HERÓDOTO, juntúul griego kuxlaj walajki 2,500 jaʼaboʼobeʼ, tu tsʼíibtaj bix u kuxtal kaʼach le egipcioʼoboʼ: «Teʼ kʼiinbesaj ku beetik le ayikʼal máakoʼoboʼ, ken tsʼoʼokok le janaloʼ, juntúul tiʼ letiʼobeʼ ku máansik junpʼéel caja tuʼux tsʼaʼan juntúul kimen beetaʼan yéetel cheʼ, póolaʼan yéetel bonaʼan jach jeʼex juntúul máak kimeneʼ; u chowakileʼ kex junpʼéel wa kaʼapʼéel codo [kex junpʼéel metro wa táanchumuk]. Le máax máansikoʼ ku yaʼalik tiʼ le muchʼukbaloʼoboʼ: ‹Ukʼulnen, kiʼimakkúunt a wóol, baʼaleʼ ilawil lelaʼ, tumen ken kíimkecheʼ bey kan pʼáatlaʼ›».

Maʼ chéen le egipcioʼob tuukulnajoʼob beyoʼ. Tak bejlaʼeʼ ku yaʼalaʼal «jaanen, ukʼulnen yéetel kiʼimakkúunt a wóol». Wa ken kíimkoʼon ku tsʼoʼokol tuláakaleʼ, ¿maʼ wa túun maʼalob ka k-kiʼimakkúunt k-óol beora kuxaʼanoʼonaʼ? ¿Baʼax tiaʼal k-chiʼichnaktal k-beet baʼax maʼalob? ¿Maʼ wa maas maʼalob ka k-beet jeʼel baʼaxak k-kʼáat beora ku páajtalaʼ? Bey tu yaʼalil xan apóstol Pablo yoʼolal le máaxoʼob maʼ tu creertikoʼob le kaʼa kuxtaloʼ: «Wa jaaj maʼ tu kaʼapúut kuxtal le kimenoʼoboʼ, tiʼ jaajil yanoʼob máax ku yaʼalikoʼob: Jaankoʼon yéetel ukʼulnakoʼon tumen sáamal bíin kíimkoʼon» (1 Corintoiloʼob 15:32).

Pabloeʼ u yojel maʼ tiʼ kíimil ku tsʼoʼokol tuláakaliʼ. Letiʼeʼ jach ku creertik yaan u kaʼa kuxkíintaʼal le kimenoʼob utiaʼal kuxtal minaʼan u xuuloʼ. Ku tuukul beyoʼ tumen u yojel jach tu jaajil kaʼa kuxkíintaʼab Jesucristo. * Leloʼ mix máak jeʼel u yeʼesik wa maʼ jaajeʼ. Le baʼax úuchaʼ tu maas muʼukʼaʼankúuntaj u fe le yáax disipuloʼoboʼ.

Baʼaleʼ ¿baʼax utsil ku taasik úuchik u kaʼa  kuxtal Jesús? ¿Bix jeʼel k-ojéeltik wa jach tu jaajil úucheʼ? Koʼox ilik baʼax tu tsʼíibtaj Pablo tiʼ le cristianoʼob kajaʼanoʼob kaʼach Corintooʼ.

Jujuntúul cristianoʼob teʼ úuchben Corintooʼ xaʼakʼpajaʼan u tuukuloʼob, yéetel uláakʼoʼobeʼ jach junpuliʼ maʼ tu creertikoʼob le kaʼa kuxtaloʼ. Teʼ yáax tsʼíib tu túuxtaj apóstol Pablo tiʼ le corintoiloʼoboʼ tu yaʼalaj: «Wa minaʼan kaʼapúut kuxtaleʼ mix Cristo Jesús kaʼapúut kuxlajiʼ. Wa Cristo maʼ kaʼapúut kuxlajeʼ, le maʼalob péektsil k-tseʼektikaʼ mix baʼal u biilal, yéetel le oksaj óolal yaanteʼexoʼ mix baʼal u biilal xan. Wa beyoʼ, toʼoneʼ chéen j-tuusoʼon utiaʼal Jajal Dios, [...] a woksaj óolaleʼexeʼ mix baʼal u biilal, láayliʼ tiʼ yaneʼex ichil a kʼebaneʼexeʼ. Wa beyoʼ, bey xan le kíimoʼob táan u yoksaj óoltikoʼob Cristooʼ saatal yaniloʼob» (1 Corintoiloʼob 15:13-18).

