Maʼ a chaʼik a tuʼusul

UTÚUL máak tu kʼaabaʼintaj Miguel de Cervantes, kajaʼan kaʼach tu luʼumil Españaeʼ, tu jóoʼsaj tu káajbal le siglo 17 upʼéel tiʼ le libroʼob maas kʼaj óolaʼanoʼoboʼ: El ingenioso hidalgo don Quijote de La Mancha. Le libroaʼ ku tʼaan tiʼ utúul máak jach utstutʼaan u xook tiʼ úuchben soldadoʼob ku salvartik x-chʼúupalaloʼob ku aktáantkoʼob talamiloʼob. Tu tsʼookeʼ le máakaʼ ku kʼuchul u tukulteʼ, letiʼeʼ utúul tiʼ le soldadoʼob jach ku yáantkoʼob máakoʼ. Ichil le libroaʼ yaan upʼéel jaats jach kʼaj óolaʼan, tuʼux Don Quijoteeʼ ku bin baʼateʼel tu contra jujuntúul nukuch giganteʼob, tumen ku tuklikeʼ táan u beetik baʼax u kʼáat Dios. Baʼaleʼ tu tsʼookeʼ tu tsʼáaj cuentaeʼ maʼ tu contra le giganteʼob ku baʼateloʼ, baʼaxeʼ chéen tu contra jujumpʼéel baʼaloʼob kʼaj óolanoʼob bey molinos de vientoeʼ.

Kex maʼ uchaʼan le baʼax ku tsikbaltik le libro yéetel jeʼel tak u beetik u cheʼej máakeʼ, ku kaʼansiktoʼon upʼéel baʼax maʼ unaj k-tuʼubskiʼ: u tuskuba máakeʼ jeʼel u beetik u bin kʼaasil tiʼeʼ. Yaan máaxoʼobeʼ ku tuskubaʼob ikil u tuklikoʼob maʼ kun úuchul mix baʼal kʼaas tiʼob mix tiʼ u familiaʼob ikil u sen káaltaloʼob. Le máaxoʼob xan yaan anorexia tiʼoboʼ ku tuklikoʼobeʼ maʼalob u jaanloʼob yéetel maʼ kʼojaʼanoʼobiʼ, baʼaleʼ u jaajileʼ maʼatech u jaanloʼob tubeel yéetel jeʼel tak u kíimloʼobeʼ.

Bey túunoʼ ¿yaan wa máax maʼ tu páajtal u tuʼusul? U jaajileʼ maʼ. Tuláakloʼon jeʼel u páajtal k-tuʼusleʼ, tak tiʼ baʼaxoʼob jach kʼaʼanantak jeʼex le baʼaxoʼob k-creertik yoʼolal Diosoʼ. Yéetel wa ka tuʼuskoʼoneʼ jach jeʼel u bintoʼon kʼaasileʼ. ¿Baʼaxten k-aʼalik beyoʼ? Utiaʼal k-naʼatikeʼ koʼox ilik baʼax talamiloʼob jeʼel u taasiktoʼoneʼ yéetel baʼax jeʼel k-beetik utiaʼal maʼ k-tuʼusleʼ.

Unaj k-kanáantikba utiaʼal maʼ k-tuʼusul

Jujumpʼéel diccionarioʼobeʼ ku yaʼalikoʼobeʼ u tuʼusul máakeʼ «letiʼe u beetaʼal u creertik máak upʼéel baʼal maʼ jaajoʼ», «u táabsaʼal  máak yéetel baʼaloʼob maʼ jaajtakiʼ» wa «u tuʼusul u yich máak». Le oʼolal wa ku yaʼalaʼal tsʼoʼok u tuʼusul wa máaxeʼ, u kʼáat yaʼaleʼ yaan baʼax meyajnaj utiaʼal u tuʼusul wa utiaʼal u beetaʼal u creertik upʼéel baʼal maʼ jaajiʼ. Bey túunoʼ wa utúul wa máax táan u tuʼusleʼ, u jaajileʼ jach jeʼel u bin kʼaasil tiʼeʼ.

