1-3. (a) Tipagine ga Mbori aberãpai na fugo nasusi ga aboro ti ni? (b) Ginipai ani ka wisigoho rogo gi kekeapai re?

NYENYE Mbori akusi amaraika gbiati aboro i niraki na kini gbia kina gu ngbarago ko agbiaha. (Tam. 36:9; 1 Tim. 1:11) Gu mokedi nangia Yoane ayambu gu bambata boro Mbori akusi ni nga “Pai” na ni “enge gu mangimangi ahe nga ga Mbori.” (Yo. 1:1; Yugo. 3:14) Yekova Mbori aima peka gako aberãpai na agu apai naadu ngbaduko yo fu bambata Wiriko. (Yo. 1:14, 17; Koro. 1:15) Gu mokedi nangia Pauro afura tipa agu ‘afugo nga ga amaraika,’ nga agu afugo i agumbaha ngbangbaturũ yo du kia ti ga aboro.—1 Kor. 13:1.

² Yekova na wene inohe tipa agu abirioni amaraika ko akusiyo ku ngbangbaturũ yo na agu abirioni aboro du auru kpotosende. Aregbo dunduko dungu aboro akpara fuko rogo dungu afugo. Wa ko adegatuko fu aboro, ko nafu arugapai afu fu amaraika ngbangbaturũ yo a. Tipa ka manga gipai re, gako aberãpai, fugo, na fugodagbase ima susa ga aboro. (Oni gedi Yesaya 55:8, 9.) Si tie ziazia nga, ho Yekova afura ni na aboro, ko na akpurasi gu gene ko afura ngbaha tipa aboro girogo gupai yo ko agumbaha.

³ Ani nika wisigo agu apai awere gi tatamanatatamana Mbori re amangihe tipa gako fugodagbase na aboro du ziazia. Ani nika bi wai a ko afura na aboro ringbisihe kina kuti gupai du tipa yo.

4. (a) Gini fugo Mbori amangisunge na ni tipa ka fura na Moize, Samuere, na Davide? (b) Gini apai du rogo Ziazia Kekeapai yo?

⁴ Yekova amangisunge na gu fugo nga ga aboro ka fura na Adamu na Eva ati Edene yo. Si nawira wa Mbori afura na yo rogo gu pa-Ebere i anaagumbaha mbata. Kusa, ko ayugu gako aberãpai fu agu abake Ziazia Kekeapai naana gumba pa-Ebere, wa Moize, Samuere, na Davide, na i amangisunge na gayo afugo na gayo gene kekapai, ka keka agi aberãpai re. Kupati agu apai Mbori ata gumbaha fuyo i nikehe, i afura tipa gu gene ko aamangapai na gako aboro ngbaha, kodihe na agu apangbanga du tipa gayo idapase na nyemuse gbiati agu apai nayugopa gayo aingahe na zanga du ni ruruyo. Agi apai re dunduko na nyanyakipaha areme.—Rom. 15:4.

5. Ya mo Yekova akakuti gupai nga gako aboro nimangisunge na kina pa-Ebere? Oni sakinga rogoyo.

⁵ A wa apai aˈariatihe, Mbori aanyenga kaa fura na aboro kina rogo pa-Ebere te. Tingbafuo i kusi aYisaraere Babera yo, pa-Arama ada ni gu fugo bete ga Mbori aboro anaagumbaha na aˈuru dunduko. Isoke tipa ka yugo gupai si adunga si nika manga, ga Yekova toro adu kugii agu anebi nangia Daniere na Yeremaya gbiati gu boromotumo nangia Ezara i ke papara gayo kitabu nga ga Ziazia Kekeapai rogo pa-Arama. *

6. Ginipai i amangihe tipa Fugo Mbori du rogo kura afugo?

⁶ Gu Aregizanda Pako Akii Gbe azogo bakere papara gu zegino naadu bakuru kusayo, na pa-Giriki ada ni gu fugo aboro aagumbaha rogo badungu aringara. Badungu aYudo atona ka gumba gu fugo re, si ki sa gupai nga i sa gu papara Ziazia Kekeapai nga Kuru Ndika nga gu naadu rogo pa-Ebere ku rogo pa-Giriki. Kura aboro idi kuti gupai nga, abasafugo 72 naasa gu Ziazia Kekeapai i aayambaha nga Septuagint. Si nangia gu bambata Ziazia Kekeapai i asaha ku rogo kura fugo na si adu na nyanyakipaha. * Gi fuo sunge nga ga dungu abasafugo re adu na agene kekehe ni bakiakia, agu akuraha i asaha kina wai si adu rogo pa-Ebere na ka agu akuraha adunga wo ya. Wa si avura duwo, agu aYudo naagumba pa-Giriki gbiati aKristano i aabi Septuagint nga Fugo Mbori du.

