MARÍAEʼ tu xóolkʼabtuba tumen jach táaj yaj le baʼax ku yuʼubikoʼ. Tu xikineʼ láayliʼ bey táan u juum u tsʼook áakam u paal táant u kíimil úuchik u sen beetaʼal u muʼyajoʼ. Sáam éeʼjochʼeʼenchajak kex chúumuk kʼiin kaʼachi. Chéen ka tu tíituba le luʼumoʼ (Mateo 27:45, 51). Maríaeʼ tu tuklaj waleʼ táan u yaʼalaʼal tiʼ le máakoʼoboʼ mix máak yaj óoltik úuchik u kíimsaʼal Jesucristo jeʼex Jéeobaeʼ.

Jujunpʼíitileʼ káaj u kaʼa chíikpajal le Kʼiin táan u bin u tʼúubuloʼ; Maríaeʼ láayliʼ táan u yoʼtik u hijo teʼ Gólgotaoʼ, wa «U Kúuchil Baakel Pool» (Juan 19:17, 25). Yaʼab baʼax wal ku kʼaʼajsikeʼ. Maʼ xaaneʼ kʼaʼajtiʼ le ka bin tu temploil Jerusalén yéetel José utiaʼal u yeʼeskoʼob Jesús tu chichniloʼ, walajki 33 jaʼaboʼobeʼ. Teʼeloʼ juntúul nojoch máak ku kʼaabaʼtik Simeoneʼ káaj u profetizar. Tu yaʼaleʼ yaan baʼaloʼob jatsʼutstak kun úuchul tiʼ le chan paaloʼ, baʼaleʼ tu yaʼaleʼ yaan junpʼéel chowak espada ken u táatsʼmáans u puksiʼikʼal María (Lucas 2:25-35). Teʼ súutuk túun táan u yokʼolaʼ, tu naʼataj baʼax u kʼáat u yaʼal le baʼax aʼalaʼaboʼ.

Ku yaʼalaʼaleʼ minaʼan uláakʼ baʼax maas yaj ke ka kíimik juntúul u paal máak. Le kíimiloʼ juntúul jach kʼasaʼan enemigo ku beetik u muʼyaj tuláakal máak (Romailoʼob 5:12; 1 Corintoiloʼob 15:26). ¿Yaan wa baʼax jeʼel u yáantkoʼon k-aktáanteʼ? Ken k-xakʼalt u tsikbalil María desde le ka káaj u meyajtaʼal Dios tumen Jesús tak le tsʼokaʼaniliʼ u kíimiloʼ yaan k-kanik baʼax áant María utiaʼal u chúukpajal u yóol kex jach muʼyajnaji.

Koʼox kʼaʼajsik baʼax úuch óoxpʼéel jaʼab yéetel táankuch táanil tiʼ lelaʼ. Maríaeʼ tu naʼataj yaan baʼax kun úuchul. Tu chan kaajil Nazareteʼ táan u juum u tsikbalil Juan Bautista. Letiʼeʼ táan u kʼaʼaytikeʼ unaj u kʼexik u tuukul máak. Jesús, u yáax paal Maríaeʼ, u yojleʼ leloʼ u chíikulal tsʼoʼok u kʼuchul u yorail u káajal u kʼaʼaytaj. Maríaeʼ u yojel xan leloʼ (Mateo 3:1, 13). Utiaʼal letiʼ yéetel u paalaleʼ u pʼáatal minaʼan Jesús tu yiknaloʼobeʼ junpʼéel nojoch kʼeex. ¿Baʼaxten?

