«¡Maʼ tin kanik! ¡Maʼ tin tsaʼayal! ¡Mix bikʼin in kanik». ¿Bey wa u yaʼalik a hijo le kéen u yil maʼ tu kanik u beet wa baʼaxoʼ? Maʼ xaaneʼ ku yaatal a wóol kéen a wil bix u esforzarkuba u beet wa baʼax, pero a kʼáat xan ka u kan u beete. ¿Baʼax ken a beete? ¿Yaan wa a séeb áantik? ¿Yaan wa a chaʼik u xúumpʼattik? ¿Wa yaan a kaʼansiktiʼ maʼ u rendirkuba?

 Kʼaʼabéet u tsʼáaik u yóoliʼ. Le taatatsiloʼoboʼ kʼaʼabéet u kaʼansik tiʼ u paaloʼob u tsʼáa u yóoloʼob u beetoʼob uláakʼ meyajoʼob, beyoʼ yaan u bin maʼalobil tiʼob teʼ escuelaoʼ. Tsʼoʼoleʼ maʼ tun séeb kʼojaʼantaloʼob wa u deprimiroʼob yéetel yaan xan u páajtal u maas biskubaʼob yéetel u maasil. Pero wa cada ken pʼáatak maʼ tu kanik u beet wa baʼax ku jáan áantaʼal tumen u papáʼobeʼ maʼ xaaneʼ maas séeb kun deprimir, yaan u yuʼubik mix baʼal ku tsaʼayal u beete yéetel kéen nojochchajkeʼ yaan u pʼáatal maʼ kiʼimak u yóoliʼ.

 U chúukpajal u yóol máakeʼ ku yáantaj. Jujuntúul científicoʼobeʼ ku yaʼalikoʼobeʼ tak juntúul chaambal de 15 meseseʼ jeʼel u tsʼáaik u yóol u beet wa baʼax wa ku yilik bix u beetaʼaleʼ. Leloʼ u kʼáat u yaʼaleʼ tak juntúul chan paaleʼ jeʼel u lukʼul u saajkil yéetel u tsʼáaik u yóol u beet wa baʼax wa ku kaʼansaʼal tiʼeʼ.

 Colleeneʼ ku yaʼalik: «kʼajaʼanten bix úuchik in kaʼansik tiʼ in mejen hijaʼob u kʼax u cordónil u xaanaboʼob. Xáanchaj ka tu kanoʼob. Cada ken u tsʼáa u xaanaboʼobeʼ kin chaʼik u beetkoʼob tu juunaloʼob, kéen máanak tak 10 wa 15 minutos maʼ tu kanik u beetoʼobeʼ kin wáantkoʼob. Kex chan xáanchaj u kankoʼob yéetel sen okʼolnajoʼobeʼ, pero tu kanoʼob. Wa ka in man u xaanaboʼob minaʼan u cordónileʼ maas fácil kaʼachi, pero bejlaʼa maʼ tu kankoʼob u tsʼáa u yóol u beetoʼob wa baʼaxeʼ».

 Jeʼel u xuʼulul u chúukpajal u yóol máakeʼ. Yaan kʼiineʼ le taatatsiloʼoboʼ kex maʼ u yóoliliʼobeʼ jeʼel u beetkoʼob wa baʼax jeʼel u séeb lúuʼsik u yóol u paalaloʼobeʼ. Tumen le kéen yanak wa baʼax problemail tiʼobeʼ maʼ tu chaʼikoʼob ka u solucionartoʼob tu juunaloʼob, baʼaxeʼ ku yoksikubaʼob u solucionartoʼob. Pero leloʼ maʼ maʼalobiʼ. Le escritora Jessica Laheyoʼ tu yaʼalaj: «Cada ken k-solucionart u problemas le paalaloʼoboʼ bey ka k-aʼaltiʼobeʼ: maʼ tu páajtal a wutskíintik le problemaoʼ, maʼ tin confiar tiʼ teech». a Wa k-beetik beyoʼ yaan u suuktal tiʼob u solucionartaʼal u problemasoʼob.

