Naoko ani nifura tipa ri rogo gu kekeapai ye mbata fu gere afura tipa wai ri amangi ome ka mbu vugundö ki ya, “Gu he naundo re mi mangi ariapai rogo gimi raka angia wirika rengo tipa asino Mbori na gako ringbisapai.” Gupai ri awirikihe re gudu rogo Ziazia Kekeapai yo. Wa vura duhe nga Ziazia Kekeapai afuranga tipa gundö te, si naundo rani ani ini gu bipai du Mbori na ni tipa vugundö. * Gu inohe re undo dungu aboro na gupai rengbe yo ka mangaha tipa ka mbu vugundö. (2 Timoteo 3:16, 17) Ani bingo gu gbegberẽ apai biata vugundö aye na ni na ki bingo gupai Ziazia Kekeapai apehe tipaha.

Agundö naabaha dunduko du na gu kerehe nazio baha ti boro i ayambaha nga nikotini. Si du nazingisa nyemu gundö kpotoboroyo na kini ba gberarago tiní ho ni avungo ho ni ya. Vugundö nasa gupai nga nikotini rimi ku berã boroyo niipo na dedede. Wadu he nga woro gbidigbidihe sa na bakio nikotini rogoho wakina bakio gu ome du rogo gu dawa boro adiaha tipa kaza, gu boro nagbida gu wiri tooni bambu gundö re rogo uru sa, ni nagbida bakio nikotini niima mbeda kuti 200 rogo uru sa, na gu bakioho re ima susa gu ome du rogo gu kura kere angua aboro naamangasunge na ni. Gu boro nagbida ha wa gure, si ima kpakara funi nimbu vugundö. Bara sa kindi si nazi baha tiní, ho ni ambu vuhe ni, gu nyemu nikotini du tiní nasa ni ni kina kaza.

Ziazia Kekeapai naundo rani ani du na ruru bipai tipa gipai re ho si aya ni wẽ: “Oni aina nga ha te? ya gu ni oni afu tironi fu ni ni kanga sa gia sangbani, oni nga ga gu ni kanga oni agia sangbani.” (ARomo 6: 16) Kangia nyemu gundö ima maapai kurii ga boro berãpai na mangapai, gure nga ni ima da ni kanga fu gbegberẽ mangapai. Ono tie, gu Mbori nga Yekova naida ani gbia ranirii ti agu apai rengbe ka imisa kpotorani gbiati gu rengbe ka gbarasa rani rogo toro yo na gaani berãpai. (Atambuahe 83:18; 2 AKorindo 7:1) Rogo gi gene re, kangia boro tona ka bi Yekova na kikiipa ko na kini gunde tiko, na ni kini bihe nga Yekova naida ni nimangi gupai du ni wenehe, ka si du nga ni nye ni kanga fu gbegberẽ mangapai, ni arengbanga ka manga gu wenepai re te. Gu bipai re naundo gu boro re tipa ni ká fu gbegberẽ nyemuapai.

Olaf naraka Germani yo adibe wai gundö azi baha tiko tipa agarã 16 tonaho garãko adu ni nga 12. Ko aya: “Gu bambata gundö mi avuhe adu bangire wa tooni pai. Ono fuo dungu agarã, si atona kada ni babakere pai. Rogo kura uru sa ho gundö aadunga ni bere ya, mi adu na bakere gberarago si ki sare mi dungura ari-agundö tipa ka kanyaha na waraga ka vuhe. Nirengo, mi nabihe nga si angia pazee fere.” Ginihe naundo ko tipa ko mbu vugundö? Ko aya: “Gu nyanyakipai naasa re mi mbuhe angia nyemu kafu ngbarago fu Yekova. Gu nyemuse du  Yekova na ni tipa aboro na gu maabangirise ko nafuhe fuyo nanyakasi re mi mbu gipai re.”

Gu kura waraga sa nafura tipa gundö naya: “Aboro-birĩ-inohe idi kuti gupai nga vugundö nagbarasa dungu abarapa boro tii kpotoniyo na kini sa gupai nga dungu aboro ni kaza na kini kpi.” (The Tobacco Atlas) Dungu aboro ima ino gupai nga gundö naye na agu akaza aboro adiaha ti akurayo rogo wege wa kenisa, kaza bagunda, na kaza pusa. Ono ringbisihe kuti gu riigbu nga World Health Organization (WHO), vugundö nga mburu gu kpio aboro akpihe be agu ­akaza ­aboro adiaha ti akurayo rogo wege yo wa dingo.

Yekova Mbori nayugopai furani rogo Fugoko nga Ziazia Kekeapai ani du na wene bipai tipa gaani raka, kpotorani, na gaani berãpai. Wiriko nga Yesu afura tipa gipai re ho ko aya ni wẽ: “Mo kpí nyemu Gbia nga ga Mbori kpotoro yo dunduko, na mbisimoro dũ, na ga berã dũ.” (Matayo 22:37) Nirengo, Mbori naida ani mangisunge na gaani raka gbiati kpotorani ngba wene gene, na ani nibihe na kikiipaha. Wa ani kaa wirikapai tipa Yekova na gako ringbisapai, ani nika kpinyemuko na kini bi agu apai dunduko ko amangihe ­furani na kikiipaha. Gipai re naundo rani ani bandatirani ti agu apai dunduko rengbe ka gbarasa kpotorani.

