1. Tipagine ani naagbia arugute ti ni na tipagine ani dunduko aida aida na arugute ti ni?

ANI dunduko naida aida na arugute ti kura aregbo. Ti kura aregbo, ani ima rengba ka sana gu boro ani airisa ni airisa tipa arugute. Ti kura aregbo, gu wirina nabaka bangirini tipa rani ima rengba ka gumba gupai furani nga ani ima mbeda ka manga “irairapai”​—nga ka manga gupai ani nika bira tirani abira ti ni. (Gara. 6:1, NW) Watadu ani ima rengba ka gbia rugute ho boro aruga rani ni tifuo ani namangi kere ingahe. Ka i vura kaa fu arugute kina ngba gini gene vurũ, si naida aida ani degeturani kutini. Pa mangaha wo nga wenepai furani na si ima rengba ka batasa ungarani!​—Snz. 6:23.

2. Ringbisihe kuti Asanza 12:15, tipagine si aida ani degeturani ti ni kuti arugute?

² Gu veresi du mburu gi gaani kekeapai re riihe nangarasa rani nga ani ‘gi agu apai nga ga iratatamana.’ (Snz. 22:17) Boro ho ini apai dunduko te; ono boro kinaho ti aregbo dunduko du na bakere inohe kisusi gu du ani na ni. (Oni gedi Asanza 12:15.) Sidu, ho ani adegaturani ni kuti arugute, si nayugo gupai nga ani na umbasitise. Si nayugo gupai a nga ani ima rugatirani na gaani azangarengba; na ani ima ino gupai nga ani naida aida na undo tipa kada ti gaani asasa. Ga Mbori toro adu kugii gu tatamanatatamana Bakindo nangia Soromo ko kepai nga: “Bambiko rimbasa aboro rondo apai ni nyakasinyakasi he wenengaĩ.”​—Snz. 15:22.

3. Gini agene rengbe ani ka gbia arugute ngbaha?

³ Ani ima rengba ka gbia arugute gbaiga watadu ka gbiaha ngba kura agene. Gini rugute du naye ngba kura agene? Ani ima rengba ka gedapai rogo Ziazia Kekeapai yo watadu rogo gaani awaraga yo nga gu nika sa gupai nga ani ru ka berãkurii gupai ani amangaha, na tifuoho, gupai ani nagedihe re ki fõ ngbadurani yo ani mangi ariapai rogo gaani aberã na mangaapai. (Eb. 4:12) Gere du nga gu  rugute naye ngba kura agene. Gini rugute naye gbaiga tigaha? Bakumba watadu gu wirina naima nyaka rogo toroyo ima rengba ka gumbapa gupai si aida ani mangi ariapai rogoho. Gure du nga gu rugute naye gbaiga. Ka si du nga gu boro kpinyemu rani nafu gu rugute furani du mburuhe rii Ziazia Kekeapai, si naida ani yugu gaani tambuahe ni dega ani turani kuti gupai ni apehe na ki asadi ka mangapai kutini.

4. Ringbisihe kuti Batungusipai 7:9, gini mangapai si aida ani nehe ho ani agbia rugute ni?

⁴ Si ima rengba kadu ni bakpakarakpakaraha tipa ka degaturani kuti agu arugute i afuhe furani gbaiga na ki mangipai kutini. Zavura rago ima rengba a ka gberã tirani. Tipagine? Wa vura duhe nga ani ima ino gupai nga ani nga kpakpa aboro, si ima rengba kadu furani ni kpakarakpakaraha tipa ka dia rugute kugume ho boro apepa gu ingahe ni ani namangihe. (Oni gedi Batungusipai 7:9.) Ani ima rengba ka rugusapai kubara rani yo. Ani ima rengba ka bisirapa gupai nisa gu boro nafu rugute furani re ni fuhe furani watadu rago ki gberẽ tirani na gu gene ni nifuhe ngbaha. Zavura ani ima rengba ka bisirapa gu boro nafu rugute re kini berẽ gupai nga: ‘Gini rengo du beni ka fu rugute fere? Ni a namanga aingahe amanga!’ Na ka ani aidanga na gu rugute re ya, ani ima rengba ka zanga mangapai kutini watadu ka sana kura boro kia tipa rugute bambiko ani naberã ha nga ni nika pe gupai furani ani aida ka giaha.

