1. Tipagine gu nebi nangia Daniere angba ti ni ti aBabero?

 GU NEBI nangia Daniere angia kina paranga boro ho aBabero adi ko ni ni ziziboro ku Babera yo ko ki du tuturũ ti Yerusarema. Wa vura duhe nga Daniere adu kindi ni paranga ko, aBabero aima inopai tipa ko. I abi gupai nga, kpoto Daniere adu ni bawenehe na ko aye rogo nyanyakipa riikporo. (1 Sam. 16:7) Si du nga agu andu apai aBabero araba ko ti ni tipa ko naamangasunge kua bakindo yo.—Dan. 1:3, 4, 6.

2. Wai du Yekova aabi Daniere? (Yezekere 14:14)

² Yekova aima kpinyemu Daniere, angianga mbiko wai ko aangera ti kpotoko watadu gako bangiriba ya, ono mbiko gu ngbatunga boro gi paranga kumba re asia kadu nga ni. Ni rengo, ho Yekova ape gupai ni nga Daniere adu wakina Noa na Eyobo, si nawiraha wa garã Daniere adu ho gbua wa 20, sidu, Yekova abi gi ruru paranga nangia Daniere re nga ko adu ni ruruko wakina Noa na Eyobo nga aguyo nairisi Mbori ni ruruyo tipa dungu agarã. (Bam. P. 5:32; 6:9, 10; Eyo. 42:16, 17; oni gedi Yezekere 14:14.) Na Yekova aandu kindi kumbatayo kaa kpinyemu Daniere rogo gako raka yo naabaha.—Dan. 10:11, 19.

3. Gini apai ani nika sakapai tipaha rogo gi kekeapai re?

³ Rogo gi kekeapai re, ani nika sakapai tipa asino Daniere ue nga gu nasa gupai nga Yekova naakpinyemu ko. Ni bambataha, ani nika sakapai tipa agu asino re dunduko ni basasa na ki fugupai tipa agu aregbo ko ayuguhe ti ni. Fuo gure, ani nika bi gupai naundo Daniere ko sonosi agu asino re. Ni yangaraha, ani nika sakapai tipa wai rengbe ani ka wirika ko. Wa vura duhe nga i ake gi kekapai re fu paranga aboro, ani dunduko naima rengba ka wirikapai ti ga Daniere kpiapai.

4. Waigu Daniere ayugu wingbaduse? Oni funga kpiapai.

⁴ Agu aboro du na wingbaduse ima rengba kadu na gunde, ono i ambunga gene fuhe si ká na yo ti manga gupai du ni ruruhe  te. Daniere angia gu paranga kumba naadu na bakere wingbaduse. Oni bingo agu aregbo ue ko ayugu wingbaduse ti ni. Si nawiraha wa ko ayugu wingbaduse fuo agarã wa ue fuo aBabero gbarasi Yerusarema. Bakindo Nebukadenesara arari gbegberẽ musumo tipa bakere kpiahe. Ko afu gu zinahe nga, gako aboro tatamana kodihe na Daniere pepa gu musumo fuko ko ararihe gbiati gupai gu musumo re ayugoho, ka i aamanganga gipai re ya, ko nika imo yo dunduko. (Dan. 2:3-5) Si aaida Daniere mangipai niipo; ka si adu nga wo yo dungu aboro narengbe ka kpi. Ko arimi “ku dimoyo ki sana bakindo ko ringbisi rago fu ko, ko kusi sangba musumo fu bakindo.” (Dan. 2:16) Gipai re nayugo gupai nga Daniere adu na wingbaduse gbiati idapase. Ngba gini gene? Baibiri apenga gupai nga Daniere asakirogo amusumo yo mbata te. Ko asana abakureako—arimoyo nga ga aBabera angia Sadaraka, Mesaka, na Abedenego—“i sana Mbori tipa inapai tipa gi okooko pai re.” (Dan. 2:18) Yekova aima karagapai kuti agu akparakpee re. Na ga Yekova undo, Daniere asakirogo ga Nebukadenesara musumo yo. Si ki sa gupai nga ka Daniere na abakureako kpingo ya.

