Jach yanchaj u fejoʼob

«Bíin xiʼiken jeʼel tuʼuxak ka xiʼikecheʼ»

RUT yéetel Noemieʼ táan u xíimbaloʼob tiʼ junpʼéel bej tu táax luʼumil Moab. Chéen tu juunal yanoʼob. Ruteʼ ku tsʼáaik cuenta táan u káajal u tʼúubul Kʼiin. Maʼ xaaneʼ ku paktik u suegra yéetel ku tuklik: «Míin tsʼoʼok u yoratal k-kaxtik tuʼux ken k-máans le áakʼabaʼ». Jach u yaabiltmaj Noemí yéetel u kʼáat u beet tuláakal le ku páajtal utiaʼal u kanáantik.

Cada juntúuleʼ jach táan u muʼyaj. Noemieʼ tsʼoʼok u máan jaʼaboʼob kíimik u yíicham, baʼaleʼ beoraaʼ táan u muʼyaj úuchik u kíimil kaʼatúul u hijoʼob, Quelión (Kilión) yéetel Mahlón. Rut xaneʼ láayliʼ táan u muʼyajeʼ tumen u yíicham kaʼacheʼ Mahlón. Le kaʼatúul koʼolelaʼ junpʼéeliliʼ tuʼux ku binoʼob: Belén tu luʼumil Israel. Baʼaleʼ cada juntúuleʼ yaanal bix u yilik le viajeoʼ. Noemieʼ suut ku beetik tu kaajal. Ruteʼ táan u pʼatik u kaajal utiaʼal u bin tuʼux maʼ u kʼaj óoliʼ; táan u pʼatik u láakʼtsiloʼob, bey xan le baʼaxoʼob suuk u beetik u kaajaloʼ, jeʼex u adorartik jejeláas diosoʼoboʼ (Rut 1:3-6).

¿Baʼax péeks Rut u beet junpʼéel nojoch kʼeex ichil u kuxtal? ¿Tuʼux tu chʼaʼaj u muukʼil utiaʼal u jóokʼol táanil yéetel utiaʼal u kanáantik Noemí? K-ojéeltik lelaʼ jeʼel u yáantkoʼon utiaʼal ka yanaktoʼon junpʼéel fe jeʼex le anchajtiʼoʼ. Yáaxeʼ koʼox ilik baʼaxten táan u bin le kaʼatúul koʼoleloʼob tak tu náanach kaajil Belenoʼ.

Junpʼéel familia jach muʼyajnaji

Ruteʼ nojochchaj Moab, junpʼéel luʼum yaan tu lakʼinil le Kimen Kʼáaʼnáaboʼ (Mar Muerto). Le luʼumaʼ kaʼanal yéetel táax, baʼaleʼ yaan tuʼuxeʼ kʼóom taam yéetel óoliʼ minaʼan u kʼáaxiloʼob. Tu luʼumil Moabeʼ jach maʼalob u tsʼáaik u yich le paakʼaloʼoboʼ tak teʼ kʼiinoʼob ku muʼyajtaʼal wiʼijil tu luʼumil Israeloʼ. Bey kʼuchik kʼaj óoltbil Rut tumen Mahlón yéetel u láakʼtsiloʼoboʼ (Rut 1:1).

Tu yoʼolal le wiʼijil anchaj Israeloʼ, Elimélec —u yíicham Noemieʼ— bin kajtal Moab yéetel u yatan bey xan yéetel u kaʼatúul paalaloʼob. Teʼeloʼ talamchaj u yeʼesik u fejoʼob tumen tiʼ le israelitaʼoboʼ aʼalaʼantiʼob kʼaʼabéet u binoʼob óoxtéen cada jaʼab teʼ kiliʼich kúuchil ku yéeyik Jéeobaoʼ (Deuteronomio 16:16, 17). Noemieʼ maʼ xuʼul u tsʼáaik u fe tiʼ Jéeobaiʼ. Baʼaleʼ le ka kíim u yíichamoʼ jach táaj yaachaj tu yóol (Rut 1:2, 3).

