Vuru gu garã yo nangbefuo gure, awirina agumba gupai fu avuru Betere nga, gu be-basunge nga ga South Africa naida na abaundosunge mbiko i naida ka maa vovo amakana nga ga gbingbida awaraga yo. Mi afu tire tipa ka ndu, na mi adu na bakere ngbarago ho i asia re ni. Na i asia kura awirina biata nga avuru gu Betere du Kanada yo nga—Dennis Leech, Bill McLellan, gbiati Ken Nordin. I agumba gupai furani nga, ani nika du South Africa yo tipa gbanga regbo!

Mi ayambu nina na ki gumba gupai furi nga: “Nina, pangbanga gu du ngbare foro. Mi nandu ku South Africa yo!” Nina angia gu boro nanaafura nga gbe ya, ono ri angia gu boro naadu na nyanyaki idapase gbiati mbembedi pagume na Yekova. Ri aagumbanga badungu apai te, ono mi aima inoho nga ri ima songoda gimi diaberã. Wa vura duhe nga anina na buba adu na gberãrago nga mi nika du tuturũ, i aakpakananga he tipa gimi diaberã te.

Mbata fu ani ndu wa ani adu biama ku South Africa yo, ani andu mbata ku rogo gu Betere du Brooklyn yo, yo ani agbia rabahe ni tipa adiwi biata tipa wai ka mangasunge na gu ngbatunga makana gbingbida awaraga re. Fuo gure tie, ani abiti bakurungba nga gu naandu ku rogo gu gbata nga Cape Town du South Africa yo. Gu regbo re du garãre adaada nga 20. Ani aru Cape Town yo ka ndu ku Johannesburg yo na gatara, gaani nunguro atona nyemu. Ani aru ka ongoda ni bambataha pangbanangbawiso rogo wiri tooni gbata naadu Karoo yo, nangia ngatari rago. Rago adu na bakere nvutu na si ki foi ni kerehe. Wa ani adu biama, ani angere ti bangiri gatara na ki tona bakabangirani nga, gini ngbatunga rago nga gere. Ani abaki bangirani tipa wai gi vovo sunge i afuhe furani re nika du. Ani aye ka ino gupai kusa nga, gi wiri gbata re adu ni bawenehe na aboro aaraka yo na zereda.

Tipa bete agarã, gu sunge mi aamangaha angia bawene sunge na kidu ni kpakarakpakaraha a, gu sunge re angi ka mbakada gene kekeapai tipa gbingbida agu amagazini nga Ngbaõbambu Sinziri na Awake! na gu makana nangia Linotype. Gu be-basunge nga ga South Africa aagbingbida nga awaraga sa nga kina ga agu afugo i apehe vuru South Africa te, ono si aagbingbida awaraga a nga ga kura dungu afugo nga gu i apehe rogo dungu aringara vuru Afirika. Ani adu na ngbarago nga, gu vovo makana ani aru Kanada yo ka ndu ku South Africa yo tipaha, i aamangasunge na ni ni bakerehe gbe!

Kusa, mi amangisunge rogo gu basunge nga gu nangerafuo gu papara asunge nga ga gbingbida awaraga, kedaha, na sunge safugo. Mi aima du na badungu  apai mi aamangaha rogo gimi raka yo na gimi raka kidu na rogo yo ti ni.

Rogo 1968, mi amangi rogatise na nazakigene rimori angia Laura Bowen, nga gu ri naaraka mbembedi na Betere. Ri anaamangasunge keka apai a rogo gu Basunge nga ga Safugo. Ti agu aregbo re, mbakadapai aadunga ho fu vovo arogotise tipa i naaraka Betere yo te, sidu, i afu vovo sunge furani nga sunge kparakpara abazakigene. Mi aduadu na bete bakabangirise. Vuru agu agarã yo bawe mi adu vuru Betere, mi anaagbia riahe gbiati bambu gbua, ono waigu ani nika du na rengba ka ngbe agu ahe dunduko ani aidaha na gu wiri tooni marã ani aagbia ru wa ani angia kparakpara abazakigene? Ani anaagbia marã na adiwi dunduko nga 25 rand (nga gu naadu ti gu regbo re nga adorari 121)—ka si dunga ani gbia agu asaa, ki mangi agu akaragatise, na ki kparaka awaraga kuti wai si aidaha. Gupai si anaaida ani mangihe na gu marã re angia ka tumoho tipa bambu, riahe, na ũnduge, gbiati agu apai nga ga kaza na gu kura apai ani anaaidaha.

