1, 2. (a) Gini gopai duho nayugoho nga aboro nasota tipa ka gbia ranirii? (b) Gini sangbanapai gu bakere ome i amangaha tipa ranirii re naye na ni?

ABORO nafura areme ni bakerehe gbe tipa padu aboro kina sa rogo apai yo, na padu yo na ranirii beyo. Aboro rogo badungu apapara zegino naida kadu na ranirii be rungosiro, kparakaro, gbiati zingo ahe. Agu akurayo naida kadu na ranirii nga ga fugo, ranirii nga ga siapai, na ranirii ka raka wagu i akpinyemuhe. Si nangera wa aboro rogo arago dũ na bakere nyemu ka manga gupai i aida ka mangaha watadu ka raka wagu i akpinyemuhe.

² Ono tie, wai ka mbiisa gu nyemuapai re nga kina gu kurapai berewe. Tipa ka gbia ranirii, badungu aboro nakura ku bangirigene ka yugo gayo gberãrago, ka samungu, na zavura ka aria zogarago ngbaome. Ono ya mo gu ngbatunga apai re naaye na gu sangbanapai i aidaha? Wagusa te, kuba gure, si naaye dedede na kina gberãngo, gbiati kpio. Agu apai re dũ nayugopa gu rengo du ti gupai ga Mbori toro adu kugii Bakindo Soromo ko gumbaha nga: ‘Boro nidu ni gbia kurii kurani ka imisa ni.’​—⁠Batu. 8:⁠9.

3. Ginipai rengbe ani ka mangaha tipa ka gbia ndikidi ngbarago gbiati rengbabepai?

³ Gu ga Yesu bawiriki nangia Yakoba ayugu gu banguapai si aida boro mangihe tipa ka gbia ndikidi ngbarago gbiati rengbabepai. Ko akepai nga: “Gu ni nangana gu ziazia rugute nga ga raniri, ki nye  rogo ho, . . . gi boro re i afu maku afu fu ni rogo gani manga sunge,” watadu ni adu adu na ngbarago. (Yak. 1:25) Yekova nga gu boro naafu gu ziazia rugute re, ko na wene inohe tipa agu ahe aboro aidaha tipa kadu nzunzu na ngbarago na kadu na rengbabepai. Ko afu agu ahe dunduko fu atitarani i aaidaha tipa kadu na ngbarago, kodihe na ndikidi ranirii.

4. Gini ranirii aAdamu na Eva adu na ni? (Oni bi gu sura duti tonatonaha.)

⁴ Ho ani ageda Bambata Pai kapita sa gbiati kapita ue ni, si taata ani bi gupai nga Adamu na Eva adu na gu ngbatunga ranirii aboro narengbe kaa maa kina bangiriyo tipaha areme, nga ranirii be zingo ahe, be gunde, na be rungosiro. Ti tonatonaha yo, agu arogotise re aabakanga bangiriyo tipa riahe, tipa sunge, be kaza, na be kpio te. (Bam. P. 1:​27-29; 2:​8, 9, 15) Ya mo gipai re nayugoho nga aAdamu na Eva adu na gu ranirii adunga na ngbandaha ti ni ya? Ani bingoho.

5. Kparakusayo ti gupai badungu aboro aberãha, ginihe si aidaha tipa gupai nga aboro gbia ngbarago ti ranirii?

⁵ Badungu aboro naberã gupai areme nga, tipa i du nzunzu na ranirii, si naida i du na rengba beyo ka manga ai pai na ka manga agu apai dunduko i aida ka mangaha, zanga bipa asangbanaha. Gu buku nga The World Book Encyclopedia nasaka rogo ranirii yo ya si nga “gu rengba du boro na ni ka manga asiapai na ka digisoho.” Ono tie, si nape kurapai nga: “Ringbisihe kuti gu bipai du kuti ndiko, aboro na ranirii beyo ho irangbii amaanga agu andiko ni kuriyo du ni irairaha, adunga ndupai tipa i moihe ya, watadu agu andiko adunga rogoyo ti ni ya ya.” Gipai re nayugoho nga, kura angbanda kinaho si aidaha aida tipa gupai nga aboro dunduko rogo rago gbia undo ti gu ranirii i nafuhe fuyo. Gu sanahe duho tie nga: Da du na rengo beni ka maa agu angbanda du ni ruruhe, si aidaha aida, na du na rogoyo ti ni?

