat u yaʼal tak le baʼaxoʼob mix máak jeʼel u tuklik wa yaan baʼax ku chíikbesikoʼ. Tak le 153 kayoʼob tu chukaj le disipuloʼob teʼ áakʼab tu chíikbesuba Jesús ka tsʼoʼok u kaʼa kuxkíintaʼaloʼ, tu yaʼaloʼobeʼ yaʼab baʼax u kʼáat u yaʼale (The International Standard Bible Encyclopaedia).

Agustín de Hiponaeʼ tu tsolaj baʼax ku yaʼalik le Biblia ka tu tséentaj Jesús cinco mil máakoʼob yéetel cinco waaj de cebada bey xan kaʼatúul kayoʼob. Kaʼacheʼ ku tuklaʼaleʼ le trigooʼ maas maʼalob tiʼ le cebadaoʼ. Le oʼolaleʼ Agustineʼ tu yaʼaleʼ le cinco waajoʼob de cebadaoʼ ku chíikbeskoʼob le yáax cinco libroʼob tu tsʼíibtaj Moisesoʼ tumen táakaʼanoʼob teʼ Antiguo Testamentooʼ yéetel letiʼeʼ ku tuklikeʼ maʼ jach kʼaʼanaʼanoʼobiʼ. ¿Kux túun le kaʼatúul kayoʼoboʼ? Agustineʼ tu yaʼalaj xaneʼ le kaʼatúul kayoʼoboʼ ku chíikbesik juntúul rey yéetel juntúul sacerdote. Uláakʼ juntúul escritoreʼ tu yaʼaleʼ le úuchik u manik Jacob le derecho yaan tiʼ Esaú bey yáax paal yéetel le chak janaloʼ ku chíikbesik le úuchik u manik Jesús yéetel u kʼiʼikʼel u derechoil u bin kaʼan jujuntúul máakoʼob.

¿Máasaʼ ku talamtal u naʼataʼal le baʼax ku píitmáan u tsolik le máakoʼobaʼ? Wíinikoʼobeʼ maʼ tu páajtal u yojéeltikoʼob máakalmáak tiʼ le tsikbaliloʼob yaan baʼax ku chíikbeskoʼoboʼ yéetel máakalmáak maʼatechiʼ. ¿Bix túun jeʼel u yojéeltik máakeʼ? Wa yaan uláakʼ teksto ku yeʼesik yaan baʼax ku chíikbesik juntúul máak, junpʼéel baʼax uchaʼan wa junpʼéel baʼal ku yaʼalik le Bibliaoʼ jeʼel u páajtal k-creertikeʼ. Bey túunoʼ wa mix junpʼéel teksto aʼalik wa yaan baʼax ku chíikbesik wa baʼaxeʼ, jach junpuliʼ maʼ unaj u joʼopʼol k-aʼalik wa yaan baʼax ku chíikbesikiʼ.

¿Bix túun jeʼel u páajtal k-jóoʼsik u yutsil le baʼaxoʼob ku yaʼalik le Bibliaoʼ? Tu tsʼíibil Romailoʼob 15:4, le apóstol Pablooʼ tu yaʼalaj: «Tuláakal le baʼaxoʼob tsʼíibtaʼaboʼob úuchjeakiloʼ tsʼíibtaʼaboʼob utiaʼal k-kaanbal, utiaʼal beyoʼ ikil u chúukpajal k-óol yéetel ikil u líiʼsaʼal k-óol tumen le Kiliʼich Tsʼíiboʼoboʼ, ka yanaktoʼon esperanza». Le baʼax ku yaʼalik le tekstoaʼ tu yaʼalaj le apóstol Pablo tiʼ le sukuʼunoʼob yéeyaʼanoʼob teʼ yáax siglo utiaʼal ka u jóoʼsoʼob u yutsil le baʼaxoʼob ku yaʼalik le Bibliaoʼ. Chéen baʼaleʼ desde úuchjeakil tak teʼ tu «tsʼook kʼiinoʼob[aʼ]» tuláakal le máaxoʼob yanoʼob ichil u kaajal Dios kex yéeyaʼanoʼob wa kex maʼeʼ, tsʼoʼok u jóoʼskoʼob u yutsil «tuláakal le baʼaxoʼob tsʼíibtaʼaboʼob úuchjeakiloʼ» (Juan 10:16; 2 Tim. 3:1).

Le oʼolaleʼ ken k-xok junpʼéel tsikbalil teʼ Bibliaoʼ maas maʼalob ka k-tukult baʼax ku kaʼansiktoʼon, maʼ chéen ka júupkoʼon k-il wa táan u tʼaan tiʼ le yéeyaʼanoʼoboʼ, tiʼ le máakoʼob kun pʼáatloʼob kuxtal way Luʼumoʼ wa tiʼ baʼax tiempoil ku chíikbesik. Por ejemploeʼ maʼ maʼalob ka k-aʼal wa le chúukaʼan óolal tu yeʼesaj Joboʼ chéen ku chíikbesik le chúukaʼan óolal tu yeʼesaj le yéeyaʼanoʼob le táan le Primera Guerra Mundialoʼ. Toʼoneʼ k-ojleʼ teʼ kʼiinoʼobaʼ yaʼab sukuʼunoʼob yéetel kiikoʼob táakaʼanoʼob ichil le yéeyaʼanoʼob bey xan ichil le máaxoʼob kun pʼáatloʼob way Luʼumoʼ, tsʼoʼok u muʼyajoʼob jeʼex Jobeʼ, chéen baʼaleʼ tsʼoʼok xan u yilkoʼobeʼ «Jéeobaeʼ jach nojoch u yaabilaj yéetel ku chʼaʼik óotsilil» (Sant. 5:11).

Teʼ múuchʼuliloʼ, ¿máasaʼ yaan kiikoʼob yaan u jaʼabiloʼob chúukaʼan u yóoloʼob jeʼex Déboraeʼ? ¿Máasaʼ yaan xan táankelmoʼob ancianoʼob yaan u naʼatoʼob jeʼex Elihueʼ? ¿Máasaʼ yaan precursoroʼob chúukaʼan u yóoloʼob jeʼex Jefté yéetel sukuʼunoʼob bey xan kiikoʼob yaan u pacienciaʼob jeʼex Jobeʼ? K-tsʼáaik gracias tiʼ Jéeoba tumen «tuláakal le baʼaxoʼob tsʼíibtaʼaboʼob úuchjeakiloʼ tsʼíibtaʼaboʼob utiaʼal k-kaanbal», utiaʼal u ‹líiʼsaʼal k-óol› yéetel u ‹yantaltoʼon esperanza›.

Le baʼaxoʼob tsʼoʼok k-ilkaʼ ku yeʼesik baʼaxten bejlaʼeʼ le publicacionoʼoboʼ chéen ku tsolkoʼob baʼax jeʼel u páajtal k-kanik tiʼ junpʼéel tsikbalileʼ.