I afu rani na sunge abazakigene ku rogo gu badona naadu mbembedi na gu gbata nga Durban, du mbembedi na gu bariwara-baime nga Indian Ocean. Badungu aboro rogo gu ba re angia aboro India, nga agu amangisunge naandu ku South Africa yo kaa mangasunge sukara bara rogo gu garã nangia 1875. Ti gu regbo re, i aduadu na kura asunge i aamangaha, ono i abanda gayo sino mangaapai kindi, na gayo gene manga riahe, kodihe na gu gayo riahe i adungura dungu ahe kurogo ba sa tipa ka pasaha. Na i aape pa-Ngirisi nga gu nasaha furani taata.

Si anaaida kparakpara abazakigene naadia asaa nga 150 ku gene sunge tungusapai yo vuru adiwi dunduko, sidu, mi na Laura amangi mbakadapai tipa kaa tungusapai tipa asaa sita rogo bambata uru. Rago aima du ni fofoihe ni kerehe. Boro anaadunga ho ka ani karagatirani na ka wirika Ziazia Kekeapai na ni te—ani anaadia asaa sita kina kuti tungusapai kporo na kporo. Fuo tungusa ani pai tipa bete regbo, mi angere ku bangiri gimi saa yo na ki bi gupai nga—ani di aminiti gbua 40! Mi aabaka kina bangire nga, wai du ani nika du na rengba ka mangasunge kparakpara abazakigene?

Fuo bete regbo, ani ambakadi tirani wenengai. Aˈuru dunduko, ani anaambakada riahe gbiati buni kaa ndu na ni berani. Ho ani anaaida ka ongoda ni, ani anirugusi gaani tooni tarambiri tii gu ngua naanidu mbembedi na ani—ti kura aregbo, bawene rukutu agude India anaake rani kirikiri na kini ngana rani mbiko ani adu kia dagbayo! Fuo bete auru, ani aye ka rugatirani na gupai nga, ho ani atona tungusapai ni tipa saa ue watadu biata, uru naima zubo niipo na ki ima nyasa.

Si adu nipa ngbarago ka ndu na wene pangbanga fu gu wene sino aboro naadu rogo gu dagbarago re! Ani aye ka bi gupai nga, aboro India nga aboro irisa, nunga, na ni agu aboro nakpinyemu Mbori. Badungu aHindu naidi na gu pangbanga ani aye na ni fuyo. I aima kpinyemu ka inopai tipa Yekova, Yesu, Ziazia Kekeapai, gu vovo zegino du kumbatayo nga ga zereda, na gu maabangirise du tipa kpikpi aboro. Tifuo garã sa, ani adu na abawiriki Ziazia Kekeapai berani nga 20. Aˈuru dunduko, ani anaari gu riahe nga ga bebere uru na agu ariikporo ani anaawirika Ziazia Kekeapai na yo. Ani adu na bakere ngbarago.

Si aaimanga te, ani ki gbia kura vovo sunge—i akedi rani na gu sunge nga ga ta kaa biko adungurati rogo gu bawene arago du pati gu bariwara-baime nga Indian Ocean. Rogo aposo yo dunduko, ho ani anaandu ni ka bi dungurati, ani aningia ageno ku rogo kura ariikporo, na ani kini mangisunge na abatungusipai rogo dungurati tipa ka ngarasa yo. Agu aborokporo ani aningia ageno fuoyo anaamangapai na ani wa ka i ya ani nga kina gayo papara aborokporo, na ani anaagbia ngbarago ti dia regbo na yo, awiriyo, gbiati gayo zogozogo ahe. Bawene agarã ue asusi ni kina boro ipo. Nibasa fuo gure, be-basunge ayambuhe. Gu wirina nayambu he aya, “Ani nakpinyemu oni ye berewe ku Betere no.” Mi akaragapai ki ya, “Ani na ngbarago rogo gu ba du ani rogoho.” Ono tie, ani aima kpinyemu i mangisunge na ani rogo ai gu ba i nika furani ku rogoho.

Gu sunge mi aamangaha Betere yo angia kaa mangasunge na Gbuu Nga ga Sunge Tungusapai, yo mi adu ni na momu ka mangasunge na agu awirina naima du na bakere inohe na kidu na tatamana. Ti agu aregbo re, fuo babi adungurati ndu ka bi dungurati, ko anaake waraga na gupai ko nabihe fu be-basunge. Na Gbuu Nga ga Sunge Tungusapai ki ke waraga fu dungurati ringbisihe kuti gupai babi adungurati napehe rogo gako waraga yo. I anaakeka agu awaraga re tipa si fu ngarasaro gbiati agu arugapai si  aidaha. Abakeapai anaamangasunge nyanyaki tipa ka sa agu awaraga ababi adungurati anaakehe rogo Xhosa, Zulu, gbiati kura afugo ku rogo pa-Ngirisi, na i kini sa agu akuraha rogo pa-Ngirisi ku rogo kura afugo vuru Afirika, i anaasa agi awaraga re be-basunge yo. Mi adu a na bakere tambuahe tipa gu nyanyaki sunge abasafugo aamangaha, i aundo re mi rugutire na pa agu akpakarapai agu awirinarani nga aboro Afirika agbiatiyo na ni.

