¿MÁAX Thomas Emlyn? ¿Baʼaxten tu defendertaj u jaajil? ¿Baʼax jeʼel k-kaniktiʼeʼ?

Utiaʼal k-núukik le kʼáatchiʼobaʼ, maʼalob ka k-ojéelt baʼax úuch tu luʼumil Inglaterra yéetel Irlanda tu tsʼoʼokbal le siglo 17 yéetel tu káajbal le siglo 18. Teʼ kʼiinoʼob jeʼeloʼ le Iglesia yaan Inglaterraoʼ jach yaan u páajtalil. Yaʼab máakoʼob xan yéetel jejeláas múuchʼ protestanteʼobeʼ maʼ uts tu tʼaanoʼob le baʼax ku kaʼansik le Iglesiaoʼ.

Thomas Emlyneʼ síij tu chan kaajil Stamford (Lincolnshire, Inglaterra) tu kʼiinil 27 tiʼ mayo tiʼ 1663. 19 jaʼab yaan tiʼ le ka tu yáax tsolaj u Tʼaan Dios tu táan yaʼab máakoʼob. Ka tsʼoʼokeʼ meyajnaj bey capellán (ministro presbiteriano) utiaʼal juntúul xunáan kajaʼan Londres. Ka máan kʼiin xaneʼ bin tu kaajil Belfast (Irlanda).

Teʼeloʼ ka máan kʼiineʼ meyajnaj tiʼ junpʼéel iglesia. Jeʼex máanik le jaʼaboʼoboʼ meyajnaj jejeláas tuʼuxoʼob bey ministroeʼ, tak teʼ Dublinoʼ.

Teʼ kʼiinoʼoboʼ, Emlyneʼ tu sen xakʼalxoktaj le Bibliaoʼ. Yoʼolal leloʼ kaʼapʼéelchaj u tuukul yoʼolal le Trinidad ku creertik kaʼachoʼ. Úuchik u maas xakʼaltik le Evangelioʼoboʼ tu tsʼáaj cuentaeʼ jaaj le baʼax tsʼoʼok u káajal u naʼatik yoʼolal le Trinidadoʼ.

Emlyneʼ maʼ tu jáan tsikbaltaj le baʼax tsʼoʼok u yojéeltikoʼ. Baʼaleʼ jujuntúul tiʼ le máaxoʼob yanoʼob tu iglesiail Dublinoʼ tu tsʼáajoʼob cuentaeʼ maʼatech u chʼaʼchiʼitik le Trinidad ken kaʼansajnakoʼ. U yojel maʼ kun kʼambil maʼalob tumen u maasil le baʼax tsʼoʼok u naʼatikoʼ, le oʼolal tu tsʼíibtaj: «Ken in waʼal baʼax kin creertikeʼ yaan u kʼaʼabéettal in pʼatik le puestoaʼ». Tu mesil junio tiʼ 1702, kaʼatúul u yéet ministroileʼ tu kʼáatoʼobtiʼ baʼaxten maʼatech u chʼaʼchiʼitik le Trinidad ken kaʼansajnakoʼ. Emlyneʼ tu yaʼaleʼ tsʼoʼok u xuʼulul u creertik le Trinidadoʼ ka túun tu pʼataj u puesto.

Ka máan wa jaypʼéel kʼiineʼ lukʼ Dublineʼ (Irlanda) ka bin Inglaterra. Baʼaleʼ ka máan kaʼapʼéel mes yéetel táankucheʼ suunaj Dublin utiaʼal u yilik jujunpʼéel baʼaloʼob, baʼaleʼ yéetel u tuukulil u bin Londres utiaʼal u pʼáatal kajtaliʼ. Le tiaʼan Dublinoʼ tu tsʼíibtaj junpʼéel juʼun utiaʼal u tsʼáaik ojéeltbil baʼax ku creertik. Teʼ juʼunoʼ tu tsolaj yéetel le Biblia baʼaxten Jesuseʼ maʼ letiʼ le Sen Kaʼanal Diosoʼ. Lelaʼ tu beetaj u pʼuʼujul u yéet religioniloʼob yanoʼob kaʼach Dublinoʼ, ka taʼak u pool yiknal le autoridadoʼoboʼ.

Tu kʼiinil 14 tiʼ junio tiʼ 1703, Emlyneʼ bisaʼab tu táan u jueziloʼob Dublín. Teʼ tsʼíib ku kʼaabaʼtik True Narrative of the Proceedings (U tsikbalil jach baʼax úuch teʼ juiciooʼ), Emlyneʼ tu yaʼaleʼ taʼak u pool ‹tumen tu tsʼíibtaj yéetel tu tsʼáaj kʼaj óoltbil junpʼéel libro tuʼux ku pochʼik bin Dios ikil u yaʼalikeʼ Jesucristoeʼ maʼ keet yéetel le Taataoʼ›. Tu tsʼookeʼ maʼ jaaj bakáan le baʼax aʼalaʼab tu yoʼolaloʼ. Siete obispoʼob tiʼ u Iglesiail Irlandaeʼ múul kulajoʼob yéetel le juezoʼ. Emlyneʼ maʼ chaʼab u tʼaan utiaʼal u defenderkubaiʼ.  Richard Levins, juntúul abogado jach kʼaj óolaʼaneʼ, tu yaʼalaj tiʼ Emlyneʼ yaan u «lúubul tu kʼaboʼob jeʼex u tsʼoʼontsʼonaʼal juntúul loboeʼ». Tu tsʼoʼokbal le juiciooʼ, Richard Pyne, u nojoch juezil Irlandaeʼ, tu yaʼalaj tiʼ le uláakʼ juezoʼob muchʼukbaloʼoboʼ «tiaʼan u yuumtsiloʼob, le obispoʼoboʼ»; maʼ xaaneʼ yéetel lelaʼ tu tsʼáaj naʼatbil yaan u castigartaʼaloʼob wa maʼ tu juzgaroʼob jeʼex aʼalaʼaniltiʼobeʼ.