Jayavanth, nga munganga India yo vugundö tipa agarã 38, ko aya: “Mi aini gu gbegberẽpai du ti vugundö ti waraga pangbanga nga ga akaza. Mi aima inoho nga si ni gbegberẽhe, na mi kini za agu aborokaza nanaaye fuore nga i mbu vugundö. Ono mi aarengbanga ka mbuhe tigimi te, wa vura duhe nga mi aima manga ome bara bisue tipa ka mbuhe.” Ginihe naundoko ko mbuhe? Ko aya: “Mi ambu vugundö mbiko wisigo Ziazia Kekeapai. Nyemu fu ngbarago fu Yekova nga guhe naafõ ngbadure yo mi mbu vugundö.”

Gu ngime gundö boro akusaha na gu nakura ho gundö agbi ni, si ni gbegberẽhe. Ho boro agbida gu ngime re ni, si rengbe ka ye na kenisa funi na gu kura akaza, na rogo agarã ni basasa, agu aboro avungo gundö ya nakpi nga 600,000, gbe adee na rukutu agude. Gu riigbu nga WHO nazahe nga: “Gu  ngime gundö aboro akusaha, si ni gbegberẽhe fu agu aboro nagbida ha.”

Ringbisihe kuti Yesu, gu nyemuse du ani na ni tipa Mbori, si du mbata fugu nyemuse du ani na ni fu gaani amurakporo, gaani aborokporo, abakurearani, na agu aboro du pati rani. Ko aya: “Mo nikpí nyemu kuaro wa mo akpi nyemu tiro.” (Matayo 22:39) Ka ani amanga gupai naimisa agu aboro du pati rani, gure nga ani akpingo nyemuyo te. Ndikidi nyemuse nasarani ani mangi gu rugute nga ga Ziazia Kekeapai naya: “Ka boro gbatanga kina gupai ngbaa tiní ya, ono gu ngbaa ti kurani a.”—1 AKorindo 10:24.

Armen naraka Armenia yo aya: “Gimi aborokporo azungodi re nga mi mbu vugundö mbiko ngime ambusa yo ambusa. Si aima mbu fere mi idi kuti gu gayo pai nga si nambusa yo ambusa.” Ko nape gupai naasa ko ko aria gako bipai niya: “Gimi inohe rogo Ziazia Kekeapai na gu nyemuse du mi na ni tipa Yekova naundo re mi mbu vugundö na mi bihe nga si ni gbegberẽhe tipa re gbiati agu aboro du pati re.”

Gu inohe nga ga Ziazia Kekeapai naaundo Olaf, Jayavanth, na Armen tipa i mbu gu gbegberẽ mangapai naimisa yo gbiati kura aboro. I aadunga na diabese mbiko inoyo gupai gbua nga gundö nga gbegberẽhe te ono mbiko i akpinyemu Yekova na kini idi ka fu ngbarago fuko. Gupai nyemuse amangaha gudu rogo 1 Yoane 5: 3, naya: “Gi nga du na nyemu Mbori re, nga ka ani kuti gako rugute. Gako rugute asusa nga omerani te.” Kina rengo ngaha nga, taatapai ngaha ka manga gu bangua arugute nga ga Ziazia Kekeapai te, ono ka boro du na bakere nyemu Mbori tiní, giasangbako arengbanga kadu ni kpakarapai funi te.

Yekova naundo amirioni aboro areme vurube gu yugopai namanga areme rogo zegino dunduko i mbu vugundö watadu i kuru tii gu sunge kanga nga ga gundö. (1 Timoteo 2: 3, 4) Barambeda, Yekova nika mangasunge na gako zogarago vurube Wiriko nga Yesu Kristo tipa ka nyasariipa agu aba-bagaahe nambakada gundö ka sa aboro ni akanga. Ko nika nyasariipa gu kaza nga ga vugundö du rogo zegino dunduko na ki di ingapai kusayo ti berã aboro ­giasangba gbiati kpotoyo.—Yesaya 33:24; Yugoti 19:11, 15.

Kangia mo namanga ome tipa ka mbu vugundö, ka omero batinga ya. Ka mo wiriki ka kpinyemu Yekova na ki di gu bipai du ko na ni tipa vugundö kugume, si ima rengba ka undo ro mo mbu vugundö. ADezire Yekova aduadu na ngbarago ka undo ro sirisiri mo ini wai rengbe mo ka manga gu bangua arugute nga ga Ziazia Kekeapai. Mo du na kido nga ka mo aida Yekova undo ro mo mbu vugundö, ko nika fu gu ome afu foro mo aidaha tipa ka mbuhe.—AFiripoio 4:13.