HO Garãre adu ni nga 12, mi abi gupai nga nyanyakipa he kina bere si aida mi gamuhe. Ti regbo bakere dunguratise, wirina asana re singia mi naida ka tungusapai. Mi aidihe nga, “Ii,” wa si avura du vurũ nga mi aatungusanga pai mbata te. Ani andu ku rogo gu dagbarago nga ga tungusapai, ko ki fu rukutu awaraga fere naafura tipa ga Mbori Kindo. Ko ki ya: “Mo fura na agu aboro du ku gii gene bani, na mi nikaa fura na aguyo du kubani.” Na gunde rogo re yo, mi atona ka tungusapai kporo na kporo, kina ngbare naazere ka bi gupai nga, mi anyasi gu rukutu awaraga re ni kina boro ipo. Nirengo, dungu aboro aima kpinyemu guhe mi aagamaha fuyo re.

I abatika re rogo gu garã nangia 1923 rogo gu gbata nga Chatham, Kent, du England yo, na mi asono rogo gu zegino naahi be agu aboro du na bakere gberãrago. Gu Bakere Vura namangi re, si aadigisongo gu kidohe si afuhe fu aboro nga si nika sa zegino ni wene ba te. Avungure adu a na gberãrago be agu abavugahe nangia ga Baptist yo nga agu aboro naadu na bakere nyemu kina agu apai ngbatiyo. Ho garãre adu ni wa ribua, navungu re atona kaa ndu ku rogo gu bambu Abawiriki Ziazia Kekeapai anaamanga gayo “adunguratise” rogoho, nga agu aboro nadi gu rimo kuriyo kusa nga aDezire Yekova. Wirina sa ni dee anaayugo Ziazia Kekeapai furani nga agude rogo gu buku nangia The Harp of God. Rago aima ngba tire na gupai mi aawirikaha re.

Wa mi angia sosono gude, rago aima ngba tire tipa kaa fu maabangirise fu aboro rogo Fugo Mbori yo. Wa mi avura kaa ndu kaa tungusapai na kini mangihe kporo na kporo, mi awiriki ka tungusapai a be kura aboro. Ni kpiapai, rogo kura uru sa, ho sosono wirina sa gbiati re aandu ni na angbagida ku rogo gu dagbarago nangia ga tungusapai, ani asusi bavugahe sa na mi ki ya: “Meme nandu yo re.” Gu wirina re arugusi gako ngbagida na ki sana re ani sungu na ko rii ngua naadu sande ho. Ko aya: “Da fu pagbia foro mo ni saringbanga aboro ni ameme? Si naida ani du na ngbarago tipa ka fu wene pangbanga fu aboro na ki mbu Yekova ko sapungbanga yo.” Mi aima wirikapai ni bakerehe tipa gu ngbarago nga ga gamahe rogo agu agarã re.—Mt. 25:31-33; Amo. 20:35.

Gu kura sosono wirina ayugu gupai fere nga tipa ka gbia ngbarago rogo gamahe yo, si naida ani hipai ni gbangaha. Diako anaaidanga na aDezire Yekova te. Ti gu kura regbo, ko ayambu re ku kpuko yo tipa riahe. Ri adu na bakere zinga tipa ka bi gupai nga ko natungusapai, ri ki tona ka zumudo rani na sai (chai). Kuba gupai nga ko zingi kuti ri, ko arogodihe ki karagaha kubaha yo. Fuo agarã kusa, Mbori aima fu mosoro fuko tipa gako hipai ho ri azi bapatiza ni ki da ni Dezire Yekova.

 Gu nyemupai naadu ti re nga ka fu maabangirise fu aboro tipa raka kumbatayo atona ka sona, na mi gbiati nina azi bapatiza rogo gu gbata nga Dover rogo Marungu 1940. Ringara aNgirisi atona ka sovura kuti Germani rogo Mbirinvuo 1939 ti gu regbo garãre adu nga 16. Rogo 1940, mi aru ngbadimo kaa bi akutu asekere naadu na bakere gberãrago wa i aasusa na tarambiri. I angia agu aboro nabati ba gu vura namangi rogo gu gbata nga Dunkirk. Ngera yo ayugongo ho nga i na maabangirise te, na mi aida ka pe gu pangbanga nga ga ga Mbori Kindo fuyo. Kusa rogo gu garã re, Germani atona ka bafa abombu (abombe) kurii ringara aNgirisi. Ayuru dunduko mi anaabi atiyara vura (avion) nga ga Germani si ni susi barii gaani dagba rago. Agu abombu re anaapaa, mo kini gihe agia wa si ati, na kini ba bakere gunde ti aboro. Ho rago agiri ni ani kuru ku zegiyo, rago naabaha i aima gbarasaha. Si asa re mi bi gupai nga ga Mbori Kindo nga yangara maabangirise fere tipa raka kumbatayo.

