1. ¿Baʼax tu beetaj Manoa ka tu yojéeltaj yaan u yantal u hijo?

MANOA yéetel u yataneʼ jach u yojloʼob kaʼach maʼ kun antal u paalaloʼob. Chéen baʼaleʼ junpʼéel kʼiineʼ u ángel Jéeobaeʼ tu yaʼalaj tiʼ u yatan Manoaeʼ yaan u yantal u chaambal. ¡Lelaʼ tu beetaj u jach kiʼimaktal u yóol! Kex Manoa kiʼimakchaj xan u yóol ka aʼalaʼabtiʼeʼ, tu yilaj jach nojoch responsabilidad ku tsʼaʼabaltiʼ tumen Jéeoba. Tu kaajil Israeleʼ yaʼab máaxoʼob beetik baʼaxoʼob kʼaastak, le oʼolaleʼ ¿bix ken u kaʼansiloʼob tiʼ u hijoʼob u yaabilt yéetel u meyajt Jéeoba? Manoaeʼ tu kʼáat óoltaj tiʼ Jéeoba ka u túuxt tu kaʼatéen u ángel, letiʼeʼ tu yaʼalaj: «Kin kʼáatiktech, ka a túuxtoʼon le xiib tu kaʼatéenoʼ, utiaʼal ka u yaʼaltoʼon baʼax bíin k-beet yéetel le chan paal ku bíin síijiloʼ» (Jue. 13:1-8).

2. ¿Baʼax jeʼel u beetik le taatatsiloʼob utiaʼal u kaʼansik u paalaloʼoboʼ, yéetel bix jeʼel u beetkoʼobeʼ? (Ilawil xan le cuadro « Le máaxoʼob maas unaj a tsʼáaik xook tiʼoboʼ».)

² Wa yaan a paalaleʼ maʼ xaaneʼ jach ka naʼatik bix tu yuʼubiluba Manoa. Tiʼ teech xaneʼ tsʼaʼan u responsabilidadil a wáantik a paalal u kʼaj óoltoʼob yéetel u yaabiltoʼob Jéeoba (Pro. 1:8). * Le Adoración  ich Familiaoʼ jeʼel u yáantkech utiaʼal ka seguernak a kaʼansik tiʼ a paalal tu yoʼolal Jéeoba yéetel le Bibliaoʼ. Chéen baʼaleʼ maʼ chéen yaan yéetel a xook tu yéeteloʼob cada semanaiʼ (xok Deuteronomio 6:6-9). ¿Baʼax uláakʼ túun jeʼel u yáantkech utiaʼal a kaʼansiktiʼob u yaabiltoʼob yéetel u meyajtoʼob Jéeobaeʼ? Le xookaʼ yaan u yáantkoʼon kaanbal tiʼ baʼax tu beetaj Jesús. Kex maʼ anchaj u paalaleʼ, yaʼab baʼaloʼob jeʼel u páajtal k-kanik tiʼ bix tu kaʼansil u disipuloʼobeʼ. Jesuseʼ tu yaabiltaj u disipuloʼob yéetel tu yeʼesaj kabal óolal. Letiʼeʼ tu yeʼesaj xan naʼatil, le oʼolal tu tsʼáaj cuenta bix u yuʼubikubaʼob yéetel u yojel bix ken u yáantiloʼob kaʼachi. Koʼox ilik bix jeʼel u páajtal k-kaʼansaj jeʼex Jesuseʼ.

3. ¿Baʼaxten le disipuloʼoboʼ jach u yojloʼob yaabiltaʼanoʼob tumen Jesús?

³ Jesuseʼ suuk kaʼach u yaʼalik tiʼ u disipuloʼob u yaabiltmoʼob (xok Juan 15:9). Letiʼeʼ yaʼab tiempo tu máansaj tu yéeteloʼob (Mar. 6:31, 32; Juan 2:2; 21:12, 13). Tsʼoʼoleʼ maʼ chéen tu yilaj u kaʼanskoʼobiʼ baʼaxeʼ tu amigotoʼob. Le disipuloʼoboʼ jach tu tsʼáajoʼob cuenta yaabiltaʼanoʼob tumen Jesús. ¿Baʼax k-kanik tiʼ le bix tu tratartil Jesús u disipuloʼoboʼ?

4. ¿Bix jeʼel a weʼesik tiʼ a paalaleʼex a yaabiltmeʼexeʼ? (Ilawil le foto yaan tu káajbal le xookaʼ.)

