1, 2. Wai du gu pangbanga du tipa Tony ayugo gupai nga boro ima rengba ka manga aˈariapai rogo raka yo?

KURA kumbagude sa nga Tony asono zanga bako ti ni. Ko angia gude sukuru sinia yo (secondaire), ono ka nyemu wirikapai adunga tiko gbe ya. Ko aaberãpa mbu sukuru mbata fu ko nyasihe. Ti digido aposo, Tony anaandu kaa bi vidio na kini di regbo na abakureako. Ko aangianga boro zuu te, na gupai nga ga dia angua kuti kpotoseyo aaziongo baha tiko a te, ono ko aadunga na maabangirise rogo raka yo te. Na ko aakapa akapa singia Mbori kina ti ni. Rogo kura uru sa, ko agbia aDezire Yekova ue ni arogotise na ko ki pekepa gako akapa fuyo gbiati agu asanahe ko adu na ni. I afu agu aburosua fuko ue nga​—The Origin of Life​—Five Questions Worth Asking gbiati Was Life Created?

² Ho agu arogotise re aye ni berewe fuo Tony rogo kura uru, gako berãpai aima ariatihe. Ko aima geda agu aburosua i afuhe fuko re ni kerehe, akpoto ngbaha ki kutukpa dunduko. Ko aya, “Mbori duwa ka ko du ti ni.” Ko atona wisigo Ziazia Kekeapai, na gako bipai tipa raka kini tona ariatihe yeeye. Mbata fu Tony tona wisigo Ziazia Kekeapai, ko anaangarãnga sukuru yo te, ono fuo tona ko wisigo Ziazia Kekeapai, ko kini da ni ngangarã gude sukuru yo. Iriwoapai aima ti ti gu kumba naangerakurii gu sukuru Tony adu rogoho. Ko aya fu Tony wẽ, “Mo ima manga bakere  ariapai rogo gamo mangaapai yo na mo ima da awere ni ngangarã gude sukuru. Ya mo si wo mbiko gupai nga mo nakoda tiro na aDezire Yekova?” Tony akaragapai fuko ki ya ii, na ko ki mangi wene dezirepai fuko. Tony aima nyasa gako sukuru na ko areme nga bazakigene gbiati moundo abaakumba. Ko na ngbarago a nga Yekova du ni boro nyemuse awere nga Bako.​—Tam. 68:5.

3. Gini rugute Yekova afuhe fu paranga aboro?

³ Gu pangbanga du tipa Tony natingida rani na gupai nga Yekova naberãpa paranga aboro aberã nirengo. Paranga aboro, Yekova naida gupai nga oni du na ndikidi diabese gbiati ngbarago rogo raka yo. Sidu, ko naruga roni nga: ‘Oni nitíngidi pa Bamangironi ti rago parangaroni.’ (Batu. 12:1) Taatapai nga ha ka manga gipai re rogo gi zegino re te. Oni tie, si nga gupai naima rengba ka manga. Na gu undo nga ga Mbori, oni ima rengba kadu na diabese rogo raka yo, angianga kinaho sa du oni ni ni paranga roni ya, ono rogo gaoni raka yo naabaha. Tipa ka undo rani ani rugutirani na gipai re wenengai, ani nika sakapai tipa gupai naundo aYisaraere i di Ringara Mokido, gbiati gupai nafu ome fu Davide ko dibe Goriata.

4, 5. Gini nyanyakipa pai rengbe ani ka wirikaha ti wai aYisaraere adibe aKanano na wai Davide adibe Goriata? (Oni bi agu asura duti tonatonaha.)

⁴ Ho aYisaraere aambeda ni ku Ringara Mokido yo, Yekova aaruganga yo nga i raba tiyo tipa kada ni wene abasovura na ki mbakaditiyo wenengai ka sovura te. (Pa Rug. 28:1, 2) Kuba gure, ko agumba gupai fuyo nga i gisangba gako arugute na kidu na kido kutiko. (Yos. 1:7-9) Gu rugute Yekova afuhe fu aYisaraere re aima rengba ka ngera bangiri aboro wa gupai adunga rogoyo ti ni ya! Ono tie, gu rugute re angia bawene rugute kisusi, bambiko Yekova aima undo yo i dibe aKanano rogo agu avura yo i asoho na yo. (Yos. 24:11-13) Nirengo, si naida gupai nga boro du na idapase tipa ka giasangba Mbori, ono gu idapase re naye na diabese ti aregbo dunduko. Gipai re aima du ni rengo bakuru kusayo, na si ni kina rengo areme a.

