1, 2. ¿Baʼax tsʼoʼok u yilik le superintendenteʼob tiʼ circuitooʼ?

 JUNTÚUL superintendente tiʼ circuitoeʼ jach kiʼimak u yóol yoʼolal le meyaj ku beetik u ancianoiloʼob junpʼéel múuchʼuliloʼ. Letiʼeʼ u yojleʼ kex yaan tiʼ letiʼob tsʼoʼok u chan yantal u jaʼabiloʼobeʼ, láayliʼ jach u tsʼaamaj u yóoloʼob u meyajtoʼob Jéeobaeʼ. Kex beyoʼ tu tsʼáaj cuentaeʼ yaan junpʼéel baʼax jach kʼaʼabéet u káajal u beetkoʼob. Le oʼolaleʼ tu yaʼalajtiʼob: «Sukuʼuneʼex, ¿táan wa a wáantkeʼex le sukuʼunoʼob utiaʼal ka u beetoʼob uláakʼ meyajoʼob teʼ múuchʼuliloʼ?». Le ancianoʼoboʼ u yojloʼobeʼ teʼ visita máanikoʼ aʼalaʼabtiʼob ka u jóoʼsoʼob tiempo utiaʼal u yáantkoʼob le xiiboʼob teʼ múuchʼuliloʼ. Pero como maʼ táan u beetkoʼobeʼ, juntúul tiʼ letiʼobeʼ tu yaʼalaj: «U jaajileʼ, sukuʼun, maʼ táan k-áantkoʼob jeʼex unajeʼ». U maasil ancianoʼoboʼ bey xan tu yaʼaliloʼoboʼ.

² Wa ancianoecheʼ maʼ xaaneʼ jeʼel a núukik jeʼex úuchik u núukik le sukuʼunoʼoboʼ. Le superintendenteʼob tiʼ circuitooʼ tsʼoʼok u yilkoʼobeʼ le ancianoʼoboʼ kʼaʼabéet u jóoʼskoʼob maas tiempo utiaʼal u kaʼanskoʼob tiʼ le táankelmoʼob yéetel tiʼ u maasil sukuʼunoʼob bix  u kanáantaʼal le múuchʼuliloʼ. Chéen baʼaleʼ u kaʼansaʼal le sukuʼunoʼoboʼ maʼ chéen chʼaʼabiliʼ. Koʼox ilik baʼaxten.

3. 1) ¿Bix u yeʼesik le Biblia de ke kʼaʼabéet u kaʼansaʼal le xiiboʼob teʼ múuchʼuliloʼ, yéetel baʼaxten tuláakloʼon jeʼel k-jóoʼsik u yutsil le xookaʼ? (Ilawil le tsolajiloʼ.) 2) ¿Baʼaxten maʼ chéen chʼaʼabil u jóoʼsaʼal tiempo utiaʼal u kaʼansaʼal u maasiliʼ?

³ Le ancianoʼoboʼ u yojloʼob jach kʼaʼanaʼan u jóoʼskoʼob tiempo utiaʼal u kaʼanskoʼob le sukuʼunoʼob teʼ múuchʼuliloʼ. * U yojloʼobeʼ kʼaʼabéet u maasil xiiboʼob utiaʼal u kanáantaʼal le múuchʼuliloʼob yanoʼob beoraaʼ bey xan le túumben múuchʼuliloʼob kun antaloʼoboʼ (xok Isaías 60:22). Le Bibliaoʼ ku yaʼalik xaneʼ le ancianoʼoboʼ kʼaʼabéet u ‹kaʼanskoʼob uláakʼ máakoʼob› (xok 2 Timoteo 2:2). Chéen baʼaleʼ utiaʼal u beetaʼal lelaʼ maʼ chéen chʼaʼabil u jóoʼsaʼal tiempoiʼ. Juntúul ancianoeʼ kʼaʼabéet u bin meyaj yéetel u tsʼáaik tiʼ u familia tuláakal baʼax kʼaʼabéettiʼ. Tsʼoʼoleʼ kʼaʼabéet xan u yilik u kanáantik le sukuʼunoʼob teʼ múuchʼuliloʼ yéetel u beetik uláakʼ baʼaloʼob ku jáan kʼaʼabéettal. Le beetkeʼ koʼox ilik baʼaxten juntúul ancianoeʼ jach kʼaʼabéet u jóoʼsik tiempo utiaʼal u kaʼansik le xiiboʼob teʼ múuchʼuliloʼ.