U suukileʼ utúul máax tsʼoʼok u tuʼusleʼ kex ka eʼesaʼaktiʼ maʼ jaaj le baʼax ku creerkoʼ maʼ tu kʼamik. ¿Baʼaxten? Maʼ xaaneʼ tumen desde tu chichnil kaʼansaʼantiʼ, le oʼolal jach upuliʼ maʼ u kʼáat u kʼex bix u tuukuliʼ. Maʼ u kʼáat xan u yuʼub mix baʼal ka xiʼik tu contra le baʼaxoʼob ku creerkoʼ.

¿Jach wa tu jaajil tuláakloʼon jeʼel k-tuʼusleʼ?

Maʼ xaaneʼ yaan máax jeʼel u yaʼalikeʼ: «¿Jach wa tu jaajil jeʼel u yantal máaxoʼob creertik le baʼaxoʼob maʼ jaajtak ku kaʼansik le religionoʼoboʼ?». U jaajileʼ yaan. ¿Baʼaxten? Tumen jeʼex tu yaʼalil Jesuseʼ, le Kʼaasilbaʼal u «taata le tuusoʼ», táan u kaxtik bix u tusik tuláakal máak (Juan 8:44). Tsʼoʼoleʼ le Bibliaoʼ ku yaʼalikeʼ letiʼeʼ «u [diosil] le yóokʼol kaabaʼ». Desde úuchjeakil xaneʼ le kʼaasilbaʼaloʼ táan u «éekʼjochʼeʼenkúun[sik]» u tuukul u millonesi máakoʼob (2 Corintoiloʼob 4:4). Tak teʼ kʼiinoʼobaʼ, Satanaseʼ, láayliʼ táan u tusik «tuláakal yóokʼol [kaabeʼ]» (Apocalipsis 12:9).

U jaajileʼ desde ka beetaʼab wíinikeʼ, Satanaseʼ, táan u yilik u tusik tuláakal máak. Letiʼeʼ tu beetaj ka creertaʼak tumen Evaeʼ maʼ unaj u yuʼubik u tʼaan Diosiʼ, yéetel tu beetaj u creertikeʼ yaan u kʼuchul u yojéelt «baʼax uts yéetel baʼax kʼaas; bey túunoʼ bíin» pʼáatak bey Dioseʼ. Lelaʼ u kʼáat yaʼaleʼ Satanaseʼ tu beetaj u creertik jeʼel u yantaltiʼ kaʼach u páajtalil u chʼaʼatuklik tu juunal baʼax maʼalob yéetel baʼax kʼaaseʼ (Génesis 3:1-5). Lelaʼ letiʼe yáax tuus beetaʼaboʼ. ¿Baʼaxten k-aʼalik beyoʼ? Tumen kex Dios ku chaʼik tiʼ wíinik u chʼaʼatuklik baʼax ken u beeteʼ, maʼ u tsʼaamaj u páajtalil u yaʼalikoʼob baʼax maʼalob yéetel baʼax maʼ maʼalobiʼ. Chéen tiʼ Dios yaan u páajtalil u yaʼalik leloʼ, tumen letiʼ beetmail tuláakal baʼal yéetel letiʼ u yuumil (Jeremías 10:23; Apocalipsis 4:11). Bey túunoʼ maʼ unaj k-tuklik tumen yantoʼon u páajtalil k-chʼaʼatuklik k-beetik baʼax uts wa baʼax kʼaaseʼ, ka k-tukleʼ yantoʼon xan u páajtalil k-aʼalik baʼax maʼalob yéetel baʼax maʼ maʼalobiʼ. Baʼaleʼ Satanaseʼ tsʼoʼok u tusik yaʼab máakoʼob utiaʼal ka tuukulnakoʼob beyoʼ.

Baʼaxten unaj k-kanáantikba

Maʼ xaaneʼ le religión yantechoʼ desde úuch yanak, yéetel letiʼe kaʼansaʼab xan tiʼ a taataʼob desde úuchjeakiloʼ. Baʼaleʼ kex beyoʼ ka creertik xan lelaʼ: maʼ chéen tumen úuch yanak upʼéel religioneʼ ka aʼalaʼakeʼ letiʼ u jaajil. Maʼ unaj u tuʼubultoʼoneʼ le Bibliaoʼ ku yaʼalikeʼ le ka tsʼoʼok u kíimil le apostoloʼoboʼ, anchaj máakoʼob tu kaʼansoʼob baʼaloʼob maʼ jaajtak «utiaʼal ka tsaypachtaʼakoʼob» tumen le máaxoʼob meyajtik Diosoʼ (Beetaʼanoʼob [Hechos] 20:29, 30). Utiaʼal u tuskoʼob máak kaʼacheʼ ku meyajtiʼob «jatsʼuts tʼaanoʼob», «luʼumkabil tuukuloʼoboʼ bey xan [...] u kaʼansaj máakoʼob» (Colosailoʼob 2:4, 8).

