Ken kíimik u núup máak

YAʼAB máakoʼobeʼ tu kʼiinil u tsʼoʼokol u beeloʼobeʼ ku yaʼalik u yaabiltkubaʼob tak ken kíimik utúul tiʼ letiʼobiʼ. Le ken u yaʼaloʼob lelaʼ maʼatan u tuklikoʼob wa yaan u kʼuchul u kʼiinil u kíimil utúul tiʼ letiʼobiʼ. Baʼaleʼ u jaajileʼ ku kʼuchul u kʼiinil u kíimil u núup máak yoʼolal u chʼijaʼanil, upʼéel kʼojaʼanil wa upʼéel accidente, yéetel le máax ku pʼáatal tu juunaloʼ jach yaʼab muʼyaj ku máansik (Eclesiastés 9:11; Romailoʼob 5:12).

Tsʼoʼok u yilaʼaleʼ óoxtéen u maas yaʼabil tiʼ le koʼoleloʼob maas séeb u kíimil u yíichamoʼoboʼ. Ku tuklaʼaleʼ óoliʼ táanchumuk tiʼ le koʼoleloʼob yaan 65 jaʼaboʼob tiʼoboʼ tsʼoʼok u kíimil u yíichamoʼob. Le oʼolal ku tuklaʼaleʼ upʼéel talamil jach suuk u yúuchul tiʼ le koʼoleloʼoboʼ. Baʼaleʼ lelaʼ maʼ u kʼáat u yaʼal wa maʼatech u beetik xan u muʼyaj le xiiboʼoboʼ. Kux túun teech, ¿tiaʼanech wa ichil u millonesi máakoʼob tsʼoʼok u kíimil u núupoʼoboʼ?

Wa tsʼoʼok u yúuchultech lelaʼ, ¿máasaʼ jach jeʼel u taaktal a wojéeltik bix jeʼel a aktáantik le talamilaʼ? ¿Jeʼel wa u páajtal u yáantkech le Bibliaoʼ? ¿Baʼax tsʼoʼok u beetik uláakʼ máaxoʼob tsʼoʼok u kíimil u núupoʼob? Kex maʼ upʼéeliliʼ baʼax tsʼoʼok u yáantik cada utúul tiʼ le máaxoʼob tsʼoʼok u kíimil u núupoʼoboʼ, maʼ xaaneʼ jeʼel u yáantkech jujumpʼéel tiʼ le tsolnuʼukoʼob ku tsʼáaik le Bibliaaʼ.

Le bix jeʼel a aktáantikoʼ

Yaan máaxoʼob tuklikeʼ; ku yokʼol máak tumen maʼ xiibiʼ wa tumen maʼ x-chʼuupiʼ, wa ku yaʼalikoʼob xaneʼ le okʼoloʼ jeʼel u beetik loob tiʼ máakeʼ. Baʼaleʼ maʼ beyiʼ. Utúul psicóloga ku kʼaabaʼtik Joyce Brothers, kimen xan u yíichameʼ, ku yaʼalikeʼ le u yokʼol máakoʼ bey jeʼex upʼéel tsʼaak ku jáan ukʼik máak utiaʼal u yuʼubikuba maʼalobiloʼ. U jaajileʼ, maʼ kʼaas ka okʼolnak máakiʼ, tsʼoʼoleʼ ku yáantaj utiaʼal u yuʼubkuba maʼalob. Le oʼolaleʼ maʼ suʼlaktal okʼol. Tuukulnen tiʼ Abraham, utúul máak jach yanchaj u fe, yéetel amigotaʼab tumen Dios. ¿Baʼax tu beetaj Abraham ka kíim u yatan? Le Bibliaoʼ ku yaʼalikeʼ «Abrahameʼ okʼolnaj tu yoʼolal kíimik Sara» (Génesis 23:2).