4. ¿Baʼaxten yaan ancianoʼobeʼ maʼ tu séeb jóoʼskoʼob tiempo utiaʼal u kaʼanskoʼob le xiiboʼob teʼ múuchʼuliloʼ?

⁴ Yaan ancianoʼobeʼ ku tuklikoʼobeʼ minaʼantiʼob tiempo utiaʼal u kaʼanskoʼob le xiiboʼob teʼ múuchʼuliloʼ, ¿baʼaxten? Tumen maʼ xaaneʼ ku yaʼalikoʼob: «Yaan uláakʼ baʼaxoʼob maas kʼaʼabéet u jáan beetaʼaloʼob teʼ múuchʼuliloʼ. Wa maʼ tin séeb kaʼansik le xiiboʼob teʼ múuchʼuliloʼ mix baʼal jeʼel u yúuchleʼ». ¿Jaaj wa lelaʼ? U jaajileʼ yaan kʼiineʼ yaan baʼaloʼob unaj u séeb beetaʼal, chéen baʼaleʼ wa maʼ tu jóoʼsaʼal tiempo utiaʼal u kaʼansaʼal le sukuʼunoʼoboʼ táan u beetaʼal kʼaas tiʼ le múuchʼuliloʼ.

5, 6. 1) ¿Baʼax jeʼel u yúuchul wa maʼ tu jáan kʼeʼexel u aceiteil junpʼéel cocheeʼ? 2) ¿Baʼax jeʼel u yúuchul wa le ancianoʼob maʼ tu kaʼanskoʼob le xiiboʼob teʼ múuchʼuliloʼ?

⁵ Koʼox ketik beyaʼ: utiaʼal u meyaj tubeel junpʼéel cocheeʼ unaj u kʼeʼexel u aceiteil ken máanak wa jaypʼéel mesoʼob. Pero kux túun wa u yuumil ku tuklik: «Le aceiteoʼ jeʼel u páaʼtik tak tuláakʼ kʼiineʼ. Maas kʼaʼanaʼan in tsʼáaik gasolina tiʼ le coche beoraaʼ tumen wa maʼeʼ maʼ kun seguer u máan. Tsʼoʼoleʼ yaan uláakʼ baʼaxoʼob maas kʼaʼabéet in beetik». U jaajileʼ wa maʼ tu jáan kʼeʼexel u aceiteil le cocheoʼ jeʼel u páajtal u seguer u máaneʼ, pero ken máanak kʼiineʼ jeʼel u kʼastaleʼ. Ken úuchuk túun lelaʼ u yuumileʼ yaan u kʼaʼabéettal u xupik yaʼab taakʼin utiaʼal u yutskíintik yéetel yaan xan u peʼertik yaʼab tiempo. ¿Baʼax ku kaʼansiktoʼon lelaʼ?

⁶ U jaajileʼ teʼ múuchʼuliloʼ ku yantal baʼaloʼob kʼaʼabéet u séeb atendertaʼal tumen le ancianoʼoboʼ, tumen wa maʼ tu beetkoʼobeʼ jeʼel u muʼyaj le múuchʼuliloʼ. Jeʼex u yuumil le coche tu yilaj jach kʼaʼanaʼan u tsʼáaik gasolina tiʼoʼ, le ancianoʼoboʼ unaj xan u ‹jach ilkoʼob máakalmáak le baʼaloʼob maas kʼaʼanaʼantakoʼ› (Fili. 1:10). Chéen baʼaleʼ yaan ancianoʼobeʼ tumen jach chʼiikiloʼob tiʼ le baʼaloʼobaʼ ku pʼáatal minaʼantiʼob tiempo utiaʼal u kaʼanskoʼob u maasil. Ken úuchuk tiʼob lelaʼ bey ka pʼáatak maʼ u tsʼaʼabal aceite tiʼ junpʼéel cocheeʼ. Wa le ancianoʼob maʼ tu káajsik u kaʼanskoʼob le xiiboʼob teʼ múuchʼuliloʼ, ken máanak kʼiineʼ yaan u pʼáatal chéen junpʼíit sukuʼunoʼob kun antal utiaʼal  u beetkoʼob le meyajoʼob kʼaʼabéet u beetaʼaloʼ.