Le ka kaxtaʼab u siʼipil Emlyneʼ, le fiscal generaloʼ tu yaʼalajtiʼ ka u kʼáat perdón yéetel ka xuʼuluk yéetel le baʼax ku beetkoʼ. Emlyneʼ maʼ tu yóotiʼ. Multartaʼabi ka aʼalaʼab yaan u kʼaʼalal cárcel junpʼéel jaʼab. Baʼaleʼ tumen maʼ béeychaj u boʼotik le multaoʼ, kaʼapʼéel jaʼab tu máansaj teʼ carceloʼ, tak le ka éemsaʼab u tojol le multa úuchik u tʼaan juntúul u amigo yéetel le autoridadoʼoboʼ. Tu kʼiinil 21 tiʼ julio tiʼ 1705, jáalkʼabtaʼabi. Le baʼaxoʼob aʼalaʼab tu contraoʼ le beet u yaʼalik le tʼaanoʼob tsʼoʼok k-yáax aʼalikoʼ: «Táan in muʼyaj tu yoʼolal u jaajil yéetel u nojbeʼenil Dios».

Emlyneʼ bin kajtal Londres, tuʼux tu kʼaj óoltaj William Whiston, juntúul biblista pʼektaʼab úuchik u tsʼáaik kʼaj óoltbil u jaajil ku kaʼansik le Biblia, jeʼex u tuklikoʼ. Whistoneʼ tu yeʼesaj tsiikil tiʼ Emlyn, yéetel tu yaʼaleʼ letiʼeʼ letiʼ le «yáax máax adorart Dios jeʼex tu beetilak le úuchben cristianoʼoboʼ».

Jeʼex William Whiston yéetel Isaac Newtoneʼ, Emlyneʼ tu tsʼáaj cuentaeʼ le Bibliaoʼ maʼatech u kaʼansik le Trinidad jeʼex u chíikpajal teʼ Credo Atanasianooʼ. Emlyneʼ tu tsʼíibtaj: «Ka tsʼoʼok in xakʼaltik le Kiliʼich Tsʼíiboʼob yéetel in tuukul yoʼolaleʼ, [...] tin wileʼ yaan baʼax oʼolal [...] in kʼexik le baʼax kin tuklik kaʼach yoʼolal le Trinidadoʼ». Kʼuch u naʼateʼ le «u Dios yéetel u Taata Jesucristooʼ chéen letiʼ le Sen Kaʼanal Diosoʼ».

¿Bix kʼuchik u naʼatik Emlyn leloʼ? Yaʼab tekstoʼob tu xokaj ku yeʼesik u jelaʼanil Jesús tiʼ u Taata. Teʼ kabalaʼ ku chíikpajal jujunpʼéel tiʼ le tekstoʼoboʼ (le baʼax tu yaʼalaj Emlynoʼ cursivas yanil u tsʼíibil):

•  Juan 17:3. «Cristoeʼ mix juntéen tu yaʼalaj wa Jajal Dios letiʼ, mix xan wa letiʼ le juntúuliliʼ Diosoʼ.» Chéen tiʼ le Taata ku yaʼalaʼal le «juntúuliliʼ jaajil Diosoʼ».

•  Juan 5:30. «Le Paaloʼ maʼ tu beetik chéen le baʼax u kʼáatoʼ, baʼaxeʼ le baʼax u kʼáat le Taataoʼ.»

•  Juan 5:26. «U kuxtal [Jesuseʼ] letiʼe Taata tsʼaamiltiʼoʼ.»

•  Efesoiloʼob 1:3. «Tiʼ Jesucristoeʼ yaʼab u téenel ku yaʼalaʼal u Paal Dios, baʼaleʼ tiʼ le Taataoʼ mix juntéen ku yaʼalal wa u Taata Dios, baʼaxeʼ ku yaʼalaʼaleʼ u Taata k-Yuumtsil Jesús.»

Ka tsʼoʼok u xakʼaltik tubeel Emlyn tuláakal le tekstoʼob eʼesik jaaj baʼax ku creertikoʼ, tu yaʼalaj: «Mix junpʼéel teksto tiʼ le Kiliʼich Tsʼíiboʼob eʼesik wa le Taata, le Paal, yéetel le kiliʼich muukʼoʼ chéen juntúuliliʼob».

Yaʼab máakoʼobeʼ ken kʼuchuk u súutukil u chʼaʼtuklikoʼob wa yaan u tsʼáaikubaʼob tu tséel le jaajoʼ ku sutik u paachoʼob. Baʼaleʼ Emlyneʼ tu chʼaʼtuklaj u defendertik u jaajil ku kaʼansik le Bibliaoʼ. Letiʼeʼ tu yaʼalaj: «Wa juntúul máak jach chíikaʼan u yilik u jaajil ku kaʼansik le Kiliʼich Tsʼíiboʼoboʼ, baʼaleʼ maʼ tu tsʼáaik ichil u kuxtaleʼ, ¿baʼax tiaʼal túun ku xakʼalxoktik?». Emlyneʼ maʼ xuʼul u defendertik u jaajiliʼ.

Le baʼax tu beetaj Emlyn yéetel uláakʼ máakoʼoboʼ ku yáantkoʼon k-tukult wa jeʼel k-defendertik u jaajil kex ka pʼektaʼakoʼoneʼ. Tukle: «¿Baʼax maas kʼaʼanaʼan? ¿K-lúubul utsil tiʼ u maasil, wa k-tsʼáaikba tu tséel u jaajil u Tʼaan Dios?».