Bejlaʼaʼ xaneʼ láayliʼ bey u yúuchloʼ. Tak apóstol Pablo úuchjeakileʼ tu yaʼaleʼ «tiʼ u tsʼook jaʼaboʼobeʼ», wa le kʼiinoʼob tuʼux kuxlikoʼonaʼ, yaan u maas kʼastal. Tsʼoʼoleʼ tu yaʼalaj xaneʼ «le máaxoʼob kʼasaʼanoʼoboʼ yéetel le ku tuusoʼoboʼ bíin xiʼikoʼob tiʼ kʼaas tak tu maas kʼaasil, táan u tuusoʼob yéetel táan u tuʼusuloʼob» (2 Timoteo 3:1, 13).

Bey túunoʼ maʼalob ka k-chʼaʼa en cuentai le baʼax ku yaʼalik le Bibliaaʼ: «Le máax ku tuklik waʼalakbal maʼalobeʼ u kanáant maʼ u lúubul» (1 Corintoiloʼob 10:12). Teʼ tekstoaʼ apóstol Pabloeʼ táan u tsolik kaʼach wa maʼ tu kanáantkuba máakeʼ jeʼel u lúubul tiʼ baʼax kʼaas tu táan Dioseʼ. Le oʼolaleʼ wa yaan máax ku tuklik mix bikʼin kun tusbil tumen Satanaseʼ, tsʼoʼok u tuskuba. ¿Baʼaxten k-aʼalik beyoʼ? Tumen mix máak jeʼel u yaʼalik wa maʼ tu páajtal u lúubul tiʼ «u táabsajiloʼob Kʼaasilbaʼal[eʼ]» (Efesoiloʼob 6:11). Le oʼolaleʼ tiʼ le máaxoʼob meyajt Dios úuchjeakiloʼ Pabloeʼ tu yaʼalaj le tʼaanoʼobaʼ: «Jeʼel bix le kaan tu tusaj Eva yéetel u kʼaakʼas tuukuloʼoboʼ, bey xan sajaken ka a chaʼa a tuʼusuleʼex yéetel ka  tseleʼex a tuukuleʼex tiʼ a kʼub óolaleʼex tiʼ Cristo, tuʼux minaʼan kaʼapʼéel ichil mix kʼaasil» (2 Corintoiloʼob 11:3).

Baʼax jeʼel k-beetik utiaʼal maʼ k-tuʼusleʼ

¿Baʼax túun jeʼel u páajtal k-beetik utiaʼal maʼ k-tuʼusul tumen Satanaseʼ? Yéetel, ¿bix jeʼel u yojéeltik máak wa táan u adorartik Dios jach jeʼex u kʼáat letiʼeʼ? (Juan 4:24). Jéeoba Dioseʼ u tsʼaamajtoʼon tuláakal baʼal utiaʼal k-kanáantikba. Yáaxeʼ u tsʼaamajtoʼon naʼatil utiaʼal k-ilik baʼax jaaj yéetel baʼax maʼ jaajiʼ (1 Juan 5:20). Tsʼoʼoleʼ ku yaʼaliktoʼon xan baʼaxoʼob ku meyaj tiʼ Satanás utiaʼal u tuskoʼon (2 Corintoiloʼob 2:11). Yéetel u yáantaj Dioseʼ maʼ ken k-lúubul tiʼ le baʼaxoʼob ku tsʼáaik Satanás utiaʼal u táabskoʼonoʼ (Proverbios 3:1-6; Efesoiloʼob 6:10-18).

