¿A wojel wa?

¿Baʼaxten ku yaʼalaʼal «amén» ken tsʼoʼokok le oracionoʼoboʼ?

Le tʼaan amén ku suʼutul ich español yéetel griegooʼ, tiʼ u taal tiʼ upʼéel tʼaan ich hebreo ʼamén, u kʼáat u yaʼal «kaʼa béeyak» wa «jach beyoʼ». U suukaʼanileʼ u múuchʼ u yaʼalaʼal kaʼach tumen le máakoʼob ken tsʼoʼokok upʼéel oracionoʼ, ken jurartaʼak wa baʼax, bey xan ken tsʼíiboltaʼak upʼéel baʼax maʼalob wa upʼéel baʼax kʼaas yoʼolal wa máax. Bejlaʼeʼ ku yaʼalaʼal xan utiaʼal u yeʼesaʼal de acuerdo máak yéetel le baʼaxoʼob ku kʼáataʼaloʼ. Upʼéel diccionario ku tʼaan tiʼ le baʼaxoʼob ku yaʼalik le Bibliaoʼ, ku yaʼalikeʼ le tʼaanaʼ u kʼáat xan u yaʼal «upʼéel baʼal jach jaaj, jach yaan u yúuchul yéetel jach jeʼel u páajtal u confiar máak tiʼeʼ». Úuchjeakileʼ ku meyaj xan ken u jurart máak u beetik wa baʼax, yéetel u kʼamik u castigoi wa maʼ tu beetik le baʼax tu yaʼaloʼ (Deuteronomio 27:15-26).

Le táan u kʼaʼaytaj Jesusoʼ yaan kʼiineʼ meyajnaj tiʼ le tʼaan griego amḗnoʼ. Le tʼaanaʼ ku suʼutul «jaaj», yéetel meyajnaj tiʼ Jesús utiaʼal u yeʼesik yaan u béeytal le baʼax ku yaʼalikoʼ (Mateo 5:18; 6:2, 5). Yaan horaeʼ kaʼatéen jiʼijinak meyajnaj tiʼ, jeʼex u chíikpajal tu Evangelioi Juanoʼ. Le tuʼuxoʼob meyajnaj le tʼaan tiʼaʼ ku suʼutul jach «tu jaajil» (Juan 1:51). Ku tuklaʼaleʼ ichil le Bibliaoʼ chéen tiʼ Jesús meyajnaj le tʼaanaʼ.

Teʼ Kiliʼich Tsʼíiboʼob ich Griegooʼ, tiʼ Jesuseʼ ku yaʼalaʼal Amén, lelaʼ ku yeʼesikeʼ le baʼaxoʼob tu kaʼansoʼ jach «u jaajil» (Apocalipsis 3:14).

¿Bix u meyaj kaʼach le Urim yéetel le Tuminoʼ?

Maʼ xaaneʼ meyajnaj tiʼ le israelitaʼob utiaʼal u yojéeltkoʼob baʼax u kʼáat Jéeoba ka u beet le kaajoʼ bey xan le máaxoʼob nuʼuktikoʼ. Lelaʼ tsʼaʼab tiʼ u nojchil le sacerdoteʼob u kanáantoʼ, yéetel teʼ ku líiʼsik ichil upʼéel bolsa yaan teʼ tu pectorali le juiciooʼ (Éxodo 28:15, 16, 30). Le Bibliaoʼ maʼatech u jach aʼalik bix le Urim yéetel le Tuminoʼ, mix tech u jach tsolik bix u meyaj kaʼachi. Baʼaleʼ yaan jujumpʼéel tekstoʼob eʼesikeʼ, ku meyaj kaʼach utiaʼal u yilaʼal baʼax ku tuklik Jéeoba yoʼolal jujumpʼéel baʼaxoʼob ku tuklaʼal u beetaʼal. Yaan horaeʼ le baʼax ku yeʼesik kaʼachoʼ ku chíikbesik wa «unaj u beetaʼal» «wa maʼ», yéetel yaan horaeʼ maʼatech u núukaʼal le baʼax ku kʼáataʼaloʼ.

Lelaʼ bey u yeʼesik le ka tu kʼáataj David tiʼ Abiatar ka u taas u efod le u nojchil le sacerdoteʼob tuʼux yaan le Urim yéetel le Tuminoʼ. Davideʼ tu kʼáataj tiʼ Jéeoba wa yaan u chʼaʼapachtaʼal tumen Saúl bey xan wa yaan u kʼuʼubul tumen u kajnáaliloʼob Queilá. U núukil le baʼax tu kʼáataj Davidoʼ le áant u yil baʼax ken u beete (1 Samuel 23:6-12).

Utéenjeakileʼ kaʼatéen meyajnaj tiʼ le rey Saúl le Urim yéetel le Tumim utiaʼal u yojéeltik baʼax beetik u yantal upʼéel talamil kaʼach tiʼoboʼ; wa letiʼe kaajoʼ, Jonatán wa letiʼ (1 Samuel 14:40-42). Le ka xuʼul u kʼaʼamal Saúl tumen Jéeobaeʼ, pʼáat maʼ tu núukik u «kʼáatchiʼ yéetel wayakʼoʼob [...], mix yéetel Urim, mix yéetel [profetaʼob]» (1 Samuel 28:6).

Le judíoʼoboʼ ku tuklikoʼobeʼ ka xuʼulsaʼab tiʼ u templo Jéeoba tu jaʼabil 607 táanil tiʼ u taal Cristoeʼ, xuʼulsaʼab xan tiʼ le Urim yéetel le Tuminoʼ.

[U tsolajil le oochel teʼ táan juʼun 19]

LE TʼAAN «AMÉN» KU CHÍIKPAJAL TEʼ CÓDICE ALEJANDRINOOʼ (SIGLO 5) (APOCALIPSIS 3:14)