Maʼ xaaneʼ yaachaj u yóol xan ka tsʼoʼok u beel u paaloʼob yéetel le x-moabiloʼoboʼ (Rut 1:4). Noemieʼ u yojel Abrahaneʼ tu yilaj u tsʼoʼoksik u beel Isaac yéetel juntúul máax meyajtik Jéeoba (Génesis 24:3, 4). Ka máan kʼiineʼ tu Ley Moiseseʼ, aʼalaʼab tiʼ le israelitaʼob maʼ u tsʼoʼokol u beeloʼob yéetel le j-táanxel luʼumiloʼoboʼ, tumen lelaʼ jeʼel u beetik u adorartikoʼob yaanal diosoʼobeʼ (Deuteronomio 7:3, 4). *

 Kex beyoʼ, Mahlón yéetel Quelioneʼ tsʼoʼok u beeloʼob yéetel x-moabiloʼob. Noemieʼ yaachaj tu yóol baʼaleʼ tu yilaj u yeʼesik utsil yéetel yaabilaj tiʼ u yiliboʼob, Rut yéetel Orfa. Maʼ xaaneʼ ku páaʼtik kaʼach ka kʼuchuk u adorartoʼob Jéeoba. Rut yéetel Orfaeʼ suukchajoʼob yéetel Noemí. Le u biskubaʼob maʼalob tu yóoxtúulaloʼoboʼ le áantoʼob ka kíim Mahlón yéetel Quelión. Maʼ yanchaj mix juntúul u paal le kaʼatúul x-ilibtsiloʼob le ka kíim u yíichamoʼobiʼ (Rut 1:5).

¿Áantaʼab wa Rut tumen le baʼaxoʼob kaʼansaʼantiʼ tumen u religión utiaʼal u aktáantik le talamilaʼ? Maʼ xaaneʼ maʼ. Le moabiloʼoboʼ yaʼab u diosoʼob. U maas nojchileʼ Quemós (Números 21:29). Tak tuʼux ojéelaʼaneʼ le moabiloʼoboʼ kʼuch tak u kíims u paalaloʼob utiaʼal u kʼuboʼob tiʼ le diosaʼ. Lelaʼ ku yeʼesik bukaʼaj kʼaasil kaʼach le religionaʼ. Le oʼolaleʼ jach jatsʼuts wal tu yuʼubil Rut le baʼaxoʼob tu tsikbaltaj Mahlón wa Noemí yoʼolal Jéeoba u Dios le israelitaʼoboʼ. Jéeoba u Diosil yaabilaj yéetel chʼaʼ óotsilileʼ maʼatech u yoksik saajkil tiʼ mix máak utiaʼal ka meyajtaʼakiʼ (Deuteronomio 6:5). Maʼ xaaneʼ le úuchik u kíimil u yíicham Ruteʼ le beet u maas biskuba yéetel u  suegraoʼ. Jach uts tu tʼaan u yuʼubik u tsikbaltik Noemí le jatsʼuts baʼaloʼob u beetmaj Jéeoba u Yuumil tuláakal páajtaliloʼ, bix u yeʼesik u yaabilaj, bix u chʼaʼik óotsilil yéetel bix u kanáantik u kaajal.

Noemí letiʼeʼ jach taak u yojéeltik bix yanil le kaaj tuʼux sijnáaloʼ. Junpʼéel kʼiineʼ tu yojéeltaj tsʼoʼok u xuʼulul le wiʼijil tu luʼumil Israeloʼ; maʼ xaaneʼ juntúul máak kajalkaaj u máan koonol aʼaltiʼ. Jéeobaeʼ táan u kaʼa eʼesik u yutsil tiʼ u kaajal. Beoraaʼ jach maʼalob u taal le kʼaabaʼ Belén tiʼ le kaajoʼ, tumen le kʼaabaʼaʼ u kʼáat u yaʼal «u Najil Waaj». Noemí túuneʼ tu chʼaʼtuklaj u suut tu kaajal (Rut 1:6).