Mi atona gu raka nzunzu nga gu naasa re mi du na ngbarago rogo gu garã nangia 1941. Mi anaamangasunge rogo gu ba akurungba nga Royal Dockyard du rogo gu gbata nga Chatham ni gu boro nawirika ka mbakada kurungba, nga gu wene sunge naima du na wene mosoro ti ni. Ga Yekova amoyambu aima rugatiyo na ni tona bakuruyo nga si aidanga Kristano sovura kuti gu kura aboro-ringara te. Rogo gu garã nangia 1941, ani aima rugatirani na ni nga si aidanga ani mangi sunge fu gu basunge nga ga abundu a te. (Yo. 18:36) Wa si adu nga gu ba akurungba re aambakada agu akurungba nga ga vura, mi adiberã nga regbo ima da fere mi mbu gu sunge re tipa ka mangasunge tungusapai ti aregbo dunduko. Gimi bambata sunge adu ringara aNgirisi yo rogo gu gbata nga Cirencester, nga gu bawene gbata du rogo gu ba nga Cotswolds.

Ho garã re ada ni 18, i aba re ku bambukiso yo tipa adiwi ribua mbiko mi aka ka mangasunge abanzengere. Bakere gunde azi re ho i akisi ngbadimo bambukiso ni fuore na mi ki bi tire nga mi nisare. Ono si aimanga te, ababanda bambukiso gbiati zizi aboro ki tona ka sana re tipa gu ndupai i zi re ti ni, na mi ki sakipai fuyo tipa gimi idapase.

Ho mi akuru ni bambukiso yo, i asana re nga mi ndu fuo Leonard Smith * tipa ani tungusipai na ko rogo agu agbata naadu rogo gu papara ringara nga Kent. Naatona rogo 1944, akutu atiyara na agu abombu rogoho atiwi ku rogo gu papara ringara nga Kent. Ani adu kina boro tii gu gene atiyara anaandu rogoho bangbanda gu papara Putu naadu kutiibe aNazi na London. Agi atiyara naana ndu na bombu re, i anaayambaha nga doodlebugs. Si angia gu tua naaba bakere gunde ti aboro, mbiko  ho boro ani gi woro tiyara ni si naru, a wa ani anaagiaha dedede, boro aima inoho nga fuo bete asekonde, gu tiyara re nika ti na ki su. Ani awiriki Ziazia Kekeapai na kura aborokporo sa naadu bisue. Ti gu kura aregbo, ani anaasungo tii gu mbisa yo i ambakadihe rogo marã yo nga gu i ambakadihe tipa si bandayo ka bambu gburuwa. Agu aborokporo re naabayo dunduko azi bapatiza niyangaraha.

Tingbafuo vura nyasi, mi angia bazakigene tipa agarã ue Ireland ku sudiyo. Mi ainongo wai Ireland adu kia ti England te. Ani andu kporo na kporo kini sanahe tipa bambu rame, kini ya ani nga amokedi na ani nakparaka amagazini bangiri agene. Gure nga “mumungopai” ka mangaha rogo gu ringara nga ga aKatoriko re! Ho gu kura kumba aserekpo rani ni ka manga rani gbegberẽ, mi agumbaha fu kura borisi, ko ki ya fere: “Ginipai tie mo naida gu kumba re mangihe?” Ani ainongo ho nga agu abavugahe naadu yo aima du na bakere ome tiyo te. I ado agu aboro kusayo ti sunge naadia gaani abuku, na i ki kusi rani kusayo tii agu abambu ani aaraka rogoho.

