1, 2. ¿Baʼaxten ku keʼetel u yaakʼ máak yéetel le kʼáakʼoʼ?

TU AÑOIL 1871, káaj u yelel u kʼáaxiloʼob u kaajil Wisconsin, Estados Unidos. Le kʼáakʼaʼ séeb úuchik u nojochtal yéetel tu tóokaj maas tiʼ dos mil millones cheʼob, tsʼoʼoleʼ kíim xan mil doscientos máakoʼob. Yáax u yilaʼal tu luʼumil Estados Unidos junpʼéel kʼáakʼ ka u kíims le bukaʼaj máakoʼoboʼ. Ku tuklaʼaleʼ le baʼax beet u káajal u yelel le kʼáaxoʼ letiʼe úuchik u tipʼriʼix u kʼáakʼil u ruedasil le tren le ka máan yóokʼol le rieloʼ. Lelaʼ ku kʼaʼajsiktoʼon le baʼax ku yaʼalik le Bibliaaʼ: «¡Ileʼex! ¡Chéen yéetel junpʼéel chan kʼáakʼeʼ ku páajtal u tʼaʼabal junpʼéel nojoch kʼáax!» (Sant. 3:5). ¿Baʼaxten tu yaʼalaj Santiago lelaʼ?

² Letiʼeʼ tu yaʼalaj: «U yaakʼ wíinikeʼ junpʼéel kʼáakʼ» (Sant. 3:6). Le u yaakʼ wíinik tu yaʼalaj Santiagooʼ u kʼáat u yaʼal le u páajtalil u tʼaan máakoʼ. Jeʼex le kʼáakʼ jeʼel u beetik looboʼ, u yaakʼ máakeʼ jeʼel xan u beetik loobeʼ. Le baʼaxoʼob k-aʼalikoʼ jeʼel u taasik utsil tiʼ u maasileʼ pero jeʼel xan u beetik loobeʼ. Le Bibliaoʼ ku yaʼalikeʼ ‹u kuxtal yéetel u kíimil wíinikeʼ yaan baʼax u yil yéetel u yaakʼ› (Pro. 18:21). ¿U kʼáat wa túun u yaʼal maas maʼalob ka pʼáatak maʼ k-tʼaan tumen jeʼel k-beetik loobeʼ? Maʼatech. ¿Jeʼel wa u xuʼulul u meyajtech kʼáakʼ chéen tumen a wojel jeʼel u chujkecheʼ? Maʼatan, chéen unaj a kanáantik bix u meyajtech. Le kʼáakʼoʼ ku meyajtoʼon utiaʼal k-cocinar, utiaʼal k-kʼíich wa yaan  horaeʼ ku meyaj utiaʼal u yantaltoʼon sáasil. Wa xan k-kanáantik bix k-tʼaaneʼ yaan u béeytal k-alabartik Jéeoba yéetel yaan u béeytal k-áantik u maasil (Sal. 19:14).

3. Utiaʼal k-líiʼsik u yóol u maasileʼ, ¿baʼax óoxpʼéel baʼaloʼob unaj k-chʼaʼik en cuenta?

³ Jéeobaeʼ tu tsʼáajtoʼon u páajtalil k-tʼaan utiaʼal k-aʼalik tiʼ u maasil baʼax k-tuklik yéetel bix k-uʼuyikba, tsʼoʼoleʼ kex maʼ tu páajtal k-tʼaaneʼ jeʼel u páajtal k-beetik señaseʼ. Le páajtalil u tsʼaamajtoʼon Diosaʼ, ¿bix jeʼel u meyajtoʼon utiaʼal k-líiʼsik u yóol u maasileʼ? (Xok Santiago 3:9, 10.) Kʼaʼabéet k-ilik tiʼ baʼax súutukil unaj k-tʼaan, baʼax ken k-aʼale yéetel bix ken k-aʼalil.

4. ¿Tiʼ baʼax súutukil maʼ unaj k-tʼaaniʼ?

