Líiʼs u yóol a familia yéetel «chʼujuk tʼaanoʼob»

DAVIDEʼ tiaʼan kaʼach tu coche táan u páaʼtik Diana, u yataneʼ. Jeʼex u bin u máan le tiempooʼ, letiʼeʼ joʼopʼ u bin u maas chiʼichnaktal yéetel maʼ xuʼul u sen paktik u relojiʼ. Tumen jach pʼujaʼan Davideʼ, ka jóokʼ u yataneʼ, kúum u sen tsʼíikite.

Tu yaʼalajtiʼ: «¿Baʼaxten jach táaj xaanech? ¡Cada bey a beetkoʼ! ¿Jach mix utéen wa jeʼel u séeb tsʼoʼokol a líiʼskabaeʼ?».

Dianaeʼ túupʼ u yokʼol ka ook u yáalkab tu yotoch. David túuneʼ tu tsʼáaj cuentaeʼ maʼ maʼalob le baʼax tsʼoʼok u beetkoʼ. Le baʼaxoʼob tu yaʼaloʼ chéen tu maas taasaj talmil. ¿Baʼax túun tu beetaj? Éem tu cocheiʼ, tu píiʼtaj u pooleʼ ka chaambel bin tʼaan yéetel u yatan.

Lelaʼ upʼéel baʼax jach suuk u yúuchul, ¿máasaʼ? ¿Yaan wa kʼiin ken tsʼoʼokok a waʼalik wa baʼaxeʼ ka tsʼáaik cuentaeʼ maʼ unaj a waʼalikiʼ? Ken jáajan tʼaanakoʼoneʼ, k-aʼalik baʼaloʼob ku yaatal t-óol ken tsʼoʼokok. Le oʼolal le Bibliaoʼ ku yaʼalik: «Le máak [uts] u kuxtaleʼ ku tukultik baʼax bíin u núuke» (Proverbios 15:28).

Baʼaleʼ, yaan kʼiineʼ wa táan k-tsʼíikil, wa yaan baʼax chiʼichnakkúuntkoʼon bey xan wa yaan baʼax k-muʼyajtikeʼ jeʼel u talamtal k-tukultik baʼax ken k-aʼaleʼ. Maʼ xaaneʼ, jeʼel k-tsʼíikiltik wa k-aʼalik baʼal tiʼ utúul k-láakʼtsil ken joʼopʼok k-tʼaan tu yéeteleʼ. Tsʼoʼoleʼ leloʼ jeʼel u beetik u yantal talmil yéetel kʼuuxilileʼ.

¿Baʼax jeʼel u yáantkoʼon utiaʼal maʼ u yúuchul leloʼ? ¿Baʼax jeʼel u yáantkoʼon utiaʼal maʼ k-jáan aʼalik baʼax maʼ maʼalobeʼ? Le baʼax tu tsʼíibtaj Salomonoʼ jach jeʼel u yáantkoʼoneʼ.

Unaj k-tuklik baʼax ken k-aʼale yéetel bix ken aʼale

Tu libroiʼ Eclesiasteseʼ, le ka tʼaanaj Salomón tu yoʼolal u kunelil le kuxtaloʼ, tu yaʼalaj «kʼuch [u pʼekt] le kuxtaloʼ», yéetel kʼuch tak u yaʼal «chéen wayaʼas [wa chéen kunel] tuláakal» (Eclesiastés 2:17; 12:8). Baʼaleʼ, Eclesiasteseʼ maʼ chéen ku tʼaan tiʼ u kunelil le kuxtaloʼ, tu tsʼoʼokbal le libroaʼ ku yeʼesikeʼ Salomoneʼ «tu tsʼáajuba xan u kaxant le tʼaanoʼob [jach] jatsʼutstakoʼob utiaʼal ka u tsʼíibt[oʼ]» (Eclesiastés 12:10). Uláakʼ Bibliaeʼ ku yaʼalikeʼ «tu jach kaxtaj maʼalob tʼaanoʼob utiaʼal u yaʼalik le baʼaxoʼob ku tuklikoʼ, [...] tu beetaj yéetel tʼaanoʼob séeb u naʼataʼal yéetel jaajtakoʼob» (Traducción en lenguaje actual).