Fuo bete regbo, ani aini gupai nga ho ani adani rogo vovo ba, gupai ngba nga ani tungusipai tuturũ ti gu ba ani araka rogoho, ka tungusapai kina rogo gu ba gaha bavugahe adu kia. Niyangaraha, ani ki ndu fuo agu aboro naadu mbembedi. Rogo gu gbata nga Kilkenny, ani anaawirikapai na kura paranga kumba sa bara biata rogo poso sa wa si avura du nga ndurumo aboro aaserekpo rani vurũ. Sidu, yugo gu rengo du rogo Ziazia Kekeapai yo aima ngba tire, si du mi afu tire ti ni i raba re ni mokedi rogo Gu Sukuru Nga ga Girada.

Tingbafuo gu wirikapai naadu tipa adiwi bisue New York yo re, ani biama dagba agu aboro namangi gu sukuru nga ga Girada re, i akedi rani ku rogo gu wiri umba kisanga nga ga gu baime nga Caribbean. Rogo Ngbangba 1948, ani aguari New York City yo na gu kurungba bagizoho adu nga ametere 18 nga gu rimoho angia Sibia. Mi aandunga mbata na kurungba te, sidu, mi aima du na bakere ngbarago. Boro sa dagbarani yo nangia Gust Maki angia bawene ba gbe kurungba. Ko ayugu bete apai furani tipa wai ka gbe kurungba, wa ngbatunga gu nga ka tumba apupo ho na kini zogoho, ka rugusa kombasi si niyugu bara rago nzunzu, na wai ka ndu na ni ho wege aya ni. Gust agbe gaani kurungba rogo kere bavugumo tipa aˈuru 30 daho ani adani Bahamas yo.

Tingbafuo ani tungusipai tipa bete adiwi rogo gu rukutu akisanga nga ga Bahamas, ani andu rogo kurungba ku rogo gu kisanga nga Leeward na gu kisanga nga Windward, nga gu du bakioho nga amairo 500 (akirometere 800) tona rogo gu kisanga nga Virgin Islands du mbembedi na Puerto Rico na ki ndu mbembedi ku Trinidad yo. Tipa agarã bisue, ani aatungusapai gbe kina rogo agu akisanga nga agbaria nga gu aDezire Yekova aadunga rogoho ya. Ti gu kura aregbo, ani anidi dungu aposo adia zanga keda waraga watadu ka bi agu awaraga aboro anaakedaha furani. Ono ani aima du na bakere ngbarago ka tungusa fugo Yekova rogo aringara ti ngba gango baime!—Yere. 31:10.

Ho ani anida ni pangba ime, paye ani anaagbe berã agu aboro naadu rogo agu agbaria re, na aboro kini dunguratiyo ka ino ada du nangia ani. Gu kura aboro kinaho naabingo ba gbe kurungba watadu pusi boro mbata ya. Agu aboro naadu rogo agu akisanga re angia wene sino avurumbori nga aguyo naima ino Ziazia Kekeapai wenengai. Dedede, i anaafu iwo atĩo, avoka, gbiati awande furani. Vuru gaani kurungba yo adu ni kina wiri umbaha tipa kaa ra yo, ka manga riahe, watadu ka zunda aroko, ono ani anaaraka rogoyo kinawo.

Ani anigbe kurungba ku pangba ime na ki ndu ka tungusapai fu aboro rogo gu uru re pitipiti. Ani anigumba  gupai fuyo nga gumbapai nika manga nga gu du mburuhe rii Ziazia Kekeapai. Fuani, tingba nyemu, ani anita gu nzoro naadu ti gaani kurungba. Si aima iriwo ka bi aboro i niye. Agu abaro i aaye imaha adu wakina akerekuru nazora rii agangara yo. Ti gu kura regbo, aboro aye wa kama sa, na i ki sungu na ani tipa gbanga regbo da ku yuru na kini sasanahe. Bika abia aima ngbatiyo, sidu, ani akeke afugo kura abia nga ga Kindo na ki kparakaha tiyo. Wa agurani biama amangi ome ka dia ndu bia, aboro atona ka uka na ni kina sa nga izogbo. Gure aima ngia regbo ngbarago nirengo!

