1, 2. (a) Wai du zegino akparaka kina kumbatayo? (b) Gini asanahe ani nika karagapai kutini rogo gi kekeapai re?

WIRINA ni dee rogo gu papara Putu du ku sudiyo nga guri naaberãkurii pa wai ri adu mbata kusayo, aya, “Naatona kina ti gu regbo mi adu tooni, mi anaabi kina iraira mangaapai. Sidu, mi aima soga gu zogarago naadu rogo gimi ringara, na mi ki tona ka songoda agu aboro naabihe nga si naida ariapai mangi. Tipa dungu agarã, mi adu zaatu na pabakure na kura bamoi sa.” Wirina ni kumba rogo gu papara Afirika du ku sudiyo aabi zuu mbata ni gupai ruaru. Ko aya, “Mi aidi kuti gupai nga ngbatunga re naangba kisusi kura angbatunga dunduko, na mi ki rimi ku rogo kura riigbu sa nga ga birĩ-zogarago. I ayugupai furani ani naaimo avurarani na abaso, na zavura agu aboro nangia ngbatungarani nga aguyo naasongoda gu kura ariigbu nga ga birĩ-zogarago kia.” Wirina ni dee bebere Putu yo aya: “Mi adu na iraira bipai tipa kura aboro, na mi anaasoga ai gu boro naaningia boro kura ringara kia, watadu gani pambori anidu kia ti gimi.”

² Rogo zegino areme, badungu aboro na abipai wakina gu agu awirina re adu na ni mbata. Badungu ariigbu nga ga birĩ-zogarago namangasunge na zuu ka gbia ranirii, agu abipai ni bakiakia du aboro na ni tipa birĩ-zogarago nakio kina kumbatayo, na rogo dungu aringara, sogote kuti ayeaye nakio kina kumbatayo. A wa Ziazia Kekeapai aima fura tipaha kumbatayo, ngbatunga aboro dunduko rogo gi yangara  areme re ni agu aboro “aidanga ka giatiyo na kura aboro ya,” NW. (2 Tim. 3:1, 3) Wa duhe nga kparakaro nakio rogo zegino kina kumbatayo, wai du rengbe aKristano ka banda gayo kodatise? Ani ima rengba ka wirika dungu apai ni wisigo ani wai Yesu amangipai kuti gupai namangi rogo bambata kama agarã ho gupai nga ga birĩ-zogarago aye ni na akpakarapai ku dagba aboro. Ani furanga tipa memeapai biata: Tipagine Yesu aka ti ni ka rimiso tiko ku rogo agu ariigbu yo nga ga birĩ-zogarago? Wai du ko ayugu gupai nga si naida ga Mbori amoyambu ne songoda agu apai nga ga birĩ-zogarago? Na wai du Yesu ayugu gupai furani nga mangapai na zuu kuti kura aboro arunga te?

3, 4. (a) Gini amaabangirise nga ga birĩ-zogarago aYudo adu na ni ti rago Yesu? (b) Wai du gupai re adu na maapai kurii ga Yesu abawiriki?

³ Badungu agu aYudo Yesu aatungusapai fuyo aaida ka gbia ranirii be Roma. Gu ga aYudo Abanzengere nangia ga pambori yó asa gi berãpai re si du ni bakerehe dagba aboro. Badungu agu abanzengere re aapekafuo agu aberãpai nangia ga Yuda boro Gariraya. Ko angia ziree Masiya nga guko nanangi badungu aboro rogo bambata kama agarã. Gu ga aYudo bakeke kuru apangbanga nangia Yozefasi ape gupai nga gi Yuda re “angarasi avuru gako ringara i samungu, na ko anaabisira yo ki ya airagunde nangia yo mbiko gupai nga i aafu mara-ngbeti fu aRomo.” ARomo kini imi Yuda. (Amo. 5:37) Zavura gu kura ga aYudo abanzengere atona mangapai ni zuu tipa kada ti gayo asasa.