⁵ Goriata angia kere basovura, na bagizoko adu wa ametere biata, na ko kidu na kere aũvura beko. (1 Sam. 17:4-7) Ono tie, Davide adu na ahe beko ue: barioko gbiati idapase kuti gako Mbori nga Yekova. Ho Davide aya ni wẽ ko naida ka sovura na Goriata, agu aboro naadunga na idapase ya aima rengba ka bi Davide ni iragbatätä. Ono tie, ka pe guhe nga rengo, Goriata du nangia iragbatätä.​—1 Sam. 17:48-51.

6. Ginipai ani nika sakapai tipaha rogo gi kekeapai re?

⁶ Gu kekeapai naadu mbata fu gere asakipai tipa apai biama nga gu rengbe ka ye na bakere ngbarago gbiati diabese furani rogo raka yo. Agu apai re angia, mbiisa gaani azingo nga ga toro, manga bakure na agu aboro nakpinyemu Mbori, maa agu asásá nga ga toro, gbiati bi gu ranirii Mbori nafuhe furani na nyanyakipaha. Rogo gi kekeapai re, ani nika fura berewe tipa gu kura agene rengbe ani ka gbia undo ngbaha ti manga agi apai re. Tipa ka manga gipai re, ani furanga tipa bete abangua arengo rogo Atambuahe 16.

7. (a) Waigu rengbe mo ka ino gu boro naberãpa agu apai nga ga toro? (b) Ga Davide “siasia he” aakoda ginihe, na sangbanaha angia gine?

⁷ Gu boro naberãpa agu apai nga ga toro, ni na idapase kuti Mbori na ni na gu bipai du Mbori na ni tipa apai. Ni nangera koyo du Mbori ni tipa ko yugu gene funi rogo apai yo na ni ima diaberã kaa giasangba ko. (1 Kor. 2:12, 13) Davide angia wene kpiapai nga ga gu boro naberãpa agu apai nga ga toro. Ko abibia ki ya: “Yekova sia mi ko ni gi siasia he na gi inga.” (Tam. 16:5) Gu ga Davide “siasia he” re aakoda gako mbembedi pagume na Mbori, nga guko ko afutiko kubeko. (Tam. 16:1) Sangbana gipai re angia gine? Ko akepai ki ya, “Mbisimore . . . pusiapusia.” Nirengo, he aadunga ho naafu bakere ngbarago fu Davide kisusi gako dawedawe pagume na Mbori te.​—Oni gedi Atambuahe 16:9, 11.

8. Gini apai rengbe ka saro mo du na ndikidi ngbarago rogo raka yo?

⁸ Agu aboro namaa berãyo gbe fuo agu apai nga ga ngbarago gbiati aũkumuko, i agbianga gu ngbatunga ngbarago Davide agbiaha te. (1 Tim.  6:9, 10) Kura wirina sa Kanada yo aya, “Ndikidi ngbarago ayengo ti guhe ani agbiaha rogo raka yo te, ono si naye ti guhe ani afuhe fu Bafu wene agamahe dunduko, nga Yekova Mbori.” (Yak. 1:17) Nirengo, sonosa idapase kuti Yekova na kini irisiko nga gupai nika sa rakaro si du na rogoyo ti ni na ki fu ngbarago foro. Wai du rengbe mo ka sonosa gamo idapase? Si naida mo naadia regbo na Yekova ni geda mo Fugoko, ni dia mo regbo kuti bi agu ahe ko akusihe, na ni berã mo kurii asinoko, kodihe na gako nyemuse tipa ro.​—Rom. 1:20; 5:8.

9. Waigu rengbe mo ka mbu Fugo Mbori si me ro kina wai si ame Davide?

⁹ Ti kura aregbo, Mbori nayugo nyemuse koyo du ani ni ni ruga ko rani kina wai baagude ninaaruga awirini. Davide aima dia ngbatunga gu rugute re kugume. Ko aya: “Mi sambua Yekova nayugo pa apai fere; kpotore yo naruga re na yuru.” (Tam. 16:7) Nirengo, ko anaaberã kurii ga Mbori aberãpai, kini saha ni gako na kini mbuhe si me ko. Ka mo amanga kina gu bangisapai re ni idapase, gamo nyemuse tipa Mbori nika kio gbiati gu nyemupai du mo na ni kaa giasangbako. Berewe a, mo nika nyaka rogo toro yo. Wirina du rimori nga Christin aya, “Ho mi naamanga wetekapai ni na kini berẽkurii gupai mi agedaha, mi nidu na gu berãpai nga Yekova ake agi apai re tipa kina re!”