7. ¿Bix unaj k-ilik le meyaj ku beetik le ancianoʼob ku kaʼanskoʼob u maasiloʼ?

⁷ Le oʼolaleʼ mix juntéen unaj u tuklaʼal wa maʼ jach kʼaʼabéet u kaʼansaʼal le xiiboʼob teʼ múuchʼuliloʼ. Le ancianoʼob ku tuukuloʼob yoʼolal le múuchʼuliloʼ ku jóoʼskoʼob tiempo utiaʼal u kaʼanskoʼob le sukuʼunoʼoboʼ. Letiʼobeʼ jach maʼalob meyaj ku beetkoʼob yéetel jach nojoch áantaj ku tsʼáaikoʼob (xok 1 Pedro 4:10). ¿Baʼax utsil ku jóoʼsik le múuchʼulil ken kaʼansaʼak uláakʼ sukuʼunoʼob tumen le ancianoʼoboʼ?

8. 1) ¿Baʼaxten le ancianoʼoboʼ unaj u kaʼanskoʼob u maasil? 2) Le ancianoʼob yanoʼob tuʼux jach kʼaʼabéet áantajoʼ, ¿baʼax unaj u káajal u beetkoʼob? (Ilawil le cuadro « Junpʼéel baʼal unaj u séeb beetaʼal».)

⁸ Tak le sukuʼunoʼob úuch joʼopʼok u beetik u ancianoiloʼoboʼ unaj u kʼaʼajaltiʼobeʼ ken maas yanak u jaʼabiloʼobeʼ maʼ kun páajtal u beetkoʼob tuláakal le meyaj ku beetkoʼob beoraaʼ (Miq. 6:8). Unaj xan u kʼaʼajaltiʼobeʼ jeʼel u «jáan úuchul» wa baʼax maʼ ken u chaʼa u beetkoʼob tubeel le meyaj kʼubéentaʼantiʼoboʼ (Ecl. 9:11, 12; Sant. 4:13, 14). Le ancianoʼoboʼ jach u yaabiltmoʼob le múuchʼuliloʼ, le oʼolaleʼ jach u tsʼaamaj u yóoloʼob u kaʼansoʼob tiʼ le táankelmoʼob tuláakal le baʼax u yojloʼoboʼ (xok Salmo 71:17, 18).

9. ¿Baʼaxten jach kʼaʼabéet u kaʼansaʼal le sukuʼunoʼob desde bejlaʼoʼ?

⁹ Le ancianoʼob ku kaʼanskoʼob u maasiloʼ junpʼéel bendición utiaʼal le múuchʼuliloʼ, ¿baʼaxten? Tumen le xiiboʼob tsʼoʼok u kaʼanskoʼoboʼ yaan u yáantkoʼob le sukuʼunoʼob utiaʼal ka chúukpajak u yóol u múul meyajtoʼob Diosoʼ. Lelaʼ jach kʼaʼabéet u beetaʼal teʼ tu tsʼook kʼiinoʼobaʼ, pero maas yaan u kʼaʼabéettal tu kʼiiniloʼob le nojoch muʼyajil kun taaloʼ (Eze. 38:10-12; Miq. 5:5, 6). Le oʼolaleʼ, ancianoʼex, suukchajak a jóoʼskeʼex tiempo utiaʼal a kaʼanskeʼex le sukuʼunoʼoboʼ, káajak a beetkeʼex desde bejlaʼeʼ.

10. ¿Baʼax unaj u beetik juntúul anciano utiaʼal ka yanaktiʼ tiempo u kaʼansik u maasil?

¹⁰ K-ojleʼ le ancianoʼoboʼ jach yaʼab meyaj ku beetkoʼob teʼ múuchʼuliloʼoboʼ. Kex beyoʼ tiʼ tuláakal le baʼaxoʼob ku beetkoʼob teʼ múuchʼuliloʼ unaj u jóoʼskoʼob tiempo utiaʼal u kaʼanskoʼob u maasil (Ecl. 3:1). Ken u beetoʼob beyaʼ táan u meyaj maʼalob u tiempoʼob yéetel le múuchʼuliloʼ yaan xan u jóoʼsik u yutsil.