Tingbafuo ani nyasi wisigo Ziazia Kekeapai, kura abawiriki Ziazia Kekeapai anaape rani ku rogo kura akporo tipa ka wirikapai yo berewe a. Wa vura duhe nga si anaaida ani ndu mbatayo fuo dia ani bete aposo rogo kura arago, ani anaasana agu abawiriki Ziazia Kekeapai dedede naadu na bakere nyemupai nga i wirikipai na gu kura aboro daho ani nika karagatirani ni. Si aima ngba ka bi wai agu akurayo anaadia gayo sunge na nyanyakipaha.

Areme, badungu agu akisanga re ima hi bee gu wene aba agu aboro ninaata ka biko arago andu ku rogoho, ono ti agu aregbo naadu re, gu yangada ahe naadu yo angia kina agbuduru, ngume baime, na angua mbiro. Dedede, ani anaatanga rogo akisanga yuru. Kindigi atĩo anaandu pati gaani kurungba, na gu yangarapai boro anaagiaha nga woro gaani kurungba si nide ime. Ho diwi anaaki ni ku bangiri ime si anaasaha si ngere wakina gu gene naandu nga pĩĩ.

Tingbafuo ani tungusipai rogo akisanga tipa agarã bisue, ani andu na gaani kurungba ku Puerto Rico yo tipa ka ariaha na gu naamangasunge na makana. Ho ani adani yo, mi agbia bawene degude nangia mokedi rimori angia Maxine Boyd na ani ki tona ka kpinyemu tirani. Ri angia zaaza natungusi wene pangbanga tona kinaho ri adu ni tooni. Kusa, ri amangisunge amokedi rogo gu ringara nga Dominican Republic daho gu zogarago nga ga aKatoriko ado ri ni yo rogo 1950. Wa mi aagbe kurungba, i ambugene fere mi sungu Puerto Rico yo tipa kina diwi sa. Si adu nga barambeda, mi nika ndu na kurungba ku rogo akisanga na kidu yo tipa bete agarã. Sidu, mi aya fu tire, ‘Ronald, ka mo aida gi degude re, si naida mo mangipai ni ipo.’ Tingbafuo aposo biata, mi asana ri tipa rogatise, na ani ki mangi rogatise fuo aposo sita. I afu sunge amokedi fere na Maxine Puerto Rico yo, sidu, mi aata nga berewe na gu vovo kurungba re te.

Rogo 1956 ani atona ka manga gu sunge nga ga gu babiapai ninaata ata kaa biko adungurati. Badungu awirina angia airarungo, ono ani adu na nyemu ka ndu kaa biyo. Ni kpiapai, rogo gu gbaria nga Potala Pastillo, kura angbadimokporo adu kina yo ue nga ga aDezire Yekova na badungu agude rogoho, na mi anaavudo kpangi fuyo. Mi ki sana kura tooni degude sa rimori angia Hilda singia ri na nyemu ka tungusapai na ani. Ri ki ya: “Mi na nyemuhe, ono gene bere te. Rakata ho bere te.” Ani ki ngbe rakata furi na ri ki tona kaa tungusapai na ani. Fuo dungu agarã kusa rogo 1972, ho Maxine gbiati re andu ni ku rogo gu Betere du Brooklyn yo, wirinarani nga degude nanyasi Gu Sukuru Nga ga Girada barambeda aye fuo rani. Ri aima mbeda ka ndu tipa gu sunge i afuhe furi Ecuador yo, na ri aya: “Ya mo oni iningo re? Mi nga gu tooni degude naadu Pastillo yo rakata aadunga beri ya.” Hilda du naadu! Ani aima du na bakere ngbarago na ani ki tona ka kpara!

Rogo 1960 i asana rani ani mangisunge rogo gu be-basunge nga ga Puerto Rico, nga gu naadu rogo wiri tooni gbanga bambu rogo gu bagbata nga Santurce, San Juan. Ti tonatonaha, mi gbiati Lennart Johnson naamanga badungu agu asunge naadu yo. Ko gbiati diako nangia gu bambata aDezire Yekova naadu Dominican Republic yo, na i aima ye ku Puerto Rico yo rogo 1957. Kusa, Maxine anaamangasunge na agu asanahe aboro anaasanaha tipa amagazini naaye fuyo, si aima susa akutu sa rogo poso sa. Ri adu na ngbarago ka manga gi sunge re mbiko ri aaberãpa agu aboro dunduko naagbia gu riahe nga ga toro.