6. (a) Tipagine du kina Yekova ti ni na gu ranirii adunga digidoho ti ni ya? (b) Gini ngbatunga ranirii rengbe aboro kadu na ni, na tipagine?

⁶ Ho daha ni ti gupai nga ga ranirii, memepai si aida ani tingidihe nga, kina Yekova sa du na gu ranirii adunga digidoho ti ni ya. Tipagine? Bambiko ko nga Bakusiahe dũ na ko nga gu Bakere Bakindo zegino du na tandu apai dũ. (1 Tim. 1:17; Yugo. 4:11) Oni tingidinga pa gu wenewene afugo Bakindo Davide agumbaha ho ko aaringbisapa gu bangiriba ni du kina Yekova rogoho sa nga gu du kia na paha kidu ni tumbatumbaha kuari gbe. (Oni gedi 1 Pekapai 29:​11, 12.) Na ngbanya kuti gipai re, agu aboro dũ Mbori akusiyo du ngbangbaturũ yo na auru kpotosende ane na kina bete ranirii beyo. Si naida i ini gupai nga kina Yekova sa du na pagbia beko ka maa agu angbanda ko nabihe nga si du ni ruruhe, si si aidaha, na du na rogoyo ti ni. Gure zaatu nga gupai Yekova amangihe na gu gako kusikusiahe nga aboro kina ti tonatonaha yo.

7. Gini kuraapai du kina rogo aboro yo mangimangihe naafu bee kuti gayo ngbarago?

⁷ Wa vura duhe nga aAdamu na Eva adu na ranirii ti tonatonaha yo ka manga dungu apai, gu gayo ranirii re adu na ngbandaha ti ni. Agu akuraha kinaho i akusiyo na kinaha rogoyo yo, ono wa si avura duwo, si adu kindi ni kina angbanda. Ni kpiapai, agu atitarani re aima ino gupai nga, tipa i naaraka araka kindi, si aaida i nigbidi wege agbida, kini ri riahe, kini ra, na kini mangi gu kura apai. Ya mo i arengbe ka bihe nga ranirii beyo te mbiko si aaida i naamanga agu apai re? Wagusa te, mbiko Yekova amangipai tipa gupai nga i naagbia ngbarago agbia na rengbabepai ti manga gu ngbatunga apai re. (Tam. 104:​14, 15; Batu. 3:​12, 13) Da ka rago arengbanga ka ngba ti ni na gbida wene wege, ri gu riahe ngbaangba gbe ti ni, watadu zinga rame yo tingbafuo dodoroma rame ya? Agu apai nga gu si aidaha aida re, ani naamangaha na ngbarago zanga bihe ni tindiro  kurirani. Zanga kapa, kinawo aAdamu na Eva anaabihe.

8. Gini zinahe Mbori afuhe fu aAdamu na Eva, na tipagine?

⁸ Yekova afu zinahe fu aAdamu na Eva nga i hiisi kpotosende na kini ngerefuoho. (Bam. P 1:28) Ya mo gu zinahe re adi gayo ranirii kusayo beyo? Wagusa te! I afu gu zinahe re fu aboro tipa ka sa yo i fubee kuti ga Bakusiyo ringbisapai nga ka sa kpotosende naabaha dũ ni gu kporo nga paradizo tipa rengberengbe aboro raki rogoho nyeanye kindi. (Yes. 45:18) Areme, basasangba Mbori nga ni te ka boro sia ka zanga manga rogatise watadu ka manga rogatise ki zanga vunga agude. Ono wa vura duhe wo, dedede, aboro naamanga rogatise na kini vungu agude gu siapai re ki vura kaa ye na akpakarapai vurũ. (1 Kor. 7:​36-38) Tipagine? Mbiko dedede, aboro nagbia ngbarago agbia gbiati rengbabepai ho i amangaha ni wo. (Tam. 127:⁠3) Ka aAdamu na Eva agisangba Mbori, ka i agbia ngbarago ti gayo rogatise gbiati ngbadimokporo nyeanye kindi.