5. Gini apai ani nika sakapai tipaha rogo gi kekeapai re?

⁵ Rogo gi kekeapai re, ani nika sakapai tipa agu akpiapai nga ga agu aboro du payo rogo Ziazia Kekeapai yo naká arugute na aguyo nadihe kugume. Ani nika sakapai a tipa agu apai nika undo rani ani di arugute kugume na ki gbia undo ti ni.

6. Ginipai ani awirikaha ti gu gene Bakindo Rabama amangipai ngbaha kuti gu rugute ko agbiaha?

⁶ Ani makianga gu kpiapai nga ga Rabama. Ho ko ada ni ni Bakindo aYisaraere, aboro aye ka sanako tipa gupai i aaidaha. I asanako nga ko akpurasi agu apai bako nangia Soromo amoihe kuriyo. Rabama amangi wenepai, ko asana agu abaakumba nangia ga aYisaraere yo tipa ka ino wai si aida ko karagapai fu agu aboro re. Agu abaakumba re arugu bakindo nga ka ko mangi gupai aboro asanako tipaha, i nikaa songoda ko ti aregbo dunduko. (1 Aba. 12:3-7) Si nawira gupai nga, gu rugute i afuhe fu Rabama re aadanga riko yo te, sidu, ko asana agu akumba ko asono sa na yo. Si nawiraha wa garã agu akumba re adu wa 40, sidu, i aima du tigaha na bete inohe rogo raka yo. (2 Peka 12:13) Ono ti gi regbo re tie, i afu kina gbegberẽ rugute fuko. I aruguko nga ko moi kura apai berewe kurii aboro. (1 Aba. 12:8-11) Rabama agbia aberãpai ue ni bakiakia. Sidu, si aaida ko mangi kparakpee fu Yekova na ki sana Ko tipa gini rugute si aida ko pekefuoho. Kuba gure, ko adiberã ka manga gupai nangba tiko gbe na ki mangi gupai gu paranga akumba re apehe. Sangbana agi apai re aima du ni gbegberẽ he gbe kurii Rabama na kurii aYisaraere. Tipa rani, agu arugute ani agbiaha ti aregbo dunduko arengbanga kadu ni gupai ani aida ka giaha te. Wa vura duhe wo, ka singia mburuhe naru rii Fugo Mbori, si naida aida ani dihe kugume.

7. Ginipai ga Bakindo Uziya kpiapai ayugoho furani?

⁷Bakindo Uziya aká rugute. Ko arimi kurogo gu papara ga Yekova yekaru nga gu si aaida kina aboromotumo sa naandu ku rogo yo, na ko ki asadi ka zo fuõngua yo. Ga Yekova aboromotumo aya fuko wẽ: “Ga pai nga ha te, Uziya, ka zo fuõngua fu Yekova, ono si tipa aboromotumo nga . . . agu yo i akpara yo i nizo fuõngua.” Waigu Uziya amangipai kuti gipai re? Ka ko adu na umbasitise ki di gu rugute re kugume ki kuru yekaru yo nibasa, ka Yekova arengbe arengba ka mbupai fuko. Kuba gure, ‘Uziya adu na zinga.’ Tipagine ko aká rugute ti ni? Si tie ziazia nga, ko abi gupai nga wa ko angia bakindo,  ko adu na kina rengo beko ka manga ai gupai ko aaida ka mangaha. Ono Yekova aabingo ho ngba gu gene re te. Ni sangbana ga Uziya dia ngbitiapai, i aukadi ko na ngbataka na ko ki nye ni “boro ngbataka dati rago kpioko.” (2 Peka 26:16-21) Ga Uziya kpiapai nayugo gupai furani nga, ka ani vura ngia kina gini ngbatunga aboro, ka ani ká agu arugute du mburuhe rii Ziazia Kekeapai, Yekova idinga na ani te.