 Kaʼansoʼob meyaj. Le taatatsilo’obo’ maʼalob ka u tsʼáa tiʼ u paalaloʼob wa baʼax meyajil u beetoʼob según le edad yaantiʼoboʼ. Maʼ xaaneʼ tiʼ le mejen paalal maas chichantakoʼoboʼ jeʼel u páajtal u yaʼalaʼaltiʼob ka u tsʼáaʼob le nookʼ sucio tu lugaroʼ yéetel ka u líiʼs u báaxlo’ob. Tiʼ le maas mejen nuuktakoʼoboʼ jeʼel u páajtal u yaʼalaʼaltiʼob ka u líiʼsoʼob le mercancíao’, u tsʼáaʼob le platos teʼ mesa tu yorail le janaloʼ, ka u limpiartoʼob le mesa kéen tsʼoʼokkoʼ, ka u jóo’so’ob le basuraoʼ yéetel u pʼoʼikoʼob le trastesoʼ. Le maas táankelmoʼoboʼ jeʼel u páajtal u yáantajoʼob tiʼ u limpiartaʼal le najoʼ wa u yutskíintaʼal wa baʼax ku kʼastal. U jaajileʼ le paalaloʼoboʼ maʼ uts tu tʼaanoʼob u beetkoʼob le meyajoʼobaʼ pero wa ku kaʼansaʼaltiʼob desde tu chichniloʼobeʼ yaan u suuktal tiʼob u meyajoʼob yéetel maʼ tu séeb rendirkubaʼob.

 Le Bibliaoʼ ku yaʼalik: «Jeʼel baʼaxak meyajileʼ ku taasik utsil»(Proverbios 14:23).

 Chriseʼ ku yaʼalik: «Maʼ a tsʼáaik u beet wa baʼax chéen utiaʼal a náaysik u yóol, tumen leloʼ maʼ ten u taastiʼ mix junpʼéel utsil, tsʼáa meyajoʼob u beet utiaʼal u yilik es ke jach tu jaajil táan u yáantaj. Wa ku páajtal tiʼeʼ aʼaltiʼ ka u choʼ u polvoil le mueblesoʼoboʼ, wa táan a pʼoʼik a cocheeʼ aʼaltiʼ ka u limpiart le tuʼuxoʼob ku páajtal tiʼoʼ, tsoʼoleʼ felicitart yoʼolal le meyaj tu beetoʼ yéetel aʼaltiʼ jach tu yáantech».

 Kaʼans tiʼ meyajoʼob maas chan difíciloʼob. Yaan kʼiineʼ le paalaloʼoboʼ wa maʼ tu kanik u beetoʼob wa baʼax meyajileʼ séeb u rendirkubaʼob. Le oʼolal kéen a kaʼans tiʼ a hijo bix u beetaʼal junpʼéel meyajeʼ, táanil teech unaj a beetik u yile. Tsʼoʼoleʼ ka múul beetik tu yéetel, kéen tsʼoʼokkeʼ ilawil bix ken u beetil yéetel aʼaltiʼ bix jeʼel u maas maʼalobkíintikeʼ. Tu tsʼookeʼ chaʼa u beetik tu juunal.

 Le Bibliaoʼ ku yaʼalik: «Tumen teneʼ tsʼoʼok in weʼesikteʼex bix unaj a beetkeʼex. Jeʼex tsʼoʼok in weʼesikteʼexoʼ teʼex xaneʼ bey unaj a beetkeʼexoʼ» (Juan 13:15).

 Dougeʼ ku yaʼalik: «Teneʼ tsʼoʼok in wilkeʼ toʼon bey taatatsiloʼoneʼ unaj k-tsʼáaik junpʼéel maʼalob ejemplo tiʼ k-paalal wa k-kʼáat áantoʼob utiaʼal maʼ u séeb rendirkuba’ob. Utiaʼal leloʼ yáax toʼon unaj k-ilik u chúukpajal k-óol tiʼ jeʼel baʼalakeʼ».