⁴ Yaan horaeʼ maas maʼalob maʼ k-tʼaan. Le Bibliaoʼ ku yaʼalikeʼ «yaan junsúutuk utiaʼal mak chiʼ» (Ecl. 3:7). Jeʼex ken joʼopʼok k-tsikbal yéetel wa máaxeʼ unaj k-chaʼik u tʼaan, tumen wa k-jáan oksikbaeʼ maʼ táan k-respetartikiʼ (Job 6:24). Maʼ unaj xan k-máan tsikbalt baʼaloʼob maʼ unaj u yojéeltik u maasiliʼ (Pro. 20:19). Tsʼoʼoleʼ wa ku yaʼalaʼaltoʼon wa baʼax ku beetik k-tsʼíikileʼ unaj k-controlartikba yéetel k-makik k-chiʼ (Sal. 4:4).

5. ¿Bix jeʼel k-eʼesik tiʼ Jéeoba jach kiʼimak k-óol yoʼolal u páajtalil k-tʼaan u tsʼaamajtoʼonoʼ?

⁵ Yaan hora xaneʼ maʼalob ka tʼaanakoʼon (Ecl. 3:7). Jeʼex utiaʼal k-alabartik Jéeoba, utiaʼal k-líiʼsik u yóol u maasil, utiaʼal k-aʼalik bix k-uʼuyikba yéetel utiaʼal k-kʼáatik áantaj (Sal. 51:15). Wa k-beetik lelaʼ yaan k-eʼesik tiʼ Jéeoba jach kiʼimak k-óol yoʼolal le jatsʼuts páajtalil u tsʼaamajtoʼonaʼ. U suukileʼ ken siʼibik toʼon wa baʼax tumen juntúul k-amigoeʼ k-ilik u meyajtoʼon maʼalob.

6. ¿Baʼaxten maʼalob ka k-il tiʼ baʼax súutukil unaj k-tʼaan?

⁶ ¿Baʼaxten maʼalob ka k-il tiʼ baʼax súutukil unaj k-tʼaan? Proverbios 25:11, ku yaʼalikeʼ le tʼaanoʼob ku yaʼalaʼal tu kʼiiniloʼ beyoʼob manzana de oro tsʼaʼanoʼob yóokʼol plataeʼ. Le manzanaʼob de orooʼ jach jatsʼutstakoʼob, chéen baʼaleʼ maas jatsʼutstak wa ka tsʼaʼabakoʼob tiʼ bandeja de plata. Toʼoneʼ maʼ xaaneʼ yaʼab baʼaloʼob jeʼel k-aʼalik utiaʼal k-líiʼsik u yóol u maasileʼ. Pero wa k-aʼalik tiʼ junpʼéel maʼalob súutukileʼ maas jeʼel k-líiʼsik u yóoloʼobeʼ. ¿Bix jeʼel k-beetkeʼ?

7, 8. Le sukuʼunoʼob yanoʼob Japonoʼ, ¿bix úuchik u beetkoʼob jeʼex Jesuseʼ?

⁷ Wa maʼ k-yéeyik tiʼ baʼax súutukil unaj k-tʼaaneʼ, maʼ kun naʼatbil yéetel maʼ kun beetbil u cuentail baʼaxoʼob k-aʼalik (xok Proverbios 15:23). Tu mesil marzo tiʼ 2011, tu luʼumil Japoneʼ tu tíituba le luʼumoʼ yéetel anchaj junpʼéel tsunami. Kíim maas tiʼ quince mil máakoʼobiʼ. Kex yaʼab sukuʼunoʼob kíim u láakʼtsiloʼob yéetel u amigoʼobeʼ taak kaʼach u líiʼskoʼob u yóol u maasil yéetel le baʼaxoʼob ku yaʼalik le Bibliaoʼ. Chéen baʼaleʼ u yojloʼobeʼ u maas yaʼabil le máakoʼoboʼ budistaʼob yéetel maʼ jach u yojloʼob baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ. Le oʼolaleʼ tu lugar u tsikbaltikoʼob yaan u kaʼa kuxkíintaʼal le kimenoʼoboʼ, le sukuʼunoʼoboʼ maases tu tsoloʼob tiʼ le máakoʼob baʼaxten ku muʼyaj le máaxoʼob utsoʼoboʼ.