8. Waigu Eyobo amangipai kuti arugute?

⁸ Ziazia Kekeapai na wene akpiapai rogoho nga ga agu aboro nagbia amaku mbiko i adi arugute kugume, nga aguyo naadunga wa agu aboro ani nasakipai tipa yo naadianga arugute kugume ya. Ani makianga pai tipa Eyobo. Wa ko avurangia gu boro naagunde ti Mbori, ko aadunga ni rengberengbe ko te. Ho ko adu ni rogo kere sosodahe, ko aduadu na bete iraira bipai. Ni sangbana gipai re, ko agbia agu arugute naadu gbaiga be Eriu gbiati Yekova. Wai du Eyobo amangipai kuti agi arugute re? Ko adi agi arugute re kugume rogo umbasitise yo. Ko aya: “Mi agumba gu pai mi aruga nga tire na ni ya . . . mi payasi tire ki sa gi berã rogo nvutu na kuke yo.” Yekova afu maku fu Eyobo bambiko ko adu na umbasitise.​—Eyo. 42:3-6, 12-17.

9. Waigu Moize amoi wene kpiapai nibipa dia arugute kugume?

⁹Moize nga wene kpiapai nga ga gu boro nadi rugute kugume ho ko amangi kere ingahe ni. Ti kura regbo sa, ngbaduko aimi na ka ko afunga taarimo fu Yekova ya. Mbiko gipai re, Moize azanga gu momu nga ka rimo kurogo Ringara Mokido. (Geda 20:1-13) Ho Moize asana Yekova ni tipa ko berẽ berewe kurii gako diaberã, Yekova aya fuko wẽ: “Ka mo gumba nga kura pai fere tipa gi pai re berewe wa sa ya.” (Pa Rug. 3:23-27) Ngbadu Moize aaimanga te. Kuba gure, ko aidi na ga Yekova diaberã, na Yekova aandu kindi kumbatayo kaa mangasunge na ko ko naangbembatayo fu aYisaraere. (Pa Rug. 4:1) Ho daha ni tipa dia arugute kugume, aEyobo na Moize nga wene akpiapai furani tipa ka wirika yo. Eyobo aima ruga gako bipai; ko aasongoda nga pai kubarako yo te. Moize aima yugo gupai nga ko aima dia ga Yekova rugute kugume ni nye ko ni ruruko zavura ti gu regbo ko azanga gu momu naadu na nyanyaki paha fuko.

10. (a) Ginipai Asanza 4:10-13 ayugoho furani tipa agu aundo duti dia arugute kugume? (b) Gini wene bipai kura aboro ayuguhe ho i adi arugute ni kugume?

¹⁰ Ani nagbia undo ho ani awirika gu kpiapai ni gu ruru akumba du wa Eyobo gbiati Moize amoihe. (Oni gedi Asanza 4:10-13.) Badungu awirinarani ima wirika yo na ki di arugute kugume. Oni bingo gupai gu wirina du rimoko nga Emmanuel, nga gu ko naraka Congo yo apehe tipa gu zahe ko agbiaha, ko aya: “Agu awirina niima nyaka rogo toro yo du rogo gimi dungurati abi gupai nga mi aandu ka gberesapa gimi pagume na Yekova na i aasadi ka undo re. Mi amangipai kuti gayo rugute, na si aundo re mi ne badungu akpakarapai.” * Nazakigene nga Megan du Kanada yo agumba gupai tipa rugute nga: “Si naadunga ti aregbo dunduko ni gupai mi aida ka giaha te, ono si nga gupai si naaida aida mi gihe.” Na wirina nga Marko du Croatia yo aya: “Mi aima zanga mamu rogo dungurati, ono ho mi aberãpa gu regbo re ni kusayo, mi naino gupai nga gu rugute mi agbiaha aundo re mi nyakasi gimi pagume na Yekova berewe.”