⁴ Aʼal tiʼ a paalal jach a yaabiltmoʼob yéetel eʼestiʼob yéetel baʼaxoʼob ka beetik (Mat. 3:17; Tito 2:4). Samuel, juntúul sukuʼun kajaʼan Australiaeʼ, ku yaʼalik: «Tin chichnileʼ in papaeʼ antes in weenleʼ ku xokik tin wéetel U libroi tsikbaliloʼob tiʼ le Bibliaoʼ yéetel ken in kʼáat wa baʼax tiʼeʼ ku tsolikten. Tsʼoʼoleʼ ku méekʼiken yéetel ku tsʼuʼutsʼiken. Teneʼ jach jaʼakʼ in wóol ka tin wojéeltaj tu chichnil in papaeʼ maʼ suuk kaʼach u tsʼuʼutsʼaʼal yéetel u méekʼaʼaliʼ. Kex beyoʼ letiʼeʼ tu yilaj u yeʼesikten jach u yaabiltmen. Yoʼolal lelaʼ jach maʼalob úuchik in biskinba tu yéetel, tin wuʼuyaj kanáantaʼanen yéetel kiʼimak in wóol». Taatatsileʼex, ¿bey wa a kʼáateʼex ka u yuʼububa a paalaleʼexoʼ? Suukchajak a waʼalikeʼextiʼob: «¡In yaabiltmech!». Méekʼ a paalaleʼex, tsʼuʼutsʼ a paalaleʼex. Tsikbalneneʼex tu yéeteloʼob, jaaneneʼex tu yéeteloʼob yéetel báaxalneneʼex tu yéeteloʼob.

5, 6. 1) ¿Bix tu yeʼesil Jesús u yaabiltmaj u disipuloʼob? 2) Le taatatsiloʼoboʼ, ¿bix unaj u tsolnuʼuktik u paalaloʼob?

 ⁵ Jesuseʼ tu yaʼalaj: «Tuláakal le máaxoʼob in yaabiltmoʼ kin kʼeykoʼob yéetel kin waʼalik u nuʼuk tiʼob» (Apo. 3:19). * U disipuloʼob Jesuseʼ yaʼab u téenel tu baʼateltoʼob máax u maas nojchil ichiloʼob. Jesuseʼ maʼ tu chéen ilaj le baʼax ku beetkoʼobaʼ baʼaxeʼ yéetel paciencia tu tsolaj u nuʼuktiʼob. Tu yeʼesaj xan yaabilaj tiʼob, tsʼoʼoleʼ tu kaxtaj u súutukil utiaʼal u tsolnuʼuktikoʼob (Mar. 9:33-37).

⁶ Tumen a yaabiltmaj a paalaleʼ a wojel kʼaʼabéet a tsolnuʼuktikoʼob. Yaan horaeʼ chéen kʼaʼabéet u tsoʼololtiʼob baʼaxten maʼ maʼalob ka u beetoʼob wa baʼaxiʼ. ¿Kux túun wa láayliʼ maʼ tu yuʼubikoʼob tʼaaneʼ? (Pro. 22:15.) Beet baʼax tu beetaj Jesús. Letiʼeʼ yéetel paciencia tu kaʼansaj yéetel tu tsolnuʼuktaj u disipuloʼob. Tu yilaj baʼax súutukil maas maʼalob utiaʼal u beetik lelaʼ tsʼoʼoleʼ tu beetaj yéetel yaabilaj. Elaine, juntúul kiik kajaʼan Sudáfricaeʼ, ku yaʼalik bix úuchik u kaʼansaʼal tu chichnil tumen u papá yéetel u maama. Letiʼobeʼ ku yaʼalikoʼobtiʼ baʼax u kʼáatoʼob ka u beete. Wa xan u yaʼalmoʼobtiʼ yaan u castigarkoʼobeʼ, ku beetkoʼob. Elaineeʼ ku yaʼalik: «Letiʼobeʼ táanil tiʼ u castigarkenoʼob kaʼacheʼ ku yaʼalikoʼobten baʼaxten ku beetkoʼob yéetel mix juntéen tu beetoʼob wa jach pʼujaʼanoʼob». Úuchik u líiʼsaʼal beyaʼ le kiikaʼ tu yuʼubaj jach yaabiltaʼan.

7, 8. 1) Le oracionoʼob tu beetaj Jesusoʼ, ¿baʼax tu kaʼansaj tiʼ u disipuloʼob? 2) Le oracionoʼob ka beetkoʼ, ¿bix jeʼel u yáantik a paalal utiaʼal u confiaroʼob tiʼ Jéeobaeʼ?