⁸ Úuchik u beetkoʼob beyaʼ, le sukuʼunoʼobaʼ tu seguertoʼob u ejemplo Jesús. Letiʼeʼ u yojel kaʼach baʼax súutukil maʼ unaj u tʼaaniʼ yéetel baʼax súutukil unaj u tʼaan (Juan 18:33-37; 19:8-11). Jesuseʼ tu kaxtaj u súutukil utiaʼal u kaʼansik jujunpʼéel baʼaloʼob tiʼ u disipuloʼob (Juan 16:12). Le sukuʼunoʼob yanoʼob xan Japonoʼ tu kaxtoʼob  xan u súutukil utiaʼal u tsikbaltikoʼob tiʼ le máakoʼob yaan u kaʼa kuxkíintaʼal le kimenoʼoboʼ. Dos años y medio máanak le tsunamioʼ, letiʼobeʼ tu tsʼáajoʼob tiʼ le máakoʼob le tratado ¿Jach wa tu jaajil jeʼel u kaʼa kuxtal le kimenoʼoboʼ? Yaʼab máaxoʼob kʼam le tratadooʼ yéetel jach líikʼ u yóoloʼob yoʼolal le baʼax tu xokoʼoboʼ. Toʼon xaneʼ maʼalob ka k-tukult baʼax suuk u beetik le máakoʼob tuʼux kajaʼanoʼonoʼ bey xan tiʼ le baʼax ku creertikoʼoboʼ, beyoʼ yaan k-ilik tiʼ baʼax súutukil maas maʼalob ka tsikbalnakoʼon tu yéeteloʼobeʼ.

9. ¿Tiʼ baʼax uláakʼ súutukiloʼob unaj k-kanáantik maʼ k-tʼaan?

⁹ ¿Tiʼ baʼax uláakʼ súutukiloʼob unaj k-kanáantik maʼ k-tʼaan? Letiʼe ken aʼalaʼaktoʼon wa baʼax jeʼel u ofendertkoʼonoʼ. Tu lugar k-jáan núukik yéetel k-aʼalik wa baʼax maʼ maʼalobeʼ, unaj k-tuklik: «¿Jach wa táaj kʼaas le baʼax tu yaʼalajten ka tak pʼáatak maʼ tu páajtal in tuʼubsikoʼ?». Maʼ xaaneʼ yaan k-tsʼáaik cuentaeʼ maas maʼalob maʼ k-núukik mix baʼal. Chéen baʼaleʼ wa k-ilik kʼaʼabéet k-tʼaan tu yéetel yoʼolal baʼax tu yaʼalajtoʼoneʼ, maas maʼalob wa tsʼoʼok k-calmartikba (xok Proverbios 15:28). Uláakʼ súutukil unaj k-kanáantik baʼax k-aʼalikeʼ, letiʼe ken k-aʼal tiʼ k-láakʼtsiloʼob maʼ j-Jaajkunajoʼob ka u kanoʼob baʼax ku yaʼalik Jéeobaoʼ. Ken tʼaanakoʼon yéeteloʼobeʼ unaj k-eʼesik paciencia, k-tuklik baʼax ken k-aʼale yéetel tiʼ baʼax súutukil maas jeʼel u yuʼubikoʼob baʼax ken k-aʼaltiʼobeʼ.

10. 1) ¿Baʼaxten unaj k-kanáantik baʼax k-aʼalik? 2) ¿Baʼaxoʼob maʼ unaj u yaʼalik le máaxoʼob meyajtik Diosoʼ?

