1. Gini ngbatunga nunguro Yona anduhe, na wai ko aabihe?

YONA adu na bakere regbo beko ka berã. Nunguro aduho fuko nga ga akirometere susi 800, nga gu si aidi ko nduhe sande angianga rii ime ya. Si angia gu nunguro nga ga diwi sa watadu susihe. Ko asia gu gene ko nika ndu ngbaha, singia gu naadu ni guruhe ono ni gbegberẽhe watadu gu naadu ni gbangaha ono kidu ni wenehe. Dungu agangara na angbungumu na angboongboorago naadu gene. Si nawira gupai nga ko ake pati gu ngatarĩrago nga ga Suria, ki si gu di nga Ferata ni nduko, kini raki gene rogo agu agbaria na agbata nga ga Suria, Mesopotamia, na Asura. Ho Yona aambeda ni ku Nineve yo, ko adu na bakabangirise kina ku mbatayo.

2. Wai Yona aini gupai nga ko arengbanga ka ora be gu sunge Yekova afuhe fuko te?

² Pai sa Yona aima inoho wenengai nga, ko arengbanga ka ora be gu sunge re te. Ko aima asada ka ora mbata. A wa ani abihe rogo gu kapita du mbata fu gere, Yekova ayugupai fu Yona zezeredi ni ye ko na bavugumo ku bangiri baime na ki banda Yona vuru batĩo yo. Fuo rame biata, batĩo asuku Yona ku pangba ime, kina iriwo apai ki ziko.—Yona, kapi. 1, 2.

3. Gini sino Yekova ayuguhe fu Yona, ono gini asanahe nakura?

³ Ho Yekova ayani fu Yona ni uehe ko ndu ku Nineve yo, gu nebi re agisangbako ki guari nibasa ka ndu gu gbanga nunguro re. (Oni gedi Yona 3:1-3.) Ono ya mo ko ambu ga Mbori rugute si sa sinoko? Yekova ainipai fuko, ki batasi  ko ime yo, ki he fu mbusa fuko, ki fu momu fuko berewe ko ndu ka manga gu sunge ko akedi ko tipaha. Ya mo agi apai re asa Yona ko wirikipa inapai fu kura aboro? Si nidu ni kpakarapai dedede tipa kpakpa aboro wirikipa yugo inapai. Ani bingo gupai rengbe ani ka wirikaha ti gupai naadu tipa Yona.

4, 5. Tipagine Yekova aya ti ni tipa Nineve wẽ si nga “bakere bakporo,” na gipai re nayugo ginipai furani tipa ko?

⁴ Yona aabingo Nineve wa gu Yekova aabihe te. Si angia gu bakere bakporo paha aima nyaka bangiri Mbori. Sangba Yekova rogo gu kitabu nga Yona bara biata nga gu naya wẽ ‘Nineve nga bakere bakporo.’ (Yona 1:2; 3:2; 4:11) Gine nasa gu bakporo re paha nyaki bangiri Yekova?

⁵ Nineve angia bakere bakporo, na si adu dagba agu abaakporo Nimeroda aduaha fuo Ime Akangbii. Si angia bakere bagbata gbe, na si nawira gupai nga kura kikindigi agbata aduadu vuruhe yo, si kini di boro na rame biata ní ndu ti ngbaha bani ki da  ku bani. (Bam. P. 10:11; Yona 3:3) Nineve adu ni iiriwoho gbe. Si adu na kikindigi ayekaru rogoho, iiriwo andugu, gbiati gu kura iiriwo dudua dudua ahe. Ono anga agi apai re du nasa gupai nga paha nyaki bangiri Yekova Mbori te. Gupai paha anyaki bangiriko nga agu aboro naadu yo. Nineve adu na badungu aboro rogoho kisusi. Wa i avurangia amangi gbegberẽ apai, payo anyaki anyaka bangiri Yekova. Ko nabi gu unga nga ga aboro na nyanyaki paha, na ko nabi aboro nga i rengbe arengba ka sa sinoyo ki wiriki manga rurupai.