 Yaan horaeʼ ku taaktal u pʼáatal máak tu juunal. Baʼaleʼ unaj u kʼaʼajsik xan le baʼax ku yaʼalik le Biblia teʼ Traducción del Nuevo Mundo, tu tsʼíibil Proverbios 18:1: «Le máax u kʼáat antal chéen tu juunaleʼ yaan u kaxtik chéen u yutsil». Le oʼolaleʼ, ilawil a pʼáatal yiknal a láakʼtsiloʼob wa a amigoʼob jeʼel u yáantkechoʼobeʼ. Teʼ súutukil xan beyaʼ jach jeʼel u yáantkech le máaxoʼob yanoʼob teʼ múuchʼuliloʼ, tumen teʼeloʼ jeʼel a kaxtik amigoʼob jach jeʼel u yáantkech yéetel jeʼel u tsʼáaikoʼobtech le tsolnuʼuk kʼaʼabéetoʼ (Isaías 32:1, 2).

Jujuntúul máaxoʼob tsʼoʼok u kíimil u núupoʼobeʼ, tsʼoʼok u yilkoʼobeʼ le u núukikoʼob le cartaʼob yéetel le tarjetaʼob ku túuxtaʼaltiʼoboʼ jach ku yáantaj. Maʼalob xan ka a wil a tsʼíibtik baʼax utstutʼaan u beetik kaʼach a núup bey xan le jatsʼuts súutukiloʼob ta máanseʼexoʼ. Maʼ xaaneʼ jeʼel tak u páajtal a beetik upʼéel álbum tuʼux jeʼel a tsʼáaik fotoʼob, cartaʼob wa uláakʼ baʼaloʼobeʼ.

Yaan hora xaneʼ le máaxoʼob tsʼoʼok u kíimil u núupoʼoboʼ ku pʼáatal maʼ táan u naʼatkoʼob baʼax ku yúuchultiʼob. Le oʼolaleʼ maʼ unaj a xulik a beetik le baʼaxoʼob suuk a beetik kaʼachoʼ. Jeʼex a wenel, a líikʼil yéetel a janal teʼ horaʼob suuk tech kaʼachoʼ. Chʼaʼatukult baʼax ken a beet utiaʼal sábado yéetel domingo, wa tiʼ fechaʼob tuʼux suuk a kʼiimbesikeʼex wa baʼax jeʼex u kʼiinil úuchik u tsʼoʼokol a beeleʼexoʼ, tumen teʼ kʼiinoʼob beyaʼ maases ku kʼaʼajal tiʼ máak le máax kimenoʼ. Maʼ xulik xan a táakpajal tiʼ baʼaloʼob yaan yil yéetel u meyajtaʼal Dios (1 Corintoiloʼob 15:58).

Tumen táan a máansik upʼéel nojoch talamileʼ, jeʼel u beetik maʼ a chʼaʼatuklik tubeel baʼax ken a beeteʼ, yéetel maʼ xaaneʼ yaan u yantal máaxoʼob jeʼel u aprovecharkubaʼob tiʼ leloʼ. Le oʼolaleʼ maʼalob ka a tukult tubeel baʼax ken a beete. Upʼéel proverbio tsʼíibtaʼan teʼ Bibliaoʼ ku yaʼalik: «Baʼaxoʼob ku maʼalob tukultaʼaloʼobeʼ maʼalob u jóokʼoloʼob; baʼaxoʼob chéen [jáan] beetbileʼ maʼ uts [u] jóokʼoliʼ» (Proverbios 21:5). Bey túunoʼ táanil tiʼ a chʼaʼatuklik a beetik baʼaloʼob kʼaʼanantak jeʼex a konik a wotoch, baʼax ken a beet yéetel u taakʼin, a bin kajtal táanxel tuʼux wa u kaʼa tsʼoʼokol a beeleʼ, maʼalob ka a páaʼt u jeetsʼel a tuukul.