11. Ginipai Wiriba Karl Klein apehe tipa dia rugute kugume?

¹¹ Gu kura kpiapai berewe nga ga gu boro nagbia undo ti dia rugute kugume nga Wiriba Karl Klein, nga guko namangisunge rogo Riigbu Bipasunge. Rogo gu pangbanga yo du tipa ga Wiriba Klein raka, ko apepa gu regbo ko agbia nyanyaki rugute be Joseph F. Rutherford, nga guko i aima du na mbembedi pabakure na ko. Wiriba Klein aidi gupai nga ti bambataha, gu  rugute re aima imisa ko. Ko aya: “Gu regbo [Wiriba Rutherford] abi re tifuo gure, ko agumba gupai na ngbarago nga, ‘Wai tie Wiriba Karl!’ Bambiko ngbadure aaima kindi, mi aidi gu sene re gbua nduu. Ko akaragapai nga, ‘Karl, mo bi tiro! Bakitingbanga nape ro!’ Zee azi re mi ki karagapai nga, ‘Pai ho te Wiriba Rutherford.’ Ono ko aima ino gupai nga rago aima gberã tire na ko, na ko afu zahe berewe nga, ‘Mi ima rugatire na ni. Mo bi tiro. Bakitingbanga nape ro.’ Gako pai angia rengo! Ho ani akpipai ni kuti wirinarani, gbe ho ni agumba gupai ni du ni adu na rengo ka gumbapa ha . . . , gure nga ani nambu tirani ka zio ti ga Satana gbina.” * (Ef. 4:25-27) Wiriba Klein aima dia ga Wiriba Rutherford rugute kugume, na i anye kindi ni mbembedi abakure.

12. Waigu rengbe umbasitise ka undo rani ani di arugute kugume? (Atambuahe 141:5)

¹² Waigu rengbe umbasitise ka undo rani ani di arugute kugume? Si naida ani du na umbasitise na ki tingidi gupai nga ani nga kpakpa aboro na ani ima rengba ka mangapai ni pamungo ti kura aregbo. A wa ani nisakipai tipaha mbata kusayo, Eyobo aduadu na iraira bipai. Ono kusa, ko amangi ariapai rogo gako berã na Yekova aima fu maku fuko. Tipagine? Mbiko Eyobo adu na umbasitise. Ko ayugu gako umbasitise ni dia ko gu rugute kugume Eriu afuhe fuko, wa si avura du vurũ nga Eriu nadu ni paranga tiko. (Eyo. 32: 6, 7) Umbasitise nika undo rani a ani mangipai kuti arugute zavura ho ani abihe ni nga si naarẽnga i fuhe furani te watadu ho gu boro afuhe ni du ni paranga ni tirani. Wirina nga bakumba du Kanada yo aya, “Si ima kpakara ani mangi sonakumbatayo ka si du nga boro ho nafu arugute furani te.” Ani dunduko naida ka sonosa zuzu toro ni bakerehe na ki da ni wene abatungusipai na ni wene abayugupai.​—Oni gedi Atambuahe 141:5.

13. Waigu si aida ani naabi agu arugute ani agbiaha?

¹³Oni naabi arugute ni gu gopai nayugo gupai nga Mbori ima kpinyemu roni. Yekova naida gupai du ni bawenehe tipa rani. (Snz. 4:20-22) Ho ko aruga rani ni rogo Fugoko yo, rogo agu awaraga du mburuhe rii Ziazia Kekeapai, watadu vurube gu kuarani idipase niima nyaka rogo toro yo, si nayugo gupai nga ko ima kpinyemu rani. AEbere 12:9, 10 naya, “Ko [namangaha] wa ngba ha tipa rani.”