Salomoneʼ u yojel unaj u kanáantik kaʼach bix ken u yaʼalil bix u yuʼubkuba. Letiʼeʼ mantatsʼ ku tuklaj: «¿Jach wa jaaj le baʼax ken in waʼalaʼ? Wa kin waʼalik beyaʼ, ¿bix ken u yuʼubiluba  u maasil? ¿Maʼalob wa ken u yuʼubiloʼob? ¿Yaan wa u lúubul utsil tiʼob?». Salomoneʼ le ka tu kaxtaj tʼaanoʼob «jatsʼutstakoʼob utiaʼal ka u tsʼíibt[eʼ]», tuukulnaj maʼalob, maʼ chéen tʼaanaj minaʼan u cuentailiʼ.

Le libro tu tsʼíibtaj Salomonaʼ maʼ chéen unaj u yilaʼal bey upʼéel jach maʼalob libroeʼ, baʼaxeʼ unaj u yilaʼal bey upʼéel libro ku taal tiʼ Dios ku yáantik máak u yil baʼax u beelal le kuxtaloʼ (2 Timoteo 3:16, 17). Wa k-jach tuklik baʼax ken k-aʼal jeʼex tu beetil Salomoneʼ, yaan k-kanik tʼan maʼalob le máaxoʼob k-yaabiltmoʼoboʼ. Koʼox ilik baʼaxten k-aʼalik beyaʼ.

Maʼ k-jáan pʼuʼujul

Koʼox aʼalikeʼ utúul chan xiʼipaleʼ jach luubul u yóol ku kʼuchul tu yotoch u machmaj u boletai u calificación. U taata túuneʼ le ka tu machaj le boleta yéetel le ka tu yilaj yaan baʼax tu reprobarta u hijoeʼ, ku tsʼíikileʼ yéetel ku kʼaʼajsiktiʼ yaʼab utéenel maʼ tu beetaj u tareaiʼ. Ku taaktal u yaʼaliktiʼ: «¡Jach táaj maʼakʼóolech! Wa ka seguer beyaʼ, ken tsʼoʼokeʼ, ¡mix baʼal a beelal!».

Baʼaleʼ táanil tiʼ u jach pʼuʼujul yéetel ka u yaʼal wa baʼaxeʼ, le taatatsiloʼ unaj u tuklik: «¿Jach jaaj wa le baʼax kin tuklik in waʼalikaʼ?». Wa ku beetik beyaʼ maʼ ken u yaʼal baʼaloʼob chéen minaʼan u cuentai (Proverbios 17:27). ¿Jach yaan wa u pʼáatal mix baʼal u beelal le chan paal chéen tumen maʼ tu máansaj upʼéel exameniʼ? ¿Maʼakʼóol wa tiʼ tuláakal baʼal? ¿Maʼatech wa u beetik u tarea tumen yaan baʼaxoʼob maʼ tu naʼatik? Le Bibliaoʼ yaʼab utéenel ku yaʼalik maʼ k-jáan «tʼaan kʼaas tu yoʼolal mix máak» yéetel ka k-eʼes upʼéel «utsil puksiʼikʼal» (Tito 3:2; Santiago 3:17). Utiaʼal u yáantik u hijoeʼ, le taatatsiloʼ unaj u meyaj maʼalob tʼaanoʼob tiʼ.

Unaj u meyajtoʼon maʼalob tʼaanoʼob

Ken tsʼoʼokok u tuklik le taatatsil baʼax ken u yaʼaloʼ, maʼalob ka u tukult xan: «¿Bix jeʼel in waʼalik tiʼ in paal utiaʼal maʼ in beetik u lúubul u yóoleʼ?». U jaajileʼ maʼ chéen chʼaʼabil u kaxtaʼal bix u yaʼalaʼal wa baʼaxiʼ. Baʼaleʼ le taatatsiloʼoboʼ unaj u kʼaʼajskoʼobeʼ le paalaloʼoboʼ u kʼáatoʼob ka jóokʼok maʼalobil tuláakal baʼax ku beetkoʼob, yéetel wa maʼ tu jóokʼoltiʼob tubeeleʼ ku tuklikoʼob mix baʼal u beelaloʼob. Yaan kʼiineʼ jach ku chiʼichnaktaloʼob yoʼolal upʼéel baʼax maʼ jóokʼ tubeel tiʼobiʼ yéetel ku tuklikoʼob minaʼan utskíinajil tiʼ, le oʼolal ku tuklikoʼob mix baʼal u beelaloʼob. Wa le taatatsil ku kúumul u tsʼíikilt u paaleʼ, jeʼel u maas lúuʼsik u yóoleʼ. Colosailoʼob 3:21 ku yaʼalik: «Taatatsileʼex maʼ a beetikeʼex u kʼuuxil a paalaleʼex, utiaʼal maʼ u lúubul u yóoloʼob».