Yaʼab baʼax eʼesikeʼ José, u yíicham Maríaeʼ, tsʼokaʼaniliʼ u kíimileʼ. Wa beyoʼ, Maríaeʼ u yojel bix u yuʼubikuba máak ken pʼáatak minaʼan juntúul u láakʼtsil tu yiknal. * Jesuseʼ maʼ chéen aʼalaʼab «u paal le carpinterooʼ», baʼaxeʼ aʼalaʼab xaneʼ «letiʼe carpintero[oʼ]». Lelaʼ ku yeʼesikeʼ tu kʼab Jesús pʼáat le meyaj ku beetik kaʼach u taataoʼ; káaj xan u tsʼáaik baʼax kʼaʼabéet tiʼ u maama yéetel tiʼ u yíitsʼinoʼob, kex seis u túulaloʼob (Mateo 13:55, 56; Marcos 6:3). Kex Jesús tu kaʼansaj meyaj Santiago —maʼ xaaneʼ u táan íitsʼineʼ—, u jaajileʼ talamchaj tiʼ le familiaoʼ, tumen letiʼ u yáax paalil. Maríaeʼ tsʼokaʼaniliʼ u talamtal bix u kuxtaleʼ. ¿Sajakchaj wa u pʼaʼatal tumen Jesús? Maʼ k-ojliʼ. Baʼax maas kʼaʼabéet k-ojéeltikeʼ letiʼe baʼax tu beetaj le ka ojéeltaʼab Jesuseʼ letiʼ le Mesías úuch joʼopʼok  u páaʼtaʼaloʼ. Teʼ Bibliaoʼ yaan junpʼéel tuʼux ku yaʼalik baʼax tu beetaj María (Juan 2:1-12).

Jesuseʼ bin yiknal Juan utiaʼal ka tsʼaʼabak u yokjaʼ; letiʼe ka ojéeltaʼab letiʼ le Mesíasoʼ, le Máax Yéeyaʼan tumen Diosoʼ (Lucas 3:21, 22). Ka tsʼoʼokeʼ káaj u yéeyik u disipuloʼob. Kex unaj u séeb beetik le baʼax kʼubéentaʼantiʼoʼ tu jóoʼsaj u súutukil utiaʼal u múul kiʼimakkúuntik u yóol yéetel u láakʼtsiloʼob bey xan yéetel u amigoʼob. Juntéenjeakeʼ junmúuchʼ yéetel u maama, u disipuloʼob yéetel u yíitsʼnoʼobeʼ, Jesuseʼ bin tiʼ junpʼéel tsʼoʼokol beel tu kaajil Caná; lelaʼ junpʼéel kaaj yaan kex 13 kilómetros u náachil tiʼ Nazaret, maʼ xaaneʼ tu kaʼanlil junpʼéel puʼuk. Le táan le kʼiinbesajoʼ Maríaeʼ tu tsʼáaj cuenta yaan junpʼéel nojoch talamil. Maʼ xaaneʼ tu yileʼ u láakʼtsiloʼob le máaxoʼob ku tsʼoʼokol u beeloʼoboʼ chiʼichnakoʼob yéetel yaan baʼax ku mukul tsikbaltikoʼob. ¿Baʼaxten? ¡Xuʼup le vinooʼ! Utiaʼal le judíoʼoboʼ leloʼ jeʼel u taasik suʼtsilil tiʼ le familiaoʼ yéetel jeʼel u kʼaskúuntik le kʼiinbesajoʼ. Le ku tuklik Maríaeʼ ka tu tʼanaj Jesús.

«Minaʼan vino tiʼob», tu yaʼalaj tiʼ u hijo. Maʼ k-ojel baʼax u kʼáat kaʼach ka u beetiʼ, baʼaleʼ u yojleʼ Jesuseʼ yaan u kʼuchul u kʼiinil u beetik nukuch baʼaloʼob. Tu tuklaj waleʼ kʼuch u kʼiinil utiaʼal u beetik. Óoliʼ bey ka u yaʼaltiʼeʼ: «Hijo, beet uts a wáantkoʼob». Maʼ xaaneʼ jaʼakʼ u yóol le ka aʼalaʼabtiʼ tumen Jesús: «Koʼolel, ¿baʼaxten ka waʼalikten leloʼ?». Yaan máakoʼobeʼ ku tuklikoʼobeʼ maʼ tu yeʼesaj tsiikil Jesús tiʼ u maamaiʼ, baʼaleʼ maʼ beyiʼ. Jesuseʼ chéen tu kʼaʼajsaj tiʼ u maamaeʼ maʼ letiʼ ken u yaʼal bix ken u beet u meyajiʼ, baʼaxeʼ chéen Jéeoba, u Taata.