⁷ Le táan u náatsʼal u kʼiinil u maʼachal Jesús utiaʼal u kíimsaʼaloʼ, tu kʼáat óoltaj tiʼ u Taata: «Abá, in Yuum, techeʼ tuláakal baʼax ku páajtal a beetik; luʼsten le copaaʼ. Baʼaleʼ maʼ u beetaʼal baʼax in kʼáat, baʼaxeʼ beetaʼak baʼax a kʼáat» (Mar. 14:36). * Maʼ xaaneʼ teʼ súutukiloʼ le disipuloʼoboʼ tu yuʼuboʼob u orar Jesús wa tu yojéeltoʼob baʼax tu yaʼalaj ka máan kʼiin. ¡Chéen tukult bix tu yuʼubilubaʼob yoʼolal lelaʼ! Letiʼobeʼ ku yilkoʼob kaʼacheʼ kex minaʼan u kʼeban Jesuseʼ tu kʼáataj u yáantaj u Taata. Tu kanoʼob xaneʼ kʼaʼabéet u yeʼeskoʼob kabal óolal yéetel u kʼáatkoʼob u yáantaj Jéeoba.

⁸ A paalaloʼobeʼ yaʼab baʼaloʼob jeʼel u páajtal u kankoʼob ken u yuʼuboʼob a orareʼ. U jaajileʼ maʼ chéen ka orar utiaʼal u yuʼubik a paalaloʼobiʼ, chéen baʼaleʼ ken u yuʼuboʼob a orareʼ ku kankoʼob xan confiar tiʼ Jéeoba. Ken orarnakecheʼ maʼalob ka a kʼáat tiʼ Jéeoba ka u yáant a paalal, pero kʼáat xan tiʼ ka u yáantech. Ana, juntúul kiik kajaʼan Brasileʼ, ku yaʼalik: «Ken yanak kaʼach problemaʼob, jeʼex ken kʼojaʼanchajak in abueloʼobeʼ, in papá yéetel in maamaeʼ ku oraroʼob tiʼ Jéeoba utiaʼal ka chúukpajak u yóoloʼob u aktáantoʼob le problemaoʼ yéetel utiaʼal u chʼaʼtuklikoʼob tubeel baʼax ken u beetoʼob. Kex jach yaj baʼax ku muʼyajtikoʼobeʼ ku pʼatkoʼob tu kʼab Jéeoba. Lelaʼ tu yáanten xan utiaʼal in confiar tiʼ Jéeoba». Ken u yuʼub a paalal a kʼáatik tiʼ Jéeoba ka u yáantech kʼaʼaytaj tiʼ juntúul a vecino wa utiaʼal a kʼáatik permiso tuʼux ka meyaj utiaʼal a bin asambleaeʼ, a paalaloʼobeʼ ku tsʼáaikoʼob cuenta ka confiar tiʼ Jéeoba. Tsʼoʼoleʼ ku kanik xan u beetoʼob beyoʼ.

9. 1) ¿Bix tu kaʼansil Jesús tiʼ u disipuloʼob u yeʼesoʼob kabal óolal yéetel u yáantkoʼob u maasil? 2) Wa kabal a wóol yéetel maʼatech a kaxtik chéen a wutsileʼ, ¿baʼax ken u kan a paalal?

⁹ Jesuseʼ maʼ chéen tu yaʼalaj tiʼ u disipuloʼob  ka u yeʼesoʼob kabal óolal yéetel maʼ u tuukuloʼob chéen tiʼ u yutsiloʼobiʼ, baʼaxeʼ tu yeʼesajtiʼob bix unaj u beetkoʼob (xok Lucas 22:27). Le disipuloʼoboʼ tu yiloʼob bix tu xupiluba Jesús u meyajt Jéeoba yéetel u yáantik u maasil, le oʼolal letiʼobeʼ bey xan tu beetiloʼoboʼ. Teech xaneʼ jeʼel u páajtal a kaʼansik a paalal yéetel le baʼaxoʼob ka beetkoʼ. Debbie, juntúul kiik kaʼatúul u paalaleʼ, ku yaʼalik: «Teneʼ mix juntéen kʼuuxilnaken yoʼolal le tiempo ku máansik in wíicham yéetel u maasil sukuʼunoʼob utiaʼal u yáantikoʼob bey ancianooʼ. In wojleʼ in wíichameʼ ken kʼaʼabéetchajak u yáantkoʼoneʼ yaan u beetik» (1 Tim. 3:4, 5). Le baʼax tu beetaj Debbie yéetel Pranas, u yíichamoʼ, jach tu yáantaj u paalal. Pranaseʼ ku yaʼalikeʼ u paalaloʼobeʼ jach uts tu tʼaan u yáantajoʼob teʼ asambleaʼoboʼ. Letiʼobeʼ kiʼimak kaʼach u yóoloʼob, anchaj yaʼab u amigoʼob yéetel uts tu tʼaan u biskubaʼob yéetel le sukuʼunoʼob bey xan le kiikoʼoboʼ. Bejlaʼeʼ le sukuʼun yéetel u familiaaʼ táan u xupkubaʼob u meyajtoʼob Jéeoba. Jeʼex k-ilkoʼ wa kabal a wóol yéetel maʼatech a kaxtik chéen a wutsileʼ, yaan a kaʼansik tiʼ a paalal u yáantoʼob u maasil.