7. Gini fugo si awira wa Yesu aima mangasunge na ni ka yugopai fu gako abawiriki?

⁷ Ho bambata Wiri Mbori ayeni ku auru kpotosende, si nawira wa ko anaafura na kini yugupai rogo gu fugo Ziazia Kekeapai ayambaha nga pa-Ebere. (Yo. 19:20; 20:16; Amo. 26:14) A wa gopai ayugoho, gu pa-Ebere naadu rogo bambata sa kama agarã adu na bete pa-Arama rogoho, sidu, si nawira wa Yesu aima mangasunge na pa-Arama. Wa si avura duwo, ko aima ino gu pa-Ebere Moize na anebi anaagumbaha, nga gu i anaagedaha rogo aposo dunduko bambutiria yo. (Rk. 4:17-19; 24:44, 45; Amo. 15:21) Kurigure, aboro anaagumba pa-Giriki na pa-Tiriani Yisaraere yo. Ziazia Kekeapai apenga gupai furani nga Yesu anaagumba agu afugo re te.

8, 9. Wa gu pambori nga ga aKristano aagbandaka, tipagine pa-Giriki ada ti ni ni gu bangua fugo ga Mbori aboro anaapehe, na ginipai si ayugoho tipa Yekova?

⁸ Bambata apefuo Yesu aima ino pa-Ebere, tingbafuo kpioko, gako abawiriki atona ka gumba kura afugo a. (Oni gedi Amokedi 6:1.) A wa gu pambori nga ga aKristano aagbandaka, badungu apai aKristano anaapehe kina rogo pa-Giriki. Nirengo, agu Akitabu Wene Pangbanga nga Matayo, Marako, Ruka,  na Yoane, na apai rogoho tipa gupai Yesu ayuguhe na kini mangihe, na i aima kparakaha fu badungu aboro rogo pa-Giriki. Rogo gi gene re, gu fugo badungu abawiriki anaagumbaha angia pa-Giriki angianga pa-Ebere ya. * Agu awaraga gu mokedi nangia Pauro akehe na gu kura akitabu ga Mbori toro adu kugii pakehe, i aima kparakaha rogo pa-Giriki yo a.

⁹ Si ni nyanyakipa pai ka bi gupai a nga, ho abake gu papara Ziazia Kekeapai nga Vovo Ndika anaadia pai ni rogo Kuru Ndika, i anaadiaha dedede kina rogo Septuagint. Agi apai i anaadiaha re anidu adu ti kura regbo na wiri kparakparapai ti ni ti wai si anidu rogo pa-Ebere, na si awere nga papara Ziazia Kekeapai. Rogo gi gene re, gu fuo sunge nangia ga agu abasafugo nangia kpakpa aboro ada ni papara Fugo Mbori gako toro adu kugii pakehe, nga gu Mbori abingo kura fugo na kikiipaha kisusi kuraha ya.—Oni gedi Amokedi 10:34.

10. Ginipai rengbe ani kada kuti ni nibipa padu Fugo Yekova fu aboro?

¹⁰ Gu wiri guru fugöpai ani namangihe tipa gu gene Mbori anaafura na aboro ngbaha nayugo gupai furani nga, Yekova nafura na aboro ringbisihe kina kuti gupai du tipa yo. Ko akanga kuti gupai nga ani wiriki kina gu kura fugo tipa ka inoko watadu ka ino gako ringbisapai te. (Oni gedi Zekaraya 8:23; Yugoti 7:9, 10.) Yekova narugu pa ke Ziazia Kekeapai, ono ko ambuhe i kehe ngba agene ni bakiakia.

11. Tipagine pa gumba aboro dungu afugo akanga na Mbori ti fura na yo ti ni ya?

¹¹ Ya mo pa fura aboro rogo dungu afugo na padu wiri bete kparakparapai rogo asasa fugoho rengbe ka sa gupai nga ka Mbori furanga na aboro ya? Wagu sa te. Ni kpiapai, ani rengbe ka ino kina bete agu afugo nzunzu Yesu amangisunge na ni. (Mt. 27:46; Mk. 5:41; 7:34; 14:36) Ono tie, Yekova asa gupai nga i sa ga Yesu pangbanga ku rogo pa-Giriki na kusa, ku rogo kura afugo yo. Kusa, aYudo na aKristano akeke Ziazia Kekeapai ti kura ahe ni beyo, si kini sa gupai nga Ziazia Kekeapai du ni bandabandaha. Agu i akekehe ni bee re, i asaha ku rogo kura dungu afugo. John Chrysostom naaraki bara ti biama watadu bisue kama agarã Fuo Batikayo Kristo aya ti agu aregbo ko aaraka, i aima sa ga Yesu yugopai ku rogo pa-Suria, Ezipeto, India, Paraso, Etiopia na ku rogo kura dungu afugo.