6. (a) Tipagine rengbehe kadu ti ni nga Yona agunde agunde be Nineve? (Oni bi gu kekeapai abi a du bandu waraga yo.) (b) Ginipai rengbe ani ka wirikaha be Yona nibipa gu sunge tungusapai ko amangihe?

⁶ Ho Yona arimi ni ku Nineve yo, si nawira gupai nga ko agunde agunde tooni ho ko abi gu badungu aboro ni naadu yo nga aguyo bangeyo aima susa 120,000. * Ko andu tipa uru sa ko ki da rogo gu ba aboro aima nge rogoho gbe, kini tungusi gako pangbanga. Ono ko afura wai fu agi aboro re? Ya mo ko aima wirika pa aAsuro mbata fu gu regbo re nga gu ko afura fuyo rogoho? Watadu Yekova du nafu tandu fuko ko fura rogo gu fugo re? Ani ainongo ho te. Si rengbe arengba kadu nga Yona agumba gako pangbanga rogo pa-Ebere boro kini saha ku rogo gu fugo nga ga aboro Nineve. Singia ginigu naadu, gako pangbanga adu ni wiri guruhe na si aadunga ni wene pangbanga te. Si angia: “Rame koyo kina 40, i ki gbarasi Nineve!” (Yona 3:4) Ko afura zanga gunde na kini dogodi gumba gupai ko aapehe. Gere ayugu gako bakere wingbaduse na idapase, nga agu asino si aida si du ti agu aKristano du areme susi gu naadu.

7, 8. (a) Wai aboro Nineve amangipai kuti ga Yona pangbanga? (b) Ginipai bakindo Nineve amangihe fuo giako ga Yona pangbanga?

⁷ Dungu aboro Nineve naru ka gia gupai Yona apehe. Yona aima berã gupai tigaha nga agu aboro re nika guari kutiko ki imiko nibasa. Ono tie, i amangi bawenepai. I agi gupai ko aagumbaha! Sangbako agbandaka rogo arago wakina we rogo kakarika. Bakporo naabaha dunduko kini fura tipa sangba Yona. (Oni gedi Yona 3:5.) Aboro dunduko rogo gu bakporo re nasa  berãyo, kumukokumukoyo na rungorungoyo, nyanyakiyo na kpokorokpokoroyo, gbinzayo na parangayo. I agino riahe. Gipai re andu ki da yo du bakindo ni.

⁸ Bakindo ki mangipai wakina gure a. Ko agunde ti Mbori, ki guari auru gako mbatabakindo, ki uru gako remu nga ga bakindo kusayo ki vo kina gu bangisa roko naadu ti avuruko “ki nisungu kuke yo.” Bakindo na gako “abaakumba” ki fu asiahe i takipande gino riahe rogo ringara dunduko. Ko aya fu aboro i vodi mbuzaroko dũ, kodihe na zogozogo anya. * Ko aidi kuti gupai ni umbasitise nga gako aboro aima manga gbigbitapai na zuu. Bakindo ayugu gako kido kuti gupai nga ndikidi Mbori rengbe arengba ka bi gayo saberã ki inipai fuyo. Fugoko adu nga: “Da ini he, si ngia Mbori abírã tiko ki za tiko ti gako ngariangaria zinga, ya ka ani kpiki nga ya?”—Yona 3:6-9.

9. Gini kapa du kura aboro na ni kuti pa aboro Nineve, ono ani naino wai nga runga gayo kapa te?

⁹ Kura abawisigipai nakapa akapa kuti gupai nga aboro Nineve amangi ariapai ni ipo wa gure. Ono tie, wene abawiriki Ziazia Kekeapai ima bi gupai nga sino aboro Nineve du nangia satise ni ipo ka mangapai na si adu ni gbiagbiaha kuti gayo sunge sangbaatoro. Wo sino kura aboro adu a ti agu aregbo re. Ani naino gupai berewe nga pai aima manga wo nzunzu mbiko Yesu Kristo nitiko aima ye ki fura tipa gu saberã nga ga aboro Nineve. (Oni gedi Matayo 12:41.) Yesu aima ino gupai ko aafura tipaha, bambiko ko adu kina ngbangbaturũ yo kini bi agu apai naamanga. (Yo. 8:57, 58) Gu rengo du nga, si aidanga ani berẽ gupai nga kura ngbatunga aboro kinaho arengbanga ka sa sinoyo ya te, ka ani vura bihe nga gayo gbegberẽ apai ima kio kina wai vurũ. Kina Yekova sa rengbe ka ino gupai du kpotoboroyo.

