«Seis años yaan tiʼ k-hija ka yáax tsikbalnajoʼon tu yéetel yoʼolal le baʼaloʼob ku káalkuntik máakoʼ. Jaʼakʼ k-óol ka t-tsʼáaj cuenta yaʼab baʼax u yojel yoʼolal leloʼ» (Alexander).

•  Le baʼax unaj a wojéeltikoʼ

•  Le baʼax unaj a beetkoʼ

•   Le baʼax ku yaʼalik le Biblia yoʼolal le baʼaloʼob ku káalkuntik máakoʼ

 Kʼaʼanaʼan a tsikbal yéetel a paalal yoʼolal le baʼaloʼob ku káalkuntik máakoʼ. Maʼ a páaʼtik u táankelemtal a paal utiaʼal a tsikbal tu yéetel tiʼ le baʼaloʼobaʼ. Jamit, juntúul taatatsil Rusiaileʼ, ku yaʼalik: «Yaj t-óol tumen maʼ tʼaanajoʼon yéetel k-hijo desde tu chichnil yoʼolal u káaltal máakiʼ. Jach yaj bix úuchik in tsʼáaik cuenta unaj kaʼach in séeb tsikbal yéetel in hijo. Tin wojéelteʼ káaj u yukʼik le yaan 13 años tiʼoʼ».

 ¿Baʼaxten kʼaʼanaʼan a wojéeltik lelaʼ?

•   U yéet xookoʼob a paalal, le baʼaxoʼob ku yaʼalaʼal teʼ radio yéetel teʼ televisionoʼ jeʼel u kʼaskúuntik u tuukuloʼobeʼ.

•   Le Centros para el Control y la Prevención de Enfermedades yaan tu luʼumil Estados Unidosoʼ, ku yaʼalikeʼ u 11 por cientoil tiʼ le baʼaloʼob ku káalkuntik máak ku yuʼukʼul teʼ luʼumilaʼ, maases táankelmoʼob de 12 yéetel 20 años ukʼik.

  Le oʼolaleʼ le doctoroʼob wa uláakʼ máaxoʼob yaan autoridad tiʼobeʼ ku yaʼalik tiʼ le taatatsiloʼob ka tsikbalnakoʼob yéetel u paalaloʼob desde tu chichniloʼob yoʼolal baʼax jeʼel u yúuchul tiʼob wa ku sen ukʼikoʼob le baʼaloʼob ku káalkunajoʼoboʼ. ¿Bix jeʼel u beetkoʼob lelaʼ?

 Líiʼsaba utiaʼal a núukik le baʼax ken u kʼáattech a hijooʼ. Le mejen paalaloʼoboʼ jach yaʼab baʼax taak u yojéeltikoʼob maases le táan u nojochtaloʼoboʼ. Le oʼolaleʼ jach unaj a líiʼskabaʼex utiaʼal a wáantkeʼexoʼob.

•   Wa a hijo u kʼáat u yojéelt bix u sabor le baʼax ku káalkunajoʼ jeʼel u béeytal a waʼalik tiʼeʼ le vinooʼ jach suʼutsʼ yéetel le cervezaoʼ jach kʼáaj.

•   Wa a hijo u kʼáat u túunt le cervezaoʼ aʼaltiʼ jeʼel u beetaʼal kʼaas tiʼ u wíinklileʼ tumen jach chichan. Jeʼel u páajtal xan a tsolik tiʼ lelaʼ: Le cervezaoʼ ku kiʼimakkúuntik u yóol máak baʼaleʼ wa ku píit máan a wukʼikeʼ jeʼel u beetik a mareareʼ yéetel jeʼel a beetik yéetel a waʼalik baʼaloʼob maʼ a kʼáateʼ (Proverbios 23:29-​35).

 Xakʼalteʼex u maasil yoʼolal le baʼaxoʼob ku káalkunajoʼoboʼ. Le Bibliaoʼ ku yaʼalik: «Le máax yaan u tuukuleʼ ku beetik baʼax tu beel» (Proverbios 13:16). Le oʼolaleʼ xakʼalteʼex u maasil yoʼolal le baʼax ku beetik tiʼ u wíinklil máak le baʼaxoʼob ku káalkunajoʼoboʼ. Kʼaj óolt xan le leyoʼob u tsʼaamaj le autoridadoʼob utiaʼal u yuʼukʼuloʼ. Beyoʼ yaan u béeytal a wáantikeʼex a hijoʼex.

 Maʼ a páaʼtikeʼex u kʼáatikteʼex a hijo, tsikbalneneʼex tu yéetel. Mark, juntúul taatatsil Gran Bretañaileʼ, ku yaʼalik: «Le u yuʼukʼul le baʼaloʼob ku káalkunajoʼ junpʼéel baʼax ku xaʼakʼbesik u tuukul le táankelmoʼoboʼ. Tiʼ in hijo de 8 añoseʼ tin kʼáataj wa maʼalob u yilik u yuʼukʼul baʼaloʼob ku káalkunaj. Le táan k-tsikbaloʼ tin wilaj in weʼesik yaabilaj tiʼ, leloʼ áantajnaj utiaʼal u yaʼalikten baʼax ku tuklik».

 Wa mantatsʼ ka tsikbaleʼex yéetel a hijoʼex yoʼolal lelaʼ maas yaan u naʼatik baʼax unaj u beetik. Jeʼex u bin u nojochtal a hijoʼex xaneʼ tsikbalneneʼex tu yéetel yoʼolal uláakʼ baʼaloʼob jeʼex u kanáantkuba máak kéen manejarnak, u yilik tak bukaʼaj ku chaʼabal u yukʼik máak tumen le autoridadoʼoboʼ bey xan tiʼ baʼaloʼob yaan yil yéetel sexo.

 Tsʼáaʼex junpʼéel maʼalob ejemplo. Le paalaloʼoboʼ beyoʼob piitsʼeʼ, séebaʼan u kankoʼob le baʼaxoʼob ku yilkoʼoboʼ. Tsʼoʼok u yilaʼaleʼ le baʼax ku beetik le taatatsiloʼoboʼ letiʼe xan ku beetik u paalaloʼ. Le oʼolaleʼ wa ka wukʼik cerveza cada kéen chiʼichnakchajkech yoʼolal wa baʼax ku yúuchultecheʼ, a hijo xaneʼ yaan u tuklikeʼ de por si kʼaʼabéet u yukʼik utiaʼal u tuʼubsik baʼax ku yúuchultiʼ. Bey túunoʼ tsʼáa junpʼéel maʼalob ejemplo yéetel kanáant maʼ u píit máan a wukʼik.