1, 2. (a) Wai du ka raka nidu ka Ziazia Kekeapai naadunga ya? (b) Ani rengbe ka gbia undo gbe ti Ziazia Kekeapai ka si du nga wai?

YA MO mo rengbe ka berãpa wai ka rakaro nidu ka Ziazia Kekeapai naadunga ya? Ka ba dunga ho ka mo naagbia wene arugute rogoho tipa agu apai nga ga raka na aʹuru dũ te. Ka mo gbianga ndikidi akaragapai kuti agu asanahe du tipa Mbori, raka, gbiati raka kumbatayo te. Na ka mo iningo pai tipa wai Mbori amangipai na aboro bakuru kusayo a te.

² Ani na tambuahe nga ani agbianga tirani na gu ngbatunga gbegberẽpai re te. Yekova ima fu Fugoko furani nga Ziazia Kekeapai. Na ko ima kidohe nga gu pangbanga du rogoho nika nyeanye kindi. Gu mokedi nangia Petero adipai rogo Yesaya 40:8. Gu veresi re afuranga nzunzu kina boro tipa Ziazia Kekeapai te; ono wa vura duhe wo, si nafura tipa ga Mbori pangbanga fu aboro, ono si gu duadu a tipa Ziazia Kekeapai. (Oni gedi 1 Petero 1:​24, 25.) Rengo ngaha nga, ani rengbe ka gbia undo gbe ti Ziazia Kekeapai ka si du rogo gu fugo yo ani agiarogoyo wenengai. Agu aboro nakpinyemu Fugo Mbori aima ino gu rengo re tipa gbanga regbo. Wa vura duhe nga si naadunga ti aregbo dunduko ni taatapai te, vuru agu akama agarã yo susi, agu aboro du na nyemu rengo aima kpatagara kuti sa Ziazia Kekeapai na kini kparakaha fu kura aboro. Gayo nyemupai adu na ngbanya kuti gupai Mbori akpinyemuhe  nga “aboro bati dunduko, ki ye sa gu inahe nga ga rengo.”​—1 Tim. 2:​3, 4.

3. Ginipai ani ka wisigoho rogo gi kekeapai re? (Oni bi gu sura duti tonatonaha.)

³ Rogo gi kekeapai re, ani nika wisigo agu akpiapai du tipa wai Fugo Mbori nanyeanye kindi (1) aʹariapai ki vura manga rogo fugo yo, (2) asonakumbatayo nga ga birĩ zogarago ki vura du nga gu du na maapai kurii gu fugo badungu aboro apehe vurũ, na (3) sogote ki vura du vurũ kuti pa sa Ziazia Kekeapai. Wai du ani ka gbia undo ti gi fugöpai re? Si nika kiiso gaani tambuahe tipa Fugo Mbori. Si nika kiiso gaani nyemuse a tipa Baenge ke Ziazia Kekeapai, nga guko naafuhe tipa si undo rani.​—Mika 4:2; Rom. 15:4.

4. (a) Wa regbo asusa, wai du fugo aʹariatihe? (b) Gine nayugo gupai nga Mbori na kparakaro koyo du kura afugo ni te, na wai du gupai re asa ro mo du?

⁴ A wa regbo ninaasusa, fugo naye ki ariatihe. Agu apai aboro apehe naye ka yugo kurapai kia ti wai si adu mbata. Isoke mo ima rengba ka berãpa akpiapai nga ga wai gu fugo mo apehe naʹariatihe. Gure nga kina gu ngisapai du tipa pa-Ebere na pa-Giriki, nga agu afugo i ake bakere papara Ziazia Kekeapai rogoho. Gu pa-Ebere gbiati pa-Giriki aboro apehe awere kia ti gu naadu ti agu aregbo i aake Ziazia Kekeapai. Sidu, agu aboro dunduko naida ka giarogo Fugo Mbori yo du wa ka i gedi kina gu i asaha asa, zavura agu aboro naima ino gu pa-Ebere na pa-Giriki i apehe awere. Kura aboro nabihe nga si naida i wiriki gu pa-Ebere gbiati gu pa-Giriki i anaapehe bakuru kusayo tipa gupai nga i rengbe ka geda Ziazia Kekeapai kina boro rogo agu afugo yo nzunzu i akehe rogoho. Ono tie, gure arengbanga ka undoyo gbe wa gu i aberãha te. * Ani na tambuahe nga i ima sa Ziazia Kekeapai dunduko watadu paparaha ku rogo afugo yo naima susa 3,200. Si tie ziazia nga, Yekova naida “arikaaboro, na ngbatunga aboro” dũ gbia undo ti Fugoko. (Oni gedi Yugoti 14:6.) Ya mo gure ambedisanga ro bakere gbe na gaani Mbori nyemuse nga guko akparakanga aboro ya te?​—Amo. 10:34.