5. Gini kura asada nga ga wingbaduse Daniere agbiatiko na ni?

⁵ Tingbafuo bete regbo susi fuo Daniere sakirogo gu musumo yo naadu tipa bakere kpiahe, gu kurapai amangi berewe naaida Daniere yugu bakere wingbaduse. Nebukadenesara arari kura gbegberẽ musumo berewe. Gi musumo re adu tipa bakere ngua. Daniere ayugu wingbaduse ki sakirogo gi musumo yo re fu bakindo, ko ape gupai fu bakindo a nga ko nika da ni irapopo tipa bete regbo na ko adu nga ni bakindo ti gu regbo re te. (Dan. 4:25) Bakindo aima rengba ka berã gupai nga Daniere angia vura ko. Ono wa si avura du wo, Daniere ayugu wingbaduse na ki sakirogo gu musumo yo re.

6. Ginipai narengbe ka undo Daniere ko du na wingbaduse?

⁶ Ginipai naundo Daniere ko du na wingbaduse rogo gako raka yo naabaha? Nirengo, ho Daniere adu ni tooni, ko aima wirikapai ti gu wene kpiapai nangia ga nako na bako. Zanga kapa, i adegetuyo kuti agu arugapai Yekova afuhe fu agu aYisaraere nangia avunguagude, na i aima ayugo ga Mbori aNdiko fu wiriyo. (Pa Rug. 6:6-9) Daniere aima ino gu ga Yekova aNdiko naadu Bawe gbiati gu futufutuapai  naadu tipa agu aNdiko re, ni kpiapai, ko aima ino guhe si anaaida Yisaraere rihe na guhe si aidanga ni rihe ya. b (Pa Mot. 11:4-8; Dan. 1:8, 11-13) Daniere aima wirikapai tipa gupai namangi ga Mbori aboro mbata kusayo na ki ima ino gupai namangiyo ho i naagianga sangba Yekova ni ya. (Dan. 9:10, 11) Agu apai namangi rogo ga Daniere raka yo dunduko asa ko ko du na gu kido nga Yekova gbiati gako amaraika du na bakere ome tiyo nika songoda ko asongoda.—Dan. 2:19-24; 10:12, 18, 19.

7. Gini kurapai berewe naundo Daniere ko du na wingbaduse? (Oni bi sura a.)

⁷ Daniere aima wisigopai tipa ga Mbori asangbanebi kodihe na gu sangbaanebi nangia ga Yeremaya. Rogo gu wisigopai yo re, Daniere aye ka ino gupai kusa nga, gu gbanga zio nangia ga aYudo ku Babera yo aima mbeda ka digo. (Dan. 9:2) Daniere abi gupai nga afugo Yekova aima da ti rengo na si ki nyakasi gako kido kuti Yekova, na agu aboro du na nyanyaki kido kuti Mbori ima rengba kadu na bakere wingbaduse. (Oni ringbisinga ha na ARomo 8:31, 32, 37-39.) Gu paha anyaki anyaka gbe nga, Daniere anaamanga kparakpee fu Yekova dedede. (Dan. 6:10) Ko anaakusa pa gako aingapai fu Yekova na kini pepa gako abipai fu Ko. Na Daniere asanahe tipa undo. (Dan. 9:4, 5, 19) Ko angia boro wakina rani, sidu, i aavunganga ko na wingbaduse te. Ono ko asonosi gi sino re mbiko wisigopai na manga kparakpee na kini kido kuti Yekova.

8. Waigu rengbe ani ka sonosa wingbaduse?

⁸ Tipa ani sonosi gu sino nga ga du na wingbaduse, ginipai si aida ani mangihe? Avungurani ima rengba ka pe gupai furani nga ani du na wingbaduse, ono ka i fu nga gi sino re furani wa gu i naafu aũkumbo te. Tipa ka gbia gu sino nga ga wingbaduse, si wakina wirika vovo birĩ mangasunge. Gene sa rengbe mo ka ino gu birĩ sunge re wenengai ngbaha nga nibi mo gu mangaapai wenengai nga ga bayugupai na ki asadi ka wirika gani kpiapai. Wakina gure, ani nawirika wai kadu na wingbaduse ni bi ani wai kura aboro ayugo gi sino re na ani ki wiriki gayo kpiapai. Sidu, ginipai ani nawirikihe be Daniere? Wakina ko, si naida ani ini Fugo Mbori wenengai. Si naida ani sonosi nyanyaki pagume na Yekova nifura ani fuko dedede kina boro kpotorani yo. Na si naida ani kido kuti Yekova, kidu na gu kido nga ko na kina rani. Na ho gaani idapase nika du ni ngba asada, ani nika du na wingbaduse.