10. A wa duhe rogo Yesaya 26:3, gini aundo duti du ni gu boro naberãpa agu apai nga ga toro?

¹⁰ Ho du mo ni ni gu boro naberãpa agu apai nga ga toro, Mbori nafu inohe foro gbiati dudungurobipai ni sa ko ro mo naabi gi zegino re gbiati gupai du kumbatayo tipaha kina wai ko abihe. Tipagine Mbori afu gu ngbatunga inohe re ti ni foro gbiati dudungurobipai? Ko naida gupai nga mo moi agu apai du na nyanyakipaha mbatayo rogo gamo raka, kini mangi wene adiaberã, na kini ngere tipa raka kumbatayo na kido! (Oni gedi Yesaya 26:3.) Wirina naraka Amerika yo du rimoko nga Josua, aya, “Du mbembedi na Yekova nasa boro ni naabi apai dunduko rogo gaha ndikidi bangiriba.” Gipai re nga rengo, na si naye na ngbarago!

11. Waigu Davide ayugupa wai ka manga ndikidi abakure?

¹¹ Oni gedi Atambuahe 16:3. Davide aima ino wai ka gbia ndikidi abakure. Rago ‘anaangba angba’ tiko gbe mbiko zioko bakure na agu aboro naakpinyemu Yekova. Ko afura tipa abakureako ki ya i nga “ziazia aboro” mbiko gupai nga gayo mangaapai adu ni gigirihe na ni ruruhe. Gu kura bake papara Atambuahe adu kinaho naadu na kina gu bangisa bipai re nibipa sia abakure. Ko akepai ki ya: “Mi nga badia ngbanya na agu yo dunduko nagunde ti ro, nga agu yo naka kuti gamo andika.” (Tam. 119:63) A wa ani abihe rogo gu kekeapai naadu mbata fu gere, mo ima rengba a ka gbia dungu wene abakure dagba agu aboro yo nagunde ti Yekova na kini gisangbako. Na si aidanga abakureamo du sa nga kina agu aboro du garãyo wa gamo te.

12. Mburu gu pabakure naadu dagba aDavide na Yonatana aaru riipa gine?

¹² Gu bake apapara Atambuahe nangia Davide aasianga abakureako sa kina dagba agu aboro yo garãyo adu wa gako te. Ya mo mo natingida rimo gu boro nangia mbembedi bakurea Davide? Rimoko angia Yonatana. Gu pabakure naadu dagba aDavide na Yonatana, si nga pabakure sa dagba gu wene pa abakure yo du paha rogo Ziazia Kekeapai yo. Ono ya mo mo iningo gupai nga Yonatana angia unvuru fu Davide na agarã wa 30? Sidu, ginipai nasa yo i du ni wene abakure wa gure? Mburu gayo pabakure aaru riipa idapase kuti Mbori, du na irisa dagbatiyo, gbiati gupai nga i aabi gayo wene asino na nyanyakipaha, wa gu sino nga ga wingbaduse i dunduko ue ayuguhe ho i aasovura ni kuti avura Mbori.​—1 Sam. 13:3; 14:13; 17:48-50; 18:1.

13. Waigu rengbe oni ka manga badungu abakure? Oni funga kpiapai.

¹³ Wakina aDavide na Yonatana, rago ima rengba ka ‘ngba tirani’ gbe mbikopa kpi ani nyemu agu aboro nakpinyemu Yekova na kini yugu gayo idapase kutiko. Kiera, nga guri naima iriso Yekova tipa agarã, aya, “Mi ima manga pabakure na aboro rogo apapara zegino dunduko, na i nga  agu aboro du rogo gu ngbatunga asino raka duni bakiakia.” Ka mo mangi kina gu bangisapai re, mo nika bi wai nitiro Fugo Mbori gbiati ziazia toro akoda rani sa rogo zegino dunduko.