5. Ginipai nasa King James Version si du na nyanyakipaha?

⁵ Gu rengo nga fugo naʹariatihe wa regbo asusa nabipa agu afugo abi a i nasa Ziazia Kekeapai ku rogoho. Gu Ziazia Kekeapai aboro aarugatiyo aruga na ni mbata ti gu regbo i asaha, si ima rengba kada kusa nga aboro aruganga tiyo na ni berewe wenengai te. Oni bingo kpiapai sa tipa kura Ziazia Kekeapai i asaha ku rogo pa-Ngirisi. I akusi King James Version ni bambataha rogo gu garã nangia 1611. Si ki da ni gu Ziazia Kekeapai nga ga pa-Ngirisi naangba ti badungu aboro, na si ki ye kadu na bakere maapai kurii gu fugo nga ga pa-Ngirisi. Ono tie, gu sasa fugo Ziazia Kekeapai nga King James Version re amangisunge na rimo Mbori gbua tooni. Si amangisunge na “Yekova” rogo bete averesi gbua, na si ki mangisunge na gu fugo nga “GBIA” rogo kindigi kekeapai yo rogo kura averesi yo nga ga Kuru Ndika rogo agu aba yo rimo Mbori adu rogoho ho i ake Ziazia Kekeapai ni. Agu i akusihe kusa amangisunge a na gu fugo nga “GBIA” rogo kindigi kekeapai yo rogo kura averesi yo nga ga Vovo Ndika. Rogo gu gene re, King James Version aima ida kuti gupai nga rimo Mbori adu kina rogo Vovo Ndika yo.

6. Tipagine du ani ti ni na tambuahe tipa New World Translation?

⁶ Ono wa si avura duwo, badungu agu afugo nga ga King James Version aye kada ni mbakuhe vuru agu akama agarã yo nasusi. Gure nga kina gu ngisapai du tipa agu aZiazia Kekeapai i asaha ku rogo kura afugo bakuru kusayo. Ya mo anga ani na tambuahe wa i namangi mbakadapai ka kusa New World Translation of the Holy Scriptures rogo gu fugo yo aboro apehe awere te? Gi sasa  fugo Ziazia Kekeapai re, i ima saha naabaha dunduko watadu paparaha ku rogo afugo yo naima susa 150, rogo gi gene re, si ki sa gupai nga badungu aboro rogo zegino areme gbiaha. Padu afugoho ziazia nasa gupai nga gu pangbanga nga ga Fugo Mbori zi ngbaduraniyo. (Tam. 119:97) Gu nyakipaha anyaka gbe nga, New World Translation ima karaga rimo Mbori ku rogo ndikidi abaha rogo Ziazia Kekeapai yo.

7, 8. (a) Tipagine badungu aYudo rogo biata kama agarã aaruganga tiyo ti ni na Kuru Ndika ya? (b) Gine nga Septuagint nga ga pa-Giriki?

⁷ Agu asonakumbatayo nga ga birĩ zogarago ti gu kura aregbo aima du na maapai kurii gu fugo badungu aboro aapehe. Ginipai Mbori amangihe tipa gupai nga ka gu ngbatunga sonakumbatayo re kanga na aboro ti ino Fugoko ya? Kpiapai namangi bakuru kusayo naundo rani ani gbia karagapai. Gu bambata akitabu 39 nga ga Ziazia Kekeapai, aYisaraere watadu aYudo nakehe. I nangia agu aboro ti tonatonaha “i aasia pa sangba Mbori fu yo.” (Rom. 3:​1, 2) Ono tie, bara rogo biata kama agarã Mbata fu Batika yo Kristo, badungu aYudo aagianga rogo pa-Ebere yo berewe te. Tipagine i aagianga rogoyo ti ni berewe ya? Mbiko ho Gu Aregizanda Pako Akii Gbe azi bakere papara zegino ni, gu Bariwara Ngbii Nga ga AGiriki akii kina kumbatayo. (Dan. 8:​5-7, 20, 21) Wa gu bariwara ngbii re aakio, pa-Giriki ada ni gu fugo badungu avuruhe anaagumbaha, kodihe na agu aYudo nagbandaka rogo gu bariwara rago re dunduko. Ono tie, wa badungu aYudo atona kaa pe kina pa-Giriki, si aima mbu fuyo ka giarogo Kuru Ndika yo nga gu naadu rogo pa-Ebere. Ginipai i amangihe kuti gu kpakarapai re?