«Tu chíikbesuba xan tiʼ maas tiʼ quinientos sukuʼunoʼob muchʼukbaloʼob [...]. Ku tsʼoʼokoleʼ tu chíikbesuba tiʼ Santiago, tsʼoʼoleʼ tiʼ tuláakal le apostoloʼoboʼ; tu tsʼookeʼ tu chíikbesuba tiʼ teen.» (1 Corintoiloʼob 15:6-8)

Pabloeʼ tu káajsaj u tsʼíib yéetel junpʼéel baʼal talam u yeʼesaʼal maʼ jaajiʼ: wa maʼ kun kaʼa kuxkíintbil le kimenoʼoboʼ, u kʼáat u yaʼaleʼ mix Cristo kaʼa kuxkíintaʼabi. ¿Baʼax jeʼel u yúuchul wa jach tu jaajil maʼ kaʼa kuxkíintaʼabeʼ? Wa beyoʼ chéen kunel u kʼaʼaytaʼal le maʼalob péektsiloʼ, chéen tuus. Tsʼoʼoleʼ utiaʼal k-creertik baʼax ku kaʼansik le Biblia yoʼolal u páajtalil Dios, u kʼaabaʼ, u Reino yéetel le salvacionoʼ, yáax táanil kʼaʼabéet k-creertik jach tu jaajil kaʼa kuxkíintaʼab Cristo. Wa maʼ kaʼa kuxkíintaʼab Jesuseʼ u kʼaʼaytaj Pablo yéetel le uláakʼ apostoloʼoboʼ chéen kunel.

Tsʼoʼoleʼ maʼ chéen leloʼ. Wa Cristo maʼ kaʼa kuxkíintaʼabeʼ chéen kunel baʼax ku creertik le cristianoʼoboʼ. Pablo xan yéetel le uláakʼ cristianoʼoboʼ tuusnajoʼob beyoʼ, maʼ chéen yoʼolal Jesusiʼ baʼaxeʼ tak tu yoʼolal Jéeoba Dios, le máax kaʼa kuxkíintoʼ. Tak le u yaʼalaʼal Cristoeʼ «kíim tu yoʼolal k-kʼeban[oʼ]» chéen tuus beyoʼ, tumen wa le Salvador maʼ páajchaj u salvartaʼal tiʼ le kíimiloʼ, ¿bix kun páajtal u salvartik uláakʼ máakoʼob? (1 Corintoiloʼob 15:3.) Le cristianoʼob xan kíimoʼob, wa kíimsaʼaboʼob yoʼolal u fejoʼoboʼ, chéen kunel túun úuchik u creertikoʼob yaan u kaʼa kuxkíintaʼaloʼob.

Tu tsʼookeʼ Pabloeʼ tu yaʼalaj: «Wa k-alab óolal [wa k-esperanza] tiʼ Cristo chéen utiaʼal le luʼumkabil kuxtalaʼ, toʼon u [maas] óotsilil ichil tuláakal máakoʼob» (1 Corintoiloʼob 15:19). Jeʼex úuch tiʼ uláakʼ cristianoʼobeʼ, Pabloeʼ tu peʼertaj yaʼab baʼaloʼob, chʼaʼpachtaʼabi, tu muʼyajtaj talamiloʼob, yéetel anchaj tu chiʼ kíimil úuchik u creertik le kaʼa kuxtaloʼ bey xan le utsiloʼob ku taaskoʼ. Wa chéen tuus le kaʼa kuxtaloʼ, ¡chéen kunel túun baʼax tu beetaj Pablo!

