¿BAʼAX ku taal ta tuukul ken a wuʼuy u yaʼalaʼal basura? Maʼ xaaneʼ baʼaloʼob tuʼutak yéetel baʼaloʼob maʼ tu kaʼa meyajoʼob. U jaajileʼ mix máak jeʼel u tuklik u kaxtik ich basura junpʼéel tesoro wa junpʼéel baʼal jach koʼoj u tojoleʼ.

Baʼaleʼ jach letiʼe baʼax úuch walajki cien jaʼaboʼobaʼ: kaxtaʼab junpʼéel tesoro ich basura. Le tesorooʼ maʼ oroiʼ mix jatsʼuts tuunichoʼobiʼ. ¿Baʼax túuniʼ? ¿Baʼax tiʼ jeʼel u meyajtoʼoneʼ?

Tu tsʼoʼokbal le siglo 19, Bernard Grenfell yéetel Arthur Hunt, profesoroʼob tiʼ u Universidadil Oxfordeʼ, binoʼob Egipto. Teʼeloʼ tu kaxtoʼob u xóoxotʼal papiro ichil junpʼéel basurero yaan naatsʼ tiʼ le río Nilooʼ. Tu jaʼabil 1920 le táan u beetkoʼob junpʼéel catálogo tiʼ le baʼax tu kaxtoʼoboʼ, Bernard Grenfelleʼ tu manaj uláakʼ u xóoxotʼal papiro mukaʼan kaʼach tu luʼumil Egipto, ka tu bisaj teʼ Biblioteca Universitaria John Rylands (Mánchester, Inglaterra). Baʼaleʼ le kaʼatúul máakoʼobaʼ maʼ tu tsʼoʼoksoʼob le catálogo ka kíimoʼoboʼ.

Colin Roberts, uláakʼ profesor tiʼ le Universidadoʼ, letiʼ tsʼoʼoks le catalogooʼ. Le táan u yilik bix ken u armartil le papirooʼ tu tsʼáaj cuentaeʼ tiʼ junxóotʼ de 9 por 6 centimetroseʼ tsʼíibtaʼan junpʼéel baʼax u yáax xokmaj. Tiʼ juntséeleʼ tsʼíibtaʼan jujunpʼéel tʼaanoʼob tiʼ u Evangelioil Juan, capítulo 18, versículo 31 tak 33; tuláakʼ juntséeloʼ tsʼíibtaʼan jujunpʼéel tʼaanoʼob tiʼ le versículo 37 yéetel 38. Tiʼ tu tsʼáaj cuenta le profesoroʼ jach koʼoj u tojol le baʼax kʼuch tu kʼaboʼ.

Colin Robertseʼ tu tsʼáaj cuentaeʼ jach úuchben le junxóotʼ papirooʼ. Baʼaleʼ ¿bukaʼaj u úuchbenil? Utiaʼal u yojéeltikeʼ tu chʼaʼaj uláakʼ úuchben tsʼíiboʼob tsʼaʼan u fechailoʼobeʼ ka tu ketaj yéetel u tsʼíibil le junxóotʼ papirooʼ. Baʼaleʼ taak u yojéeltik wa jach letiʼe fecha ku tuklikoʼ. Ka túun tu chʼaʼaj u fotoeʼ ka tu túuxtaj tiʼ óoxtúul máakoʼob u yojel u kaxtoʼob u fechail le úuchben papiroʼoboʼ. ¿Baʼax tu yilaj le máakoʼobaʼ?

Ka tu jach xakʼaltoʼobeʼ tu yaʼaloʼobeʼ tsʼíibtaʼab tu yáax táanchumukil le siglo 2 tsʼoʼokok u taal Cristooʼ, le maʼ úuch kíimik apóstol Juanoʼ. U jaajileʼ le máaxoʼob kaxtik u fechail le úuchben tsʼíiboʼoboʼ yaan horaeʼ ku fallaroʼob, tsʼoʼoleʼ uláakʼ máakoʼob kaʼanchajaʼan u xookoʼobeʼ tu yaʼaloʼobeʼ le junxóotʼ papiroaʼ tsʼíibtaʼab wal tu chúumukil le siglo 2, wa tak tu tsʼoʼokbal. Jeʼel bixakeʼ tiʼ tuláakal le úuchben tsʼíiboʼob tiʼ le Nuevo Testamento —wa Kiliʼich Tsʼíiboʼob ich Griego— tsʼoʼok u kaxtaʼaloʼ, le junxóotʼ papiroaʼ letiʼe maas úuchbenoʼ.

¿Baʼaxten le junxóotʼ papiro Rylandsoʼ jach kʼaʼanaʼan utiaʼal le máaxoʼob xokik le Biblia bejlaʼoʼ? Yáaxeʼ tumen le bix beetaʼaniloʼ ku yeʼesik bukaʼaj kʼaʼanaʼanil u yilaʼal le Kiliʼich Tsʼíiboʼob tumen le yáax cristianoʼoboʼ.