¿Kux túun Rut yéetel Orfa? (Rut 1:7.) Letiʼobeʼ jach suukchajoʼob yéetel Noemí úuchik u paklan áantkubaʼob le ka muʼyajnajoʼoboʼ. Maʼ xaaneʼ Ruteʼ jach jatsʼuts u yilik bix u yeʼesik u yutsil u suegra yéetel bix u jach tsʼáaik u fe tiʼ Jéeoba. Tu tsʼookeʼ tu yóoxtúulal jóokʼ u binbaloʼob Judá.

U tsikbalil Ruteʼ ku kʼaʼajsiktoʼoneʼ tak tiʼ utsul máakoʼob ku yúuchul baʼaloʼob kʼaastak (Eclesiastés 9:2, 11). Ku yeʼesik xaneʼ wa ku yúuchultoʼon junpʼéel baʼal jach yaj yéetel k-uʼuyik bey maʼ t-páajtaleʼ, maʼalob ka k-kaxt u yáantaj uláakʼ máakoʼob, maases le kanáantaʼanoʼob tumen Jéeoba, le Dios ku adorartaʼal tumen Noemioʼ (Proverbios 17:17).

U chúukaʼan yaabilaj Rut

Le táan u bin u náachtal le óoxtúul x-kimen íichamoʼobaʼ, Noemieʼ káaj u jach tuklik junpʼéel baʼal. Le kaʼatúul x-lóoʼbayan koʼolel láakʼintikoʼ jach tu yeʼesoʼob yaabilaj tiʼ letiʼ bey xan tiʼ u kaʼatúul paalal, le oʼolal maʼ u kʼáat u tsʼáa uláakʼ kuuch tu yóokʼoloʼobiʼ. Tumen ken kʼuchkoʼob Beleneʼ, ¿baʼax maas jeʼel u beetik tu yoʼolaloʼobeʼ?

Tu tsʼookeʼ ku yaʼaliktiʼob: «Uʼuyeʼex, suuneneʼex ta wotocheʼex utiaʼal ka kajlakeʼex yéetel a maamaʼex. Yuumtsil ka u beet tiʼ teʼex uts, jeʼel bix teʼex ta beetajeʼex uts tiʼ teen yéetel tiʼ in paalal». Ku yaʼalik xan tiʼobeʼ kexiʼ ka tsʼaʼabak uláakʼ u yíichamoʼob tumen Jéeoba utiaʼal u káajsikoʼob uláakʼ kuxtal. «Ku tsʼoʼokoleʼ —ku yaʼalik le Bibliaoʼ— x-Noemieʼ tu tsʼáajtiʼob jujunpʼéel u tsʼuʼutsʼil ka xiʼik utsil tiʼob, letiʼob túuneʼ joʼopʼ u yokʼoloʼob.» ¡Bukaʼaj utsil u modos Noemí! Le oʼolal bakáan jach yaabiltaʼan tumen Rut yéetel Orfa. Letiʼobeʼ seguernaj u yaʼalikoʼob: «¡Maʼ,  toʼoneʼ táan k-bin ta wéetel ta kaajal!» (Rut 1:8-10).

Baʼaleʼ Noemieʼ maʼ tu yóotik. Letiʼeʼ u kʼáat ka u naʼatoʼobeʼ maʼ tu páajtal u yáantkoʼob ken kʼuchkoʼob Israel, tumen minaʼan u yíicham mix uláakʼ u paalal utiaʼal u tsʼoʼokol u beeloʼob tu yéeteloʼob. Jach yaj tu yóol maʼ tu páajtal u beetik mix baʼal tu yoʼolaloʼob (Rut 1:11-13).

Orfaeʼ ku naʼatik baʼax aʼalaʼabtiʼob. Tu luʼumil Moabeʼ tiaʼan u maama, u láakʼtsiloʼob yéetel junpʼéel naj utiaʼal u kajtaliʼ. Tu yoʼolal leloʼ ku tuklikeʼ maas maʼalob ka pʼáatak Moab. Bey túunoʼ, kex yaj tu yóoleʼ tu tsʼuʼutsʼaj Noemieʼ ka suunaji (Rut 1:14).