9. Waigu ani agbia undo ti du ani na wingbaduse?

⁹ Ani nagbia undo ti du ani na wingbaduse ngba dungu agene. Oni bingo gu kpiapai nga ga Ben. Ko andu ku sukuru yo Germany yo nga gu ba aboro dunduko aidi kuti gupai rogoho nga ahe akuru nisaha, ko kini bihe nga agu apangbanga du rogo Baibiri yo tipa kusa ahe rengo ngaha te. Rogo kura uru sa, i afu momu fu Ben nga ko ru mbatayo barangba gako riko ka sakapai tipa ndu gupai ko naidi ti ni kuti gupai nga, raka aenganga nisaha te. Ko adu na wingbaduse na ki pe gupai fu aboro dunduko ko aidi kutini. Sangbanaha angia gine? Ben aya, “Gimi bayugupai adegetuko wenengai na ko arogo agu awaraga ni dunguhe mi amangisunge na ni tipa ka songoda gimi ida na ko ki fukuhe nibasasa fu agude dunduko rogo gimi riko.” Waigu agu agude naadu rogo ga Ben riko amangipai? Ben aya, “Badungu yo aima degatuyo kuti gupai mi aapehe na i ape gupai nga rago ima ngbatiyo na mi.” Wa ga Ben kpiapai ayugoho, kura aboro nidu adu na irisa dedede fu agu aboro du na wingbaduse. I ima rengba ka undo  kura aboro i ye ka ino Yekova. Si ni rengo nga, ani na wene nduapai berani ka sonosa wingbaduse.

10. Ginihe nga du ni ruruse?

¹⁰ Rogo Baibiri yo, gu pa-Ebere nga “weneringise” watadu du ni ruruse na “bangabanga nyemuse,” si nayugopa gu nyemuse Mbori ayugoho fu abakureako. I namangasunge amanga a na gu fugo re tipa ka yugopa gu nyemuse ga Mbori amoyambu ayugoho dagbayo. (2 Sam. 9:6, 7) Yekova naida gupai nga ani du ni rururani fuko a. Gaani padu ni ruruse ima rengba ka nyaka gbe wa regbo nikaa susa. Ani bingo wai ga Daniere padu ni ruruse anyaki gbe.

11. Gini asada nga ga padu ni ruruse Daniere agbiatiko na ni mbuko ni gbinza ko? (Oni bi gu sura duti kpotoho.)

¹¹ Badungu aregbo adu kinaho rogo ga Daniere raka yo si aaida ko yuguhe singia ko nika nye ni ruruko fu Yekova watadu ko anyenga te. Ono ko agbiatiko na kere asada ho garãko aima susa 90 ni. Ti gi regbo re, aMadaio na aParaso aima zio Babera na Bakindo Darayawesa naazogarago. Gu kikindigi pa aboro naamangasunge fu Bakindo Darayawesa aima soga Daniere na ka i adu nga na irisa tipa gako Mbori ya. Sidu, i ataburo tipa i imi Daniere. I asa bakindo ko moi fuo beko ti ndiko nga gu nika asada Daniere singia ko anye ni ruruko fu Mbori watadu fu bakindo. Gupai si aaida Daniere mangihe tipa ka yugo gako padu ni ruruse fu bakindo angia ka kodatiko na aboro dunduko ki mbu manga kparakpee fu Yekova tipa aˈuru 30. Daniere asia kadu ni ruruko fu Yekova. Ni sangbanaha, i aba ko ku sima abahu yo. Ono Yekova afu mosoro fu Daniere tipa padu ko ni ruruko ni batasa ko be abahu. (Dan. 6:12-15, 20-22) Waigu rengbe ani ka nye ni rururani fu Yekova wa gu Daniere amangihe?

12. Waigu Daniere anye ni ruruko fu Yekova?

¹² Tipa ani du ni rururani fu Yekova, si naida ani du na nyanyaki nyemuse tipa ko. Daniere anye ni ruruko fu Yekova mbiko ko aima kpinyemu gu Bako gbe du ngbangbaturũ yo. Zanga kapa, Daniere adu na gu ngbatunga nyanyaki nyemuse tipa Yekova re mbiko ko adi regbo ka berãkurii asino Yekova na kuriipa wai ko ayugoho. (Dan. 9:4) Daniere aberẽ a kurii gu weneapai dunduko Yekova amangihe fuko na fu ga Ko aboro na ko adu na tambuahe tipaha.—Dan. 2:20-23; 9:15, 16.

