¿Kʼajaʼan wa tech le kʼiin ka síij a paaleʼ? ¿Máasaʼ jach taakchaj a jáan méekʼik? Baʼaleʼ Carlo yéetel Miaeʼ kex kiʼimakchaj u yóoloʼobeʼ, chiʼichnakchajoʼob le ka aʼalaʼabtiʼob yaan junpʼéel kʼojaʼanil tiʼ u chaambaloʼob.

¿Chiʼichnakech wa tumen yaan juntúul a paal discapacitado? Wa beyoʼ, maʼ u lúubul a wóol. Jeʼex techeʼ yaan taatatsiloʼob tsʼoʼok u bin utsil tiʼob kex yaantiʼob le talamilaʼ. Ilawil óoxpʼéel talamil jeʼel u yantaltecheʼ yéetel ojéelt bix jeʼel u yáantkech le Bibliaoʼ.

Yaʼab taatatsiloʼobeʼ jach ku lúubul u yóoloʼob ken u yojéeltoʼob yaan junpʼéel kʼojaʼanil tiʼ u paaloʼob. Juliana, juntúul maamatsil kajaʼan Méxicoeʼ, ku yaʼalik: «Le ka aʼalaʼabten yaan parálisis cerebral tiʼ Santiago in hijoeʼ, maʼ tin jáan creertiʼ. Tin wuʼuyaj tsʼoʼokten beyoʼ». Uláakʼ taatatsiloʼobeʼ jeʼel u yuʼubikubaʼob jeʼex Vivianaeʼ, juntúul maamatsil kajaʼan Italia. Letiʼeʼ ku yaʼalik: «Tin chʼaʼtuklaj u yantal in chaambal kex in wojel jeʼel u talamtalten yoʼolal in jaʼabileʼ. Bejlaʼeʼ ken  in wil le talamiloʼob ku aktáantik in hijo yoʼolal le síndrome de Downoʼ, kin wuʼuyik tiʼ teen yaan u culpail.»

Wa yaan kʼiin ka wuʼuyikaba beyoʼ, maʼ a tuklik, tiʼ tuláakal máak jeʼel u yúuchleʼ. Dioseʼ maʼ tu tsʼáaj wíinik utiaʼal u muʼyajt kʼojaʼaniloʼobiʼ (Génesis 1:27, 28). Wíinikeʼ maʼ beetaʼab yéetel u páajtalil u séeb creertik junpʼéel baʼal maʼ Dios tsʼaamiliʼ. Le oʼolal jach ku yaatal u yóol le taatatsiloʼob ken u yiloʼob kʼojaʼan u paalaloʼoboʼ. Maʼ chéen chʼaʼabil u jáan creertik máakiʼ mix xan u jáan suuktal yéeteliʼ.

Baʼaleʼ ¿kux túun wa ka wuʼuyik tiʼ teech yaan u culpail? Kʼaʼajaktecheʼ mix máak u yojel jach bix u tsaʼayal junpʼéel kʼojaʼanil tiʼ juntúul paal, kex wa hereditario wa maʼ. Maʼ xaaneʼ jeʼel u taaktal a culpartik a núupeʼ, baʼaleʼ maʼ a beetik. Maas maʼalob ka a wil a paklan áantkabaʼex utiaʼal a kanáantik a paaleʼexoʼ (Eclesiastés 4:9, 10).

JEʼEL U PÁAJTAL A BEETIK BEYAʼ: Ojéelt u maasil yoʼolal le kʼojaʼaniloʼ. «Yéetel ojéelaj ku beetaʼal naj —ku yaʼalik le Bibliaoʼ—, yéetel kʼaj óolaleʼ ku tsʼaʼabal u chuunpakʼil.» (Proverbios 24:3.)

Yaʼab baʼaxoʼob jeʼel a kanik tiʼ le doctoroʼob yéetel tiʼ le libroʼob wa revistaʼob ku tʼaanoʼob yoʼolal le kʼojaʼaniloʼ. Óoliʼ jeʼex ka a wil a maas kanik junpʼéel túumben idiomaeʼ. Tu káajbaleʼ maʼ chéen chʼaʼabiliʼ, baʼaleʼ chéen ken a wileʼ tsʼoʼok a kanik.