9. Gu ga Mbori zinahe du rogo Bambata Pai 2:​17, tipagine si aadunga ti ni ni irairaha ya, ni gu zinahe adunga ndupai tipaha ya, watadu ni gu zinahe adunga rogoyo ti ni ya?

⁹ Yekova afu gu kura zinahe berewe fu aAdamu na Eva, na ko ki pe gu sangbanapai ziazia fuyo narengbe ka mangayo ka i abasaha, si naya: “Gu ngua nga ngua ina wenepai na gbegberẽpai ka mo rí nga zuzuhe ya, bambiko ni gu rago ka mo ri zuzuhe mo akpí akpi ni rengo.” (Bam. P. 2:17) Ya mo gu zinahe re adu ni irairaha, ni gu zinahe ndupai aadunga tipaha ya, watadu ni gu zinahe rogoyo aadunga ti ni ya? Ya mo si adi ga aAdamu na Eva ranirii kusayo beyo? Wagusa te. Badungu wene abawirikipai tipa Ziazia Kekeapai zaatu ima fura tipa wai gu zinahe re adu ni patatamana na kidu na wene rogoyo ti ni. Ni kpiapai, kura wene bawirikipai sa aya: “Gu digisopai ani ada kutini nibipa gu ga Mbori zinahe du rogo [Bambata Pai 2:​16, 17] nga, kina Mbori sa ini gupai du ni wenehe . . . tipa aboro na kina Mbori sa ini gupai du ni gbegberẽhe tipa yo. Tipa gupai nga aboro dunduko gbia ngbarago ti ‘gupai’ du ni wenehe, si naida i kido kuti Mbori na kini gisangbako. Ka i basasangba ko, ko nika mbuyo i diberã nitiyo tipa gupai du ni wenehe . . . na gu adunga ni wenehe ya.” Gure nga gu tindiro aboro arengbanga ka tindaha nitiyo ya.

10. Tipagine si aidanga ani berẽ gupai ti ni nga ranirii ka siapai kina sa na du na rengo bese ka diaberã tipa gupai du ni wenehe watadu gu du ni gbegberẽhe ya?

¹⁰ Ho badungu aboro areme agedapa ga Mbori zinahe fu Adamu ni, i rengbe ka ya Mbori aima ka na gu ranirii beko nga ga manga gupai ko akpinyemuhe. Ho i agumbaha ni wo, gure nga i natudo gu kparakparapai du dagba du na ranirii ka manga siapai na du na rengo bese ka diaberã nga gipai re du ni wenehe na gere du ni gbegberẽhe. AAdamu na Eva aduadu na ranirii beyo ka sia ka giasangba Mbori watadu ka basasangba ko. Ono tie, kina Yekova sa du na rengo beko ka ya gipai re ni wenehe na gere ni gbegberẽhe, a wa si adu ni yuguyuguhe na “ngua ina wenepai na gbegberẽpai.” (Bam. P. 2:⁠9) Si naida ani idi aida kuti gupai nga, anga aregbo dunduko ani naini sangbana gaani asiapai te; ani arengbanga a ka ino singia si nikaa ye na wene sangbanaha ti aregbo dũ te. Gure nga gu ndupai ani naabi aboro ti ni dedede i nimangi asiapai watadu adiaberã na wene ndupai berãyo yo, ono sangbanaha kingia kina rungo watadu gberãngo. (Snz. 14:12) Agu azangarengba nga ga aboro gbe naye na gipai re. Ho Yekova afu zinahe ni fu aAdamu na Eva, ko ayugu gupai fuyo nga, tipa i du na ndikidi ranirii, si naida i gisangbako. Wai du duhe wo, na ya mo gu bambata arogotise re agisangbako?