13. (a) Gini aasada nga ga padu ni ruruse gaani paranga aboro agbiatiyo na ni? Oni funga kpiapai. (Oni bi sura a.) (b) Wa i nayuguhe rogo vidio, waigu rengbe mo ka karagapai ho kura aboro asanahe ni singia aDezire Yekova nasongoda agu aboro nasia ka pekafuo gu ngbatunga gene raka nga kumba ima rengba ka dia kurako watadu dee ima rengba ka dia kurari?

 ¹³ Wakina Daniere, agu aboro ke gaani paranga aboro kirikiri nga agu aboro adunga na irisa tipa Yekova na gako arugute ya. Na ngbatunga agu aboro re nasoga ai gu boro asoga nape gupai nga ni nakpinyemu Mbori. Agu akurayo naˈasada ka sa gaani paranga aboro ka i du nga ni ruruyo fu Yekova ya. Ni kpiapai, oni bingo gupai namangi gu paranga kumba du rimoko nga Graeme, naraka Australia yo. Ko agbiatiko na kere kpakarapai ho ko adu ni sukuru yo. Ga yo nayugupai asana gu riko ko adu rogoho tipa wai rengbe yo ka mangapai ka si du nga bakurea yo pe gupai fu yo nga ni nga baagburu. Nayugupai ape gupai nga, agu aboro dunduko idi kuti gupai nga si wenengai kumba di kumba watadu dee di dee na si wenengai abakurea yo du wo, i ru rogo gu kura papara bambu kuba ni; agu aboro kaa songoda nga abakurea yo kuti gu ngbatunga gene raka re ya, i rukuba ni. Graeme aya, “Agude dunduko rogo gimi riko naaru ka songoda gupai re kpara kusayo ti kina re na kura Dezire Yekova sa naaru rogo gu ba nga gu naasongoda nga gu ngbatunga gene raka re ya.” Gipai re aima ye kadu ni kere kpakarakpakaraha na si kini idi Graeme yuguhe singia ko ni ruruko fu Yekova. Ko aya, “Tipa agu asaa dunduko ani adihe na gu nayugupai re, gu kura agude riko gbiati gu nayugupai re apeke gbegberẽ afugo furani ni kerehe. Mi amangi asadatise tipa ka nyakasapai ku bara gimi idapase ngba zezeredi gene, ono boro ho nadege tuni kuti gupai mi apehe te.” Gi asada nga ga padu ni ruruse re adu na gini sangbanaha kurii Graeme? Ko aya, “Rago aangbanga tire ho gimi agude riko aapeka gbegberẽ afugo ni fere te, ono mi adu na bakere ngbarago nga mi anye niruru re fu Yekova na ki songodipai ku bara gimi aida yo.” c

14. Gini gene sa rengbe ani ka nye ni rururani ngbaha fu Yekova?

¹⁴ Wakina Daniere, ka ani kpinyemu Yekova ni bakerehe, si nika sa gupai nga ani du na bakere nyemu ka nye ni rururani fuko. Ani nasonosa ngbatunga gu nyemuse re ni wirika ani pai tipa asino Yekova. Ni kpiapai, ani ima rengba ka wisigo agu ahe ko ambakadihe. (Rom. 1:20) Ka mo aaida ka nyakasa gamo nyemuse na irisa tipa Yekova, mo ima rengba ka geda gu guru kekeapai ninaakura nga, “Ya Mo I Akusihe Akusa?” watadu ka bi avidio. Mo ima rengba a ka geda agu aburosua nga Was Life Created? gbiati The Origin of Life—Five Questions Worth Asking. Oni bingo gupai paranga wirina sa du Denmark yo du rimori nga Esther apehe tipa agi awaraga re: “Gu sakarogopai yo du yo ima du ni bawenehe. Agu aburosua re apenga gupai foro si aida mo idi kuti ni te; si nape kina agu arengo duho na ki mbu ro mo mangi diaberã.” Ben, i nipe pa ko kusayo aya: “Agi awaraga re aima nyakasa gimi idapase. Si ayugu gu gopai fere nga, Mbori nakusi unga.” Fuo mo wisigi agi awaraga re, si nawiraha wa mo nika ida aida kuti gupai Baibiri apehe ho si aya ni we: “Mo gaani Gbia nga gaani Mbori, re mo are na dia taarimo na irisa na tandu, bambiko mo nafu ahe dunduko.”—Yugo. 4:11. d