14. (a) Ginipai rengbe ka undo ro mo moi agu asásá du ni wenehe? (b) Gini apai kura paranga aboro apehe nibipa gayo asásá?

¹⁴ Oni gedi Atambuahe 16:8. Iriso Yekova nangia gupai Davide anaamaa berãko tipaha rogo gako raka yo. Mo ima rengba a kadu na ngbarago rogo raka yo ka mo moi mangasunge fu Yekova ni bambatapai rogo gamo raka yo na kini moiko ku berãro yo ho mo amaa asásá ni. Wirina du rimoko nga Steven aya, “Ho mi amaa sásá ni ki da ti ni, na ki bi agu aˈariapai mi namangihe, si nafu kina ngbarago fere.” Kura paranga wirina ni boro Germani nga guko namangasunge awere fu Yekova rogo kura ringara aya, “Ho mi nika gbinza ni, mi aidanga ka ngera kusayo ka bi gupai nga agu apai dunduko mi amangihe adu tipa kina re te.” Ani na maabangirise nga kina gu bangisa berãpai re du mo na ni a. Ka si du nga mo na kina gu bangisa berãpai re, mo naamangasunge na gu tandu mangaapai du mo na ni tipa ka fu irisa fu Mbori na ka manga apai fu kura aboro. (Gara. 6:10) Mo moi asásá, na ki sana Yekova rogo kparakpee yo tipa ko undo ro mo da ti ni. Ko nidu na ngbarago ka karagapai kuti gu ngbatunga akparakpee re.​—1 Yo. 3:22; 5:14, 15.

15. Gini asásá rengbe mo ka maaha? (Oni bi gu sanduki nga, “ Agu asásá Rengbe Mo ka Maaha.”)

¹⁵ Gini asásá rengbe mo ka maaha? Mo ima rengba ka maa agu asásá du wa fu akaragapai zanga gedaha ageda ba agu adunguratise yo nga ga aKristano, mangasunge abazakigene, watadu mangasunge Betere yo. Mo ima rengba ka asada ka wirika vovo fugo tipa gupai nga ka mangasunge fu Yekova rogo kura ringara. Barak, nga kura paranga wirina sa du tingba mangasunge Kindo ti aregbo dũ aya, “Ho mi naazinga ni wiso na aˈuru dũ na gupai berãre yo nga mi nafu omere fu Yekova naabaha, mi nidu na gu ngbarago ka kura sunge afungaha fere ya.”

16. Wai du Davide aabi ga Yekova andiko gbiati gako arugute, na tipagine?

¹⁶ Oni gedi Atambuahe 16:2, 4. A wa ani aabihe rogo gu kekeapai naadu mbata fu gere, ga Mbori ruru andiko gbiati gako arugute nafu ranirii rogo gu gene yo nga si naundo rani ani sonosi nyemuse tipa gupai du ni wenehe gbiati sogote tipa gupai duni ni gbegberẽhe. (Amosa 5:15) Ho gu bake apapara Atambuahe nangia Davide ape gupai ni du rogo Atambuahe 16:2 nga, “wenepai  adu nga fere susi ro te,” gupai ko aaida ka pehe nga Yekova du nangia Mburu gako weneapai dunduko. Davide aima manga bakere ome tipa ka wirika gako Mbori, na kini kpinyemu agu apai Mbori akpinyemuhe. Davide aima sonosa sogote a tipa agu apai du ni gbegberẽhe bangiri Mbori. Agu apai re aakoda irisokpiahe, nga gu mangapai napayasipa aboro na kini di gu taarimo kusayo si aida Yekova gbiaha.​—Yes. 2:8, 9; Yugo. 4:11.

17, 18. (a) Ginipai Davide apehe nibipa gu gbegberẽ asangbanapai zire irisombori aye na ni? (b) Ginipai nasa gupai nga “rungo nge” fu aboro areme?

¹⁷ Ti agu aregbo i aakeka Ziazia Kekeapai ti ni, ziree irisombori dedede anaakoda kere wasiwasi kodaba. (Osea 4:13, 14) Zanga kapa, ngbatunga gu irisombori re anaangba angba ti dungu aboro. Ono si anaayengo na nyenye ngbarago te. Si anaaye na kurapai kia! Davide aya, ‘Rungo aima nge fu agu aboro naasia kura ambori.’ Agu aboro re aima ye a na bakere rungo kurii badungu agude. (Yes. 57:5) Yekova aima soga gu kere gbegberẽ mangaapai re! (Yere. 7:31) Zanga kapa, ka si adu nga mo adu kinaho ti gu regbo re, ka mo aima du na bakere tambuahe ka avunguro adu na idapase kuti Yekova na kini gisangbako.