10, 11. (a) Ginipai Yekova amangihe ho ko abi gu saberã ni nga ga aboro Nineve? (b) Ani naino wai nga ga Yekova sapangbanga aadunga ni irairaha te?

¹⁰ Ginipai Yekova amangihe ho ko abi gu saberã ni nga ga  aboro Nineve? Yona akehe ki ya: “Ho Mbori abi gu pai ni i amangi he, Mbori ki sa tiko ti manga gu gbigbitapai, nga gu ko aya ko amanga yo na ni; ka ko amanga nga ha ya.”—Yona 3:10.

¹¹ Ya mo gere nayugo gupai nga Yekova aye ka bi gupai nga gu sapangbanga ko ape paye na ni kurii Nineve si adu ni irairaha? Oó. Ziazia Kekeapai nape gupai nga gako asarangbanga dunduko ni ruruhe. (Oni gedi Pa Fu Rugute ni Ue he 32:4.) Ndupai aadunga ho berewe Yekova du na zinga kuti aboro Nineve te. Ko aima bi gu saberã nga ga agu aboro re na ki bihe nga si arunga ko fu gu mbusa fuyo ko aberẽpa fuhe te. Si angia regbo tipa ko yugu inapai.

12, 13. (a) Wai Yekova ayugo gupai nga ko na wene berã na inapai? (b) Tipagine arunga ha ti ni ani ya wẽ ga Yona sangbanebi angia ziree ya?

¹² Yekova nga gbegberẽ iigirã boro wa gu abarumbatayo rogo pambori naasa aboro i nibiko te. Ono ko nga gu Mbori naberã aberã wenengai, na kini inipai aina fu aboro ka i sa sinoyo. Ho ko adiaberã ni ka fu mbusa fu gbegberẽ aboro, ko nakeda gu gako amoyambu du auru kpotosende mbata i ndu ka fu zahe, bambiko ko na nyemu ka bi gbegberẽ aboro i namangipai wa aboro Nineve, nga ka sa berãyo na ki mbu gayo gbegberẽ apai. (Yeze. 33:11) Yekova aya fu gako nebi nangia Yeremaya wẽ: “Ka ngia ti gu rago ka mi taki pande pai tipa gu rikaaboro watadu aboro gu ngbi, ya mi amófa yo ki kuadi yo ku sande ki gbarasi yo, ka gu rikaaboro re, nga agu yo gumba mi pa yo, sa tiyo ti gayo gbigbitapai, mi abíra tire ti gu gbigbitapai mi aberã pa manga yo na ni.”—Yere. 18:7, 8.

¹³ Ya mo ga Yona sangbanebi angia ziree? Oó; si aima batasa aboro ti gu gbegberẽpai ka ye kuriyo wa ka i asanga gayo berã ya. Gu zahe re aye mbiko gu gbegberẽpai nangia ga aboro Nineve, nga gu i aima ye ki mbuhe. Ka aboro Nineve akaragatiyo sa gayo gbegberẽ apai berewe, ka Mbori aima ye na gu sapangbanga ko agumbapa ye na ni kuriyo a. Na gupai re aima manga kusa.—Zef. 2:13-15.