Maríaeʼ yaan u naʼat yéetel kabal u yóol, le oʼolal tu yuʼubaj baʼax aʼalaʼabtiʼ tumen u hijo. Tu sutubaeʼ ka tu yaʼalaj tiʼ le máaxoʼob atendertik le uʼulaboʼoboʼ: «Beeteʼex tuláakal baʼax ken u yaʼalteʼex». Jesús túuneʼ, tumen u kʼáat xan u yáant le máakoʼoboʼ, tu beetaj u yáax milagro: tu sutaj vinoil le jaʼoʼ, junpʼéel jach maʼalob vino. ¿Baʼax úuch yoʼolal leloʼ? «U disipuloʼob túuneʼ tu tsʼáaj u fejoʼob tiʼ letiʼ». Maríaeʼ bey xan tu beetiloʼ; maʼ chéen tu yilaj bey u hijoeʼ, baʼaxeʼ bey u Yuumtsil yéetel u Salvadoreʼ.

Le taatatsiloʼob bejlaʼoʼ yaʼab baʼax jeʼel u kankoʼob tiʼ u fe Maríaeʼ. U jaajileʼ mix juntéen anak uláakʼ máak ka u líiʼs juntúul paal minaʼan u kʼeban jeʼex tu beetil Maríaeʼ. Baʼaleʼ ken nojochchajak juntúul paaleʼ tuláakal taatatsil jeʼel u chiʼichnaktaleʼ. Maʼ xaaneʼ jeʼel u yóotik u tratart láayliʼ bey juntúul chan paaleʼ, kex u jaajileʼ maʼ unaj u beetik beyoʼ (1 Corintoiloʼob 13:11). Le taatatsiloʼoboʼ ¿bix jeʼel u yáantik u paalaloʼob tsʼoʼok u nuuktaloʼobeʼ? Jeʼel u páajtal u yaʼalikoʼobtiʼobeʼ u yojloʼob taak u yuʼubikoʼob u tʼaan Jéeoba, yéetel tu yoʼolal leloʼ yaan u bin utsil tiʼob. U beetkoʼob beyoʼ jach jeʼel u yáantik u paalaloʼobeʼ. Jesuseʼ kiʼimakchaj u yóol úuchik u yáantaʼal tumen u maama teʼ tuláakʼ jaʼaboʼoboʼ.

Tu yáamil le óoxpʼéel jaʼab yéetel táankuch táan u kʼaʼaytaj Jesusoʼ chéen wa jaytéen ku chʼaʼchiʼitaʼal María teʼ Evangelioʼoboʼ. Maʼ u tuʼubultoʼoneʼ tsʼoʼok wal u kíimil u yíichameʼ, yéetel tu juunal ku líiʼsik u paalal; jujuntúul tiʼ letiʼobeʼ láayliʼ kajaʼanoʼob tu yotocheʼ. Le oʼolal wal istikyaj ka xiʼik tu paach Jesús tiʼ tuláakal le jejeláas tuʼuxoʼob ku máanoʼ (1 Timoteo 5:8). Kex beyoʼ maʼ xuʼul u tuukul tiʼ le baʼaxoʼob ku kanik tiʼ le Mesíasoʼ, mix xuʼul u bin muchʼtal tu sinagogail le  kaaj jeʼex suuk u beetik desde úuchjeakiloʼ (Lucas 2:19, 51; 4:16).