12. Wai du i asovura kuti pa sa Ziazia Kekeapai?

¹² Pa kusa yo Ziazia Kekeapai rogo dungu afugo aima gbarasapa gu bakere ome ngbatunga aboro wa gu bazogo nangia ga aRomo ko nangia Diocletian amangihe ka gbarasa Ziazia Kekeapai naabaha dunduko rogo gu garã nangia 303 Fuo Batikayo Kristo. Badungu azubohe naadu ho kuti Fugo Mbori na kuti agu aboro naasaha na kini kparakaha. Rogo 16 kama agarã, William Tyndale atona ka sa Ziazia Kekeapai rogo pa-Ebere na pa-Giriki  ku rogo pa-Ingirisi, ki pe gupai fu wene bawirikipai sa nga: “Ka Mbori banda re tipa dungu agarã, mi nika sa gu gude nasopa kina bino u ini Ziazia Kekeapai kisusi abangbembatayo rogo pambori.” Tyndale aoro England yo ku rogo kura ringara Putu yo tipa ka sa Ziazia Kekeapai na ka kusaha. Wa vura duhe nga agbia-pambori aamanga tua ka zo agu aZiazia Kekeapai dunduko kusayo i arengbe ka gbiaha, si atona ka nge be aboro ni bakerehe. Niyangaraha, i abiriki Tyndale ki ziko ki asi ko ti ngua na ki zo ko na we, ono gako sasa Ziazia Kekeapai anye kindi kinaho. Na i aima wisigoho ni bakerehe tipa ka sa gu Ziazia Kekeapai nga King James version nga gu i aima kparakaha fu badungu aboro.—Oni gedi 2 Timoteo 2:9.

13. Ginipai pa wisigo kuru kekeapai ni bee nga ga Ziazia Kekeapai nayuguhe?

¹³ Nirengo, bete gu yangada aZiazia Kekeapai duho nga gu naadu bakuru kusayo, si na wiri bete aingahe rogoho tooni gbiati bete kparakparapai. Ono wa vura duhe wo, wene abawirikipai tipa Ziazia Kekeapai ima asada ka ringbisa agu apaparaha i anaakehe na bee gbiati agu akuraha i asaha bakuruyo tipa ka bihe singia si kina sa. Gu wisigopai re ayugu na ni nga badungu papara Ziazia Kekeapai kina sa na agu akuraha re. Gu bete averesi du na wiri aingahe rogoho re, si aˈarianga gu pangbanga nga ga Ziazia Kekeapai te. Pa wisigo yo gu kuru kekeapai naadu mbata nasa abawiriki Ziazia Kekeapai i idi kuti gupai nga gu Ziazia Kekeapai du berani nga kina boro gu ga Yekova toro adu kugii pa kehe.—Yes. 40:8. *

14. Rogo gini gene gu pangbanga nga ga Ziazia Kekeapai na moipai areme?

¹⁴ Wa vura duhe nga avura Yekova ima sovura ni kerehe kuti Fugoko, ko ima sa gupai nga i saha kisusi abuku dunduko rogo gu pangbanga nga ga aboro yo. Zavura ho du aboro ni na idapase tooni kuti Mbori na ka aguyo adunga na ni ya, Ziazia Kekeapai nadu kindi ni gu buku dube badungu aboro na si awere rogo afugo naima susa 2,800 singia si naabaha watadu kina paparaha. Buku ho i nakparakaha na si kidu be dungu aboro wa Ziazia Kekeapai te. Kura asasa fugo Ziazia Kekeapai kinaho adunga ziazia wa agu akuraha ya. Ono wa vura duhe wo, si kindi taata tipa boro ini gu bangua yugopai nga ga Ziazia Kekeapai nga gu nafu maabangirise na bata rogo agu asasa fugo yo re dunduko.

15. (a) Wai du i nadibe gu kpakaraapai areme nga ga fugo nibipa gu riahe nga ga toro? (b) Wai du pa-Ingirisi nada ni wene fugo tipa kparaka gu riahe nga ga toro?

¹⁵ Ti tonatona gu kama agarã susi kusayo, i asia tooni badona nga ga abawiriki Ziazia Kekeapai ni “kangara moyambu,” badungu agu apai i anaapekaha fu “aboro kporo” adu rogo pa-Ingirisi. (Mt. 24:45) Gu “moyambu” re ima manga bakere ome ka fu gu riahe nga  ga toro rogo badungu afugo; bange agu afugo re ima dakpa awere kuti 700. Kina wai pa-Giriki adu rogo bambata sa kama agarã, pa-Ingirisi ima du ni wene fugo kaa safugo rogoho ku rogo kura afugo mbiko badungu aboro namangasunge na ni tipa ngbekaahe na bagaahe gbiati wirikapai.