14. Ginipai Yona amangihe ho ko abi gupai ni nga Yekova ima inapai fu Nineve?

¹⁴ Yona adu wai ho ko abi gupai ni nga Mbori agbarasanga Nineve ti gu regbo ko apepaha te? Ziazia Kekeapai naya: “Si agberẽ agberã ti Yona ki susi, ko ki zingi azinga.” (Yona 4:1) Yona afu kpee a nga gu duwa ko naruga gu Mbori aruga rogoho Du na Tanduapai Dũ! Yona ape gupai nga gu ka ngba nga ka ko anye kina kpuko yo rogo gako ringara. Ko ape gupai a nga ko aima ino nga Yekova ayenga na gberãngbi kurii Nineve te, na si du ko  aaora ti ni ku Tarusisa yo. Ko ki sana Mbori a tipa ko imiko, mbiko ko abihe nga kpiko ngba ti du ko ni ungako.—Oni gedi Yona 4:2, 3.

15. (a) Ginipai naafuda Yona? (b) Wai gu Yekova amangipai na gi gako nebi re?

¹⁵ Gine du naafuda Yona? Ka ani iningo agu apai naadu berãko yo dũ te, ono gupai ini ani he nga Yona atakipande gberãngbi nga gu naaye kurii aboro Nineve dunduko. I aima ida kuti gupai ko apehe. Ono tie, Yekova asa berãko mbiko gupai nga aboro Nineve aima sa berãyo. Ya mo gipai re asa Yona asa ko nibihe nga aboro nika berãha nga zire nebi du nga ko? Ani ainongo ho te. Ono gu ini ani he nga rago aangbanga ti Yona mbiko gupai nga agu aboro re asa gayo berã watadu mbiko gu nga Yekova ainipai fuyo te. Ono rago agberẽ tiko ni kerehe, ko kini bira tiko, na rukö ki moipai kpotoyo. Ono Yekova abi wenepai kindi ku kpoto gi gako nebi yo re. Kuba gupai nga Yekova fu mbusa fu Yona tipa gi gako zanga irisa re, ko asanako zezeredi ki ya: “Ru he aru foro mo zingi?” (Yona 4:4) Ya mo Yona akaragapai? Ziazia Kekeapai apenga ha wo te.

16. Rogo gini agene rengbe aboro ka bihe nga runga ga Mbori mangapai te, na ginipai rengbe ani ka wirikaha ti ga Yona gbegberẽ kpiapai?

¹⁶ Si taata ani saringbanga Yona tipa gako mangapai, ono si naida ani tingidi gupai nga dungu aregbo ga Mbori mangapai naarunga bangiri aboro ya. Kura aboro naabihe nga kura aregbo kinaho ka Yekova aka na gbegberẽpai ka si mangingo ya watadu ka ko agbarasi gbegberẽ aboro ni kina ipo. Aguyo nabihe a nga ka Yekova aima ye na digida gi zegino re bakuruyo. Ga Yona kpiapai natingida rani na gupai nga ho Yekova Mbori amanga gupai ni adanga bangirani ya, ani du arunga gaani bipai ya, angianga ko ya.

17, 18. (a) Ginipai Yona amangihe fuo guari ko Nineve yo? (b) Gu iiriwoapai Yekova amangihe na nagbanga asa Yona ko du wai?

¹⁷ Yona aguari Nineve yo kini ndu ku uroyo. Ko adua wiri basura ki sungu tiihe kini ngana Nineve. Isoke ko aapido Yekova kindi ko gbarasihe. Ginipai Yekova amangihe tipa ka yugopai fuko ko du na inapai?

¹⁸ Rogo kura yuru sa, Yekova asa nagbanga si kuru ti sende. Yona azingi wiso ki bihe si nawa wenengai kurii gako basura yo si kini fu wene nzereme fuko. Rago angba tiko ni kerehe. “Yona awasa gbe” mbiko gu nagbanga re, isoke ko aberẽhe nga si nayugopa  ga Mbori maku kuriko. Ono tie, Yekova asa gu nagbanga re si kuri ti sende angianga tipa ka batasa ko be faa uru watadu ka zeresa gako zinga ya. Ko aidi ka yugo nyanyakipa pai fu Yona. Sidu, ko amangi gu kura iiriwoapai berewe. Ko akedi gbirẽ u ye ka gbarasa gu nagbanga re si ki ugu. Fuoho, ko ki kedi “yuge garã naye uroyo, uru ki nizo ri Yona gbe, he ki nimaki ko amaka.” Rago agberẽ ti Yona ni kerehe, ko ki sana Mbori berewe ko di ungako kusayo ko ki kpi.—Yona 4:6-8.