Carlo yéetel Mia, le máaxoʼob t-aʼalaj tu káajbal le xookaʼ, tu kaxtoʼob u yáantaj juntúul doctor yéetel uláakʼ máakoʼob jach u kʼaj óoloʼob le kʼojaʼanilaʼ. Ku yaʼalikoʼob: «Tu yáantoʼonoʼob k-naʼateʼ kex yaʼab talamiloʼob ku taasik le síndrome de Downoʼ láayliʼ yaan baʼaloʼob maʼalobtak jeʼel u beetik le máax kʼojaʼanoʼ. T-tsʼáaj cuentaeʼ k-hijoeʼ jeʼel u páajtal u kuxtal óoliʼ jeʼex le máaxoʼob maʼ kʼojaʼanoʼoboʼ. Leloʼ jach tu líiʼsaj k-óol».

Maʼ xaaneʼ ka wuʼuyik mix baʼal ku páajtal a beetik ikil a kanáantik a paaloʼ. Jenney, juntúul maamatsil tu luʼumil Nueva Zelandaeʼ, ku yaʼalik: «Le maʼ úuch ilaʼak yaan junpʼéel kʼojaʼanil tu baakel u paach in hijoeʼ (espina bífida), kin wuʼuyik jach kin kaʼanal, yéetel ku taaktal in wokʼol ken in chʼaʼ uláakʼ baʼax in beet tin wotoch».

Uláakʼ baʼax jeʼel u yúuchul techeʼ a wuʼuyikaba ta juunal. U hijo Beneʼ yaan distrofia muscular yéetel síndrome de Asperger tiʼ. Beneʼ ku yaʼalik: «Yaʼab máakeʼ mix bikʼin ken u naʼat bix k-kuxtal». Maʼ xaaneʼ jeʼel u xáantal táan a tsikbal yéeteloʼobeʼ, baʼaleʼ ka wuʼuyik bey maʼ tu naʼatkechoʼobeʼ tumen u paalaloʼobeʼ maʼ kʼojaʼanoʼobiʼ.

JEʼEL U PÁAJTAL A BEETIK BEYAʼ: Kʼáat ka áantaʼakech yéetel kʼam le áantaj ku tsʼaʼabaltechoʼ. Juliana, le máax tsʼoʼok k-yáax aʼalikoʼ, ku yaʼalik: «Yaan kʼiineʼ teen yéetel in wíichameʼ suʼlakoʼon k-kʼáat áantaj». Baʼaleʼ ku yaʼalik xan: «Tsʼoʼok k-tsʼáaik cuentaeʼ kʼaʼabéettoʼon. Ken áantaʼakoʼoneʼ k-uʼuyik maʼ t-juunal yanoʼoniʼ». Wa juntúul a amigo wa a láakʼtsil ku yaʼalik jeʼel u múul kutal yéetel a paal ken xiʼikech tiʼ junpʼéel kʼiinbesaj wa teʼ muchʼtáambal ku beetik le j-Jaajkunajoʼoboʼ, éejemte. Le Bibliaoʼ ku yaʼalik: «Juntúul [amigoeʼ] uts u biskuba mantatsʼ, tu kʼiiniloʼob yaj óoleʼ bey juntúul a sukuʼuneʼ» (Proverbios 17:17).

Kanáantaba xan. Jeʼex junpʼéel ambulancia mantatsʼ kʼaʼabéet u tsʼaʼabal u gasolinail utiaʼal u bisik le kʼojaʼan teʼ hospitaloʼ, teech xaneʼ kʼaʼabéet a janal tubeel, a beetik ejercicio yéetel a jeʼelel maʼalob utiaʼal ka béeyak a kanáantik a paal kʼojaʼanoʼ. Javier, juntúul máak móoch u hijoeʼ, tu yaʼalaj: «Bey tumen maʼ tu páajtal u xíimbal in hijoeʼ, teneʼ kin wilik in janal tubeel, tumen teen bisik jeʼel tuʼuxak kʼaʼabéet u bineʼ. Teen u yook».

¿Tuʼux jeʼel a jóoʼsik tiempo utiaʼal a kanáantkabaeʼ? Yaan taatatsiloʼobeʼ ku turnartikubaʼob utiaʼal u kanáantkoʼob le kʼojaʼanoʼ. Beyoʼ ku yantal tiempo tiʼob utiaʼal u jeʼeleloʼob wa utiaʼal u beetkoʼob uláakʼ baʼax kʼaʼabéettiʼob. Kex ka talamchajaktecheʼ kʼaʼabéet a jóoʼsik tiempo ichil le baʼaxoʼob maʼ jach kʼaʼanaʼantak suuk a beetkoʼ. Jeʼex u yaʼalik Mayuri, juntúul maamatsil tu luʼumil Indiaeʼ, «jujunpʼíitil kun bin u suuktaltech».