¹⁰ Le baʼaxoʼob k-aʼalikoʼ jeʼel u líiʼsik u yóol u maasileʼ wa jeʼel xan u beetik u lúubul u yóoloʼobeʼ (xok Proverbios 12:18). Teʼ kʼiinoʼobaʼ tiʼ le máakoʼoboʼ ku meyaj ‹tʼaanoʼob ku kiimsajoʼob› beyoʼob flechaʼobeʼ wa bey espadaʼobeʼ, tumen uts tu tʼaan u loobiltikoʼob u maasil (Sal. 64:3). Yaʼab máakoʼobeʼ teʼ peliculaʼob yéetel teʼ baʼaxoʼob ku máansaʼal teʼ televisión ku kankoʼob kʼaakʼas tʼaanoʼoboʼ. Chéen baʼaleʼ le máaxoʼob meyajtik Diosoʼ maʼatech u yaʼalikoʼob kʼaakʼas tʼaanoʼob mix uláakʼ baʼaloʼob maʼ unajiʼ, mix ich báaxal tʼaan. Yaan horaeʼ maʼ kʼaas u báaxal tʼaan máakiʼ, tumen leloʼ ku yáantaj utiaʼal ka maas taakchajak u yuʼubaʼal baʼax k-tsikbaltik. Chéen baʼaleʼ mix juntéen unaj k-aʼalik wa baʼax chéen utiaʼal ka k-pʼat kʼaasil wa máax. Tsʼoʼoleʼ maʼ xan unaj k-aʼalik baʼaloʼob tiʼ wa máax chéen utiaʼal ka cheʼejtaʼakiʼ. Le Bibliaoʼ ku yaʼalikeʼ máax meyajtik Dioseʼ maʼ unaj u poochʼiliʼ. Ku yaʼalik: «Tseleʼex tiʼ teʼex tuláakal u jejeláasil kʼaakʼas kʼuuxilil, pʼujaʼanil, tsʼíikilil, awat tʼaan, poochʼil, bey xan tuláakal baʼax jeʼel u beetik loobeʼ» (Efe. 4:29, 31).

11. ¿Baʼax ken u yáantoʼon k-yéey tubeel baʼax ken k-aʼale?

¹¹ Jesuseʼ tu kaʼanseʼ «tu chiʼ máak ku jóokʼol tuláakal baʼax yaan tu puksiʼikʼal» (Mat. 12:34). Lelaʼ ku yeʼesiktoʼon jach tuʼux u taal le baʼaxoʼob k-aʼalikoʼ. Wa jach tu jaajil k-yaabiltmaj k-éet máakileʼ yaan k-kanáantik baʼax ken k-aʼale. Yaan k-ilik k-aʼalik baʼaloʼob maʼalobtak jeʼel u líiʼskoʼob u yóol u maasileʼ.

12. ¿Baʼax jeʼel u yáantkoʼon k-il baʼax ken k-aʼaleʼ?

¹² Maʼ chéen chʼaʼabil u kanáantik máak baʼax ku yaʼalikiʼ. Rey Salomoneʼ jach yaan u naʼat kaʼachi, chéen baʼaleʼ anchaj u tukultik yéetel u kaxtik jatsʼuts tʼaanoʼob utiaʼal u tsʼíibte, beyoʼ jatsʼuts kun uʼuybil ken xoʼokok (Ecl. 12:9, 10). ¿Baʼax jeʼel u yáantkoʼon k-il baʼax ken k-aʼaleʼ? Jeʼel u yáantkoʼon  le Biblia yéetel le publicacionoʼoboʼ. Wa yaan baʼax tʼaanil maʼ k-ojel baʼax u kʼáat u yaʼaleʼ maʼalob ka k-investigarte. Jeʼel xan u páajtal k-kaanbal tiʼ baʼaxoʼob tu yaʼalaj Jesús utiaʼal k-ilik baʼaxoʼob jeʼel k-aʼalik utiaʼal k-áantik u maasileʼ. Jesuseʼ tu líiʼsaj u yóol le máaxoʼob lubaʼan u yóoloʼoboʼ, tumen Jéeoba kaʼanstiʼ baʼax ken u yaʼale (Isa. 50:4). Maʼalob xan ka k-tukult bix ken u beet u yuʼubikuba u maasil le baʼaxoʼob ken k-aʼaloʼ (Sant. 1:19). Tukle: «Wa kin waʼalik le baʼax kin tuklikaʼ, ¿yaan wa u naʼatik baʼax taak in waʼaliktiʼ? ¿Bix ken u yuʼubiluba?».

13. ¿Baʼax jeʼel u yúuchul wa maʼ t-tsolik tubeel baʼax taak k-aʼalikeʼ?