Gu sunge nga ga Betere ima ngba tire, si nga gu raka nga ga futise. Ono anga si zanga akpakarapai te. Ni kpiapai, ti regbo gu bambata bakere dunguratise nga ga dungu aringara naamangi Puerto Rico yo rogo 1967, ome agu asunge i afuhe fere aima furii omere. Nathan Knorr naangbe kumbatayo dagba aDezire Yekova ti gu regbo re aye ku Puerto Rico yo. Ko aberẽhe tigako nga mi sungu asungo gbua zanga mbakadapai tipa tarambiri si tindi agu amokedi naaye rogo kura aringara, wa vura duhe nga mi aima manga mbakadapai. Kusa, ko afu nyanyaki rugute fere tipa mbakadatise na ki ya rago ima gberã tiko na mi. Mi aaidanga ka tikango na ko te, ono mi abihe nga ko aaruganga tiko na mi te na rago ki gberẽ tire tipa wiri bete regbo. Ono wa si avura duwo, ho mi gbiakuti Maxine agbia Wiriba Knorr ni, ko ayambu rani ku dimo kpuko yo na ki mangi riahe furani.

 Ho ani adu ni Puerto Rico yo, ani aima ndu ki bi gimi aborokporo England yo bara dunguhe. Buba aadianga rengo kugume ho ani agi rengo ni na nina te. Ono ho abagumbapai anaaye ni Betere yo, nina anaayamba yo i nisungu kpuraniyo. Buba abi wai agu ababiapai nga ga Betere yo re adu na umbasitise kia ti agu abarumbatayo rogo pambori naima soga ko agarã kusayo. Niyangaraha, rogo 1962 ko azi bapatiza na ki da nga Dezire Yekova.

Diare nga Maxine akpi rogo 2011. Mi nangera kumbatayo ka bi ri berewe ti regbo zingabekpio. Gu berã re nafu ngbarago fere nirengo! Vuru agu agarã yo 58 ani araki na Maxine sa, ani aima bi ga Yekova aboro Puerto Rico yo bangeyo nisono ti wai aDezire Yekova adu mbata nga 650 ki da ti 26,000! Fuani, rogo 2013 i akodi gu be-basunge nga ga Puerto Rico na gu be-basunge nga ga Amerika, na i ki sana re mi mangisunge Wallkill, New York yo. Tingbafuo mi raki rogo gu kisanga nga Puerto Rico tipa agarã 60, mi abi tire wakina gu boro i avungu ni kina yo. Ono si angia regbo fere ka ndu ku mbatayo.

Rago nangba tire kindi namangasunge fu Mbori Betere no. Garã re ima susa 90 awere, na gimi sunge nga kaa ngarasa avuru Betere wa gu babanda akandoro nga ga toro ni. I agumba gupai fere nga tona ti gu regbo mi aye ku Wallkill no, mi ima ndu fuo aboro bangeyo naima susa 600. Gu kura aboro naaye ka bire naida ka fura tipa gayo akpakarapai watadu gu nga ga gayo aborokporo. Agu akurayo naasana re tipa rugute tipa wai kadu na diabese tingba gayo sunge Betere no. Berewe a, agu akurayo mangi rogatise barambeda nagbata arugute tipa rogatise. Agu akurayo i nakaraga yo i ndu kaa tungusapai. Mi naadega ture fu agu aboro dunduko nafura fere, na ho daha adani, mi naape gupai dedede fuyo nga: “‘Mbori nakpi nyemu kina gu boro nagama he esuesu.’ Sidu, mo du na ngbarago kina ti ngba gamo sunge. Si fu Yekova.”—2 Kor. 9:7.

Gu kpakarapai du tipa kadu na ngbarago Betere yo nga kina gu du rogo arago dũ: Mo duwa ka mo gbe berãro tipa gu ndupai nyakipa gupai ti ni mo amangaha. Agu asunge dũ ani amangaha Betere yo nga ziazia asunge. Si naundo “kangara moyambu” i fu gu riahe nga ga toro fu awirina rogo zegino dũ. (Mt. 24:45) Ka ani vura ka mangasunge fu Yekova kina rogo gini ba vurũ, ani na amomu berani ka sambuoko. Ani gbianga ngbarago agbia ti gupai ko asana rani ani mangihe, mbiko “Mbori nakpi nyemu kina gu boro nagama he esuesu.”