14. Ginipai si aida ani moiberã rani tipaha ho i afu rugute ni furani?

¹⁴Oni moiberã roni kuti rugute, angianga gu gene i afuhe ngbaha ya. Ti kura aregbo, ani ima rengba ka berã gupai nga, gu rugute i nifuhe furani re i naafunga ha ngba bawene gene te. Kina rengo ngaha nga, si naida ai gu boro nafu rugute asadi ka saha taata tipa aboro dihe kugume. *  (Gara. 6:1) Ono ka singia ani du i afu rugute furani, si naida ani berẽpa gupai rengbe ani ka wirikaha ti gu rugute re​—ka si vura du vurũ nga ani naberã gupai nga gu boro nifu gu rugute re furani si naida ni fuhe ngba wene gene. Ani rengbe ka sana tirani nga: ‘Ka si vura du vurũ nga mi aidanga gu gene i nifu rugute ngbaha te, ya mo pai ho rengbe mi ka wirikaha ti ni? Ya mo mi rengbe ka zanga berã kina pa agu aingahe nga ga gu boro ninaafu agu arugute re na ki wirikipai ti agu arugute re?’ Si ima rengba kadu nipa tatamana furani tipa ani gbata gene ka gbia undo ti ai gu rugute ani agbiaha.​—Snz. 15:31.

15. Tipagine si aida ani sanahe ti ni tipa arugute?

¹⁵ Ziazia Kekeapai nangarasa rani nga ani sanahe tipa arugute. Asanza 13:10 naya: “Tatamana du ti agu aboro naida pa rugapai wenengaĩ.” Nairiwo wai du gipai re nga rengo! Agu aboro nasanahe tipa arugute kuba gupai nga ka sungudo boro asungudo ni ye ka fuhe fu yo, i namanga sonakumbatayo rogo toro yo ni bakerehe susi agu aboro asananga he tipa arugute ya. Sidu, mo mangi diandue ka sanahe tipa arugute.

16. Ti gini aregbo rengbe ani ka sanahe tipa arugute?

¹⁶ Gini aregbo rengbe ani ka sana akuarani aidipase tipa arugute? Ani makianga bete apai. (1) Wirina sana gu kura wirina du na inohe tipa i kuru na ri ka wirikapai na gari nawiriki Ziazia Kekeapai, na kusa ri sanahe tipa rugute tipa wai rengbe ri kadu ni wene nayugupai. (2) Wirina nga nakuparanga naida ka ngbe aroko, sidu, ri sana gu wirina naima nyaka tipa ri fu ruru berãpai furi tipa gini gu rengbe ri ka siaha. (3) I fu gumbapai fu wirina ko mangihe nga gako bambata gumbapai. Ko sana gu wirina du na inohe rogo manga gumbapai yo tipa ko degetuko wenengai kuti gako gumbapai ho ko nikaa mangaha ni na ko ki pe bete arugapai fuko tipa wai rengbe ko ka manga ha berewe wenengai. Zavura gu wirina niima manga agumbapai tipa dungu agarã ima rengba ka sana agu abagumbapai du na bakere inohe na tifuoho ni ki mangipai kuti agu arugute ni nagbiaha.

17. Waigu rengbe ani ka gbia undo ti arugute?

¹⁷ Rogo agu aposo watadu adiwi naye re, ani dunduko nika gbia agu arugute du gbaiga watadu agu arugute naye ngba kura agene. Ho oni ka gbiaha ni, oni tingidipa agu apai ani nasakipai tipaha re. Oni nye ni aboro umbasitise. Oni gbeberã roni kuti gupai du rogo gu rugute re, angianga kuti wai i nafuhe ya. Na oni ki mangipai kuti agu arugute oni nagbiaha. Boro ho dagbarani yo i avungu ni iratatamana te. Ono ho ani ‘adega turani ni sa rugapai, ki idi pa rugute,’ Fugo Mbori nakidohe nga ani nadu “na tatamana.”​—Snz. 19:20.