¿Kux túun Rut? Kex ku naʼatik xan baʼax tu yaʼalaj Noemieʼ, «Ruteʼ pʼáat tu yéetel». Maʼ xaaneʼ Noemieʼ tu chʼaʼjoʼoltaj u bin, baʼaleʼ ku tsʼáaik cuentaeʼ láayliʼ táan u taal Rut tu paacheʼ. Ku yaʼalik túun tiʼ: «Ile, [Orfaeʼ] táan u suut tu kaajal yéetel tiʼ u [diosoʼob]. Bey xan teech, xeen tu yéetel» (Rut 1:15). Le baʼax tu yaʼalaj Noemioʼ ku yeʼesik junpʼéel baʼal maʼalob ka k-chʼaʼ en cuenta. Orfaeʼ maʼ chéen tu kaajal suunajiʼ baʼaxeʼ tak tiʼ u diosoʼob. Letiʼeʼ maʼ u pʼeek u adorartik Quemós yéetel le uláakʼ beetbil diosoʼoboʼ. ¿Bey wa xan u tuukul Rutoʼ?

Ruteʼ jach u yaabiltmaj Noemí yéetel Jéeoba, yéetel tsʼoʼok u chʼaʼtuklik baʼax ken u beete. Ku paktik Noemí tu yicheʼ, ku yaʼaliktiʼ: «¡Maʼ a kʼáat óoltik tiʼ teen ka in pʼatech yéetel ka in junpáaykuntkinba tiʼ teech! Teneʼ bíin xiʼiken jeʼel tuʼuxak ka xiʼikecheʼ[,] bíin kajlaken xan jeʼel tuʼuxak ka kajlakecheʼ. A kaajaleʼ letiʼ bíin in kaajalte, a [Dioseʼ] letiʼ xan bíin in [diosinte]. Bíin kíimken tuʼux bíin kíimkech, tiʼ xan in kʼáat ka muʼukukeniʼ. Chéen kíimil bíin páatak u junpáaykuntikoʼon. ¡[Jéeoba] ka u yaayaj jatsʼen wa ka in junpáaykuntinba tiʼ teech tu yoʼolal mix baʼal!» (Rut 1:16, 17).

Le tʼaanoʼob tu yaʼalaj Rutoʼ tak bejlaʼa kʼajaʼanoʼob kex tsʼoʼok u máan tres mil jaʼaboʼobeʼ. Tu yeʼesaj le baʼax ku yuʼubik Rutoʼ: junpʼéel chúukaʼan yaabilaj. Le yaabilaj beyaʼ le beet u bin Rut yéetel Noemí jeʼel tuʼuxak ka xiʼikeʼ. Chéen jaʼaliʼ kíimil jeʼel u beetik u pʼatkubaʼobeʼ. Ruteʼ u chʼaʼtukultmaj u bin tu luʼumil Noemí yéetel u pʼatik tuláakal baʼax yaan tu kaajal, tak u diosoʼob. Letiʼeʼ maʼ jeʼex Orfaeʼ, jach tu jaajil u kʼáat u adorart Jéeoba u Dios Noemí. *

Ka túun tu chʼaʼjoʼoltaj u binoʼob tak Belén, chéen tu kaʼatúulaloʼob. Maʼ xaaneʼ junpʼéel semana tu bisajtiʼob u kʼuchloʼob. Baʼaleʼ tu kaʼatúulal tu paklan áantubaʼob utiaʼal u líikʼil u yóoloʼob.