¹³ Tu kaajil Israeleʼ ku paʼaxal kaʼach trompetaʼob utiaʼal u tsʼaʼabal señaloʼob. Junpʼéel tiʼ le señaloʼoboʼ ku tsʼaʼabal utiaʼal u muchʼkuba le kaajoʼ. Uláakʼeʼ utiaʼal u káajal u baʼateʼel le soldadoʼoboʼ. Chéen tukult baʼax jeʼel u yúuchul wa maʼ u paʼaxal tubeel le trompetaʼoboʼ. Le Bibliaoʼ ku ketik u juum le trompeta yéetel tʼaanoʼob séebaʼan u naʼataʼaloʼ. Wa maʼ t-tsolik tubeel baʼax taak k-aʼalikeʼ, le máakoʼoboʼ maʼ ken u naʼatoʼob wa yaanal baʼax ken u tukloʼob. Kex k-kʼáat aʼal jach baʼax k-tuklikeʼ maʼ unaj u meyajtoʼon tʼaanoʼob jeʼel u ofendertik u maasileʼ (xok 1 Corintoiloʼob 14:8, 9).

14. ¿Baʼax eʼesik meyajnaj tiʼ Jesús tʼaanoʼob séeb u naʼataʼal?

¹⁴ Tu libroil Mateo capítulo 5 tak 7, ku yeʼesik baʼax tʼaaniloʼob meyajnaj tiʼ Jesús utiaʼal ka naʼataʼak tubeel baʼax ku yaʼalik. Le ka kaʼansajnajeʼ maʼ meyajnajtiʼ tʼaanoʼob talamtak utiaʼal ka tuklaʼak minaʼan uláakʼ máak jach u yojel tʼaan jeʼex letiʼeʼ. Tsʼoʼoleʼ maʼ tu ofendertaj mix máak yéetel le baʼax tu yaʼaloʼ. Jesuseʼ tu kaʼansaj baʼaloʼob jach kʼaʼanaʼantak yéetel talam u naʼataʼal, chéen baʼaleʼ meyajnajtiʼ tʼaanoʼob séeb u naʼataʼal. Por ejemploeʼ utiaʼal u kaʼansik tiʼ u disipuloʼob maʼ unaj u chiʼichnaktaloʼob yoʼolal baʼax ken u jaantoʼobeʼ, tu tsolajtiʼob bix u tséentik Jéeoba le chʼíichʼoʼoboʼ. Tu yaʼalajtiʼob: «¿Maʼ wa maas koʼoj a tojoleʼex tiʼ letiʼobiʼ?» (Mat. 6:26). Yéetel le tʼaanoʼobaʼ Jesuseʼ tu kaʼansajtiʼob junpʼéel baʼal jach kʼaʼanaʼan yéetel tu líiʼsaj u yóoloʼob.

15. ¿Baʼaxten unaj u meyajtoʼon jatsʼuts tʼaanoʼob?

¹⁵ Le bix ken k-aʼalil wa baʼaxoʼ láayliʼ jach kʼaʼanaʼaneʼ. Le máakoʼoboʼ uts tu tʼaanoʼob u yuʼubikoʼob u kaʼansaj Jesús tumen meyajnajtiʼ «jatsʼuts tʼaanoʼob» (Luc. 4:22). Wa ku meyajtoʼon xan jatsʼuts tʼaanoʼobeʼ le máakoʼoboʼ maas yaan u yuʼubikoʼob baʼax k-aʼalik yéetel maʼalob ken u yuʼubiloʼob (Pro. 25:15). Utiaʼal k-beetik lelaʼ kʼaʼabéet k-respetartikoʼob yéetel k-eʼesik taak k-áantkoʼob. Jesuseʼ bey tu beetiloʼ. Jeʼex ka tu yilaj u múuchʼ máakoʼob jach taak u yuʼubikoʼob baʼax ku kaʼansikeʼ, letiʼeʼ yéetel kiʼimak óolal tu kaʼansajtiʼob yaʼab baʼaloʼob (Mar. 6:34). Tsʼoʼoleʼ kex poʼochʼeʼ maʼ tu sutaj u jeeliʼ (1 Ped. 2:23).

16, 17. 1) ¿Bix jeʼel k-seguertik u ejemplo Jesús le ken tsikbalnakoʼon yéetel k-láakʼtsiloʼob bey xan yéetel k-amigoʼobeʼ? (Ilawil le foto yaan tu káajbal le xookaʼ.) 2) ¿Baʼax k-kanik tiʼ le baʼax tu beetaj juntúul maamatsiloʼ?