19, 20. Wai Yekova asa Yona ko berẽ wenengai nibipa nagbanga?

¹⁹ Yekova asana Yona berewe ki ya: “Ru he aru foro mo zingi tipa wawa nagbanga?” Kuba gupai nga Yona sa berãko, ko aya: “Ru he aru fere mi zingi sa kina kpio.” Regbo ada tie tipa Yekova yugupai fu Yona.—Yona 4:9.

²⁰ Mbori asa Yona ko berẽ wenengai. Ko aya fuko wẽ rungo nagbanga namanga ko nga gu nakuru nisaha yuru, zanga Yona rũhe arũ watadu sonosaha. Mbori adigisi fugoko ki ya: “Ka mi aini nga pai fu Nineve te? nga gu bakere bakporo re, du aboro  rogo ho wa 120,000 nga agu yo aina nga pa kparaka kumbabeyo ti garebeyo ya, na rimbasa zogozogo anya gbe rogo ho a?”—Yona 4:10, 11. *

21. (a) Wai Yekova ayugu nyanyakipa pai fu Yona? (b) Wai rengbe gu pangbanga du tipa Yona ka undo rani ani wisigi tirani wenengai?

²¹ Oni nabi gupai Yekova ayuguhe fu Yona na nagbanga re? Wiripai ho Yona amangingo ho tipa ka sonosa gu nagbanga re te. Ono tipa Yekova, ko nafu unga fu aboro Nineve na ko naariga yó, a wa ko amangaha tipa kura ahe dunduko nga gu ko afuhe. Ka Yona aru wai ka bi bangisa nagbanga na kikiipaha susi unga aboro 120,000, kodihe na rimbasa zogozogo anya? Anga si aduwo mbiko gupai nga Yona aaberã kina pa tiko te? Ani naino gipai re a ti gupai nga nunga nagbanga aziko mbiko kina gupai nga si aundoko. Anga padu ko na zinga mbiko Nineve adu a mbiko gupai nga ko aaberã kina pa tiko nga zee nika zioko te? Gu pangbanga du tipa Yona rengbe ka undo rani ani wisigi tirani wenengai. Da du dagbarani pai arengbanga ka manga tipa ní wa gure ya? Si naida ani du na tambuahe mbiko gupai nga, Yekova naraba rani ka ani niberẽnga kina pa tirani gbe ya, ani du na nunga, na kidu na inapai, a wa du ko.

22. (a) Wai Yona awirikipai ti ga Yekova yugopai nga ga tatamana nibipa inapai? (b) Ginipai si aida ani wirikihe dunduko ti gu pangbanga du tipa Yona?

²² Gu sanahe nakura tie nga, Ya mo Yona awirikipai ti gupai Yekova amangihe re? TGu kitabu Yona akehe digi na gu sanahe Yekova asanako na ni re zanga karagapai kuti ni. Kura aboro rengbe ka berãha nga Yona aakaraganga pai kuti ga Yekova sanahe te. Ono gu rengo du nga, karagapai kinaho. Si nga gu kitabu re nitihe. Yona du nitiko nake gu kitabu du rimoko riihe re. Oni berẽnga pako awere wa ko aga ku rogo gako ringara ki sungu sande ka ke gu pangbanga re. Gu regbo re gu kumba re adu ni boro umbasitise na ni boro tatamana. Ko ata kehe tigaha kini wo ti riko mbiko gako aingahe, gako basasangba, na gako nyakarii. Nirengo, Yona aima wirika nyanyakipa pai ti ga Yekova yugopai nga ga tatamana. Ko aima wirika wai kadu na inapai. Ani amangaha wo?—Oni gedi Matayo 5:7.