Bejlaʼeʼ yaʼab muʼyajil yaan teʼ yóokʼol kaabaʼ. Jeʼex u yaʼalik le Bibliaoʼ teʼ tu «tsʼook jaʼaboʼob[aʼ]» kuxaʼanoʼon tiʼ «talam kʼiinoʼob», le oʼolal yaʼab baʼaloʼob kʼaastak ku yúuchultoʼon  (2 Timoteo 3:1). Teʼ kʼiinoʼobaʼ maas kʼaʼabéet u yeʼesaʼal le jatsʼuts modos tu yeʼesaj Rutoʼ. Le chúukaʼan yaabilajoʼ jach yaan u muukʼ, tumen ku yáantik máak utiaʼal u chúukpajal u yóol bey xan utiaʼal maʼ u pʼatik máax u yaabiltmaj kex táan u muʼyajtik jejeláas baʼaloʼob. Le oʼolaleʼ jach maʼalob ka k-beet jeʼex Ruteʼ. Unaj u chúukpajal k-yaabilaj tiʼ k-núup, tiʼ k-láakʼtsiloʼob, tiʼ k-amigoʼob bey xan tiʼ k-sukuʼunoʼob teʼ múuchʼuliloʼ.

Rut yéetel Noemí tu kaajil Belén

Chéen chʼaʼabil u yaʼalik máak chúukaʼan u yaabilaj, baʼaleʼ maʼ chéen chʼaʼabil u yeʼesaʼaliʼ. Tiʼ Ruteʼ anchaj u páajtalil u yeʼesik chúukaʼan yaabilaj tiʼ Noemí bey xan tiʼ Jéeoba, le Dios tu yéeyaj utiaʼal u adorartikoʼ.

Bey túunoʼ le kaʼatúul koʼoleloʼobaʼ kʼuchoʼob Belén, le kaaj yaan kex 10 kilómetros tu noojolil Jerusalenoʼ. Maʼ xaaneʼ Noemí yéetel u familiaeʼ jach kʼaj óolaʼanoʼob teʼ kaajaʼ, tumen le ka kʼuchoʼobeʼ tuláakal tuʼux káaj u yúuchul tʼaan tu yoʼolal. Le ka ilaʼab tumen u koʼoleliloʼob le kaajoʼ joʼopʼ u yaʼalal: «¿Maʼ wa x-Noemí lelaʼ?». Chíikaʼan jach talamchaj u kuxtal úuchik u bin kajtal Moab; u táan u yich yéetel u wíinklileʼ maʼ jeʼex kaʼacheʼ (Rut 1:19).

Noemieʼ ku tsikbaltik tiʼ u yéet kaajaloʼobeʼ ku yuʼubik bey chuup u kuxtal yéetel kʼáajil tu yoʼolal bix le bix biniktiʼoʼ. Hasta ku yaʼalikeʼ maas maʼalob ka aʼalaʼak Mara tiʼ —u kʼáat u yaʼal «kʼáaj»— tu lugar u tʼaʼanal tu kʼaabaʼ, Noemí, u kʼáat u yaʼaleʼ «In Uts Óolal». ¡Óotsil Noemí! Jeʼex Job kaʼacheʼ ku tuklik Jéeoba beetik u muʼyaj (Rut 1:20, 21; Job 2:10; 13:24-26).

Rut yéetel Noemieʼ jujunpʼíitil u bin u suuktaloʼob tu kaajil Belén. Jeʼex u máan le kʼiinoʼoboʼ Ruteʼ ku joʼopʼol u tuklik bix jeʼel u najáaltik le baʼaxoʼob kʼaʼabéettiʼoboʼ. Tu yojéelteʼ Jéeobaeʼ u tsʼaamaj junpʼéel ley tiʼ le israelitaʼob utiaʼal ka páajchajak u meentsʼul le óotsiloʼoboʼ. Tu kʼiiniloʼob le joochoʼ ku chaʼabal u yookloʼob u meentsʼultoʼob le ku pʼaʼatal tu jáalik wa tu tiʼitsiloʼob le  kooloʼ (Levítico 19:9, 10; Deuteronomio 24:19-21). *

Beoraaʼ u kʼiinil u joʼochol le cebadaoʼ (t-calendarioeʼ kex bey tu mesil abrileʼ). Ruteʼ ku bin u yil máax jeʼel u chaʼik u meentsʼul tu kooleʼ. Kex maʼ u tukultmaj kaʼacheʼ tu kool Booz (Boaz) kʼuchi, juntúul máak ayikʼal, u láakʼtsil Elimélec u yíicham kaʼach Noemí. Kex le ley u yaʼalmaj jeʼel u páajtal u meentsʼuleʼ, Ruteʼ ku náatsʼal u kʼáat permiso tiʼ le táankelem máak nuʼuktik le meyajoʼ. Le ka chaʼab u yookleʼ tu séebaʼanil tu káajsaj u meyaj (Rut 1:22–2:3, 7).