15. Gini kura gene sa rengbe ani ka sonosa mbembedi pabakure ngbaha na Yekova?

¹⁵ Gu kura gene rengbe mo ka nyakasa gamo nyemuse ngbaha tipa Yekova nga, ni wisigo mo pai tipa Wiriko nga Yesu. Paranga wirina ni dee du rimori nga Samira, naraka Germany yo aima manga gipai re. Ri aya: “Mi aye ka ino Yekova  gbe mbiko Yesu.” Ho Samira adu ni ni gude, ri aarengbanga ka rugatiri na gupai nga Yekova rengbe kadu ni bakureari na ko ima kpinyemu ri te. Ono ri aima rengba ka rugatiri na pa wai Yesu aabi apai. Ri agbia kurapai kuti ni nga, “Mi akpinyemu Yesu mbiko ko anaazio bakure na aboro na kini kpinyemu rukutu agude.” Wa ri aawirika pai ni bakerehe tipa Yesu, ri aye ka ino Yekova na kini kpinyemu ko. Tipagine? Ri aya: “Mi aye ka rugatire na gupai yeeye nga, Yesu awiriki Bako ngba rengberengbe gene. Dungu apai du tipa yo kina sa. Mi aye ka rugatire na gupai nga, gure nangia gu ndupai sa nasa gupai nga Yekova kedi Yesu ku auru kpotosende, tipa ka saha taata fu aboro i ini Yekova wenengai.” (Yo. 14:9) Ka mo aaida ka nyakasa gamo pabakure na Yekova, tipagine ka mo aadianga regbo ti ni ka wirika agu apai dunduko rengbe mo ka wirikaha tipa Yesu ya? Ka mo mangihe wo, gamo nyemuse tipa Yekova gbiati gamo padu ni ruruse fuko nika nyaka gbe.

16. Waigu ani agbia undo ti nye ani ni rururani? (Atambuahe 18:25; Mika 6:8)

¹⁶ Ka si du nga ani ni rururani fu kura aboro, ani ima rengba gbia gu mbembedi abakure du ni ruruyo furani. (Ruta 1:14-17) Kurii gure, agu aboro du ni ruruyo fu Yekova na ndupai beyo tipa ka gbia gu zereda nga ga kpotose yo. Tipagine? Mbiko Yekova kidohe kadu ni ruruko fu agu aboro du ni ruruyo fuko. (Oni gedi Atambuahe 18:25; Mika 6:8.) Mo berẽnga kurii gipai re—wa vura duhe nga ka i ringbisi rani kuti Bakusiahe du na tandu apai dunduko ani na pa rani tooni ti gako, ko ima kidohe ka kpinyemu rani ti aregbo dunduko! Na ho du ani ni na gi mbembedi pabakure na Yekova re, asada ho, watadu rungosiro, zavura kpio ka kpara rani na ko te. (Dan. 12:13; Rk. 20:37, 38; Rom. 8:38, 39) Nairiwo wai duhe ni nyanyakipa pai tipa ani wiriki Daniere na ki nye ni rururani fu Yekova!

17-18. Gini kurapai berewe rengbe ani ka wirikaha be Daniere?

¹⁷ Rogo gi kekeapai re, ani wisigipai gbua tipa asino Daniere ue. Ono kura dungu apai kinaho kindi rengbe ani ka wirikaha beko. Ni kpiapai, Yekova ayugu dungu yuguyuguapai na amusumo fuko, na Ko afu gu tandu fuko nga ko naasaka rogo sangbaanebi yo. Badungu gi sangbaanebi re ima digisotihe. Agu akuraha na futufutuapai rogoho nga gu sangbanaha nika du na maapai kurii ai boro auru kpotosende.

¹⁸ Rogo gu kekeapai ngbefuo gere, ani nika wisigo asangbanebi ue nga gu Daniere akehe. Pa ruga ani tirani na ni ima rengba ka undo rani awere ani mangi agu adiaberã nga ga tatamana singia ani nga paranga aboro, watadu sosono aboro. Agu asangbanebi re ima rengba a ka nyakasa gaani wingbaduse gbiati padu ni ruruse tipa ani mbakaditirani tipa gu asada du furani barambeda kumbatayo.