Apóstol Pabloeʼ u yojel maʼ tusaʼan le cristianoʼoboʼ. U yojel Jesuseʼ jach tu jaajil kaʼa kuxkíintaʼabi. Le oʼolal tu yaʼalaj tiʼ le corintoiloʼoboʼ: «Cristoeʼ kíim tu yoʼolal k-kʼeban, jeʼel bix ku yaʼalik le Kiliʼich Tsʼíiboʼ, muʼuki, yéetel tu yóoxpʼéel kʼiineʼ kaʼapúut kuxlaji, jeʼel bix ku yaʼalik xan le Kiliʼich Tsʼíiboʼ. Chíikpaj tiʼ Pedro, ku tsʼoʼokoleʼ tiʼ le apostoloʼoboʼ. Ku tsʼoʼokoleʼ chíikpaj tiʼ [maas] tiʼ quinientos sukuʼunoʼob muchʼukbaloʼob, yaʼab tiʼ letiʼobeʼ kuxaʼanoʼob tak bejlaʼeʼ tsʼeʼetsʼekeʼ tsʼoʼok u kíimloʼob. Ku tsʼoʼokoleʼ chíikpaj tiʼ Jacobo [wa Santiago], ku tsʼoʼokoleʼ tiʼ tuláakal le apostoloʼoboʼ. Tu tsʼook tuláakaleʼ chíikpaj xan tiʼ teen» (1 Corintoiloʼob 15:3-8).

Yáaxeʼ Pabloeʼ tu yaʼaleʼ Cristoeʼ kíim tu yoʼolal k-kʼeban, muʼuki, yéetel kaʼa kuxkíintaʼabi. ¿Bix tu yojéeltil wa jach tu jaajil bey úuchikoʼ? Tumen yaʼab máaxoʼob ile. Ka tsʼoʼok u kaʼa kuxkíintaʼaleʼ,  Jesuseʼ chíikpaj tiʼ jujuntúul máakoʼob (tak tiʼ Pablo), tiʼ jujunmúuchʼ máakoʼob, bey xan tiʼ 500 máakoʼob u muchʼmubaʼob; yaʼab tiʼ letiʼob waleʼ maʼ tu jáan creertoʼob wa tsʼoʼok u kaʼa kuxkíintaʼal Jesusiʼ (Lucas 24:1-11). Tu kʼiinil Pabloeʼ óoliʼ tuláakal le máakoʼobaʼ láayliʼ kuxaʼanoʼobeʼ yéetel jeʼel u páajtal u kʼáataʼaltiʼob wa jach tu jaajil tu chíikbesuba Jesús tiʼobeʼ (1 Corintoiloʼob 15:6). Wa chéen juntúul wa kaʼatúuleʼ jeʼel u páajtal u yaʼalaʼal chéen tuuseʼ, baʼaleʼ tumen maas tiʼ quinientos ileʼ maʼ tu páajtal u yaʼalaʼal wa maʼ jaajiʼ.

Pabloeʼ kaʼatéen tu yaʼaleʼ u kíimil, u muʼukul yéetel u kaʼa kuxtal Jesuseʼ, úuch «jeʼel bix u yaʼalik le Kiliʼich Tsʼíiboʼ». Bey túunoʼ, béeychaj u profecíailoʼob le Kiliʼich Tsʼíiboʼob ich Hebreo ku tʼaanoʼob yoʼolal le Mesíasoʼ. Lelaʼ tu yeʼeseʼ Jesuseʼ letiʼe Mesíasoʼ.