⁴ Kupati agu abanzengere re, kungbo aYudo aapido paye Masiya nga guko i aaberãha nga ko nika du ni boro birĩ-zogarago. I adu na gu maabangirise nga ho Masiya nika ye ni, ko nika ye na taarimo ku rogo gayo ringara gbiati ranirii be gu gonga nga ga aRomo. (Rk. 2:38; 3:15) Badungu aboro aaberã gupai nga Masiya nika sigira Kindo asigira auru kpotosende rogo ringara aYisaraere. Fuo sigirako ho, agu amirioni aYudo nagbandaka ku rogo kura aringara ki rengbe ka yego ku rogo gayo ringara. Oni tingidi gupai nga regbo adu kinaho sa Yoane Bafu Bapatiza asana Yesu ki ya: “Gu ni naye nga mo, [watadu] ani ka ngera ti gu kura ni?” (Mt. 11:2, 3) Si ima rengba kadu nga Yoane aaida ka ino singia gu kura boro nika ye aye berewe nga guni nika mangapai kuti agu amaabangirise dunduko nangia ga aYudo. Agu abawiriki ue nagbia Yesu fuo zingako be kpio ngbagene Emau aima du a na amaabangirise tipa Masiya, nga gu i aabingo ho si nadigisi tihe ya. (Oni gedi Ruka 24:21.) Fuo gure ngbutuko, ga Yesu amokedi asanako ki ya: “Gbia, mo agása ga aYisaraere ngbi fu yo wa du rago re?”​—Amo. 1:6.

5. (a) Tipagine aboro Gariraya aaida Yesu du ti ni ni gayo bakindo? (b) Wai du Yesu arugu gayo berãpai?

⁵ Zanga kapa, gu ngbatunga maabangirise aboro adu na ni tipa Masiya re du nasa aboro Gariraya i idi ka maa Yesu ni gayo bakindo. I adu na gu berãpai nga Yesu nika du ni wene bakindo kisusi. Ko angia gu boro naaima ino fugo wenengai; ko aahusa akaza; na ko aima rengba ka fu riahe fu agu aboro gomoro aamanga yo. Fuo fu Yesu riahe fu akumba bangeyo adu wa 5,000, ko aima ye ka ino gupai naadu rogo aboro yo. “Yesu ki nimo ka ina ha ya i nikaye ka zia ko, ka sa ko ni bakindo, ko ki di tiko berewe ku ri bagangara yo ni sa ko.” (Yo. 6:10-15) Rogo gu uru nangbefuo gure pavuru Baime Gariraya, si nawira gupai nga gu nyemupai i adu na ni re, betehe aima zera. Fuani, Yesu kini sakipa gako sunge fu gu ndurumo aboro re. Ko aye ka fu undo nga ga toro fu aboro, angianga ga borose ya. Ko ape gupai fuyo nga, “Ka oni mángi nga sunge tipa gu riahe nago ago ya, kina gu riahe nye anye sa gu nyenye unga.”​—Yo. 6:25-27.

6. Wai du Yesu ayuguhe ziazia nga ko aaidanga ka zogarago auru kpotosende no te? (Oni bi gu sura duti tonatonaha.)

⁶ Ngbutuko mbata fu kpi Yesu, ko aye ka ino gupai nga kura apefuoko adu na gu berãpai nga ko nika sigira Kindo asigira auru kpotosende no Yerusarema yo. Ko arugu gayo berãpai nipe ko pa gu sanza fuyo nga ga mina. Si ayugu gupai  nga Yesu, nga guko nga, “gbia” nika nduandu ku rogo kura ba ki di gbanga regbo koyo. (Rk. 19:11-13, 15) Yesu aima pe gupai a fu agu airangbii nga ga Roma yo nga ko aaidanga ka rimiso tiko ku rogo agu apai yo nga ga birĩ-zogarago te. Pondio Pirato asana Yesu ki ya: “Bakindo aYudo nga mo?” (Yo. 18:33) Si nawira gupai nga Pirato aagunde agunde nga Yesu nika ye na vunduvunduapai nga ga birĩ-zogarago, nga gupai Pirato anaabaka bangiriko na ni rogo gako zogarago yo naabaha. Yesu akaragapai ki ya: “Gi ngbi aenga nga rogo gi zegino te re.” (Yo. 18:36) Ko aarengbanga ka rimiso tiko ku rogo agu apai yo nga ga birĩ-zogarago te, bambiko si adu nga gako Kindo nika du ngbangbaturũ yo. Ko ape gupai fu Pirato nga gako sunge auru kpotosende no angia “ka du ni dezire rengo.”​—Oni gedi Yoane 18:37.