Ti gu regbo re, South Africa aaraka tii gu ndiko nangia ka bi aboro kodinga tiyo na pusi aboro ya. Abadona nga ga angbatunga anidu na kina gayo arago ti ni i anaaraka rogoho, sidu, kura angbatunga anaakodanga tiyo na kura angbatunga te, na i anaadianga regbo na akurayo te. Agu awirinarani nga aboro Afirika nga bibiri aboro, anaafura kina rogo gayo afugo yo, kini tungusipai kina rogo gayo afugo yo, na kini ndu tipa adunguratise kina ku rogo agu adungurati naape gayo fugo.

Mi aainongo agu awirinarani nga aboro Afirika nga bi aboro te, mbiko gu dagbarago i afuhe fu gimi dungurati, aboro aape kina pa-Ngirisi yo. Ono awere tie, mi adu na rengba ka inopai tipa agu awirinarani nga aboro Afirika nga bi aboro na ka inopai tipa gayo sino mangaapai na sino atitase. Mi ainipa agu akpakarapai awirinarani aagbia tiyo na ni mbiko sino atitase gbiati agu aida nga ga pambori. I aima du na bakere wingbaduse, i aká agu asino atitase andunga kuti Ziazia Kekeapai ya na ki ká ka pekafuo gu mangaapai nga ga sangbaatoro wa vura duhe vurũ nga, i aahi kere asogote be gayo aborokporo gbiati aboro gbaria! Rogo agu arago naadu tuturũ ti gbata, aboro aarungo yo ni kerehe. Dungu aboro nawirikipai nga ga sukuru gbua tooni na ka agu akurayo awirikanga pai kandara tooni ya, ono i aima du na irisa tipa Ziazia Kekeapai.

Mi adu na momu ka mangasunge nga gu naabipa andiko nibipa ranirii nga ga irisombori na pa zanga rimisotise ku rogo agu apai nabipa birĩ-zogarago. Si aima nyakasa gimi idapase ni bakerehe ka bi gu padu ni ruruse na wingbaduse nangia ga agu aparanga awiri aDezire Yekova i ado yo sukuru yo mbiko i aká ka kodatiyo sukuru yo na kura agude tipa akparakpee na agu abia nga ga kura apambori.

Awirinarani agbiatiyo berewe na kura bakere kpakarapai rogo gu wiri tooni ringara nga ga Afirika i anaayambaha ti gu regbo re nga Swaziland (i ayambaha awere nga Eswatini). Ho Bakindo Sobhuza II akpi ni, si aaida gupai nga aboro ringara dunduko mangi agu asino atitase dunduko i naamangaha fuo kpio boro. Si aaida akumba kperi yo ngayongayo na adee ki yere gayo ni guruhe. I aima rungosi badungu awirina mbiko i aká ka susa rogo gi sino iriso atitase re. Gayo padu ni ruruse fu Yekova aima fu bakere ngbarago furani! Ani aima wirika badungu apai ti gu padu ni ruruse  gbiati hipai nangia ga gi awirinarani nangia aboro Afirika re, na si ki ima nyakasa gaani idapase gbe.

Rogo 1981, i afu re berewe na sunge ku bagbingbida awaraga yo. Mi aundo namangasunge na akompiuta rogo gu sunge nga ga gbingbida awaraga. Si angia regbo bakere ngbarago! Apai aˈariatihe ni bakerehe tipa sunge gbingbida awaraga. Kura babagi amakana afu makana fu be-basunge si mangisunge na ni gbua tipa ka bi wai si amangasunge. Sangbana gipai re angia, i adi agu amakana naadu berani ribua kusayo na ani ki tona mangasunge na gu vovo amakana naadu bisue. Ani amoi kura vovo makana berewe tipa ngbiko awaraga. Ani aagbingbida awaraga ni bakerehe kisusi wai si adu mbata!