¿Tiaʼan wa túun María tu sinagogail Nazaret le ka tʼaanaj Jesús tu táan le máaxoʼob muchʼukbaloʼob teʼeloʼ? Wa beyoʼ, ¡bukaʼaj wal kiʼimakchajik u yóol le ka tu yilaj u béeytal tiʼ u hijo le profecía jach úuch aʼalaʼakoʼ! Baʼaleʼ yaachaj wal u yóol le ka tu yilaj maʼ kʼaʼam u hijo tumen u yéet kaajaloʼoboʼ. ¡Tu yóotoʼob tak u kíimsoʼob! (Lucas 4:17-30.)

Tsʼoʼoleʼ Maríaeʼ yaachaj xan wal u yóol le ka tu yilaj baʼax tu beetaj u yíitsʼinoʼob Jesusoʼ. Teʼ Juan 7:5, ku yaʼalik: «U yíitsʼinoʼob kaʼacheʼ maʼatech u tsʼáaik u fejoʼob tiʼ letiʼ». * Jeʼex k-ilkoʼ Maríaeʼ tu yojéeltaj bukaʼaj talamil u kuxtal máak ichil junpʼéel familia maʼ junpʼéeliliʼ religión yaan tiʼ tuláakaliʼ. Tu yilaj u chúukpajal u yóol tiʼ le baʼax ku creertikoʼ yéetel tu yilaj u yáantik u paalal ka u beetoʼob xan beyoʼ, baʼaleʼ maʼ tu obligartoʼobiʼ.

Juntéenjeakeʼ u láakʼtsiloʼob Jesuseʼ —maʼ xaaneʼ tak u yíitsʼnoʼobeʼ— bin «u chʼaʼob» utiaʼal u biskoʼob, tumen tu yaʼaloʼobeʼ «tsʼoʼok u chokotal u pool» (Marcos 3:21, 31). Maríaeʼ u yojel maʼ jaajiʼ, baʼaleʼ bin tu yéeteloʼob tumen maʼ xaaneʼ tu tuklaj jeʼel u yuʼubikoʼob wa baʼax ka u beet u tsʼáaik u fejoʼob tiʼ Jesuseʼ. ¿Bey wa úuchikoʼ? Maʼ. Kex tu yiloʼob bukaʼaj maʼalobil u kaʼansaj Jesús yéetel bukaʼaj milagroʼob tu sen beeteʼ, maʼ tu creertoʼobiʼ. Maʼ xaaneʼ Maríaeʼ tu tuklaj: «¿Baʼax uláakʼ kʼaʼabéet utiaʼal ka péeknak u puksiʼikʼaloʼob?».

¿Kux túun teech? ¿Yaanal wa a religión tiʼ le yaan tiʼ a láakʼtsiloʼoboʼ? Wa beyoʼ yaʼab baʼax jeʼel a kanik tiʼ le fe anchaj tiʼ Maríaoʼ. Letiʼeʼ chúukpaj u yóol u yáant u láakʼtsiloʼob. U kʼáat kaʼach ka u yiloʼobeʼ le fe yaantiʼoʼ ku taasik kiʼimak óolal yéetel jeetsʼelil tiʼ. Tsʼoʼoleʼ maʼ xuʼul u yáantik u hijo ku meyajtik Diosoʼ. ¿Tu sen tuklaj wa María le ka pʼáat minaʼan u hijo tu yiknaloʼ? ¿Tu tsʼíiboltaj wa ka suunak tu yotoch? Wa beyoʼ tu kanaj u controlart le baʼax ku yuʼubikoʼ. Nojoch baʼal tu yilil u yáantik yéetel u líiʼsik u yóol Jesús. Techeʼ ¿táan wa xan a wáantik a paalal u tsʼáaʼob Dios táanil ichil u kuxtaloʼob?