Uláakʼ baʼax ku talamtal tiʼ le máaxoʼob ku kíimil u núupoʼoboʼ, letiʼe u yilkoʼob wa yaan u pʼáataltiʼob u nuʼukuloʼob le máax kíimoʼ, maases wa tsʼoʼok u yúuchtal tsʼoʼokok u beeloʼob. Baʼaleʼ kex wa ku séeb beetik máak bey xan wa maʼeʼ yaniliʼi u yaatal tu yóoleʼ (Salmo 6:6). Yaan máaxoʼobeʼ tu juunal utstutʼaan u yilkoʼob baʼax ken u beetoʼob yéetel u nuʼukul le kimenoʼ, uláakʼoʼobeʼ maas ku yuʼubkubaʼob maʼalob wa ku láakʼintaʼaloʼob tumen wa máax. Baʼaleʼ leloʼ cada utúul unaj u yilik. Maʼ xaaneʼ jeʼel u páajtal xan a kʼáatik u yáantaj utúul a amigo wa utúul a láakʼtsil utiaʼal u yáantkech a wil baʼaxoʼob kun kʼaʼabéettaltech; jeʼex u juʼunil utiaʼal u muʼukuloʼ, le juʼunoʼob kun kʼaʼabéettal wa yaan u taakʼin bancooʼ, u kʼeʼexel máax kʼaabaʼ yaan le terrenooʼ, u boʼotaʼal le hospital tuʼux atendertaʼaboʼ yéetel uláakʼ baʼaloʼob.

Maʼ u tuʼubul xan techeʼ kuxaʼanoʼon tiʼ upʼéel yóokʼol kaab tuʼux tsʼoʼok u jach kʼastal u kuxtal le máakoʼoboʼ, le oʼolal maʼ xaaneʼ jeʼel u talamtal a bisik upʼéel toj kuxtaleʼ. Maʼalob ka a beet le baʼax ku yaʼalik le apóstol Pabloaʼ: «Tu jujuntúuleʼ ka u kan kuxtal yéetel u yatan ich kiliʼichil bey xan ich tsiikil, maʼ yéetel loolob puksiʼikʼaliʼ mix yéetel kʼaakʼas tsʼíibolaloʼob jeʼel bix u beetik le máaxoʼob maʼ u kʼaj óoloʼob Jajal Diosoʼ» (1 Tesalonicailoʼob 4:4, 5). Le oʼolaleʼ maʼ a chaʼantik peliculaʼob ku tʼaanoʼob tiʼ yaabilaj mix tiʼ le núupchitaloʼ, mix a xokik libroʼob wa a wuʼuyik paaxoʼob yaan yil yéetel lelaʼ.

Kʼaʼajaktecheʼ maʼ jach séeb u tuʼubul tiʼ máak le baʼax tsʼoʼok u yúuchuloʼ. Upʼéel revistaeʼ (USA Today) ku yaʼalikeʼ le Instituto de Investigaciones Sociales de la Universidad de Michiganoʼ, tsʼoʼok u  yilkeʼ utúul máax ku kíimil u núupeʼ ku máan kex dieciocho meses utiaʼal u káajal u yuʼubkuba maʼalobil. Bey túunoʼ kʼáat tiʼ Dios ka u tsʼáatech chúukaʼan óolal, tumen lelaʼ u yich le espíritu santooʼ (Galaciailoʼob 5:22, 23). Maʼ xaaneʼ ka tuklikeʼ mix bikʼin kun kaʼa antaltech kiʼimak óolal, baʼaleʼ jeʼex kun bin u máan le kʼiinoʼoboʼ yaan a wuʼuykaba maas maʼalob.