Teʼ siglo 2, kaʼapʼéel tuʼux ku beetaʼal le tsʼíiboʼoboʼ: tiʼ rollo yéetel tiʼ códice. Le rollooʼ u wáalal papiro ku chuʼuyul wa ku taʼakʼal utiaʼal u chowakkíintaʼal, tsʼoʼoleʼ ku koʼotsʼol utiaʼal  líiʼsbil; utiaʼal u xoʼokleʼ ku chóolaʼal. U suukileʼ chéen tiʼ juntséel ku yúuchul tsʼíibiʼ.

Baʼaleʼ le junxóotʼ papiro tu yilaj le profesor Robertsoʼ tu kaʼatséelal tsʼíibtaʼan. Lelaʼ ku yeʼesikeʼ maʼ tiʼ rollo u taaliʼ, baʼaxeʼ tiʼ junpʼéel códice. Tumen le codiceoʼ bey jeʼex le libroʼob ku beetaʼal bejlaʼoʼ, maʼ jeʼex le rolloʼob chéen juntséel ku tsʼíibtaʼaloʼ.

¿Baʼaxten maas maʼalob le códice tiʼ le rollooʼ? Le cristianoʼob teʼ yáax siglooʼ suuk u tsikbaltikoʼob tiʼ tuláakal máak le baʼax ku yaʼalik le Kiliʼich Tsʼíiboʼoboʼ (Mateo 24:14; 28:19, 20). Ku kʼaʼaytajoʼob jeʼel tuʼuxak yaan máakeʼ: teʼ najoʼoboʼ, teʼ mercadooʼ wa teʼ bejoʼ (Baʼaxoʼob [Hechos] 5:42; 17:17; 20:20). Le oʼolaleʼ maas maʼalob u yilkoʼob ka yanak le Kiliʼich Tsʼíiboʼob tiʼ junpʼéel baʼal maʼ sen nojoch u yilaʼaliʼ.

Tiʼ codiceeʼ maas séeb u copiartaʼal le Kiliʼich Tsʼíiboʼob utiaʼal ka meyajnak tiʼ le máakoʼoboʼ. Le oʼolal páajchaj u sen copiartaʼal le Evangelioʼob yéetel u séeb yaʼabtal le cristianoʼoboʼ.

Uláakʼ baʼax oʼolal kʼaʼanaʼan utiaʼal le cristianoʼob le junxóotʼ papiro Rylandsoʼ letiʼ lelaʼ: ku yeʼesiktoʼoneʼ le baʼax tsʼíibtaʼab úuchjeakil teʼ Bibliaoʼ junpuliʼ maʼ kʼexpajkiʼ. Kex chéen u chan jaats u Evangelioil Juan ku taaskeʼ, le baʼax ku yaʼalikoʼ jach letiʼe baʼax yaan teʼ túumben Bibliaʼoboʼ. Le junxóotʼ papiroaʼ ku yeʼesikeʼ kex yaʼab u téenel copiartaʼab le Biblia tu yáamil le sigloʼoboʼ jach junpuliʼ maʼ kʼexpajak baʼax ku yaʼalikiʼ.

Le junxóotʼ papiro Rylandsoʼ chéen junpʼéel tiʼ u milesil u xóoxotʼal papiro yéetel tsʼíiboʼob eʼesikeʼ le baʼax tsʼíibtaʼab teʼ Biblia úuchjeakiloʼ láayliʼ letiʼe baʼax k-xokik teʼ Biblia bejlaʼoʼ. Ichil u libroeʼ le historiador Werner Kelleroʼ tu tsʼíibtaj: «Le úuchben tsʼíiboʼobaʼ ku yeʼesikeʼ maʼ jaaj wa xaʼakʼbesaʼab baʼax ku yaʼalik le Biblia yéetel yaanal baʼaloʼob le ka copiartaʼaboʼ» (Y la Biblia tenía razón).

U jaajileʼ u fe le cristianoʼoboʼ maʼ tu taal tiʼ baʼax ku kaxtik le arqueologoʼoboʼ, tumen utiaʼal le cristianoʼoboʼ «tuláakal Kiliʼich Tsʼíibeʼ Dios tsʼáa tu tuukul máak utiaʼal ka tsʼíibtaʼak» (2 Timoteo 3:16). Jeʼel bixeʼ le «úuchben tesoroʼob» ku kaxtaʼaloʼ ku yeʼesik jach jaaj baʼax úuch joʼopʼok u yaʼalik le Bibliaoʼ: «U tʼaan Jéeobaeʼ ku pʼáatal utiaʼal mantatsʼ» (1 Pedro 1:25).