Baʼaleʼ tiʼ tuláakal le baʼaxoʼob ku tsʼáaiktoʼon Jéeoba utiaʼal k-kanáantikbaoʼ, le Bibliaoʼ letiʼe u maas maʼalobiloʼ. Apóstol Pabloeʼ tu yaʼalaj tiʼ Timoteo ka confiarnak tiʼ le Biblia utiaʼal ka páajchajak u defendertik le baʼaxoʼob ku creertikoʼ. Ka tsʼoʼok u yaʼaliktiʼ yaan u yantal máakoʼob kʼasaʼanoʼob yéetel ku tusoʼob utiaʼal u kʼaskúuntkoʼob le u jaajil kaʼansajoʼ, Pabloeʼ tu yaʼalaj tiʼ Timoteo ka u yil u creertik chéen le baʼaxoʼob yaan teʼ «Kiliʼich Tsʼíiboʼoboʼ» wa le Bibliaoʼ (2 Timoteo 3:15).

U jaajileʼ yaan máakoʼob ku tuklikoʼobeʼ le máaxoʼob ku creertkoʼob Dios yéetel le baʼaxoʼob ku yaʼalik le Bibliaoʼ letiʼe máaxoʼob tsʼoʼok u tuʼusloʼoboʼ. Baʼaleʼ kex yaan máax maʼ u kʼáat u creerteʼ, yaʼab baʼax eʼesik yaan utúul Máax beetmail tuláakal baʼal, yéetel le Bibliaoʼ jach tu jaajil Dios beet u tsʼíibtaʼal (Romailoʼob 1:18-25; 2 Timoteo 3:16, 17; 2 Pedro 1:19-21). *

Le oʼolaleʼ utiaʼal maʼ k-tuʼusul yéetel le baʼaxoʼob ku yaʼalaʼal jaajtakoʼ unaj k-ilik baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ (1 Timoteo 6:20, 21). Bey tu beetiloʼob u kajnáaliloʼob Berea, upʼéel kaaj tuʼux kʼaʼaytajnaj apóstol Pablo úuchjeakil, letiʼobeʼ «tu kʼamajoʼob le maʼalob péektsiloʼ yéetel kiʼimak óolal». Tu lugar u jáan creerkoʼob le baʼax ku yaʼalaʼaltiʼob tumen le apostoloʼ «sáamsamal ti’ le Kili’ch  Ts’íibo’obo’» ku yilkoʼob wa jaaj le baʼax ku yaʼalaʼaltiʼoboʼ (Beetaʼanoʼob 17:11).

Toʼon xaneʼ maʼ unaj k-chʼaʼik saajkil k-il wa jach jaajtak le baʼaxoʼob k-creertikoʼ. Tak le Bibliaoʼ ku yaʼaliktoʼon ka k-beet beyoʼ: «Ilawileʼex maʼalob tuláakal» (1 Tesalonicailoʼob 5:21). Tu tsʼoʼokbal le yáax siglo xanoʼ, apóstol Juaneʼ tu yaʼalaj: «Maʼ a woksaj óoltikeʼex tuláakal le máaxoʼob ku yaʼalikoʼob sáasilkuntaʼanoʼob tumen Jajal Diosoʼ, baʼaleʼ túunteʼexoʼob utiaʼal a wilikeʼex wa [...] utiaʼal Jajal Dios wa maʼ» (1 Juan 4:1). Bey túunoʼ, kex ka yanak kaʼansajoʼob k-ilik bey tiʼ Dios u taaloʼobeʼ, táanil tiʼ k-kʼamikeʼ unaj k-ilik wa jach tu jaajil tiʼ le Biblia u taaloʼ (Juan 8:31, 32).

Unaj k-ilik baʼax ken k-beet utiaʼal k-kanáantikba

Ken tsʼoʼokok k-ilik wa jaaj le baʼaxoʼob k-creertikoʼ, ¿baʼax unaj k-beetik? Le disipulo Santiagooʼ tu yaʼalaj: «Beeteʼex le baʼax ku kaʼansikteʼex le tʼaanoʼ maʼ chéen ka wuʼuyeʼexiʼ, tumen wa maʼ táan a beetikeʼexeʼ táan a tusikabaʼex» (Santiago 1:22). Ken tsʼoʼokok túun k-ilik baʼax jach tu jaajil ku kaʼansik le Bibliaoʼ, unaj k-ilik k-tsʼoʼokbesik yéetel maʼ k-beetik baʼax kʼaas tu táan Dios.