¹⁶ Tumen jach k-kʼaj óol k-láakʼtsiloʼob yéetel k-amigoʼobeʼ maas maʼ saajkoʼon k-aʼal u jaajil tiʼobiʼ. Le oʼolal yaan horaeʼ jeʼel k-ofendertikoʼob yéetel baʼax k-aʼaliktiʼobeʼ. Jesuseʼ mix juntéen tu beetaj lelaʼ mix ka tsikbalnaj yéetel u amigoʼob. Ka joʼopʼ u baʼateʼel tʼaan le disipuloʼob yoʼolal  máax u maas nojchil ichiloʼobeʼ, Jesuseʼ yéetel yaabilaj tu yaʼalajtiʼob maʼ maʼalob bix u tuukuloʼobiʼ. Tsʼoʼoleʼ utiaʼal u maas naʼatkoʼobeʼ meyajnajtiʼ u ejemplo juntúul chan paal (Mar. 9:33-37). Jeʼex Jesuseʼ le ancianoʼoboʼ unaj u yeʼeskoʼob xan yaabilaj le ken u tsʼáaʼob consejo (Gal. 6:1).

¹⁷ Kex yaan hora k-ofendertaʼaleʼ maas maʼalob ka k-controlartba utiaʼal maʼ k-sutik u jeel (Pro. 15:1). Koʼox tʼaan tiʼ juntúul kiik táan u líiʼsik tu juunal u hijo. Le xiʼipalaʼ táan kaʼach u beetik baʼaloʼob maʼ jach maʼalobtakiʼ tsʼoʼoleʼ táan u meyajtik Jéeoba. Juntéen túuneʼ juntúul kiik teʼ múuchʼuliloʼ tu yaʼalaj tiʼ le maamatsilaʼ: «Lástima maʼ ta kanaj a kaʼans a hijoiʼ». Le maamatsiloʼ maʼ tu jáan núukiʼ, baʼaxeʼ tu controlartuba yéetel tu tuklaj bix ken u núukil, tsʼoʼoleʼ yéetel yaabilajeʼ tu yaʼalaj tiʼ le kiikoʼ láayliʼ táan u tsʼáaik u yóol u yáant u hijooʼ. Yoʼolal baʼax tu beetaj le maamatsilaʼ maʼ xuʼul u biskuba yéetel le kiikoʼ. Le xiʼipaloʼ le ka tu yuʼubaj u yaʼalik u maama u yojel yaan u beetik baʼax maʼalob u hijoeʼ, xuʼul u beetik baʼax kʼaas, xuʼul u biskuba yéetel máaxoʼob maʼ unajiʼ, okjaʼanaji, tsʼoʼoleʼ ka máan kʼiineʼ meyajnaj Betel. Le baʼax úuch tiʼ le kiikaʼ ku kaʼansiktoʼoneʼ kex wa táan k-tʼaan yéetel le sukuʼunoʼob, yéetel k-láakʼtsiloʼob wa yéetel uláakʼ máakoʼobeʼ unaj k-beetik le baʼax ku yaʼalik le Bibliaaʼ: «Tʼaanakeʼex mantatsʼ yéetel utsil bey a kiʼikuntmeʼex a tʼaaneʼex yéetel taʼabeʼ» (Col. 4:6).

18. ¿Baʼax ken k-beet wa k-seguertik u ejemplo Jesús?

¹⁸ U páajtalil k-tʼaan utiaʼal k-aʼalik tiʼ u maasil baʼax k-tuklik yéetel bix k-uʼuyikbaoʼ junpʼéel jatsʼuts regalo u tsʼaamajtoʼon Jéeoba. Wa k-seguertik u ejemplo Jesuseʼ yaan k-ilik tiʼ baʼax súutukil unaj k-tʼaan, baʼax ken k-aʼale yéetel bix ken k-aʼalil. Bey túunoʼ koʼoneʼex líiʼsik u yóol u maasil yéetel koʼoneʼex beetik u kiʼimaktal u yóol Jéeoba yéetel baʼaxoʼob k-aʼalik.