11. 1) ¿Baʼax jeʼel u páajtal k-aʼalik yoʼolal le baʼax tu yaʼalaj le ancianoʼob jejeláas tuʼux kajaʼanoʼoboʼ? 2) Proverbios 15:22, ¿bix u yeʼesik kʼaʼanaʼan u chʼaʼabal en cuenta le baʼax ku yaʼalik uláakʼ ancianoʼoboʼ?

¹¹ Tiʼ junjaats ancianoʼob jach u yojloʼob u kaʼansoʼob u maasileʼ kʼáataʼabtiʼob bix u beetkoʼob. * Kex jejeláas tuʼux yanoʼobeʼ tuláakloʼobeʼ óoliʼ igual le baʼax tu yaʼaloʼoboʼ. Lelaʼ ku yeʼesiktoʼoneʼ le baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ jach maʼalob utiaʼal u kaʼansaʼal le sukuʼunoʼob ‹tiʼ tuláakal le múuchʼuliloʼoboʼ›, jeʼel tuʼuxak yanoʼobeʼ (1 Cor. 4:17). Le beetkeʼ teʼ xookaʼ bey xan teʼ tuláakʼoʼ yaan k-tʼaan tiʼ le baʼax tu yaʼalaj le ancianoʼobaʼ (Pro. 15:22).

12. ¿Baʼax unaj u beetik juntúul anciano táanil tiʼ u káajal u kaʼansaj?

¹² Juntúul jardineroeʼ táanil tiʼ u pakʼik junpʼéel semillaeʼ ku preparartik le luʼum tuʼux ken u pakʼoʼ. Juntúul anciano xaneʼ táanil tiʼ u káajal u kaʼansajeʼ ku preparartik u puksiʼikʼal le máax ken u kaʼansoʼ. ¿Bix túun jeʼel u preparartaʼal u puksiʼikʼal le máax kun kaʼansbiloʼ? Jeʼel u páajtal k-kaanbal tiʼ le baʼax tu beetaj Samuel, juntúul profeta jach maʼalob úuchik u kaʼansajoʼ.

13-15. 1) ¿Baʼax tu yaʼalaj Jéeoba tiʼ Samuel ka u beete? 2) Samueleʼ, ¿bix úuchik u preparartik Saúl utiaʼal le meyaj ken u beetoʼ? (Ilawil le dibujo yaan tu káajbal le xookaʼ.) 3) ¿Baʼaxten jach jeʼel u yáantik le ancianoʼob le baʼax tu beetaj Samueloʼ?

 ¹³ Walajki tres mil añosaʼ, le tsʼoʼok u chʼíijil le profeta Samueloʼ, Jéeobaeʼ tu yaʼalajtiʼ: «Walkil sáamalaʼ, bíin in [túuxt] tiʼ teech juntúul xiib ku taal tu luʼumil Benjamín, letiʼeʼ u náajmal a junpáaykuntik utiaʼal u [gobernart] in kaajal Israel» (1 Sam. 9:15, 16). Yoʼolal le baʼax aʼalaʼabtiʼaʼ Samueleʼ tu tsʼáaj cuentaeʼ yaan u jáawal u nuʼuktik u kaajil Israel yéetel letiʼ ken u yal aceite tu pool le máax tu yaʼalaj Jéeoba kun gobernaroʼ. Le oʼolaleʼ utiaʼal u preparartik le máax kun gobernaraʼ kulaj u jach tukult bix ken u beetil.

¹⁴ Ka sáaschaj tuláakʼ kʼiineʼ, kʼuch juntúul máak tu yiknal Samuel, u kʼaabaʼeʼ Saúl. Le ka tu yilubaʼobeʼ Jéeobaeʼ tu yaʼalaj tiʼ le profetaoʼ: «Jeʼel le xiib tin waʼalajtechoʼ». Le ka tu yuʼubaj leloʼ Samueleʼ tu beetaj jeʼex tu tukultiloʼ. Tu kaxtaj u súutukil utiaʼal ka tsikbalnak yéetel Saúl. Le oʼolaleʼ tu invitartaj Saúl bey xan le máax láakʼintik utiaʼal junpʼéel janaloʼ. Tu beetaj u kutaloʼob teʼ maas maʼalob lugaroʼob yanoʼob teʼ mesaoʼ yéetel tu tsʼáaj xan tiʼ Saúl le maas maʼalob bakʼoʼ, ka tu yaʼalajtiʼ: «Chʼaʼ utiaʼal a jaante, tumen tin junpáaykuntaj a tiaʼal». Ka tsʼoʼok u jaanloʼobeʼ Samueleʼ tu invitartaj Saúl tu yotoch. Le táan u binoʼoboʼ jach kiʼimak u yóoloʼob táan u tsikbaloʼob. Le ka kʼuchoʼob tu yotoch Samueleʼ naʼakoʼob teʼ techooʼ, teʼ túunoʼ seguernaj u tsikbaloʼob tak ka kʼuch u yorail u weenloʼob. Ka sáaschaj tuláakʼ kʼiineʼ Samueleʼ tu yalaj aceite tu pool Saúl utiaʼal u yeʼesik letiʼ kun gobernar, tsʼoʼoleʼ tu tsʼuʼutsʼeʼ ka seguernaj u yaʼaliktiʼ baʼax ken u beete. Ka tsʼoʼokeʼ Sauleʼ bini, preparado utiaʼal u maasil baʼaloʼob kun úuchloʼ (1 Sam. 9:17-27; 10:1).