Chéen máans ta tuukul bix tsʼoʼok u sen kʼastal le bix u kuxtal le máakoʼob teʼ yóokʼol kaabaʼ. Jach chíikaʼan u yilaʼal de ke Satanaseʼ tsʼoʼok u beetik ka u tukult máakeʼ kex ka u beet baʼaloʼob ku bin tu contra u leyoʼob Dioseʼ, maʼ kun bin kʼaasil tiʼ. Baʼaleʼ, ¡chéen tusaʼanoʼob! Le oʼolal tiʼ le máaxoʼob meyajtik Diosoʼ le apóstol Pablooʼ tu yaʼalaj: «Maʼ a tusikabaʼex: Jajal Dioseʼ maʼ tu páajtal u pʼaʼastaʼal. Le baʼax ku pakʼik máakeʼ le xan bíin u joche» (Galaciailoʼob 6:7).

Le máaxoʼob u yojloʼob baʼax ku kaʼansik Cristo baʼaleʼ maʼatech u tsʼoʼokbesikoʼobeʼ, beyoʼob jeʼex le «máak minaʼan u naʼat» tu yaʼalaj Jesús tiʼ upʼéel kettʼaaneʼ. Le máakaʼ tu tusuba tumen tu tuklaj kex ka u beet upʼéel naj yóokʼol le arenaoʼ, maʼ kun úuchul mix baʼal tiʼ. Jeʼex úuchik tiʼ don Quijoteoʼ, le máakaʼ tu tusuba. Bey túunoʼ, jach kʼaʼabéet k-beetik jeʼex le «máak yaan u naʼat tu beetaj u yotoch tu yóokʼol tuunicheʼ». ¿Bix jeʼel u páajtal k-beetik xan beyoʼ? Maʼ chéen ka k-uʼuy le baʼaxoʼob ku kaʼansiktoʼon le Bibliaoʼ, baʼaxeʼ unaj xan k-chaʼik u nuʼuktik k-kuxtal (Mateo 7:24-27).

[Tsolajiloʼob]

[U tsolajil le oochel teʼ táan juʼun 28]

Maʼ a chaʼik u tuʼusul a wich

Tu jaʼabiloʼob 1930 utúul máak ku kʼaabaʼtik Oscar Reutersvärd, kajaʼan kaʼach tu luʼumil Sueciaeʼ, tu jóoʼsaj jujumpʼéel dibujoʼob kʼaj óolaʼanoʼob bey figuras imposibleseʼ. Teʼ ta x-tsʼíikoʼ jeʼel u páajtal a wilik óoliʼ bix upʼéel tiʼ le dibujoʼob tu beetoʼ. Ken u jaan il máak le dibujoʼobaʼ bey u dibujoil wa baʼaxeʼ, baʼaleʼ ken u jach pakt máakeʼ ku tsʼáaik cuentaeʼ yaanal baʼal. Leloʼobaʼ chéen beetaʼanoʼob utiaʼal u tusik u yich máak.

Baʼaleʼ, maʼ chéen letiʼe dibujoʼob eʼesik séeb jeʼel u tuʼusul máak yoʼolal le baʼaxoʼob ku yilkoʼ. Le Bibliaoʼ bey u yaʼalmiliʼ walajki dos mil jaʼaboʼobaʼ: «Kanáantabaʼex maʼ a chaʼikeʼex a bisaʼaleʼex tumen le máaxoʼob u kʼáat u tuseʼexoʼob yéetel luʼumkabil tuukuloʼoboʼ bey xan yéetel tʼaanoʼob chéen kuneloʼoboʼ; tumen letiʼobeʼ maʼ táan u chʼaʼikoʼob u muukʼ tiʼ Cristo, baʼaleʼ tiʼ u kaʼansaj máakoʼob yéetel tiʼ yóokʼol kabil tuukuloʼob tu yóokʼol le baʼaloʼobaʼ» (Colosailoʼob 2:8).