Baʼaxoʼob ku yaʼalik jujuntúul máaxoʼob kimen u núupoʼob

Annaeʼ, cuarenta jaʼaboʼob tsʼoʼokok u beel, baʼaleʼ maʼ sen úuch kíimik u yíichamiʼ. Letiʼeʼ ku yaʼalik: «Trece jaʼaboʼob yanten ka kíim in maama. Maʼ sen úuch tiʼ leloʼ, kíim in papá, kaʼatúul in sukuʼunoʼob yéetel ka tsʼoʼokeʼ kíim utúul in wíitsʼin x-chʼúupal. Baʼaleʼ maas jach yaachaj in wóol ka kíim in wíicham. Jach táaj yaachaj tin wóol tin wuʼuyaj bey jóoʼsaʼab kaʼabúuj tiʼ in wíinklileʼ». ¿Baʼax áant Anna u aktáant le talamilaʼ? Letiʼeʼ ku yaʼalik: «Tin takʼaj tiʼ upʼéel álbum nojoch tuláakal le correoʼob yéetel tarjetaʼob túuxtaʼab tumen in amigoʼoboʼ. Teʼeloʼ tu tsʼíibtoʼob jach u yaabiltmoʼob kaʼach Darryl yéetel tu yaʼaloʼob jach jatsʼuts u modosoʼob kaʼachi. Cada carta túuxtaʼab teneʼ ku yaʼalik baʼaloʼob maʼalobtak tu yoʼolal. In wojel xaneʼ Darryleʼ maʼ tuʼubsaʼan tumen Jéeobaiʼ, yéetel yaan u kaʼa kuxkíintik».

Esther, utúul koʼolel 88 jaʼaboʼob yantiʼ, kimen xan u yíichameʼ, ku yaʼalik: «Tumen cuarentaiseis jaʼaboʼob kuxlajen yéetel in wíichameʼ, jach tin wuʼuyimba tin juunal ka kíimi. Baʼaleʼ tsʼoʼok in wilkeʼ le in maas tsʼáaik in wóol in meyajt Diosoʼ jach ku yáantken. Mix utéen pʼáatak maʼ in bin muchʼtáambal, in jóokʼol kʼaʼaytaj, mix in xokik le Bibliaoʼ. Tsʼoʼok xan u yáantken in wantal yéetel in amigoʼob tumen jach ku yuʼubkenoʼob. Yaan horaeʼ kex maʼatech u kaxkoʼob baʼax u yaʼaloʼob teneʼ, ku líiʼsik in wóol in wilik tiaʼanoʼob tin wiknaleʼ».

Roberteʼ, cuarentaiocho jaʼaboʼob tsʼoʼokok u beel ka kíim u yatan, tumen tsaʼay cáncer tiʼ. Letiʼeʼ ku yaʼalik: «Jach muʼyajnajen ka kíimi. Jach kin tukultik tumen minaʼan máax yéetel in tsikbal, máax yéetel in bin xíimbal, máax tiʼ in tsikbaltik  baʼax úuchten teʼ kʼiinoʼ yéetel minaʼan xan máax áantken in chʼaʼatukult baʼax ken in beete. Tak bejlaʼa yaj tin wóoleʼ, baʼaleʼ in chʼaʼa tukulmaj maʼ in chaʼik u jach lúubul in wóol utiaʼal in jóokʼol táanil. Uláakʼ baʼax tsʼoʼok u yáantkeneʼ letiʼ in beetik ejerciciooʼ bey xan in orar».

Maʼ a tuklik wa tsʼoʼok tech beyoʼ

Kex jach ku yaatal tu yóol máak u kíimil u núupeʼ, maʼ tuklik wa tsʼoʼok tech beyoʼ. Bejlaʼeʼ yantech u súutukil a beetik uláakʼ baʼaloʼob. Maʼ xaaneʼ jeʼel u páajtal a bin viajeeʼ wa a beetik upʼéel baʼax jach utstatʼaaneʼ. Le baʼaloʼobaʼ kex maʼ tu beetik a wuʼuykaba jeʼex kaʼach kuxaʼan a núupeʼ, ku yáantaj utiaʼal a wuʼuykaba maʼalob. Uláakʼoʼobeʼ ku maas ilik u meyajtkoʼob Dios. Mix baʼal uláakʼ jeʼel u taasik kiʼimak óolal jeʼex u yáantaʼal uláakʼ máakoʼobeʼ. Tak Jesuseʼ tu yaʼaleʼ: «Yaan [maas] kiʼimak oʼolal u tsaʼabal wa baʼax tiʼ u kʼaʼamal wa baʼax» (Beetaʼanoʼob [Hechos] 20:35).