16, 17. (a) Gini zingo ga Mbori aboro adu na ni? (b) Wai du i ambiisi gu zingo re? (d) Gini kido nibipa gu sasa fugo Ziazia Kekeapai nga New World Translation of the Holy Scriptures i adu na ni rogo 1950?

¹⁶ Mburu gu riahe nga ga toro nga Ziazia Kekeapai. Bara ti bebere 20 kama agarã, gu Ziazia Kekeapai nga King James Version i asaha rogo gu garã nangia 1611 angia gu Ziazia Kekeapai badungu aboro aamangasunge na ni rogo pa-Ingirisi. Ono tie, dungu agu afugo naadu rogoho adu ni mbumbuhe ka giarogoyo. Rimo Mbori adu rogoho gbua tooni, baraho rimo Mbori adu ni nga akutu rogo gu kuru Ziazia Kekeapai i akehe na bee. Gu Ziazia Kekeapai re adu na bete aingahe rogoho gbiati gu iraira averesi naadunga rogo gu Ziazia Kekeapai i akehe na bee bakuru kusayo ya. Gu kura aZiazia Kekeapai i asaha ku rogo pa-Ingirisi adu na kina gu ngisapai re a.

¹⁷ Si aaida gu Ziazia Kekeapai nga gu narengbe ka pe gupai nzunzu abake Ziazia Kekeapai aaida ka pehe na ka pehe rogo gu fugo yo aboro aagumbaha ti gu regbo re. I asia rondo tipa i sa vovo Ziazia Kekeapai, si adi agarã bawe tona ti 1950 kuti 1960, na i akparakaha ku rogoyo sita ka kusaha vuru agu agarã re yo. Ho i akusi bambata paparaha ni rogo Buza ti rameru 2 rogo gu garã nangia 1950, Wirinarani nangia N. H. Knorr ape gupai fu agu aboro naadu pati bakere dunguratise nga: “Bakere zingo aima duho tipa gu sasa fugo Ziazia Kekeapai du kuti wai aboro afura awere na ngbanya kuti rengo, na rengbe ka sarani ani ini rengo berewe ni bakerehe nidu afugoho ni ruruhe wakina gu bambataha; na sasa afugoho kidu taata fu agu aboro nagedaha awere kina wai gu kekeapai nangia ga ga Kristo abawiriki adu taata fu gu kungbo aboro naagedaha tigayo regbo.” Ko adu na gu kido nga gi sasa fugo Ziazia Kekeapai re nika undo dungu mirioni aboro rogo toro yo.

18. Gini diaberã ipisi pa sa Ziazia Kekeapai?

¹⁸ Gu gayo maabangirise re ada ti rengo ni bakerehe rogo gu garã nangia 1963 ho i akusi gu paparaha ni nga Vovo Ndika rogo afugo sita nga pa-Dutch, Faransée, pa-Germani, pa-Tiriani, pa aboro Portugal, na pa aboro Spain. Rogo gu garã nangia 1989, Riigbu Bipasunge nga ga aDezire Yekova asia aboro rogo gaani bakere basunge i undo sunge sa Ziazia Kekeapai si du taata. Fuani rogo gu garã nangia 2005, i aperesi pa sa Ziazia Kekeapai ku rogo agu afugo dunduko gi magazini re akura rogoho. Ni sangbanaha, gu sasa fugo Ziazia Kekeapai nga New World Translation of the Holy Scriptures awere rogo afugo naima susa 130, singia si naabaha watadu kina paparaha.

19. Gini nyanyakipa pai namangi rogo 2013, na ginipai gu kekeapai naye fuo gere nika fura tipaha?

¹⁹ Wa regbo aasusa, si aima du ziazia nga si naida i mangi bete ariapai ti bambata New World Translation wa ka fugoho du sa na gu pa-Ingirisi i agumbaha awere. Rogo gu garã nangia 2013 rogo Tanvuo ti rameru 5 na 6, aboro bangeyo aima susa mirioni sa (1,413,676) rogo aringara nga 31 adu pati gu dunguratise gaani riigbu naamangaha na agarã dunduko bara sa Amerika yo kodihe na aguyo naagiaha rogo Internet. I dunduko naadu na ngbarago ka bi wirina sa rogo Riigbu Bipasunge ko niyugu vovo New World Translation rogo pa-Ingirisi. Badungu agu aboro re atona ka kpara be nunga ho i aakparaka gu vovo Ziazia Kekeapai re ni. Wa agu aboro naadu pati gu dunguratise re aageda averesi rogo gu vovo Ziazia Kekeapai re, i abi gupai nga Fugo Mbori rogo gu Ziazia Kekeapai nga ga pa-Ingirisi re aima ye ka ngba kisusi. Gu kekeapai ngbefuo gere nika sakapai tipa gi Ziazia Kekeapai re, na kodihe napa saha ku rogo kura afugo yo.