 Áant a hijo u yileʼ maʼ tuláakal kun jóokʼol jach maʼalobil tiʼiʼ. Tsikbalt tiʼ a hijoeʼ yaan xan baʼax ta tsʼáaba a beeteʼ maʼ jach jóokʼtech maʼalobiliʼ, pero como maʼ ta rendirtabaeʼ yaʼab baʼaxoʼob ta kanaj. Áant u yil xaneʼ yaan horaeʼ jeʼel u difíciltaltiʼ u beetik jujunpʼéel baʼaloʼobeʼ wa maʼ xaaneʼ maʼ tun jóokʼol maʼalobil tiʼ, pero leloʼ jeʼel u beetik u kaanbaleʼ. Lelaʼ jeʼel u béeytal k-ketik yéetel u jóoʼsik u muukʼ máakeʼ, mientras ka maas beetik ejercicioeʼ maas séeb u jóokʼol a muukʼ, le oʼolaleʼ wa ka chaʼik tiʼ a hijo u aktáantik tu juunal le problema’obo’ maas yaan u kanik maʼ u séeb rendirkuba. Tsʼoʼoleʼ beet u yilkeʼ kex maʼ u jóokʼol maʼalobil le baʼax ku beetkoʼ láayliʼ jach a yaabiltmeʼ. Le beetkeʼ kéen a wil maʼ jach maʼalob u beetik junpʼéel meyaj a hijoeʼ, maʼ a jaan oksikaba a wáante, tsʼáa tiempo tiʼ, beyoʼ yaan u yilkeʼ wa maʼ tu lúubul u yóoleʼ jeʼel u béeytal u beetkeʼ. Le libro ku kʼaabaʼtik Cómo triunfan los niños, ku yaʼalik: «Le baʼax jeʼel u beetik u séeb kaanbal juntúul paaloʼ letiʼe u intentartik u beetik junpʼéel baʼal difícil kex maʼ u jóokʼol maʼalobil tiʼoʼ».

 Le Bibliaoʼ ku yaʼalik: «Maʼalob ka suukak tiʼ máak u aktáantik problemas desde tu táankelmil» (Lamentaciones 3:27).

 Jordaneʼ ku yaʼalik: «Kéen a chaʼa tiʼ a hijo u beetik junpʼéel baʼal difícil tu juunal kex a wojel jeʼel u béeytal a wáantikeʼ, le paaloʼ jach yaʼab utsiloʼob jeʼel u jóoʼsikeʼ. Le kéen máanak kʼiineʼ a hijoeʼ yaan u kanikeʼ wa ku tsʼáaik u yóol u beet wa baʼaxeʼ jeʼel u jóokʼol maʼalobil tiʼeʼ yéetel yaan u kanik baʼaxten maʼ unaj u séeb rendirkubaiʼ».

 Felicitartoʼob yoʼolal le esfuerzo ku beetkoʼoboʼ. Por ejemploeʼ tu lugar a waʼaliktiʼ: «¡Jach maʼalob bix ta máansil a exámenoʼ! Jach yaan a naʼat», jeʼel u béeytal a waʼaliktiʼeʼ: «¡Jach maʼalob bix ta máansil a exámenoʼ! Tumen jach ta tsʼáa a wóol xook». ¿Baʼaxten maas maʼalob ka a felicitart a hijo yoʼolal u esfuerzooʼ? Le psicóloga Carol Dweckoʼ ku yaʼalik: «Wa mantatsʼ ka waʼalik tiʼ a hijo jach yaan u naʼateʼ kéen pʼáatak maʼ tu tsaʼayal u beet wa baʼaxeʼ yaan u tuklikeʼ jach mix baʼal u biilal». Ku yaʼalik xan: «Le baʼax maas maʼalob jeʼel a tsʼáaik tiʼ a hijooʼ letiʼe a kaʼansiktiʼ bix jeʼel u aktáantik le problemas difíciltako’obo’, bix jeʼel u esforzarkuba utiaʼal u jóokʼol táanil yéetel u kaanbal tiʼ le baʼaxoʼob ku yúuchul tiʼoʼ. Wa ka beetik beyoʼ yaan u kanikeʼ maʼ mantatsʼ kun jóokʼol maʼalobil tiʼ baʼax ku beetkiʼ». b

 Le Bibliaoʼ ku yaʼalik: «Le alabanza xan ku tsʼaʼabal tiʼ máakoʼ ku yeʼesik jach bix le máakoʼ» (Proverbios 27:21).