Jeʼex u bin u chʼaʼakal le cebada tumen le j-meyajoʼoboʼ bey u bin Rut tu paachoʼob táan u molik u yiʼij le cebada ku pʼatkoʼoboʼ. Tsʼoʼoleʼ ku chúuch kʼaxláantik utiaʼal u muchʼkíintik tiʼ junpʼéel tuʼux jeʼel u páajtal u pʼuchik utiaʼal u jóoʼsik u cebadaileʼ. Jach xaan yéetel kaʼanaʼantsil le meyajaʼ; tsʼoʼoleʼ jeʼex u bin u maas chokotal le Kʼiinoʼ bey u bin u maas talamtal. Baʼaleʼ Ruteʼ jach u tsʼaamaj u yóol tu meyaj, chéen ku jáan jeʼelel utiaʼal u choʼik u kʼíilkabil u táan joʼol wa utiaʼal u jaantik wa baʼax, maʼ xaaneʼ tiʼ junpʼéel chan pasel.

Ruteʼ maʼ tu páaʼtik ka chʼaʼabak en cuenta tumen mix máak. Baʼaleʼ Boozeʼ le ka tu yilaj Ruteʼ taakchaj u yojéeltik máaxiʼ, ka bin u kʼáat tiʼ le máax nuʼuktik le meyajoʼ. Boozeʼ juntúul máak jach nojoch u fe yéetel u yaabilaj tiʼ Dios. Maʼ xaaneʼ jujuntúul tiʼ u j-meyajoʼobeʼ maʼ israelitaʼobiʼ, baʼaleʼ letiʼeʼ bey suuk u saludartikoʼobaʼ: «¡Yuumtsil ka tiaʼanak ta wéeteleʼex!». Letiʼobeʼ bey xan u núukikoʼobtiʼoʼ. Boozeʼ taak u yáantik Rut; letiʼeʼ tu yilaj bey juntúul u hijaeʼ (Rut 2:4-7).

Le oʼolal ku yaʼaliktiʼ «in x-chʼupul paal» yéetel ku yaʼaliktiʼ ka pʼáatak meyaj naatsʼ tiʼ u x-meyajoʼob utiaʼal maʼ u molestartaʼal tumen le j-meyajoʼoboʼ. Ku yilik ka yanak baʼal u jaant tu yorail le janaloʼ. Tsʼoʼoleʼ ku líiʼsik u yóol yéetel ku yaʼaliktiʼ maʼalob baʼax ku beetik. (Rut 2:8, 9, 14.)

Ruteʼ ku kʼáatik tiʼ Booz baʼaxten uts u modos tu yéetel kex táanxel luʼumil u taal. Boozeʼ ku yaʼaliktiʼeʼ tsʼoʼok u yojéeltik baʼax tsʼoʼok u beetik yoʼolal Noemí u suegra. Jach maʼalob wal baʼax tu tsikbaltaj Noemí yoʼolal Rut tiʼ u koʼoleliloʼob le kaajoʼ. Boozeʼ tu yojéeltaj xaneʼ Ruteʼ tsʼoʼok u káajal u meyajtik Jéeoba, le oʼolal ku yaʼaliktiʼ: «¡[Dios] bíin u boʼot tiʼ teech! ¡Yuumtsil u [Jajal Dios] Israel, le máax ta kaxtaj utiaʼal u kanáantkech u tsʼáaj a boʼolil tu yoʼolal le baʼax tsʼoʼok a beetkoʼ!» (Rut 2:12).