¹⁵ U jaajileʼ tuláakal le baʼax tu beetaj Samuel tu yoʼolal Sauloʼ maʼ jach igual yéetel le bix u kaʼansaʼal juntúul sukuʼun utiaʼal ka u beetuba siervo ministerial wa ancianooʼ. Kex beyoʼ le ancianoʼoboʼ jach jeʼel u kaanbaloʼob tiʼ le baʼax tu beetaj Samuel utiaʼal u preparartik u puksiʼikʼal Sauloʼ. Koʼox ilik kaʼapʼéel tiʼ le baʼaxoʼob jeʼel k-kanik tiʼoʼ.

16. 1) ¿Bix tu yuʼubiluba Samuel le ka kʼáataʼab juntúul rey tumen le israelitaʼoboʼ? 2) ¿Baʼax tu beetaj Samuel le ka aʼalaʼabtiʼ tumen Jéeoba ka u yal aceite tu pool Saúl?

¹⁶ Beet yéetel kiʼimak óolal. Le ka tu yáax uʼuyaj Samuel u kʼáat le israelitaʼob ka gobernartaʼakoʼob tumen juntúul reyoʼ, lúub u yóol yéetel tu yuʼubaj rechazartaʼabi (1 Sam. 8:4-8). Letiʼeʼ maʼ tu yóotik kaʼach u beet le baʼax ku yaʼalik le kaajoʼ, le beetik óoxtéen anchaj u yaʼalaʼaltiʼ tumen Jéeoba ka u tsʼáa le rey ku kʼáataʼaltiʼoʼ (1 Sam. 8:7, 9, 22). Kex bey úuchik u yuʼubikubaoʼ, Samueleʼ maʼ celosochajiʼ mix tsʼíikilnaj yéetel le máax kun nuʼuktik le kaaj tu lugaroʼ. Le ka aʼalaʼabtiʼ tumen Jéeoba ka u yal aceite tu pool Saúl utiaʼal ka u beet u reyiloʼ, letiʼeʼ tu beetaj. Tu beetaj yéetel kiʼimak óolal maʼ chéen tumen táan u ordenartaʼaltiʼiʼ, tu beetaj tumen jach u yaabiltmaj Jéeoba.

17. Le ancianoʼoboʼ, ¿bix u beetkoʼob jeʼex úuchik u beetik Samueloʼ, yéetel baʼax beetik u kiʼimaktal u yóoloʼob?

¹⁷ Teʼ kʼiinoʼob xanaʼ yaʼab ancianoʼobeʼ tsʼoʼok u kaʼanskoʼob yéetel kiʼimak óolal uláakʼ sukuʼunoʼob jeʼex úuchik u beetik Samueloʼ (1 Ped. 5:2). Letiʼobeʼ uts tu tʼaan u kaʼanskoʼob uláakʼ sukuʼunoʼob yéetel maʼ sajak ka toʼokoktiʼob le privilegio yaantiʼob utiaʼal ka tsʼaʼabak tiʼ le máaxoʼob ku kaʼanskoʼoboʼ. Letiʼobeʼ jach u yaabiltmoʼob le sukuʼunoʼobaʼ tumen u yojloʼobeʼ yaan u múul meyajoʼob utiaʼal u kanáantkoʼob le múuchʼuliloʼ (2 Cor. 1:24; Heb. 13:16). Le ancianoʼoboʼ jach kiʼimak u yóoloʼob ken u yiloʼob bix u yáantaʼal le múuchʼulil tumen le sukuʼunoʼobaʼ (Bax. 20:35).

