¿A wojel wa?

¿Baʼaxten sajak kaʼach Poncio Pilato tiʼ le reyoʼ?

U nuuktakil le judíoʼoboʼ u kʼáatoʼob kaʼach ka aʼalaʼak tumen Poncio Pilato ka kíimsaʼak Jesús. Le oʼolaleʼ utiaʼal u sajakkúunskoʼobeʼ tu yaʼaloʼob tiʼ: «¡Wa ka jáalkʼabtikeʼ; maʼ amigoech yéetel Cesariʼ!» (Juan 19:12). ¿Máax kaʼach le César tu yaʼaloʼoboʼ? Tiberio, u reyil Roma. Baʼaleʼ ¿yaan wa baʼax oʼolal unaj kaʼach u chʼaʼik saajkil Poncio Pilato tiʼ le reyaʼ?

Koʼox ilik bix kaʼach Tiberio César. Le táan u juzgartaʼal Jesusoʼ, jeʼex u yaʼalik The New Encyclopædia Britannicaeʼ, tsʼokaʼaniliʼ u yilaʼaleʼ Tiberioeʼ «utúul máak chéen ku bin tu paach u kʼaakʼas tsʼíibolaloʼob, tsʼoʼoleʼ mantatsʼ ku yilik kaʼach u beetik baʼaloʼob maas kʼaastak yéetel subtsiltak utiaʼal u béeykuntikoʼob». Tsʼoʼoleʼ jach yaʼab máaxoʼob tu túuxtaj kíimsbil chéen tumen ku tuklik táan kaʼach u traicionartaʼal. Le enciclopediaoʼ ku yaʼalik xan: «Wa jach jaaj le baʼax tu tsʼíibtaj le historiadoroʼob kuxlajoʼob tu kʼiiniloʼob Tiberiooʼ, jeʼel u páajtal k-aʼalikeʼ le reyaʼ utstutʼaan kaʼach u yilik u beetaʼal baʼaloʼob jach kʼaastak yéetel subtsiltak. Jeʼel tak u páajtal u yaʼalaʼaleʼ tu kíimsaj yaʼab máakoʼob chéen tumen utstutʼaan».

Tumen Pilato u yojel bix kaʼach le reyaʼ, maʼ xaaneʼ le baʼax aʼalaʼabtiʼ tumen le judíoʼoboʼ tu beetaj u sajaktal, le oʼolal tu yaʼalaj ka kíimsaʼak Jesús (Juan 19:13-16).

¿Baʼaxten tu pʼoʼaj Jesús u yook u apostoloʼob?

Úuchjeakileʼ yaʼab tiʼ le israelitaʼoboʼ, minaʼan u xanaboʼob le táan beetkoʼob wa baʼax meyajiloʼ. Yaan tiʼ letiʼobeʼ u xanaboʼobeʼ bey jeʼex le xanab kʼéeweloʼoboʼ. Tumen jach yaan polvo yéetel yaan hora yaan tak luukʼ teʼ bejoʼoboʼ jach ku suciotal kaʼach u yookoʼob.

Le oʼolaleʼ suuk kaʼach u luʼsik u xanab máak ken okok teʼ najoʼoboʼ. Le u pʼoʼobol u yook le uʼulaboʼoboʼ upʼéel bix u yeʼesik u yutsil máak. Lelaʼ u yuumil naj beetik wa utúul tiʼ u j-meyajoʼob. Le Bibliaoʼ yaʼab utéenel ku tʼaan tiʼ lelaʼ. Jeʼex le ka tu kʼamaj Abraham u yuʼulaboʼobeʼ, tu yaʼalaj: «In kaʼaj in kʼáat jumpʼíit jaʼ utiaʼal [ka pʼoʼobok] a wookeʼex, ku tsʼoʼokoleʼ ka jeʼeleleʼex junsúutuk tu yáanal u boʼoy le cheʼoʼ. [...] Bin in kaʼaj in taasteʼex wa baʼax a jaanteʼex utiaʼal a kaʼa chʼaʼikeʼex muukʼ» (Génesis 18:4, 5; 24:32; 1 Samuel 25:41; Lucas 7:37, 38, 44).

Lelaʼ ku yáantkoʼon k-il baʼaxten tu pʼoʼaj Jesús u yook u apostoloʼob teʼ tsʼook Pascua tu kʼiimbesaj tu yéeteloʼoboʼ. Teʼ tuʼux yanoʼob kaʼachoʼ minaʼan u yuumil najiʼ yéetel minaʼan mix utúul j-meyaj utiaʼal ka pʼoʼobok u yookoʼob, tsʼoʼoleʼ mix utúul tiʼ le apostoloʼob tu yaʼalaj u beetikoʼ. Úuchik u pʼoʼik yéetel u tikinkúuntik u yook u apostoloʼobeʼ, Jesuseʼ tu kaʼansajtiʼob bix unaj u yeʼeskoʼob yaabilaj yéetel kabal óolal (Juan 13:5-17).