¹⁸ Areme a, ziree irisombori nabi wasiwasi kodaba ni gupai adunga pai ti ni ya, zavura pa kodaba dagba kumba na kurako watadu dee na kurari a. Gipai re nasa aboro i naabihe nga i na kina ranirii beyo, ono tie, sangbana gu mangaapai re areme kina wai si adu ti agu aregbo i aakeka Ziazia Kekeapai ti ni. (1 Kor. 6:18, 19) ‘Rungo nange’ kina kumbatayo fu agu aboro namanga agu apai re, na si ima rengba kadu nga mo nabi gipai re abi a. Sidu, paranga aboro, oni degeturoni fu gu Baroni du ngbangbaturũ yo. Oni rugutironi wenengai na gupai nga ho oni agiasangbako ni, si tipa kina gaoni wenepai. Oni moi gupai ku berãroni yo nga gu sangbanapai manga gbegberẽpai aye na ni ima kio kisusi gu ngbarago boro agbiaha ti ni tipa wiri guru regbo. (Gara. 6:8) Joshua, i nifura tipa ko kusayo aya, “Ani ima rengba ka mangasunge na gaani ranirii kina wai ani aidaha, ono mangasunge na ni ngba gbegberẽ gene ayengo na ngbarago te.”

19, 20. Gini amaku napido gu paranga aboro du na idapase kuti Yekova na kini gisangbako?

¹⁹ Yesu ape gupai fu apefuoko nga: “Ka oni nye na gi pai, oni du adu tie ni gimi abawiriki ni rengo; oni aína rengo aina, ki ra ni rironi be rengo.” (Yo. 8:31, 32) Gu ranirii Yesu aafura tipaha re nakoda ranirii be zire pambori, zanga du na inohe, gbiati manga sangbaatoro. Na kura badungu apai kinaho si akodaha a. A wa ani nabihe, si nika koda gu ranirii akoda nika du kumbatayo Ziazia Kekeapai ayambaha nga, “gu [ranirii] nga ga awiri Mbori.” (Rom. 8:21) Mo ima rengba ka hia gu ngbatunga ranirii re awere, ni ‘nye mo rogo ga Kristo pai yo,’ watadu rogo gako ayugopai yo. Rogo gi gene re, mo nika ye ka ‘ina rengo’ angianga ni wirika mo kina wiriki wirikihe sa ya, ono ni raka mo a kutini.

²⁰ Paranga aboro, oni naabi gu ranirii Mbori nafuhe furoni na nyanyakipaha. Oni naamangasunge na ni ngba wene gene, manga oni he wo nika undo roni oni mangi agu adiaberã awere nika saroni oni raki gu raka du ni wenehe kisusi kumbatayo. Kura paranga wirina sa aya: “Manga paranga boro sunge na gani ranirii ngba wene gene naundo bakere gbe ho si aida ni mangi nyanyakipa adiaberã ni kumbatayo, wa agu nga diaberã tipa gbia wene sunge watadu manga diaberã singia ka manga rogatise watadu ka nye zanga manga rogatise tipa bete regbo.”

21. Wai du rengbe mo ka nye ngba gu gene nandu koyo du “ndikidi unga” ni?

²¹ Rogo gi zegino re, guhe aboro ayambaha nga wene raka ni kina guruhe gbua. Boro ho ini gupai nika manga gba te. (Yak. 4:13, 14) Gu wenepai gbe rengbe mo ka mangaha nga ka nye ngba gu gene nandu ko yo du “ndikidi unga” ni, nga nyenye unga. (1 Tim. 6:19) Rengo ngaha nga, Mbori amanganga rani ngbaome ani ndu ngba gu gene re te. Ani du si aida ani mangi siapai. Mo sa Yekova ni gamo “siasia he.” Mo naabi gu “wene ahe” ko nafuhe foro na nyanyakipaha. (Tam. 103:5) Na mo du na idapase nga ko ima rengba ka fu bakere “ngbarago” foro “nye anye kindi.”​—Tam. 16:11.