7. Tipagine rengbehe kadu ti ni ni mbumbuhe ka ne songoda agu ariigbu nga ga birĩ-zogarago zavura kpotorani yo?

⁷ Ho ani arugatirani ni na pa gaani sunge ziazia wa kina gu Yesu arugutiko na pa gako, ani nane songoda ai gu riigbu nga ga birĩ-zogarago, zavura kpotorani yo. Gipai re arengbanga kadu taata te. Gu kura Babiapai ninaata ata ape gupai nga, “Gu nyemupai du aboro na ni rogo gaani rago tipa ariapai mangi nakio kina kumbatayo. I na rukö tipa gayo ringara, na i naberã gupai nga ka i gbia ranirii na gayo aboro ki tona zoga yo, raka yo nadu ni bawenehe gbe. Si ni pa ngbarago nga, awirina ima banda gayo kodatise nga ga aKristano ni maa yo berãyo gbe sa tungusa gu wene pangbanga nga ga Kindo. I nangera koyo du Mbori ni ko nyasiriipa iraira mangaapai gbiati gu kura akpakarapai ani agbiatirani na ni.”

8. Oni funga kpiapai nga ga gu iraira mangaapai agu aYudo naadu rogo bambata sa kama agarã agbiatiyo na ni.

⁸ Ho aboro abi iraira mangaapai ni si nimangi, si nasayo dedede i rimisi tiyo dudunguro ku rogo agu apai yo nga ga birĩ-zogarago. Ti rago Yesu, fu marã-ngbeti angia gupai naasa badungu aboro i rimisi tiyo ku rogo agu apai yo nga ga birĩ-zogarago. Gu boro Gariraya nangia Yuda i nipepa ko kusayo asamungu zaatu kuti Roma mbiko gupai nga aRomo anaake aboro tipa i naafu marã-ngbeti zanga kpa. Si anaaida avuru Roma, kodihe na agu aboro naagia Yesu naafu marã-ngbeti tipa dungu ahe, wa agu nga bagibagiahe, dagbangua, gbiati akporo. Na gupai nagberesi apai berewe kumbatayo angia gu iraira mangaapai nangia ga abarogo marã-ngbeti. Abarogo marã-ngbeti anaafu marã fu airangbii tipa ka gbia bangiriba, na fuani i kini mangisunge na gayo pagbia ka gbia bakere marã. Zakayo, nga guko nangia gbia abarogo marã-ngbeti ada ni irakumuko mbiko gupai nga ko anaaroga marã be aboro ngba iraira gene. (Rk. 19:2, 8) Si nawira gupai nga kina gu bangisapai re gu kura dungu akurako anaamangaha a.

9, 10. (a) Wai du avura Yesu aasadi ka sako ko rimisi tiko ku rogo agu apai yo nga ga birĩ-zogarago? (b) Ginipai ani awirikaha ti gu karagapai Yesu afuhe fuyo? (Oni bi gu sura duti tonatonaha.)

 ⁹ Avura Yesu aasadi ka sako ko rimisi tiko ku rogo gupai yo nga ga fu marã-ngbeti. I asanako nibipa “marã,” nga guru nangia denario sa si adu nga agu aboro aRomo aazoga yo naafu ru. (Oni gedi Matayo 22:​16-​18.) AYudo gbe aima soga fu gu marã-ngbeti re. Bambiko si aayugo gupai nga i adu kutii gu zogarago nga ga Roma. “AErode” nga aguyo naatona gipai re adu na gu maabangirise nga ka Yesu ya fuyo ka i funga marã-ngbeti ya, i ima rengba ka kitangbanga ko nga ko nangarasa aboro i samungu kuti irangbii. Ka Yesu ape gupai fuyo a nga i fu marã-ngbeti afu, ka apefuoko aima rengba ka mbu pekafuo ko.

¹⁰ Yesu aima du na rubangirise ka zanga rimiso tiko ku rogo gupai yo nga ga fu marã-ngbeti. Ko aya, “Agu ahe nga ga Kaisara . . . oni nifú kina ha fu Kaisara; agu ahe nga ga Mbori oni nifú kina ha fu Mbori.” (Mt. 22:21) Rengo ngaha nga, Yesu aima ino gupai nga iraira mangaapai aima kio dagba abarogo marã-ngbeti yo. Ono Yesu aaidanga gupai re gbeberã ko kusayo ti gupai paha anyaki gbe fuko te. Gupai paha anyaki gbe fuko angia pa ga Mbori Kindo, nga gu si adu nga si nzunzu nika nyasariipa agu akpakarapai nga ga aboro. Rogo gu gene re, ko amoi kpiapai fu apefuoko dunduko. Si naida i ne rimiso tiyo ku rogo agu apai yo nga ga birĩ-zogarago, ka si vura kaa ngera wa si ni ruruhe vurũ. AKristano nagbata ga Mbori Kindo gbiati gako rurupai. Si nga gupai i amangaha kuba gupai nga kaa fu nyanyaki aberãpai tipa gupai du ni ruruhe na gu adunga ni ruruhe ya, na watadu kaa peka gayo aberãpai gbaiga tipa iraira mangaapai.​—Mt. 6:33.