10. Ka bin Jesús kaxtbil tumen u kajnáaliloʼob Galileaeʼ, ¿bix tu yeʼesil yaan u naʼat?

¹⁰ Jesuseʼ jach yaan u naʼat kaʼachi. Letiʼeʼ ku páajtal u yilik baʼaxten ku beetik máak wa baʼax yéetel baʼax yaan tu puksiʼikʼal. Juntéenjeakileʼ u kajnáaliloʼob Galileaeʼ bin u kaxtoʼob Jesús (Juan 6:22-24). Chéen baʼaleʼ letiʼeʼ tu tsʼáaj cuentaeʼ maʼ táan kaʼach u kaxtaʼal tumen le máakoʼob utiaʼal u yuʼubaʼal baʼax ku kaʼansikiʼ, baʼaxeʼ chéen utiaʼal ka tséentaʼakoʼob (Juan 2:25). Jesuseʼ u yojel kaʼach baʼax yaan tu puksiʼikʼal le máakoʼobaʼ. Le oʼolaleʼ yéetel pacienciaeʼ tu yaʼalajtiʼob maʼ maʼalob baʼax ku beetkoʼobiʼ, tsʼoʼoleʼ tu tsolaj xan tiʼob baʼax unaj u beetkoʼob (xok Juan 6:25-27).

11. 1) ¿Bix jeʼel u páajtal a wojéeltik bix u yuʼubikuba a paalal teʼ kʼaʼaytajoʼ? 2) ¿Bix jeʼel a wáantik a paalal utiaʼal maʼ u náakal u yóoloʼob teʼ kʼaʼaytajoʼ?

¹¹ Kex maʼ tu páajtal a wilik baʼax yaan tu puksiʼikʼal u maasileʼ, jeʼel u páajtal a weʼesik naʼatil jeʼex Jesuseʼ. Por ejemploeʼ wa ka weʼesik naʼatileʼ jeʼel u páajtal a tsʼáaik cuenta bix u yilik a paalal le kʼaʼaytajoʼ. Tukult lelaʼ: «Le tiaʼanoʼon teʼ kʼaʼaytajoʼ, ¿chéen wa táan u  páaʼtik in paalal k-jeʼelel utiaʼal k-jaantik wa k-ukʼik wa baʼax?». Wa ka wilik maʼ uts tu tʼaan a paalal u jóokʼloʼob kʼaʼaytajeʼ, ilawil a wáantkoʼob. Utiaʼal maʼ u náakal u yóoloʼob ken jóokʼkech tu yéeteloʼob kʼaʼaytajeʼ, kaxt baʼax jeʼel u beetkoʼob utiaʼal ka táakpajkoʼobeʼ.

12. 1) ¿Baʼax tu yaʼalaj Jesús tiʼ u disipuloʼob? 2) ¿Baʼaxten jach maʼalob le baʼax tu yaʼalaj Jesús tiʼ u disipuloʼoboʼ?

¹² ¿Bix uláakʼ úuchik u yeʼesik naʼatil Jesús? Letiʼeʼ u yojleʼ tak junpʼéel baʼal maʼ jach kʼaaseʼ jeʼel u beetik u lúubul máak tiʼ junpʼéel nojoch kʼebaneʼ. Le oʼolal tu yaʼalaj tiʼ u disipuloʼob ka u kanáantubaʼob. Le disipuloʼoboʼ u yojloʼobeʼ maʼ maʼalob u núupkʼebantal máakiʼ. Kex beyoʼ Jesuseʼ tu kaʼansajtiʼob baʼax jeʼel u beetik u lúubul máak tiʼ núupkʼebaneʼ. Letiʼeʼ tu yaʼalaj: «Tuláakal máax ku sen chaʼantik juntúul koʼolel utiaʼal u tsʼíiboltik u núupchital tu yéeteleʼ, tsʼoʼok u lúubul tiʼ adulterio tu yéetel ichil u puksiʼikʼal. Le oʼolaleʼ, wa a x-noʼoj ich táan u beetik a kʼebantaleʼ, luʼse ka a píikchʼinte» (Mat. 5:27-29). Le disipuloʼoboʼ kajaʼanoʼob kaʼach ichil le romanoʼoboʼ, le máakoʼobaʼ jach uts tu tʼaan kaʼach u chaʼantikoʼob u báaxal le máakoʼob minaʼan u nookʼoʼob yéetel yaʼab u poochʼiloʼoboʼ. Le oʼolal Jesuseʼ yéetel yaabilajeʼ tu yaʼalaj tiʼ u disipuloʼob ka u kanáantubaʼob utiaʼal maʼ u chaʼantikoʼob baʼaloʼob jeʼel u beetik u kʼebantaloʼobeʼ.