¿Bin wa utsil tiʼ María úuchik u tsʼáaik u fe tiʼ Jesús? Beyoʼ, tumen Jéeobaeʼ mantatsʼ ku tsʼáaik baʼaloʼob maʼalobtak tiʼ le máaxoʼob meyajtikoʼ (Hebreoʼob 11:6). Chéen máans ta tuukul bix u yuʼubikuba ken u yuʼub u kaʼansaj u hijo, wa ken tsikbaltaʼaktiʼ tumen uláakʼ máakoʼob le baʼaxoʼob tu yuʼuboʼob u yaʼalikoʼ.

Le ken u yuʼub le kettʼaanoʼob ku yaʼalik Jesús ikil u kaʼansajoʼ, ¿ku kʼaʼajal wa tiʼ María bix líikʼik Jesús tu kaajil Nazaret? Jesuseʼ tʼaanaj yoʼolal juntúul koʼolel ku míistik u yotoch utiaʼal u kaxtik junpʼéel taakʼin u satmaj, yoʼolal kaʼatúul koʼoleloʼob ku juuchʼoʼob utiaʼal u beetkoʼob waaj, bey xan yoʼolal juntúul koʼolel ku tʼabik junpʼéel lámpara yéetel ku tsʼáaik kaʼanal. Le ka tu yuʼubaj María le baʼaloʼobaʼ, ¿kʼaʼaj wa tiʼ le meyajoʼob tu sen beetaj tu yotoch le kaʼach chéen juntúul paal Jesusoʼ? (Lucas 11:33; 15:8, 9; 17:35.) Le ka tu yaʼalaj Jesús sáal u kuuch yéetel maʼ talam u bisaʼal u cheʼil u kuucheʼ, ¿kʼaʼaj wa tiʼ María bix kaʼansaʼabik Jesús tumen José u beet junpʼéel u cheʼil kuuch maʼ talam u bisaʼal tumen le baʼalcheʼoboʼ? (Mateo 11:30). Kiʼimakchaj wal u yóol María úuchik u kʼubéentaʼaltiʼ tumen Jéeoba ka áantajnak utiaʼal u líiʼsaʼal yéetel u kaʼansaʼal le paal kun kʼuchul u beetuba le Mesíasoʼ. Jach kiʼimakchaj xan  wal u yóol úuchik u chʼenxikintik Jesús, le maas maʼalob j-Kaʼansaj tsʼoʼok u yantal way Luʼumoʼ, le máax meyajnajtiʼ le baʼaxoʼob kʼaj óolaʼan utiaʼal u kaʼansik baʼaloʼob kʼaʼanaʼantakoʼ.

Kex beyoʼ Maríaeʼ maʼ xuʼul u yeʼesik kabal óolaliʼ. U hijoeʼ mix juntéen tu jach kiʼikiʼtʼantaj María mix tu tsʼáaj naʼatbil wa unaj u adorartaʼaliʼ. Juntéenjeak táan u kʼaʼaytajeʼ juntúul koʼoleleʼ tu kʼaʼam aʼalaj tiʼ Jesús: «¡Kiʼimak u yóol le koʼolel tu bisech tu jobneloʼ!». Baʼaleʼ Jesuseʼ tu núukaj: «Maʼ, maʼ beyiʼ; baʼaxeʼ: ¡Kiʼimak u yóol le máaxoʼob ku chʼenxikintikoʼob yéetel ku beetkoʼob baʼax ku yaʼalik Diosoʼ!» (Lucas 11:27, 28). Le ka aʼalaʼab xan tiʼ táan u kaxtaʼal tumen u maama yéetel u yíitsʼnoʼobeʼ, letiʼeʼ tu yaʼaleʼ u maama yéetel u yíitsʼnoʼobeʼ letiʼe máaxoʼob creertikoʼ. Tu lugar u tsʼíikil Maríaeʼ, tu naʼataj wal baʼax táan u kaʼansik u hijoeʼ: maas kʼaʼanaʼan Dios ke k-láakʼtsiloʼob (Marcos 3:32-35).