11, 12. Tipagine ga aAdamu na Eva siapai aye ti ni na gberãngo? Oni funga kpiapai.

¹¹ A wa si amangi, atitarani asia ka basasangba Mbori. Eva asia ka giasangba gu kidohe  Satana agumbaha furi nga, “bangironi azá aza, oni ki du wa kina Mbori, niini wenepai na gbegberẽpai.” (Bam. P. 3:⁠5) Ya mo ga aAdamu na Eva siapai asayo i du na bakere ranirii? Si nafu kina gberãrago nga, si aayengo na ni te. Gayo siapai aayengo na guhe fuyo Satana aya si nika ye na ni te. Si aaimanga te zaatu i ki bi gupai nga pa ka yo ga Yekova rugapai na pa merayo kina fuo gayo gene aye na kina gberãngo. (Bam. P. 3:​16-19) Tipagine? Mbiko gupai nga Yekova aafunga gu ranirii fu aboro nga i sia gupai du ni wenehe watadu du ni gbegberẽhe tipa tiyo te.​—⁠Oni gedi Asanza 20:24; Yeremaya 10:⁠23.

¹² Ani rengbe ka ringbisa gipai re kuti gu bakama tiyara (avion) nga guni nagu na ni ariyo. Tipa gupai nga ni da rogo gu ba ni andu ku rogoho zanga kurapai mangi ni, dedede, ni naapekafuo kina gu gene i aya funi ni naandu ngbaha, na kini mangisunge na agu ahe du tiyara yo nga gu nayugo bara gene. Ni nafura afura a na agu aboro du sende yo du gayo sunge nga ka fu rugapai funi tipa gu ba si aida ni naagu rogoho, gu regbo si aida ni gu ti ni, na gu regbo si aida ni zorõ ti ni a, tipa gupai nga ka ni fõnga gu kura atiyara ya. Ono ka si du nga bakama tiyara apekanga fuo agu arugapai re te na ni ki gu ku rogo ai gu ba ni aida ka gu ku rogoho, si ima rengba ka ye na gberãngo. Wakina gu bakama tiyara re, aAdamu na Eva aaida ka manga kina gupai naaru bangiriyo. I aka gu rugapai Mbori afuhe fuyo. Sangbanaha angia gine? Si angia gberãngo, na si ki ye na ingapai gbiati kpio kuriyo na kurii agu agude i atona ka vungayo kusa. (Rom. 5:12) Mbiko gupai nga i aaida ka raka wagu i akpinyemuhe, i azanga gu ndikidi ranirii Mbori afuhe fuyo.

13, 14. Wai du rengbe ani ka gbia ndikidi ranirii?

¹³ Aboro rengbe kaa berã gupai nga ka i du na bakere ranirii, raka yo nika ngba kisusi, ono gu rengo duho nga du na gu ranirii adunga ngbandaha ti ni ya wakina du na gu sape bese du na arindihe ue. Rengo du tigu nga ranirii naye na badungu aundo; ono wa vura duhe wo, kina gunde nazio rani ka berãpa wai zegino narengbe kadu ka si du nga aboro na ranirii beyo zanga ngbandaha ti ni. Mbiko gi ndupai re, gu buku nga The World Book Encyclopedia naya: “Agu andiko nga ga badona aboro dunduko ima du ni kpakarakpakaraha, si nata fu ranirii afu fu aboro na kini ka na yo  ti manga kura apai.” Si ima rẽ nzunzu i mangisunge na gu fugo nga “kpakarakpakaraha.” Oni berẽnga kina pa gu badungu akpakuto abuku nga ga andiko aboro nakekehe, ka ani apenga pa gu rimbasa abainiparugute ape gbiati abasapungbanga si aida yo tipa i saki rogo agu arugute re yo na kini saringbanga kutini ya.