11. Wai du rengbe ani ka mangasunge ngba wene gene na gu nyemupai du ani na ni tipa ruru mangaapai?

¹¹ Badungu aDezire Yekova ima mbu gu nyanyaki abipai kusayo nga ga birĩ-zogarago i adu na ni mbata. Wirina ni dee ringara aNgirisi yo aya, “Fuo mi wirikipai yunivasiti yo tipa gu raka nga ga badona aboro rogo ba, mi asonosi gu bipai nga si naida ariapai mangi. Mi aaida ka songoda gu rengo nga ga bi aboro, mbiko gupai nga ani aima mbu be badungu iraira mangaapai. Wa si avura du nga mi angia gu boro nanaadia be aboro dedede ho du kango ni, si yangaraha yo mi anidu na kina gberãrago. Mi aainongo gupai nga si aaida i kusi gu nduapai kusayo kpoto aboro yo iraira mangaapai kuti kura angbatunga amanga ti ni te. Ono tie, ho mi atona wisigo Ziazia Kekeapai ni, mi aye ka ino gupai nga si naida mi tonaha na kina boro kpotore yo. Na wirina ni dee nga pusi boro du naundo re ni hipai mi mangi gipai re. Mi namangasunge awere ni nazakigene rogo gu dungurati nga ga fugo ni bee, na mi nawirika wai ka tungusapai fu ngbatunga aboro dunduko.”

12. Gini ngbatunga “agbooro” du Yesu aya fu gako abawiriki i nehe?

¹² Ti rago Yesu, pambori anaakoda tihe dedede na birĩ-zogarago. Gu buku nga Daily Life in Palestine at the Time of Christ ape gupai nga “aYudo adu ni kparakakparaka yo ku rogo ariigbu yo nga ga pambori nga gu naangera wakina agu ariigbu nga ga birĩ-zogarago.” Sidu, Yesu afu gu zahe fu gako abawiriki nga: “Oni bánda tironi ti agu agbooro nga ga aFarusi ra na agu agbooro nga ga Erode ra.” (Mk. 8:15) Si nawira gupai gbe nga AErode du ko aafura tipa yo ho ko apepa Erode ni. AFarusi aasongoda gupai nga aYudo gbia ranirii. Ga Matayo pangbanga nayugo gupai nga Yesu aima fura a tipa aSadoke rogo agu afugoko re. I aaida tigayo apai nye kina kubaha. Badungu gayo aboro aima du na abangiriba beyo rogo gu zogarago nangia ga aRomo. Yesu afu zahe fu gako abawiriki nga i ne agu ayugopai watadu agbooro agi ariigbu biata re aatakapandehe. (Mt. 16:6, 12) Gi ga Yesu fugodagbase re na gako abawiriki amangi ngbutuko tingbafuo gu regbo aboro aaida ka maa ko ni bakindo.

13, 14. (a) Wai du agu apai nga ga birĩ-zogarago gbiati ga pambori aye na zuu gbiati iraira mangaapai? (b) Tipagine iraira mangaapai asanga zuu ni gupai ruaru ti ni ya? (Oni bi gu sura duti tonatonaha.)

 ¹³ Ho pambori akodatihe ni na birĩ-zogarago, zuu ima rengba ka tona ni ipo. Yesu ayugu gupai fu gako abawiriki nga ka i rimisingo tiyo ku rogo agi apai re ya. Gure nga kura ndupai sa abairamotumo gbiati aFarusi aaida ka imo Yesu ti ni. I aabi ko nga ko angia gu boro naasovura na yo tipa ka dia gayo bangiriba nga ga birĩ-zogarago gbiati ga pambori. I aya, “Ka ani he ko were, aboro aida pa ko aida dunduko; aRomo ki ye ki di ba rani na ngbatungarani a.” (Yo. 11:48) Sidu, gu Gbiamotumo nangia Kayafa du nangbembatayo rogo gu buro yo i amangihe tipa ka imo Yesu.​—Yo. 11:49-53; 18:14.