13, 14. ¿Bix jeʼel a wáantik a paalal utiaʼal maʼ u chaʼantikoʼob pornografíaeʼ?

¹³ Kʼaʼabéet a weʼesik naʼatil utiaʼal a kanáantik a paalal tiʼ baʼaloʼob maʼ uts tu tʼaan Jéeobaiʼ. Bejlaʼeʼ tak le mejen paalal jeʼel u chaʼantikoʼob pornografía wa uláakʼ baʼaloʼob kʼaastakeʼ. Techeʼ unaj a kaʼansik tiʼ a paalal maʼ maʼalob ka u chaʼantoʼob le baʼaloʼob beyaʼ. Chéen baʼaleʼ yaan uláakʼ baʼax jeʼel u páajtal a beetik utiaʼal a kanáantkoʼobeʼ. Tukult lelaʼ: «¿U yojel wa in paalal baʼaxten maʼ maʼalob ka u chaʼantoʼob pornografíaiʼ? ¿Baʼax jeʼel u beetik u taaktal u chaʼantikoʼobeʼ? ¿Ku yuʼubik wa in paalal jeʼel u páajtal u tsikbaltikoʼobten jeʼel baʼaxakeʼ? Wa ka taakchajak u chaʼantikoʼob pornografíaeʼ, ¿jeʼel wa u kʼáatkoʼobten áantajeʼ?». Kex mejentak a paalaleʼ jeʼel u páajtal a waʼaliktiʼob lelaʼ: «Wa ka wilik tiʼ Internet baʼaloʼob yaan yil yéetel le sexo yéetel ku taaktal a chaʼantikeʼ, much aʼalten, maʼ a sajaktal. Teneʼ jach taak in wáantikech».

¹⁴ Ken a yéey tiʼ baʼax ken a náays a wóoleʼ, tukult wa táan a tsʼáaik junpʼéel maʼalob ejemplo tiʼ a paalal. Pranas, le máax tiʼ tsʼoʼok k-tʼaanoʼ, ku yaʼalik: «Yaʼab baʼaloʼob jeʼel u páajtal a waʼalik tiʼ a paalaleʼ, pero letiʼobeʼ maas yaan u beetkoʼob le baʼax ku yilkoʼob a beetkoʼ». Wa ka kanáantik baʼax paaxiloʼob ka wuʼuyik, baʼax libroiloʼob ka xokik yéetel baʼax peliculail ka chaʼantikeʼ, a paalaleʼ bey xan ken u beetiloʼoboʼ (Rom. 2:21-24).

15, 16. 1) ¿Bix a wojéeltik yaan u yáantkech Jéeoba a kaʼans a paalal? 2) ¿Baʼax ken k-il teʼ xook ku segueroʼ?

¹⁵ ¿Baʼax úuch ka tu kʼáataj Manoa tiʼ Jéeoba ka áantaʼak u kaʼans tubeel u hijo? «[Dioseʼ] tu yuʼubaj baʼax tu kʼáat óoltaj Manoa.» (Jue. 13:9.) Taatatsileʼex, Jéeobaeʼ yaan xan u yuʼubik a oracioneʼex. Letiʼeʼ yaan u yáantkeʼex a kaʼanseʼex tubeel a paalaleʼex. Tsʼoʼoleʼ yaan u yáantkeʼex xan a weʼeseʼex yaabilaj, kabal óolal yéetel naʼatil.

¹⁶ Jéeobaeʼ jeʼel u yáantkech a kaʼans a paalal tu chichniloʼobeʼ yéetel jeʼel u yáantkech xan a kaʼansoʼob ken táankelemchajkoʼob wa ken x-lóoʼbayanchajkoʼobeʼ. Le xook ku segueroʼ yaan u tsolikeʼ le yaabilaj, le kabal óolal yéetel le naʼatil tu yeʼesaj Jesusoʼ, jeʼel u yáantkech a kaʼans a paalal u meyajtoʼob Jéeobaeʼ.