¹⁴ Ono Yesu tigako ayugu gu gene du ni taataha tipa ka gbia ndikidi ranirii. Ko aya: “Ka oni nye na gi pai, oni du adu tie ni gimi abawiriki ni rengo; oni aína rengo aina, ki ra ni rironi be rengo.” (Yo. 8:​31, 32) Yesu ayugu gupai nga apai ue si aidaha be boro tipa ni du na ndikidi ranirii: Bambataha nga, ka ida gu rengo ko ayuguhe, na uehe nga, kada ni gako bawiriki. Mangaha wo naye na ndikidi ranirii. Ono ranirii be gine? Yesu andu kumbatayo ki sakipai ki ya: “Gu ni ka manga gbegberẽpai ni nga ga gbegberẽpai kanga. . . . Ka oni ra ni rironi ti ni mbiko Wiri, oni ki ra ni rironi ni rengo.”​—⁠Yo. 8:​34, 36.

15. Tipagine rengbe gu ranirii Yesu akidopaha ka sarani ti ni ani ‘ra ni rirani ni rengo’?

¹⁵ Si tie ziazia nga, gu ngbatunga ranirii Yesu akido gako abawiriki tipaha ima ngba kisusi gu ngbatunga ranirii aboro aidaha areme. Ho Yesu aya ni wẽ: “Ka oni ra ni rironi ti ni mbiko Wiri, oni ki ra ni rironi ni rengo,” ko aafura tipa gbia ranirii be gu bakere sunge kanga gbiati rungosiro aboro adu rogoho, nga, “ga gbegberẽpai kanga” watadu kanga nga ga ingapai. Ingapai nasa rani ani mangi gupai du ni gbegberẽhe na si naka na ani a ti manga gupai ani nainihe nga si nga rurupai watadu ka ka na ani ti manga gupai ani naima rengba ka mangaha. Rogo gu gene re, ani nga akanga nga ga ingapai, na gu sangbanapai si aye na ni furani nga, gberãrago, imisiri, rungo, na kpio niyangaraha. (Rom. 6:23) Gu imisiri re aima fuda gu mokedi nangia Pauro. (Oni gedi ARomo 7:​21-25.) Kinaho sa i nika dia gu gonga ni gorani yo kusayo nga ga ingapai, ho du ani nika du ni na ndikidi ranirii nga gu aAdamu na Eva adu na ni mbata.

16. Wai du rengbe ani ka kadu nzunzu na ranirii?

¹⁶ Gu ga Yesu fugo nga “ka oni nye na gi pai,” tii woroho nayugo gupai nga kura apai kinaho si aida boro mangihe tipa ko fu ranirii funi. Wangia ani agu aKristano naima kparatiyo fu Mbori, ani ima mbupa gaani apai na ki sia ka raka zanga gu rii agu angbanda Yesu namoihe fu gako abawiriki. (Mt. 16:24) A wa kina gu Yesu akidopaha, ani nika du nzunzu na ranirii ho ani nika gbia undo ni ni bakerehe ti gako motumo tumorii.

17. (a) Ginipai nika sa gupai nga raka rani du na ndikidi rogoyo ti ni na ani du na ngbarago? (b) Ginipai ani nika sakaha rogo gu kekeapai ngbefuo gere?

¹⁷ Futirani kutiibe agu ayugopai nga ga Yesu ni gako abawiriki nika sa gaani raka sidu na ndikidi rogoyo ti ni na ani kidu na ngbarago. Gipai re tigaha kini zaki gene furani ani du na gu maabangirise nga ga kura kpäkäyä tii gu sunge kanga nga ga ingapai gbiati kpio. (Oni gedi ARomo 8:​1, 2, 20, 21.) Gu kekeapai ngbefuo gere nika sakapai tipa wai ani narengbe ka mangasunge na tatamana na gu ranirii du ani na ni awere tipa ka fu irisa fu Yekova, nga guko nga Mbori ranirii, nyeanye kindi.