18, 19. ¿Bix jeʼel u preparartaʼal u puksiʼikʼal juntúul sukuʼun kun kaʼansbileʼ, yéetel baʼaxten jach kʼaʼabéet u beetaʼal lelaʼ?

 ¹⁸ Beetaba u amigoʼob. Samueleʼ le ka tu yilaj Sauleʼ, maʼ chéen tu jáajan yalaj aceite tu pool utiaʼal u yeʼesik letiʼ ken u beet u reyiliʼ. Wa ka u beet bey kaʼachoʼ, Sauleʼ maʼ kun páajtal u nuʼuktik tubeel u kaajal Dios, kex tsʼoʼok u yéeyaʼal utiaʼal ka u beet u reyil. Le oʼolaleʼ Samueleʼ tu jóoʼsaj tiempo utiaʼal u preparartik u puksiʼikʼal Saúl táanil tiʼ u káajal u beetik le túumben meyaj kun tsʼaabiltiʼoʼ. Utiaʼal lelaʼ Samueleʼ múul jaan tu yéetel, jóokʼoʼob xíimbal, tsikbalnajoʼob yaʼab tiempo yéetel tu jóoʼsoʼob xan u súutukil utiaʼal u jeʼeleloʼob. Le ka tsʼoʼok u beetik tuláakal le baʼaloʼobaʼ Samueleʼ tu yileʼ jeʼel u páajtal u yalik aceite tu pool Saúl utiaʼal u yéeyik u beet u reyileʼ.

¹⁹ Le ancianoʼob xan bejlaʼoʼ unaj u beetkoʼob jeʼex Samueleʼ. Táanil tiʼ u káajal u kaʼanskoʼob juntúul sukuʼuneʼ unaj u yilik u beetkubaʼob u amigoʼob. Le baʼaxoʼob unaj u beetik le ancianoʼoboʼ maʼ junpʼéeliliʼiʼ. Yaan u chʼaʼikoʼob en cuentail le baʼaxoʼob suuk u beetaʼal teʼ tuʼux yanoʼoboʼ bey xan le bix líiʼsaʼanil le máax ken u kaʼansoʼoboʼ. Kex yaʼab baʼax yaan a beeteʼexeʼ wa ka jóoʼskeʼex tiempo utiaʼal a wantaleʼex yéetel le máax ken a kaʼanseʼexoʼ, letiʼeʼ yaan u tsʼáaik cuentaeʼ jach tu jaajil taak a wáantkeʼex (xok Romailoʼob 12:10). Tsʼoʼoleʼ jach yaan u kiʼimaktal u yóol ken u yil tuláakal le baʼax ka beetkeʼex tu yoʼolaloʼ.

20, 21. 1) ¿Bix juntúul anciano maʼalob u kaʼansaj? 2) ¿Baʼax ken k-xakʼalt teʼ tuláakʼ xookoʼ?

²⁰ Ancianoʼex maʼ unaj u tuʼubulteʼexeʼ juntúul máax maʼalob u kaʼansajeʼ maʼ chéen uts tu tʼaan u kaʼansik u maasiliʼ, baʼaxeʼ ku yilik xan u yaabiltik le máax ku kaʼansikoʼ (ket yéetel Juan 5:20). ¿Baʼaxten unaj u beetaʼal lelaʼ? Tumen wa le máax ken a kaʼanseʼex ku yilik jach tu jaajil ka preocuparkabaʼex tu yoʼolaleʼ, maas jeʼel u yóotik u kan le baʼax ken a kaʼanseʼextiʼoʼ. Le oʼolaleʼ maʼ chéen unaj a tsʼáaik a wóoleʼex a kaʼanseʼexiʼ, baʼaxeʼ beetabaʼex xan u amigo (Pro. 17:17; Juan 15:15).

²¹ Ken tsʼoʼokok túun u preparartaʼal u puksiʼikʼal le sukuʼun tumen le ancianoʼoboʼ jeʼel u páajtal u káajal u kaʼansaʼaleʼ. ¿Bix jeʼel u páajtal u beetaʼaleʼ? Lelaʼ letiʼe baʼax ken k-il teʼ tuláakʼ xookoʼ.