¹⁴ Kayafa akedi abanzengere tipa i ndu ka zio Yesu yuru. Yesu aima inopa gu gayo buro re, sidu, ti regbo gako yangara riahe na gako amokedi, ko kini ya fuyo i rogodi abasape. Abasape ue aima rengba tipa ka yugo nyanyakipa pai fuyo. (Rk. 22:36-38) Kusa rogo gu yuru re, Petero amangisunge na basape ki zubo boro na ni dagba gu ndurumo aboro-zuu yo naye ka zio Yesu. Zanga kapa, ngbaduko aima ima ka bi gu iraira mangapai nangia ka zio Yesu yuru re. (Yo. 18:10) Ono Yesu aya fu Petero wẽ: “Mo mói ga basape ku sirikpa ha yo. Bambiko agu yo dunduko naroga basape i akpi kina be basape.” (Mt. 26:52, 53) Gi nyanyakipa wirikipai re adu na ngbanya dagbaha na gupai Yesu amangi kparakpee tipaha kusayo rogo gu yuru re, nga ka i dunga ni aboro zegino ya. (Oni gedi Yoane 17:16.) Sovura kuti iraira mangaapai angia gupai si adu nga i mbuhe fu Mbori.

15, 16. (a) Wai du Fugo Mbori naundo aKristano i ne atagbagapai? (b) Gini kparakparapai Mbori abihe ho ko abi zegino ni areme?

¹⁵ Gu wirina du rogo gu papara Putu du ku sudiyo i nipepa ri kusayo aima wirika kina gu bangisapai re. Ri aya, “Mi ima bi gupai nga zuu ayengo na ruru mangaapai te. Mi abi gupai nga agu aboro namangapai ni zuu naye na kina kpio kutiyo ni yangaraha. Na badunguyo nada ni kere zingizingi yo. Mi adu na ngbarago ka wirika gupai rogo Ziazia Kekeapai yo nga kina Mbori sa rengbe ka ye na ndikidi ruru mangaapai ku auru kpotosende. Tipa agu agarã 25 susi kusayo re, si nga gu pangbanga mi naatungusaha.” Gu wirina du rogo gu papara Afirika du ku sudiyo i nipepa ko kusayo re ima mbu mangasunge na baso, ki tona mangasunge na “gu basape nga ga Toro,” nga Fugo Mbori, wa ko atungusa gu pangbanga nga ga zereda fu gako amurakporo zanga bipa angbatungayo. (Ef. 6:17) Na fuo gu wirina i nipepa ri kusayo du bebere Putu yo da ni Dezire Yekova, ri amangi rogatise na wirina nga guko du rogo gu ngbatunga ri anaasogaha asoga mbata. Agi awirina biata re dunduko amangi agi aˈariapai re bambiko i adu na nyemu kadu wa Kristo.

¹⁶ Nairiwo wai du agi aˈariapai re na nyanyakipaha! Ziazia Kekeapai naringbisa aboro kuti baime nga gu nasungburo na kini sakitihe, nga gu baime ainongo zereda ya. (Yes. 17:12; 57:20, 21; Yugo. 13:1) Agu apai nga ga birĩ-zogarago nasa aboro i du ni zingizingi yo, kini kparaka yo, na kini ye na gu zuu adunga rogoyo ti ni ya, ono ani tigaani nabanda gaani zereda gbiati kodatise. Na wa Yekova abi gi gaani zegino naima du na kparakaro rogoho re, si nawira gupai nzunzu nga kpotokoyo na ngbarago ho ko abi gu kodatise ni du dagba gako aboro.​—Oni gedi Zefania 3:​17.

17. (a) Gini agene biata rengbe ani ka banda kodatise ngbaha? (b) Ginipai ani nika sakapai tipaha rogo gu kekeapai ngbefuo gere?

¹⁷ Ani bi gupai nga ani rengbe ka sonosa gu kodatise nga ga aKristano rogo agene yo biata: (1) Ni maa ani gaani kido kuti gu ga Mbori Kindo du ngbangbaturũ yo tipa si nyasiriipa iraira mangaapai, (2) ni ka ani ka rimiso tirani ku rogo agu apai yo nga ga birĩ-zogarago, na (3) ni soga ani zuu. Ono tie, ti kura aregbo, iraira bipai tipa kura aboro ima rengba ka asada ka gberesapa gaani kodatise. Gu kekeapai ngbefuo gere nika sakapai tipa wai rengbe ani ka diabe gu kpakarapai re, wakina agu aKristano naadu rogo bambata kama agarã.