Maʼ a tuklik wa mix bikʼin kun kaʼa kiʼimaktal a wóol. Jéeobaeʼ maʼatech u tuʼubsik le máaxoʼob kʼáatik áantaj tiʼoʼ. Tsʼoʼoleʼ jeʼex tu yaʼalil le rey David tiʼ upʼéel salmoeʼ, «Yuumtsileʼ ku kanáantik [...] le x-kimen íichamoʼoboʼ» (Salmo 146:9). ¿Máasaʼ nojoch u yaabilaj Dios? Le oʼolal le Bibliaoʼ ku yaʼalikeʼ letiʼeʼ bey utúul «Taata ku chʼaʼik tiʼ toʼon óotsililoʼ yéetel le Jajal Dios ku kiʼimakkúuntik k-óol mantatsʼoʼ». Ku yaʼalik xan yoʼolal Dios: «Ka jeʼik a kʼabeʼ, yéetel maʼalob óolaleʼ ka naʼajkúunsik tuláakal le kuxaʼan baʼaloʼoboʼ» (2 Corintoiloʼob 1:3; Salmo 145:16). Jeʼex túun ilkoʼ, tumen jach nojoch u yaabilaj Jéeobaeʼ, mantatsʼ u kʼáat u yáant le máaxoʼob kʼaʼabéet áantajtiʼoboʼ. Bey túunoʼ kʼub a wóol tiʼ letiʼ, tumen jeʼex tu kʼayil le israelitaʼob úuchjeakiloʼ: «Le ken in pakt le puʼukoʼoboʼ kin kʼáatchiʼitikinba: ¿Tuʼux bíin taalak in wáantajil? In wáantajileʼ bíin taalak tiʼ Yuumtsil, le máax tu beetaj kaʼan bey xan luʼum» (Salmo 121:1, 2).

[U tsolajil le oochel teʼ táan juʼun 29]

Kux túun teech, ¿tiaʼanech wa ichil u millonesi máakoʼob tsʼoʼok u kíimil u núupoʼoboʼ?

[U tsolajil le oochel teʼ táan juʼun 31]

U kaʼa tsʼoʼokol a beel

Le Bibliaoʼ ku yaʼalikeʼ chéen jeʼel u páajtal u kaʼa tsʼoʼokol u beel máak wa ku kíimil u núupeʼ (1 Corintoiloʼob 7:39). Baʼaleʼ tu juunal máak ken u chʼaʼatukult wa yaan u kaʼa tsʼoʼokol u beel wa maʼ. Kex beyoʼ kʼaʼabéet a tsʼáaik u yojéelt a paalal baʼax ka tuklik a beetik, le paalaloʼob xanoʼ unaj u respetarkoʼob le baʼax tsʼoʼok u chʼaʼatuklaʼaloʼ (Filiposiloʼob 2:4). Andreseʼ, maʼ u kʼáat kaʼach ka kaʼa tsʼoʼokok u beel u papaiʼ. Letiʼeʼ jach u yaabiltmaj kaʼach u maama yéetel ku tukultikeʼ mix máak unaj u jeelintik. Andreseʼ ku yaʼalik: «Maʼ xáanchaj ka tin tsʼáaj cuentaeʼ maʼalob baʼax tu chʼaʼatuklaj u beetik in papá. Úuchik u kaʼa tsʼoʼokol u beeleʼ jach kiʼimakchaj u yóol tu kaʼatéen. Káaj u beetik baʼaxoʼob tu xulaj u beetik kaʼach, jeʼex u bin viajeoʼ. Tsʼoʼoleʼ, jach ku kanáantaʼal tumen u túumben atanoʼ, yéetel jach kin tsʼáaik u diosboʼotikil tiʼ ikil u beetik beyoʼ».

[U tsolajil le oochel teʼ táan juʼun 30]

A wilik a beetik uláakʼ baʼaloʼob yéetel a kʼáatik tiʼ Dios ka u tsʼáatech chúukaʼan óolaleʼ jeʼel u yáantkecheʼ