⁸ Bara bebere biata kama agarã yo Mbata fu Batika yo Kristo, i asa gu bambata akitabu bisue nga ga Ziazia Kekeapai rogo pa-Ebere ku rogo pa-Giriki. I anyasi sa gu yangara papara Kuru Ndika dunduko naadu rogo pa-Ebere rogo ue kama agarã Mbata fu Batika yo Kristo. Gu dunguradungura akitabu nga ga Ziazia Kekeapai re, i aye ka yamba rimoho nga Septuagint nga ga pa-Giriki. Septuagint nga gu bambata Kuru Ndika i asaha.

9. (a) Wai du Septuagint na gu kura sasa afugo Ziazia Kekeapai adu na maapai kurii agu aboro nageda Fugo Mbori? (b) Gini papara Kuru Ndika ngba angba tiro gbe?

⁹ Septuagint aima undo badungu agu aYudo naape kina pa-Giriki gbiati kura aboro i nigedi Kuru Ndika. Oni berẽnga pa gu ngbarago i arengbe kadu na ni ka gia Fugo Mbori watadu ka gedaha rogo gu Fugo yo naima da ni fugoyo! Fuo bete regbo kusa, i asa Ziazia Kekeapai watadu apaparaha ku rogo kura agu afugo yo badungu aboro anaapehe wa Syriac, Gothic, gbiati pa-Tiriani. Wa aboro aawisigo Ziazia Kekeapai rogo gu fugo yo i arengbe ka giarogoyo, zanga kapa, kura apaparaha kinaho naima ngba ti agu akurayo kisusi, kina wai duhe tipa rani areme a. (Oni gedi Atambuahe 119:162-​165.) Nirengo, Fugo Mbori ima nyeanye kindi aʹariapai ki vura du rogo gu fugo yo badungu aboro apehe vurũ.

10. Tipagine badungu aboro aarengbanga ka geda Ziazia Kekeapai ti ni ya ti rago John Wychliffe?

¹⁰ Ti kura aregbo, agu aboro du na ome tiyo kisusi aima asada ka sa badungu aboro ka i gedinga Ziazia Kekeapai ya. Ono tie, agu aboro nagunde ti Mbori aamanga ome kindi ka sa Ziazia Kekeapai si du fu aboro dunduko. Ni kpiapai, oni bingo gupai naadu tipa bawisigipai tipa agu aida nga ga apambori nangia John Wychliffe nga guko naraki rogo 14 kama agarã. Ko aidi kuti gupai nyanyaki nga aboro dunduko si aida i gbia undo ti Fugo Mbori. Ono ti ragoko, badungu aboro ringara aNgirisi yo aadunga na Ziazia Kekeapai beyo te. Ni gini nduhe? Bambatapai nga, badungu aboro aarengbanga ka ngbe Ziazia Kekeapai te, mbiko i anaakehe na kina bee na genoho kidu kuari ni kerehe. Kurigure, badungu aboro aainongo  gedapai te. Rengo ngaha nga, i aima rengba ka giaha i nigedihe ho i anaandu ni ku kanisa yo. Ono tie, ani nakapa akapa nga i arengbe ka giarogo gupai yo i aagiaha. Mbiko gine? Mbiko gupai nga gu Baibiri Kanisa aidipaha (Vulgate), i akehe rogo pa-Tiriani. Ono wa si avura duwo, rogo agu agarã naatona rogo 476 kuti 1500 Fuo Batika yo Kristo, badungu aboro aagumbanga pa-Tiriani berewe te! Wai du i arengbe ka gbia gu nyanyakipa aũkumuko nga ga Ziazia Kekeapai?​—Snz. 2:​1-5.