Kex yaʼab máaxoʼob ile yéetel kex tsʼíibtaʼan teʼ Bibliaoʼ, desde úuchjeakil tak bejlaʼeʼ yaan máakoʼob maʼ tu jach creertikoʼob wa kaʼa kuxkíintaʼab Jesús. Yaneʼ ku yaʼalikeʼ letiʼe disipuloʼob okolt u wíinkliloʼ ka tsʼoʼokeʼ tu yaʼaloʼob kaʼa kuxkíintaʼabi. Baʼaleʼ le disipuloʼoboʼ maʼ tu páajtal kaʼach u beetkoʼob leloʼ, tumen tiʼ waʼalakbal u soldadoiloʼob Roma táan u kanáantkoʼob le muknaloʼ. Yaan máax aʼalik xaneʼ maʼ jaaj wa chíikpaj Jesús tiʼ le disipuloʼoboʼ, chéen bin máan tu yichoʼob bey táan u yilkoʼobeʼ. Baʼaleʼ le baʼax tu yilaj le disipuloʼoboʼ maʼ «chéen u yichoʼobiʼ» tumen Jesuseʼ tu chíikbesuba tiʼ yaʼab máakoʼob jejeláas tuʼuxoʼob. Tsʼoʼoleʼ wa chéen tu yichoʼob máaneʼ, ¿bix túun páajchajik u kʼáaʼtik kay u jaantoʼob le ka tu chíikbesuba tiʼob teʼ Galileaoʼ? (Juan 21:9-14.) ¿Bix páajchajik u yaʼalik ka maʼachak tumen u disipuloʼob wa maʼ jach tu jaajil tiaʼan tu yiknaloʼobiʼ? (Lucas 24:36-39.)

 Kex beyoʼ láayliʼ yaan máax aʼalikeʼ maʼ kaʼa kuxkíintaʼab Jesusiʼ, chéen letiʼe disipuloʼob patjoʼoltoʼ. Baʼaleʼ ¿baʼax tiaʼal ken u beetoʼob junpʼéel baʼal beyaʼ? U jaajkúuntikoʼob tsʼoʼok u kaʼa kuxtal Jesuseʼ, tu taasajtiʼob suʼtsilil, muʼyajil yéetel kíimil. Wa chéen junpʼéel tuuseʼ bejlaʼa maʼ tu tsʼáaik u kuxtaloʼob tu chiʼ kíimileʼ. Tsʼoʼoleʼ tu kaajil Jerusalén yáax kʼaʼaytajnajoʼob, tu táan u yich le máaxoʼob chʼaʼpachtikoʼoboʼ; le máakoʼobaʼ jeʼel u kaxtikoʼob baʼax u yaʼaloʼob kaʼach utiaʼal u castigartikoʼobeʼ.

Le kaʼa kuxtaloʼ letiʼe baʼax tsʼáa u muukʼil tiʼ le disipuloʼob utiaʼal maʼ u xuʼulul u tʼaanoʼob yoʼolal Jesús kex táan u jach chʼaʼpachtaʼaloʼoboʼ. Lelaʼ letiʼe kaʼansaj maas kʼaj óolaʼan ichil le cristianoʼoboʼ. Le yáax cristianoʼoboʼ tu tsʼáaj u kuxtaloʼob tu chiʼ kíimil tumen u yojloʼobeʼ Jesuseʼ maʼ chéen juntúul maʼalob j-kaʼansaj kíimsaʼabiʼ, baʼaxeʼ Cristo, u Paal Dios, máax jach tu jaajil kuxaʼan yéetel yaan u páajtalil. U yojloʼobeʼ láayliʼ táan u yáantaʼaloʼob yéetel táan u nuʼuktaʼaloʼob tumen Jesuseʼ. Jeʼex kaʼa kuxkíintaʼabikeʼ bey xan kun kaʼa kuxkíintbil letiʼob. U jaajileʼ wa maʼ u kaʼa kuxkíintaʼal kaʼach Jesuseʼ bejlaʼa minaʼan le cristianismooʼ, bejlaʼa mix máak kʼajaʼan Jesús tiʼeʼ.

Baʼaleʼ ¿baʼax utsil ku taasiktoʼon úuchik u kaʼa kuxtal Jesús?