Akompiuta aundo rani ani naambakada wai kekeapai angera ti waraga mbiko gu mbakadapai nga ga MEPS, nga gu rimo narukuba Multilanguage Electronic Publishing System. Sona kumbatayo rogo birĩ ino mangaahe ima sonakumbatayo ni bakerehe gbe, natona ti gu regbo ani aru rogo gu Betere du Kanada yo ka ye ka mangasunge vuru South Africa wa ani adu biama! (Yes. 60:17) Ti gu regbo re, ani dunduko naaima manga rogatise na wene anazakigene nga aguyo naima kpinyemu Yekova ni bakerehe gbe. Mi gbiati Bill aamangasunge kindi Betere yo. AKen na Dennis aaraka mbembedi na ani na i adu na aborokporo beyo i aangerafuo yo.

Bakere asunge naadu ho tipa ka mangaha be-basunge yo. Gu be-basunge nga ga South Africa anaasa agu awaraga du mburuhe rii Ziazia Kekeapai ku rogo badungu afugo nga gu i apehe tiibe gayo be-basunge na kini gbingbidaha, na i anaagbingbida agu awaraga agbingbida a i naasaha rogo kura abe-basunge. Ni sangbana gipai re, si aaida kura vovo bambu Betere yo. Awirina ame gu sa rogo gu bawene rago du ku dioyo Johannesburg yo, na i akparaha rogo 1987. Si adu ni bakerepa ngbarago kadu ni papara agu aboro naakiiso Betere nga ga South Africa na ka mangasunge rogo gu Rondo nga ga Be Basunge tipa badungu agarã.

Rogo 2001, kina ngbarani nazere ho i ayambu re ni mi ndu ka mangasunge rogo gu vovo Rondo nga ga Be Basunge i akusihe Amerika yo. Wa si avura du nga ani adu na gberãrago tipa ka mbu gaani sunge ani aamangaha gbiati abakurearani South Africa yo, ani adu na bakere ngbarago ka tona vovo raka ni papara agu avuru Betere nga ga Amerika yo.

Ono ani aabaka bangirani abaka mbiko ani nika du tuturũ ti navungu Laura naima tona ka gbinza. Bakerepai ho ka ani adu na rengba ka mangaha mburani New York yo te, ono atame Laura biata afutiyo ka ngerafuo nayo rogo borose yo, gari nyemuapai, na gupai naabipa marã. I aya, “Ani arengbanga ka rimo sunge Kindo ti aregbo dũ tigaani te, ono ka ani ngerefuo nina, si nika undo roni oni naandu kindi kumbatayo na gaoni sunge.” Ani na bakere tambuahe fuyo.

Kina wai atame Laura ape gupai nga i nika ngera angera fuo nari, kinawo a unvurami gbiati diako naraka Toronto yo Kanada yo, aundo re ka ngerafuo nina nangia dekurugbo tigu regbo re. Tigu regbo re, nina aima raka na unvurami gbiati diako tipa agarã naima susa 20. Ani na bakere tambuahe tipa wai i ayugu nyemuse furi na kini ngerefuo ri daho ani ada ni New York yo ka si adianga regbo ya ri kini kpi. Si ni bakerepa maku tipa kadu na aborokporo ho du na nyemu ka manga ariapai tipa ka ngerafuo gbinza avungurani nga gu sunge naima kpakara ti kura aregbo!

Tipa dungu agarã, gu sunge mi aamangaha Amerika yo angia kusa awaraga, nga gu sunge naima ariatihe ni bakerehe gbe ti gi regbo re na ki ima du taata. Barambeda, mi naamangasunge rogo gu Basunge Nabipa Ngbekaahe. Si ima du ni bakerepa ngbarago fere ka mangasunge tipa agarã 20 ni papara gi bakere be-basunge re, bange avuru Betere awere nga 5,000 na agu aboro naata ru kina kporo yo niye kaa mangasunge, bangeyo nga 2,000!

Agarã sita bawe kusayo, mi aainongo gupai nga ane du mi nika du ni te. Laura ima songoda re na kpotori yo dunduko vuru agi agarã yo re dũ. Gimi raka ima du ni bawenehe nzunzu! Ani nabi agu asunge dunduko i afuhe furani ani mangihe na nyanyakipaha gbiati gu wene sino aboro ani namangisunge na yo na nyanyakipa yo kodihe na agu abe-basunge ani nandu ka biko ho rogo badungu apapara zegino. Mbiko garãre ima susa 80 awere, mi namangasunge ni betehe gbua mbiko i ima raba badungu paranga awirina i naamanga gi sunge re.

Bake papara Atambuahe akepai ki ya: “Aboro maku [ngbarago] nga gu rikaaboro du gayo Mbori nga Yekova.” (Tam. 33:12) Gupai re nga rengo nzunzu! Mi na bakere tambuahe nga mi aima du na rengba ka mangasunge wa sa na ga Yekova aboro ngbarago.