¡Bukaʼaj wal líikʼik u yóol Rut úuchik u yuʼubik le tʼaanoʼobaʼ! Letiʼeʼ jach tu jaajil táan u kanáantaʼal tumen Jéeoba jeʼex u kanáantaʼal juntúul chan chʼíichʼ ku taʼakikuba yáanal u xiikʼ u maamaeʼ. Ruteʼ ku tsʼáaik u diosboʼotikil tiʼ Booz úuchik u líiʼsaʼal u yóol yéetel ku chʼaʼjoʼoltik u meyaj tak ken tʼúubuk Kʼiin (Rut 2:13, 17).

Le fe tu yeʼesaj Rutoʼ yaʼab baʼax ku kaʼansiktoʼon teʼ kʼiinoʼobaʼ, maases tiʼ baʼax yaan yil yéetel le talamil ku yantal tiʼ máak tu yoʼolal minaʼan taakʼinoʼ. Ruteʼ maʼ tu tuklaj wa deporsi jach kʼaʼabéet u yáantaʼaliʼ, le oʼolal tu tsʼáaj u diosboʼotikil tiʼ le máaxoʼob áantoʼ. Maʼ tu chʼaʼaj suʼtal u sen meyaj bul kʼiin utiaʼal u yáantik le máax u yaabiltmoʼ, kex chéen meentsʼul ka u beete. Le ka aʼalaʼabtiʼ bix unaj u meyaj yéetel tuʼux unaj u pʼáatal utiaʼal maʼ u bin kʼaasil tiʼeʼ, tu yuʼubaj tʼaan. Tsʼoʼoleʼ mix juntéen tu tuʼubsaj máax kanáantik: Jéeoba Dios u Taata.

Wa ku chúukpajal k-yaabilaj jeʼex Rut bey xan wa k-eʼesik kabal óolal, k-tsʼáaik k-óol meyaj, yéetel k-tsʼáaik nib óolal yoʼolal le baʼax ku beetaʼal t-oʼolaloʼ, yaan uláakʼ máakoʼob kun taaktal xan u beetkoʼob jeʼex toʼonoʼ.

[Tsolajiloʼob]

[Cuadro yaan teʼ táan juʼun 26]

Junpʼéel chan libro jach jatsʼuts

Ku yaʼalaʼaleʼ u libroil Ruteʼ bey junpʼéel perlaeʼ, junpʼéel chan libro jach jatsʼuts. U libroil Ruteʼ maas chichan tiʼ Jueces, le libro yaan táanil tiʼoʼ, tuʼux ku tsoʼolol bix le kuxtal tu kʼiiniloʼob Rutoʼ (Rut 1:1). Tak tuʼux ojéelaʼaneʼ profeta Samuel tsʼíibt le kaʼapʼéel libroʼobaʼ. Ken k-xok le Bibliaoʼ k-ilik jach maʼalob tuʼux oksaʼan u libroil Rut ichil u maasil libroʼoboʼ. Chéen pʼelak u tsʼoʼokol u libroil Jueces tuʼux ku yúuchul tsikbal tiʼ baʼateloʼobeʼ, ku jáan chíikpajal le chan jatsʼuts libro tuʼux ku kʼaʼajsaʼaltoʼoneʼ Jéeobaeʼ mantatsʼ ku kanáantik le utsul máakoʼob yaan talamil tiʼoboʼ. U libroil Ruteʼ ku tsikbaltik baʼax úuch tiʼ junpʼéel familia yéetel jach yaʼab baʼaxoʼob ku kaʼansiktoʼon. Ku tʼaan tiʼ u kíimil u láakʼtsilil máak, tiʼ yaabilaj, tiʼ fe, bey xan tiʼ chúukaʼan óolal.

[Foto yaan teʼ táan juʼun 24]

Ruteʼ maas tu bisuba yéetel Noemí teʼ kʼiinoʼob jach yaj u muʼyajoʼoboʼ

[Foto yaan teʼ táan juʼun 24 yéetel 25]

«A kaajaleʼ letiʼ bíin in kaajalte, a [Dioseʼ] letiʼ xan bíin in [diosinte]»

[Foto yaan teʼ táan juʼun 27]

Ruteʼ tu tsʼáaj u yóol meyaj utiaʼal u yáantkuba letiʼ bey xan utiaʼal u yáantik Noemí