Jeʼel bixakeʼ, jach yaj wal úuchik u yuʼubik le ka tu yilaj u hijo táan u muʼyaj teʼ cheʼ tuʼux chʼuykíintaʼab utiaʼal u kíimsaʼaloʼ. Apóstol Juan, máax tu yilaj xan u kíimil Jesuseʼ, tu tsʼíibtaj: «Tu yiknal u cheʼil u muʼyaj Jesuseʼ, tiʼ waʼalakbal u maamaiʼ». Le maamatsil jach yaan u yaabilajaʼ mix baʼal beet maʼ u pʼáatal naatsʼ tiʼ u hijo tak tu tsʼook súutukil. Jesuseʼ tu paktaj u maama, yéetel kex jach táaj yaj u yuʼubik cada ken u chʼaʼ u yiikʼeʼ, tu yaʼalaj tiʼ Juan ka u kanáante. ¿Baʼaxten tiʼ letiʼ tu kʼubéentaj kex yaan u yíitsʼinoʼob? Tumen tak teʼ súutukoʼ u yíitsʼnoʼobeʼ láayliʼ maʼ u tsʼaamaj u fejoʼob tiʼ letiʼeʼ. Tsʼoʼoleʼ úuchik u beetik beyoʼ tu yeʼesaj u kʼaʼanaʼanil u kanáantik máak u láakʼtsiloʼob, maases yéetel le baʼaloʼob espiritualoʼoboʼ (Juan 19:25-27).

Le ka kíim túun Jesuseʼ, Maríaeʼ tu yuʼubaj bey táatsʼmáansaʼab u puksiʼikʼal tumen junpʼéel chowak espada, jeʼex aʼalaʼabiktiʼ úuchjeakiloʼ. Wa talam k-naʼatik bukaʼaj muʼyajnajik teʼ súutukaʼ, maas talam k-naʼatik bukaʼaj nojchil le kiʼimak óolal tu yuʼubaj le ka tu yilaj le nojoch milagro beetaʼab óoxpʼéel kʼiin tiʼ leloʼ: ¡kaʼa kuxkíintaʼab Jesús! Tsʼoʼoleʼ maʼ chéen leloʼ. Tu chíikbesuba xan tiʼ Santiago, u majan íitsʼin, maʼ xaaneʼ le tiaʼan tu juunaloʼ (1 Corintoiloʼob 15:7). Leloʼ jach tu péeksaj u puksiʼikʼal Santiago yéetel uláakʼ u majan íitsʼinoʼob Jesús. Ka máan kʼiineʼ káaj u creertikoʼobeʼ Jesuseʼ letiʼ le Cristooʼ. Maʼ xáanchaj ka joʼopʼ u «muchʼkubaʼob [...] orar» yéetel u maamaʼob bey xan yéetel uláakʼ cristianoʼobiʼ (Beetaʼanoʼob 1:14). Kaʼatúul tiʼ letiʼobeʼ, Santiago yéetel Judaseʼ, kʼuch tak u tsʼíibtoʼob libroʼob tiʼ le Bibliaoʼ.

Le u tsʼook juntéen ku chʼaʼchiʼitaʼal María teʼ Bibliaoʼ, muchʼukba yéetel u paalaloʼob, táan u múul oraroʼob. ¡Jach jatsʼuts bix tsʼoʼokik u tsikbalil María bey xan le kaʼansaj tu pʼatajtoʼonoʼ! Tu yoʼolal u fejeʼ, kex táatsʼmáansaʼab u puksiʼikʼal tumen u espadail le muʼyajiloʼ, kuxlaj utiaʼal u kʼamik u jatsʼuts páajtalil u bin kaʼan. Wa ku yantaltoʼon le fe anchajtiʼoʼ, yaan u páajtal xan u chúukpajal k-óol kex jeʼel baʼalak ka k-muʼyajt teʼ yóokʼol kaabaʼ, yéetel yaan xan k-kʼamik junpʼéel siibal mix juntéen máan t-tuukul wa jeʼel u tsʼaʼabaltoʼoneʼ.