U yaʼalaʼal tʼaanoʼob jeʼex mantatsʼ yéetel mix utéen, chéen ku beetkoʼob u maas nojochtal upʼéel talmil. Ken u yaʼal le taatatsil tiʼ u paal: «Jach mix utéen ka beetik baʼax maʼalob», ¿jeʼel wa u yáantik le chan paal utiaʼal ka u yuʼububa maʼalobiloʼ? Wa mantatsʼ táan u yaʼalaʼaltiʼ maʼ maʼalob baʼax ku beetkeʼ, yaan u tuklik jach mix baʼal u beelal kex maʼ beyiʼ.

Bey túunoʼ maas maʼalob ka tʼaanak máak tiʼ le baʼaloʼob maʼalobtak ku beetik u hijooʼ. Le Taatatsil tiʼ le tsʼoʼok tʼaanoʼ jeʼel u páajtal u yaʼalik beyaʼ: «Hijo, táan in wilik lubaʼan a wóol tumen ta reprobartaj upʼéel examén. In wojel techeʼ jach ka wilik a beetik a tareaʼob. Koʼox tsikbal u súutuk utiaʼal in wilik bix jeʼel in wáantikecheʼ». Le taatatsil xanoʼ utiaʼal ka u yil bix jeʼel u maas áantik u hijoeʼ, unaj u beetik kʼáatchiʼob tiʼ utiaʼal ka u yil wa yaan u maasil talamiloʼob tiʼ.

Le paalaloʼoboʼ maas jeʼel u tsʼáaik u yóol u beetoʼob le baʼax ku yaʼalaʼaltiʼoboʼ wa yéetel yaabilaj ku yaʼalaʼaltiʼob ke wa ka tsʼíikiltaʼakoʼob. Jeʼex u yaʼalik le Bibliaoʼ le «chʼujuk tʼaanoʼoboʼ [...] ku chʼujukkíintikoʼob u yóol wíinik, ku tsʼáaik u túumben muukʼ xan» (Proverbios 16:24). Le paalaloʼob yéetel tak le taatatsiloʼoboʼ ku yuʼubkubaʼob maʼalobil wa yaan jeetsʼelil yéetel yaabilaj ichil le familiaoʼ.

«Le baʼax chupmajil [k-]puksiʼikʼaloʼ»

Le íichamtsil t-aʼalaj tu káajbaloʼ maas maʼalob kaʼach ka u yaʼal «chʼujuk tʼaanoʼob» ke ka  pʼuʼujuk yéetel ka u tsʼíikilt u yatan. Utúul íichamtsil táan u páaʼtik u yatneʼ, maʼalob ka u tukult lelaʼ: «Kex yaan kʼiin ku chúunkʼintal tiʼ in watneʼ, ¿jach wa jaaj cada bey u yúuchultiʼ jeʼex in waʼaliktiʼoʼ? ¿Letiʼe wa u súutukil utiaʼal k-tʼaan tiʼ leloʼ? Wa pʼujaʼanen táan in waʼaliktiʼeʼ, ¿yaan wa in líiʼsik u yóol utiaʼal ka u séeb líiʼsuba?». Wa táanil tiʼ k-tʼaan k-tuukul tiʼ le kʼáatchiʼobaʼ, maʼ ken beet u yaatal u yóol le máaxoʼob k-yaabiltmoʼoboʼ (Proverbios 29:11).

Baʼaleʼ ¿kux túun wa ken joʼopʼok k-tsikbal ich familiai ku tsʼoʼokol yéetel baʼatelil? Maʼ xaaneʼ kʼaʼabéet tsʼáaik cuenta bix k-uʼuyikba ken k-aʼal wa baʼax. Le baʼax k-aʼalik teʼ súutuk maʼ maʼalob k-uʼuyikbaoʼ jeʼel u yeʼesik jach bixoʼoneʼ. Jesuseʼ tu yaʼalaj: «Tumen tiʼ u chiʼ máak ku jóokʼol tuláakal baʼax yaan tu puksiʼikʼal» (Mateo 12:34). Tiʼ uláakʼ tʼaanoʼobeʼ, le baʼax k-aʼalikoʼ ku yeʼesik bix k-tuukul yéetel baʼax jach yaan t-puksiʼikʼal.