Le máax tsʼíibt le tekstoaʼ u yojel tiʼ baʼax ku tʼaan tumen úuchjeakileʼ tuʼus yéetel le baʼaloʼobaʼ. Tsʼoʼoleʼ letiʼ kaʼacheʼ maʼ séeb jeʼel u tuʼusleʼ, tumen xooknaj tu yiknal utúul máak jach kʼaj óolaʼan. Letiʼ xaneʼ tu bisuba chéen yéetel máakoʼob jach yaan páajtalil tiʼoboʼ (Beetaʼanoʼob 22:3).

U kʼaabaʼ le máak kaʼachaʼ Saulo tiʼ Tarso. Kex tumen kaʼanchajaʼan u xookeʼ kʼuch u tukulteʼ unaj u castigartaʼal le máaxoʼob maʼatech u beetikoʼob yéetel maʼatech u creertikoʼob le baʼax ku creertik letiʼoʼ. Le oʼolaleʼ, yéetel le páajtalil tsʼaʼabtiʼ tumen le judíoʼob, yéetel tumen ku tuklik táan u tsʼoʼokbesik baʼax u kʼáat Dioseʼ, tu chʼaʼapachtaj yéetel tu kʼalaj le máaxoʼob maʼ tu yóotaj u xul u tsaypachtikoʼob Jesusoʼ. Tsʼoʼoleʼ maʼ tu yaʼalaj mix baʼal le ka kíimsaʼab utúul judío aʼalaʼab tʼaanaj kʼaas tu contra Diosoʼ (Beetaʼanoʼob 22:4, 5, 20).

Baʼaleʼ yéetel le áantaj tsʼaʼabtiʼoʼ, kʼuch u yojéelt baʼax utstutʼaan Dios yéetel baʼax u pʼekmaj. Le ka tu tsʼáaj cuenta maʼ maʼalob le baʼaxoʼob táan u beetik kaʼachoʼ tu kʼexaj bix u tuukul yéetel tu pʼataj le baʼaxoʼob kʼaastak ku beetikoʼ. Ka máan kʼiineʼ kʼuch kʼaj óoltbil bey Pablo, u apóstol Jesucristoeʼ. Bey túunoʼ le ka tu tsʼáaj cuenta tusaʼan kaʼacheʼ tu chʼaʼatuklaj u joʼopʼol u beetik le baʼax ku kaʼansik u jaajil religionoʼ (Beetaʼanoʼob 22:6-16; Romailoʼob 1:1).

Jeʼex Pabloeʼ, bejlaʼeʼ yaʼab máakoʼob uts u puksiʼikʼaloʼobeʼ tsʼoʼok u tuʼusloʼob yéetel kaʼansajoʼob maʼ jaajtakoʼobiʼ. Tumen jeʼex u yúuchul yéetel le figuras imposiblesoʼ tu káajbaleʼ ku yilik máak bey jaajtakoʼobeʼ, baʼaleʼ u jaajileʼ le kaʼansajoʼobaʼ ku bin tu contra le baʼax ku kaʼansik le Bibliaoʼ (Proverbios 14:12; Romailoʼob 10:2, 3). Baʼaleʼ tsʼoʼok u yáantaʼaloʼob utiaʼal ka u yiloʼob wa jach jaaj le baʼaxoʼob ku creertkoʼoboʼ yéetel utiaʼal ka u yiloʼob wa maʼalob le baʼaxoʼob ku beetaʼal ichil u religionoʼoboʼ (Mateo 7:15-20). Jeʼex u bin u maas kʼaj óoltkoʼob le baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ bey u bin u kʼexik u tuukuloʼob yéetel u pʼatkoʼob le baʼaloʼob maʼ maʼalobtak ku beetkoʼob utiaʼal u kiʼimakkúuntkoʼob u yóol Diosoʼ.

¿Kux teech? ¿Yaan wa beetik jeʼex le apóstol Pablo xanoʼ? ¿Yaan wa a xakʼaltik le Biblia utiaʼal a wilik wa jach jaaj le baʼaxoʼob ka creertikoʼ? Wa a kʼáat a beet xan beyoʼ, u j-jaajkunajoʼob Jéeobaeʼ (testigos de Jehová) jach jeʼel u yáantkechoʼobeʼ.

[U tsolajil le oochel teʼ táan juʼun 26]

Grabado de Doré