11. Gini maapai kurii ga Wycliffe Ziazia Kekeapai adu na ni?

¹¹ Rogo gu garã nangia 1382, i akusi gu sasa fugo Ziazia Kekeapai nga ga pa-Ngirisi nga gu i ayambu rimoho kusa nga gu Ziazia Kekeapai nga ga Wycliffe. Si aye ka ngba ni kina boro ipo ti apefuo Wycliffe. Mbiko gupai nga agu apefuo Wycliffe re aaida gupai nga ka rimiso Fugo Mbori ku berã aboro yo na ku ngbaduyo yo, gayo abatungusipai anaata na nduyo rogo agbaria dunduko ringara aNgirisi yo. Dedede, i anaageda papara ga Wycliffe Ziazia Kekeapai fu agu aboro i anaagbia yo na i kini mbu agu i anaakekaha na bee fuyo. Gu nyanyaki asadatise i aamangaha re aima ye na bakere ariapai, ki sa aboro i du berewe na bakere nyemu Fugo Mbori.

12. Wai du abarumbatayo rogo pambori amangi Wycliffe na apefuoko?

¹² Wai du abarumbatayo rogo pambori amangipai? I asogo Wycliffe na gako Ziazia Kekeapai gbiati apefuoko ni kerehe. Agu aboro pambori naadu na pagbia beyo arungosi apefuo Wycliffe ni kerehe. Agu agbia pambori re agbata badungu agu aZiazia Kekeapai nga ga Wycliffe nga gu i arengbe ka gbiaha na ki zoho kusayo. Zavura tingbafuo kpio Wycliffe, i atakipande ko ya basamungu kuti pambori nangia ko. Rengo ngaha nga, gene aadunga ho wa ka i fu mbusa fu gu boro naima kpi te. Ono wa si avura duwo, agu abarumbatayo rogo pambori re akusi ameme Wycliffe murö yo na ki zoho, na ki uka kuke he ku rogo gu di nga Swift. Ono Kanisa aadunga na gene beyo ka rugusa gu nyemupai aboro adu na ni ka geda Fugo Mbori na ka giarogoyo te. Vuru gu kama agarã yo nangbefuo gure, badungu aboro Putu yo na rogo kura apapara zegino atona ka sa Ziazia Kekeapai na kini kparakaha tipa gupai nga si undo badungu aboro.

13. Ginipai ani naidi kutini, na wai du gipai re anyakasa gaani idapase?

¹³ Si aidanga aKristano berẽ gupai areme nga kina boro Mbori du nzunzu naadu kugiipa sayo Septuagint, gu Ziazia Kekeapai  nangia ga Wycliffe, King James Version, watadu gu kura asasa fugo nga ga Ziazia Kekeapai te. Ono wa vura duhe wo, ho ani afugö gu pangbanga ni du tipa agu asasa fugo Ziazia Kekeapai re gbiati agu akura asasa fugo Ziazia Kekeapai i akusihe, si nasongoda gi rengo re: Fugo Yekova ima nyeanye kindi kina wai ko akidoho. Ya mo gure anyakasanga gamo idapase nga agu akura akidohe dunduko Yekova nakidopaha nika digiso tihe adigiso te?​—Yos. 23:14.

14. Wai du Fugo Mbori adungurosi gaani nyemuse tipa ko?

¹⁴ Kparakusayo ti gupai nga si nanyakasa gaani idapase, pa fugö ani wai Ziazia Kekeapai nanyeanye kindi vuru agu agarã yo dunduko susi nadungurosi gaani nyemuse tipa Yekova. * Tipagine tie ko afu Fugoko ti ni furani mbata? Na tipagine ko akidohe ti ni nga si nika nyeanye kindi? Mbiko gupai nga ko ima kpinyemu rani, na ko naida ka yugopai furani tipa ani gbia undo tipa tirani. (Oni gedi Yesaya 48:17, 18.) Nirengo, si daada ani karagapai kuti ga Yekova nyemuse nikpi ani nyemuko a na ni ka ani kuti gako arugute.​—1 Yo. 4:​19; 5:3.

15. Ginipai ani nika wisigoho rogo gu kekeapai ngbefuo gere?

¹⁵ Si rẽarẽ tie kada kuti gupai nga ka ani aabi Fugo Mbori na nyanyakipaha, ani nika du na nyemu ka gbia bakere undo ti ni. Wai du rengbe ani ka gbia bakere undo ti gaani geda Ziazia Kekeapai nisase? Gine rengbe ka undo rani ani gbe berã aboro kuti Ziazia Kekeapai gene tungusapai yo? Wai du rengbe agu aboro nayugopai rii tambara yo ka sa Ziazia Kekeapai ni gu meme he i ayugopai rogoho? Ani nika wisigo agu akaragapai du kuti agu asanahe re rogo gu kekeapai ngbefuo gere.