Tʼaanen yéetel juntúul a amigo. Tak le máaxoʼob maʼ kʼojaʼan u paalaloʼobeʼ jeʼel u líiʼskoʼob a wóoleʼ. Jeʼel u páajtal xan a payalchiʼ tiʼ Jéeobaeʼ. ¿Jach wa tu jaajil jeʼel u yáantkech le payalchiʼoʼ? Yazmineʼ yaan  kaʼatúul u paalal; tu kaʼatúulal yaan fibrosis quística tiʼob. Yazmineʼ ku yaʼalik: «Yaan kʼiineʼ hasta kin wuʼuyik bey táan u kuʼupul in wiikʼeʼ». Baʼaleʼ ku yaʼalik xan: «Kin payalchiʼ tiʼ Jéeoba utiaʼal u tsʼáaikten u muukʼil bey xan utiaʼal u kaʼa yantal in wóol» (Salmo 145:18).

Ken kʼojaʼanchajak juntúul paaleʼ ku kʼexpajal baʼax ku jaantik le familiaoʼ, tuʼux ku binoʼob, yéetel bukaʼaj tiempo ku máansik le taatatsiloʼob yéetel cada juntúul tiʼ u paalaloʼob. Yoʼolal leloʼ le uláakʼ paalaloʼoboʼ ku yuʼubikubaʼob maʼ yaabiltaʼanoʼobiʼ. Taatatsil yéetel maamatsileʼ yaan horaeʼ ku kʼuuxiloʼob xan tu baatsiloʼob. «Yaan kʼiineʼ in wataneʼ ku yaʼalik chéen letiʼ beetik tuláakal, yéetel teen bineʼ maʼatech in kanáantik in hijo», ku yaʼalik Lionel, juntúul taatatsil tu luʼumil Liberia. «Kin wuʼuyik bey táan u mixbaʼalkúuntikeneʼ, le oʼolal yaan horaeʼ kin kʼakʼatnúuktik u tʼaan.»

JEʼEL U PÁAJTAL A BEETIK BEYAʼ: Utiaʼal a weʼesik tiʼ a paalal a yaabiltmoʼobeʼ múul beeteʼex baʼaxoʼob uts tu yich tuláakloʼob. «Yaan horaeʼ k-beetik junpʼéel baʼax uts tu tʼaan le u maas nojchiloʼ —ku yaʼalik Jenney, le máax tsʼoʼok k-yáax aʼalikoʼ—, tak chéen k-bin janal teʼ tuʼux uts tu tʼaanoʼ.»

Utiaʼal a biskaba maʼalob yéetel a núupeʼ tsikbalneneʼex yéetel múul payalchiʼineneʼex. Aseem, juntúul taatatsil tu luʼumil Indiaeʼ, yaan juntúul u paal epiléptico. Letiʼe ku yaʼalik: «Teen yéetel in wataneʼ yaan horaeʼ kex kaʼanaʼanoʼoneʼ k-jóoʼsik u súutukil utiaʼal k-tsikbal yéetel k-múul payalchiʼ. Sáamsamal táanil tiʼ u líikʼil le paalaloʼoboʼ, k-tsikbaltik junpʼéel teksto tiʼ le Bibliaoʼ». Uláakʼoʼob xaneʼ ku tsikbaloʼob tu juunaloʼob táanil tiʼ u chitaloʼob wenel. A múul tsikbaleʼex yéetel a payalchiʼexeʼ yaan u yáantkeʼex utiaʼal a biskabaʼex maʼalob tak teʼ kʼiinoʼob maas talamtakoʼ (Proverbios 15:22). Juntúul máak yéetel u yataneʼ tu yaʼaloʼob: «Le kʼiinoʼob maas talamtakoʼ letiʼe súutukoʼob maas t-eʼesaj yaabilajoʼ».

Le Bibliaoʼ ku yaʼalikeʼ Dioseʼ maʼ kun xáantal ken u luʼs tuláakal baʼax kʼojaʼankúuntik nukuch máak yéetel paalal (Apocalipsis 21:3, 4). Teʼ kʼiinoʼ «mix juntúul kajnáal bíin u yaʼal: Kʼojaʼanen» (Isaías 33:24). *

Le maʼ kʼuchuk le kʼiin jeʼeloʼ jeʼel u bintech utsil le táan a kanáantik a paal kʼojaʼanoʼ. «Maʼ u lúubul a wóol ken a wil bey mix baʼal ku jóokʼol maʼalobeʼ», ku yaʼalik Carlo yéetel Mia, le máaxoʼob tsʼoʼok k-yáax aʼalikoʼ. «Tuukulnen tiʼ le baʼaloʼob maʼalobtak yaan yil yéetel a paaloʼ, tumen u jaajileʼ yaan.»