¿K-kʼáat wa ka xiʼiktoʼon utsil ichil k-kuxtal? Wa k-kʼáateʼ, yaan k-eʼesik yoʼolal bix k-tʼaan bey xan yoʼolal le baʼaxoʼob k-tsikbaltikoʼ. ¿K-kʼáat wa ka beetaʼak tuláakal jach tubeel tumen u maasil? Wa beyoʼonoʼ yaan k-lúuʼsik u yóol u maasil yoʼolal baʼax k-aʼalik yéetel yoʼolal bix k-aʼalik. Maʼ xaaneʼ maʼatech k-tsʼáaik cuenta wa maʼ jach maʼalob bix k-tuukul yéetel bix k-tʼaaniʼ. Maʼ xaaneʼ k-tuklikeʼ maʼalob le bix k-tuukultoʼonoʼ. Baʼaleʼ kʼaʼabéet ilik maʼ k-tusikba t-juunal (Proverbios 14:12).

Le Bibliaoʼ jach jeʼel u yáantkoʼon k-il tiʼ baʼaxoʼob unaj k-tuukul yéetel tiʼ baʼaxoʼob maʼ unaj k-tuukuliʼ (Hebreob 4:12; Santiago 1:25). Kex jeʼel bixak líiʼsaʼaniloʼoneʼ, wa jach tu jaajil k-kʼáateʼ, tuláakloʼon jeʼel u páajtal k-kʼexik bix tuukul yéetel bix k-modoseʼ (Efesoiloʼob 4:23, 24).

Uláakʼ baʼax jeʼel u yáantkoʼon k-tsʼáa cuenta wa maʼalob baʼaxoʼob k-aʼalikeʼ letiʼe ka k-kʼáat tiʼ uláakʼ máakoʼoboʼ. Jeʼel u páajtal a kʼáatik tiʼ a núup wa tiʼ a hijo ku yaʼaltech bix u yuʼubal a tʼaaneʼ. Kʼáat xan tiʼ utúul a amigo kʼanchajaʼan u tuukul yéetel u kʼaj óolmech maʼalob. Baʼaleʼ jach uʼuy le baʼax kun aʼalbiltechoʼ yéetel wa ku kʼaʼabéetchajleʼ ilawil a maas maʼalobkíintik a modos.

Unaj k-tuklik baʼax ken aʼale

Wa jach tu jaajil maʼ k-kʼáat yaakúunt u yóol wa máax yéetel baʼax aʼalikeʼ, kʼaʼabéet beetik baʼax ku yaʼalik Proverbios 16:23: «Le máax u yojel baʼax ku tukultikeʼ u yojel tʼaan maʼalob, u tʼaanoʼobeʼ ku beetik u yúuchul maʼalob kʼub óolal». Maʼ cada kun páajtal k-kanáantik maʼ kʼuuxiliʼ. Baʼaleʼ wa k-ilik naʼatik bix u yuʼubkuba u maasil yéetel wa maʼatech k-mixbaʼalkúuntikoʼobeʼ, maas jeʼel k-kanik tʼaanoʼob maʼalobeʼ.

U jaajileʼ, tuláakloʼon kʼeban wíinkoʼon (Santiago 3:2). Yaan kʼiineʼ, chéen k-jáajan tʼaan (Proverbios 12:18). Baʼaleʼ le Bibliaoʼ jeʼel u yáantkoʼon tuukul táanil tiʼ k-tʼaaneʼ yéetel k-tuukul xan tiʼ bix u yuʼubkuba u maasil (Filiposiloʼob 2:4). Unaj k-ilik kaxtik «chʼujuk tʼaanoʼob» yéetel k-aʼalik baʼaloʼob jaajtak, maases le ken tʼaanakoʼon yéetel k-láakʼtsiloʼob. Wa k-beetik beyoʼ, le baʼaxoʼob k-aʼalikoʼ maʼ ken u lúuʼs u yóol le máaxoʼob k-yaabilmoʼ, baʼaxeʼ yaan u beetik u yuʼubikubaʼob maʼalobil yéetel yaan u líiʼsik u yóoloʼob (Romailoʼob 14:19).

[U tsolajil le oochel teʼ táan juʼun 12]

¿Baʼax unaj a beetik utiaʼal maʼ a waʼalik wa baʼax jeʼel u beetik u yaatal a wóol ken tsʼoʼokkeʼ?